Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Szczytno
Herb Szczytna Flaga Szczytna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	gmina miejska
Data założenia	1359
Prawa miejskie	1723
Burmistrz	Danuta Górska
Powierzchnia	10,62 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	23 901[1] 2 250,6 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-100 do 12-102
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Szczytno
Położenie na mapie Polski Szczytno
53°33′46″N 20°59′07″E/53,562778 20,985278
TERC (TERYT)	2817011
SIMC	0964991
Urząd miejski ul. Sienkiewicza 1 12-100 Szczytno
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Szczytno (wymowa ⁱ, niem. Ortelsburg) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim. Historycznie leży w południowej części Mazur.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.

Według danych z 30 czerwca 2009 r.^[2] miasto miało 25 207 mieszkańców.

Przez Szczytno przechodzą drogi: krajowa nr 57, krajowa nr 58, krajowa nr 53 oraz wojewódzka 600

Położenie[edytuj]

Według danych z 2007^[3] Szczytno ma obszar 10,62 km².

Szczytno leży na granicy dwóch pojezierzy: olsztyńskiego i mrągowskiego.

Historia[edytuj]

Ruiny zamku krzyżackiego z ok. 1370 r.

Ratusz Miejski z 1937 roku, obecnie Muzeum Mazurskie

Szczytno widziane z Wieży Ratuszowej

Jezioro Domowe Duże

Szczytno rozwinęło się ok. 1360 z osiedla funkcjonującego jako przedzamcze, równocześnie w pobliżu powstała zamieszkana przez osadników z Mazowsza osada nazwana Bartną Stroną. Zamek krzyżacki zbudowany został w połowie XIV w., w miejscu wcześniejszej drewnianej strażnicy z 1266 r. W roku 1370 Kiejstut spalił krzyżacki drewniany zamek i w tym miejscu postawił kamienną warownię, która w 1410 i 1454 była przejściowo zajmowana przez wojsko polskie. W latach 1466-1657 miasto stanowiło lenno Korony Królestwa Polskiego. W 1485 założono parafię, w mieście istniały wówczas dwie karczmy. Osada pełniła funkcje ośrodka miejskiego mimo sprzeciwu pobliskiego Pasymia. Od 1525 miasto leżało w granicach lennych Prus Książęcych, w 1538 tylko pięciu mieszczan nie znało języka polskiego. Prawa miejskie uzyskało częściowo w 1616, a w pełni 12 kwietnia 1723 z nadania Fryderyka Wilhelma I. Spisy miejskie z 1666 i 1671 zawierały praktycznie same polskie nazwiska, w XVII wieku mieszkał tu wybitny kartograf, arianin Józef Naronowicz-Naroński. Od 1818 Szczytno było miastem powiatowym. W latach 1849-1851 w Szczytnie wychodziło dwujęzyczne pismo ludowe "Kurek Mazurski" wydawane z inicjatywy Ligi Polskiej. W 1883 Szczytno uzyskało połączenie kolejowe z Olsztynem, a rok później z Piszem. W 1890 powiat szczycieński zamieszkiwało 70 323 osób, w tym 56 000 Polaków^[4], co stanowiło 80% populacji (badania statystyczne przeprowadzone w 1905 wykazały, że 75% ludności Szczytna posługiwało się językiem polskim). W 1896 powstała Mazurska Partia Ludowa. W trakcie rozwoju miasta, przyłączone zostały dawne osiedle wiejskie: w 1901 r. Fiugajty, w 1906 r. osiedle zwane "Wolność", w 1913 r. Bartna Strona.

W okresie I wojny światowej Szczytno było bardzo zniszczone, później odbudowane w typowej miejskiej zabudowie. W okresie międzywojennym z inicjatywy Ryszarda Andersa założono park miejski. Według projektów architekta Augusta Wieganda zbudowano wiele kamienic (usytuowanych wokół rynku), budynek gimnazjum, plebanię kościoła katolickiego, synagogę i hotel Berliner Hof. Przed plebiscytem w 1920 w Szczytnie zmarł pobity działacz niepodległościowy Bogumił Linka

Według spisu z 1945 zamieszkane było w 74,5% przez ewangelickich Mazurów, natomiast cały powiat zamieszkiwało 77% Polaków.^{[potrzebny przypis]} W wyniku działań wojennych zniszczenia sięgnęły 45%, a po zakończeniu II wojny światowej miasto znalazło się w nowych granicach Polski.

