Tworzenie stron internetowych

Szklarska Poręba
Centrum miasta
Herb Szklarskiej Poręby Flaga Szklarskiej Poręby
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	jeleniogórski
Gmina	gmina miejska
Data założenia	1366
Prawa miejskie	1959
Burmistrz	Mirosław Graf
Powierzchnia	75,44 km²
Wysokość	od 440 do 886 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	6 661[1] 88,3 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 75
Kod pocztowy	58-580
Tablice rejestracyjne	DJE
Położenie na mapie powiatu jeleniogórskiego Szklarska Poręba
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Szklarska Poręba
Położenie na mapie Polski Szklarska Poręba
50°49′36″N 15°31′16″E/50,826667 15,521111
TERC (TERYT)	0206041
SIMC	0936368
Urząd miejski ul. Buczka 2 58-580 Szklarska Poręba
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Szklarska Poręba (niem. Schreiberhau) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie jeleniogórskim.

Według danych z 31 grudnia 2015 r. miasto miało 6 703 mieszkańców^[2].

Prawa miejskie otrzymała 31 grudnia 1959 r. Historycznie leży na Dolnym Śląsku.

Położenie[edytuj]

Wodospad Szklarki

Szczyt Szrenicy widziany ze Szklarskiej Poręby

Szklarska Poręba, 1900 r.

Wąwóz Kamieńczyka (przełom Kamieńczyka)

Położone w dolinie rzeki Kamiennej i jej dopływów (Kamieńczyka i Szklarki), na wys. 440–886 m n.p.m., od południa na stokach Karkonoszy z dominującą nad miastem Szrenicą (1362 m n.p.m.), od północy na stokach Gór Izerskich z Wysokim Kamieniem (1058 m n.p.m.) i Czarną Górą (965 m n.p.m.), zaś od wschodu wzniesienia Pogórza Karkonoskiego oddzielają miasto od Kotliny Jeleniogórskiej^[3].

Sąsiednie gminy: Mirsk, Piechowice, gmina Stara Kamienica. Gmina sąsiaduje z Czechami.

Według danych z roku 2007^[4] Szklarska Poręba ma obszar 75,44 km² (55. lokata w kraju), w tym: użytki rolne: 6%, użytki leśne: 80%

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 75,44 km²^[5]. Miasto stanowi 12,01% powierzchni powiatu.

Klimat[edytuj]

Szklarska Poręba jest największą stacją klimatyczną Dolnego Śląska, znaną i cenioną od połowy XIX wieku. Warunki klimatyczne miasta porównywalne są do walorów miejscowości alpejskich położonych na wysokości 2000 m n.p.m.^{[6][potrzebny przypis]} Odkryli to sportowcy. Polscy kadrowicze często bywają w mieście na obozach kondycyjnych. Częste wiatry oraz ukształtowanie terenu doprowadzają do bardzo szybkiej wymiany mas powietrza. Specyficzny mikroklimat tworzą torfowiska Gór Izerskich.

Od 1891 istnieje tu klimatologiczna stacja meteorologiczna (wys. 640 m n.p.m., 50°51′N 15°32′E/50,850000 15,533333). Średnie ciśnienie atmosferyczne wynosi 940,4 hPa. Najwyższą średnią miesięczną (z lat 1891-1930) charakteryzuje się wrzesień 943,2 hPa, najniższą marzec 937,6 hPa. Frekwencja cisz (dni bezwietrznych) wynosi 12,8%. W Szklarskiej Porębie aż 60% wszystkich wiatrów jest wywołane zjawiskami fenowymi. Średnio, przez 4 dni w roku (na przełomie jesieni i zimy) występują silne wiatry o prędkości przekraczającej 15 m/s. Średnia temperatura roczna z lat 1931-1970 wyniosła +5,8 °C. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec i sierpień ze średnimi temperaturami wynoszącymi, odpowiednio: +14,6 °C i +14,3 °C. Najzimniej jest w styczniu i lutym – średnie miesięczne wynoszą –2,9 °C i –2,4 °C. Średnia roczna suma opadów, odnotowana w latach 1891-1940, wyniosła 1158 mm (najbardziej deszczowe miesiące: 126 mm w lipcu i 117 mm w sierpniu; najmniej opadów: 69 mm w lutym i 79 mm w marcu). Średnia wilgotność względna powietrza z lat 1894-1904 wyniosła 81%. Najmniej wilgotnym miesiącem jest maj (75%), natomiast najbardziej wilgotnym grudzień (86%)^[7].

Ochrona przyrody[edytuj]

Na obszarze gminy znajduje się część rezerwatu przyrody Torfowiska Doliny Izery – chroni on kompleks torfowisk typu wysokiego i przejściowego wraz z różnorodną fauną i florą występującą na tym obszarze^[8].

Historia[edytuj]

W 1281 r. Bernard Zwinny, książę lwówecki podarował zakonowi Joannitów ze Strzegomia ziemie w okolicach dzisiejszych Cieplic. Oprócz tego zakonnicy zakupili dodatkowo tereny w górach Izerskich, obejmujące obszar obecnej Szklarskiej Poręby, ze względu na wydobywane tam złoto i kamienie szlachetne. Ale zakon wyniósł się z tych terenów po 10 latach^[9], a nowym właścicielem w XIV w. został rycerz Gotsche Schoff. Jego potomkowie, ród Schaffgotschów, władali tymi ziemiami przez kilka następnych stuleci^[10]. W połowie XIV wieku w Szklarskiej Porębie odnotowano po raz pierwszy istnienie huty szkła. Rozwój tego rodzaju działalności powodował intensywny wyrąb lasów. Za potrzebnym do wytopu drewnem huty i związane z nimi osady ludzkie przesuwały się w górę dolin potoków. Z procesem tym wiąże się nazwa Szklarska Poręba, gdyż na szklarskich porębach powstawały osady pasterskie, które dały początek dzisiejszemu miastu. W 1575 powstała huta nad Czeską Strugą, w 1617 w Białej Dolinie, w 1754 w osadzie Orle oraz w 1842 w dolinie Kamiennej istniejąca do dziś huta nazywana pierwotnie „Józefina” , a po 1945 r. „Julia”^[11].

Według miejscowych podań pod koniec XVI w. uciekając przed prześladowaniami religijnymi przybyła tu uciekinierka z Czech, Maria Pluchova. Na początku następnego wieku wokół jej domu zaczęły osiedlać się kolejne grupy uchodźców z Czech, dając początek miejscowości Marysin, zaczątkowi dzisiejszej Szklarskiej Poręby.

Karkonosze były ówcześnie penetrowane przez poszukiwaczy minerałów. Na początku XIX w. Szklarska Poręba stała się jedną z największych wsi sudeckich, składającą się z 26 osad i przysiółków z 336 domami, dwoma kościołami (katolickim i ewangelickim), czterema szkołami, dwoma hutami, szesnastoma szlifierniami szkła, trzema młynami i tartakiem. Od połowy XIX w. zaczęła rozwijać się turystyka, a Szklarska Poręba stała się znaną miejscowością uzdrowiskową. Jej pozycję ugruntowało wybudowanie w 1847 r. drogi z Piechowic przez Przełęcz Szklarską do Harrachova oraz linii