Nazwa[edytuj]

Nazwę "Ortelsburg" nadano miastu od imienia Ortolfa z Trewiru, komtura elbląskiego, który aktem z dnia 24 września 1360 zezwolił na osiedlenie przybyszy z Mazowsza. Pierwsza osada na północnym brzegu jeziora Domowego Dużego otrzymała nazwę Bartna Strona (niem. Beutnerdorf) od pszczelarstwa – dominującego zajęcia osadników. Istniała także słowiańska nazwa "Szczytno" – od nazw jezior "Sciten Minor" i "Scitem Maior" lub od nazwy wyrabianych przedmiotów – szczytów (tarcz, a raczej ich metalowych części) przez mieszkańców miasta.

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946^[5]

Komunikacja[edytuj]

Przez Szczytno przebiegają następujące drogi:

• krajowe:
  • droga krajowa nr 53 (Olsztyn-Ostrołęka)
  • droga krajowa nr 57 (Bartoszyce-Pułtusk)
  • droga krajowa nr 58 (Olsztynek-Szczuczyn).
• wojewódzkie:
  • droga wojewódzka nr 600 do Mrągowa przez Rybno
• pozostałe drogi utwardzone:
  • do Szczycionka
  • do Rudki
  • do Małdańca
  • do Leśnego Dworu

Dworzec kolejowy w Szczytnie

W mieście znajduje się stacja kolejowa Szczytno. Przez stację przebiegają następujące linie kolejowe:

• Linia 35 Ostrołęka – Szczytno
• Linia 262 Szczytno – Biskupiec Reszelski
• Linia 219 Olsztyn Główny – Ełk

Dwie pierwsze linie są obecnie^[kiedy?] nieczynne. Utrzymywane są regularne połączenia do Olsztyna, Ełku przez Pisz. Dworzec kolejowy znajduje się u zbiegu ulic Kolejowej i Bogumiła Linki.

W Szczytnie działa dworzec autobusowy. Dziennie z dworca odjeżdża ponad 300 autobusów obsługujących połączenia dalekobieżne, lokalne i podmiejskie.

• W Szymanach pod Szczytnem (7 km) znajduje się jedyny w tej części Polski Międzynarodowy Port Lotniczy "Szczytno-Szymany". Port działa od 1996 r., w ostatnich^[kiedy?] latach przeżywa problemy finansowe, dlatego loty odbywają się sporadycznie. Obecnie^[kiedy?] samorząd województwa stara się przywrócić lotnisko do życia. Za 115 mln zł została zmodernizowana linia kolejowa Olsztyn-Szczytno-Szymany, dzięki czemu pociąg pokonuje tę trasę w ok. 48 minut (40 minut do Szczytna). Na 93 hektarach niedaleko lotniska powstał nowy terminal. Zgodnie z zapowiedziami, port miał zostać uruchomiony w 2014 roku, natomiast jego rzeczywiste otwarcie miało miejsce w 2016 roku. Budynek nowego terminalu został zbudowany w znacznej części z drewna (oprócz stali i szkła), jest ekologiczny pod względem funkcjonowania^[styl?] a jego wygląd został zainspirowany odlatującymi żurawiami.
• W Szczytnie funkcjonuje komunikacja miejska (trzy linie autobusowe), przewoźnikiem jest ZKM Szczytno. Komunikacja miejska oprócz obszaru miasta obsługuje także tereny podmiejskie.

Oświata i nauka[edytuj]

Wyższa Szkoła Policji

Główny dziedziniec Wyższej Szkoły Policji

Wyższa Szkoła Policji – Plac apelowy

Akademiki WSP

W Szczytnie istnieją: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły zawodowe, szkoły techniczne, licea dzienne, wieczorowe. W mieście znajduje się jedyna w Polsce Wyższa Szkoła Policji, założona w 1954 roku.

Kultura[edytuj]

Ratusz i wieża ciśnień nocą

• Ośrodki kultury
  • Miejski Dom Kultury
  • Biblioteka Miejska i jej filie
  • Muzeum Mazurskie
  • Wieża ratuszowa z punktem widokowym
  • Dom Kultury w WSPol
• Imprezy:
  • Dni i Noce Szczytna
  • Święto Policji
  • Hunter Fest
  • coroczne imprezy wystawiennicze
  • coroczne imprezy sportowe, w tym międzynarodowe organizowane przez Wyższą Szkołę Policji
  • wystawy artystyczne
  • koncerty
  • Wybory Miss Szczytna

Zabytki[edytuj]

Kościół ewangelicko-augsburski z 1718 r.

Budynek sądu rejonowego

Kamienice w Szczytnie

Budynek przy ul. Mickiewicza 7

Kamienica przy ul. Polnej

Budynek mieszkalny – kamienica z przedogródkiem, zachowaną częścią ogrodzenia i działką (ul. Curie-Skłodowskiej 3)

Budynki przy ul.1 Maja 16, 18, 20a, 22, 24, 26 ,28

Budynek przy ulicy Lipperta 2

 Z tym tematem związana jest kategoria: Zabytki Szczytna.

• Ratusz Miejski, mieszczący Muzeum Mazurskie
• Ruiny zamku krzyżackiego z ok. 1370 r. W okresie średniowiecza zamek był siedzibą komtura, pierwotnie elbląskiego, później ostródzkiego, od 1525 r. (po sekularyzacji Prus) – siedziba starosty. W latach 1579-81 zamek został przebudowany na reprezentacyjny zamek myśliwski dla księcia Jerzego Fryderyka. Od końca XVIII w. zamek popadł w zapomnienie i ruinę. W 1792 r. został zamieniony na magazyny. W 1825 budynki zostały zaadaptowane na szkołę. W końcu, w roku 1896 został rozebrany. W 1924 r. podjęto prace archeologiczne i zrekonstruowano część murów, natomiast na miejscu przedzamcza w 1938 r. wzniesiono gmach starostwa. Rok później, w 1939 pozostałe fragmenty zamku zaadaptowano na muzeum.
• Średniowieczna pompa ssąca
• barokowy Kościół ewangelicko-augsburski z 1718 r. Wcześniej w tym miejscu był drewniany kościół katolicki z XV w. Kościół ewangelicki to budowla założona na planie wydłużonego prostokąta z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i masywną, pięciokondygnacyjną wieżą. Barokowy ołtarz pochodzi z 1719 r., odnowiony w 1773. Ambona ufundowana była w 1719 przez Carla Fischera. Wolno stojąca chrzcielnica pochodzi z XVIII w. Obok kościoła plebania z początku XX w.
• Chata mazurska z XIX w.
• Dawny zajazd – klasycystyczny, z XIX w.
• Trakt Królewski
• Bartna Strona
• Ulica Rynkowa
• Dom Polski
• Cmentarze:
  • żydowski, założony w 1815 r. na działce kupionej za 50 talarów (najlepiej zachowany cmentarz żydowski na Warmii i Mazurach)
  • ewangelicki (założony w pierwszej połowie XIX w.), obecnie park z zachowanymi nagrobkami oraz kwatera wojenną z okresu I wojny światowej (170 żołnierzy armii niemieckiej i 78 żołnierzy armii rosyjskiej)
  • żołnierzy radzieckich (z okresu drugiej wojny światowej, w zbiorowych mogiłach spoczywa 1008 żołnierzy armii radzieckiej, którzy polegli w czasie zdobywania powiatu szczycieńskiego). Na cmentarzu pomnik autorstwa Janusza Kompowskiego. W tym samym miejscu cmentarz z okresu I wojny światowej z 32 żołnierzami armii rosyjskiej (upamiętnionych drewnianym krzyżem prawosławnym z niemieckim napisem)^[6].
  • Cmentarz wojenny z okresu pierwszej wojny światowej, przy ul. Poznańskiej (20 żołnierzy armii rosyjskiej i 4 armii niemieckiej).
• Dawne starostwo – w stylu pseudoklasycystycznym z 1885 r. (obecnie mieści się Urząd Skarbowy)
• Budynek Sądu Rejonowego z lat 1867–1869
• Dom Pomocy Społecznej (dawne gimnazjum żeńskie) z roku 1884
• Budynki Wyższej Szkoły Policji z 1886 r.
• neogotycki Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z lat 1897–1899, konsekrowany w 1903. Jest to budowla halowa, trójnawowa. Wieża założona na planie kwadratu. Zniszczona w czasie pożaru w 1905 r. oraz w czasie pierwszej wojny światowej. Wyposażenie kościoła w stylu neogotyckim. Ołtarz główny pochodzi z początku XX w., jest autorstwa Augusta Lorkowskiego z Gietrzwałdu. Ołtarze boczne ufundowane przez ks. Walentego Tolsdorfa, wykonane w 1899 w Tyrolu. Obok kościoła plebania z 1916 r., zaprojektowana przez Augusta Wieganda oraz dom katechetyczny z salami dla scholi, służby liturgicznej ołtarza oraz grup i stowarzyszeń modlitewnych.
• Kościół Chrześcijan Baptystów z 1903 r.
• kościół św. Stanisława Kostki z lat 1929-1931, dawniej należący do Kościoła Nowej Wiary Apostolskiej
• Budynek Poczty z 1892 r.
• Szpital z lat 1908/1909
• Państwowy Dom Dziecka z 1913 r.
• Wieża ciśnień i wodociągi (wieża ciśnień wybudowana w 1908, obecnie modernizowana i wykorzystana jako oś do nowo budowanego hotelu)

Prasa wydawana w Szczytnie[edytuj]

Dawniej[edytuj]

• Kurek Mazurski (1849–1850)
• Gazeta Ludowa (1896–1902)
• Mazur (1906–1920)
• Trąba Ewangelijna (1912–1913), miesięcznik, organ gromadkarzy.
• Mazurski Przyjaciel Ludu (1923–1928)
• Głos Ewangelijny (1926–1939), miesięcznik, organ Społeczności Chrześcijańskiej (gromadkarzy), redagowany w Szczytnie.

Współcześnie[edytuj]

• Kurek Mazurski wydawany od 1990 r.
• Nasz Mazur wydawany od 1997 r. Obecnie jest to bezpłatny dodatek do Gazety Olsztyńskiej
• Extra Mazury wydawane bezpłatnie od 2004, wznowione w 2013 r.
• Tygodnik Szczytno wydawany od 2008 r.
• Eclesia Nostra pismo dekanatu Szczytno wydawane od 2003 r.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Kościół Chrześcijan Baptystów w Szczytnie

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

 Z tym tematem związana jest kategoria: Religia w Szczytnie.

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Chrześcijan Baptystów,
  • Zbór w Szczytnie
• Kościół Ewangelicko-Augsburski,
  • Parafia w Szczytnie
• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia pw. Wniebowzięcia NMP
  • Parafia pw. św. Brata Alberta
  • Parafia pw. św. Krzyża
  • Parafia pw. św. Stanisława Kostki
  • Parafia pw. Chrystusa Króla, ul. Tuwima
• Kościół Zielonoświątkowy,
  • Zbór "Betel"
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
• Świadkowie Jehowy, 1 zbór
  • Sala Królestwa^[7][8] ul. Staszica 38

Turystyka[edytuj]

Oznaczenie południka 21°E

• Atrakcje turystyczne:
  • Międzynarodowy Port Lotniczy Szczytno-Szymany
  • Oznaczone miejsce południka 21°E
  • Grób Krzysztofa Klenczona
  • Pomnik Krzysztofa Klenczona
  • Pomnik Henryka Sienkiewicza w symbolicznym miejscu tragedii Juranda i Danusi
  • Punkt widokowy na wieży ratuszowej

Demografia[edytuj]

Dane z 30 czerwca 2007^[9]:

Dodatkowe dane:

• do podanej liczby mieszkańców nie wlicza się słuchaczy i dojeżdżających pracowników Wyższej Szkoły Policji
• nie wlicza się też ludzi zameldowanych na pobyt czasowy (ok. 800 osób w 2005 r.)^{[potrzebny przypis]}
• liczba mieszkańców powiatu szczycieńskiego 30 czerwca 2007 wyniosła 69 308^[9]
• przewiduje się, że liczba mieszkańców Szczytna przekroczy 30 tys. w 2013 r. (głównie migracja z terenu powiatu)
• Piramida wieku mieszkańców Szczytna w 2014 roku^[1].

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie^[10]:

• Żywiec
• Soleczniki
• Herten

Zobacz też[edytuj]

• Szczytna
• Szczyty
• jeziora powiatu szczycieńskiego
• miasta w Polsce
• zakon krzyżacki
• "Krzyżacy" – Henryka Sienkiewicza
• Krzysztof Klenczon
• Synagoga w Szczytnie
• Pofajdok

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Iwona Liżewska, Wiktor Knercer: Przewodnik po historii i zabytkach Ziemi Szczycieńskiej. Olsztyn, Agencja Wydawnicza "Remix" s.c., 1998, 171 str., ​ISBN 83-87031-13-5​
• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ​ISBN 83-902165-0-7​ s. 95-96
• Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 146-147

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Urząd Miejski
• Starostwo Powiatowe
• Urząd Gminy
• Szczytno w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola. Warszawa, 1890.

p • d • e Miasta województwa warmińsko-mazurskiego Miasta powiatowe Bartoszyce • Braniewo • Działdowo • Elbląg • Ełk • Giżycko • Gołdap • Iława • Kętrzyn • Lidzbark Warmiński • Mrągowo • Nidzica • Nowe Miasto Lubawskie • Olecko • Olsztyn • Ostróda • Pisz • Szczytno • Węgorzewo Miasta gminne Barczewo • Biała Piska • Biskupiec • Bisztynek • Dobre Miasto • Frombork • Górowo Iławeckie • Jeziorany • Kisielice • Korsze • Lidzbark • Lubawa • Mikołajki • Miłakowo • Miłomłyn • Młynary • Morąg • Olsztynek • Orneta • Orzysz • Pasłęk • Pasym • Pieniężno • Reszel • Ruciane-Nida • Ryn • Sępopol • Susz • Tolkmicko • Zalewo

p • d • e Powiat szczycieński Miasta Pasym • Szczytno Gminy miejskie Szczytno Gminy miejsko-wiejskie Pasym Gminy wiejskie Dźwierzuty • Jedwabno • Rozogi • Szczytno • Świętajno • Wielbark

p • d • e Gmina Szczytno Siedziba gminy Szczytno Wsie sołeckie Czarkowy Grąd • Dębówko • Gawrzyjałki • Jęcznik • Korpele • Lemany • Leśny Dwór • Lipowiec • Lipowa Góra Wschodnia • Lipowa Góra Zachodnia • Małdaniec • Marksewo • Niedźwiedzie • Nowe Gizewo • Nowiny • Olszyny • Piecuchy • Płozy • Prusowy Borek • Romany • Rudka • Sasek Mały • Sasek Wielki • Sędańsk • Siódmak • Stare Kiejkuty • Szczycionek • Szymany • Trelkowo • Wały • Wawrochy • Zielonka Pozostałe miejscowości Dąbrowa Nadjezierna • Janowo • Kamionek • Kaspry • Kobyłocha • Lipnik • Lipowiec Mały • Łęg Leśny • Młyńsko • Nowe Dłutówko • Ochódno • Piece • Pużary • Ruski Bór • Sasek • Sawica • Trelkówko • Ulążki • Wałpusz • Wikno • Wólka Szczycieńska • Wyżega • Żytkowizna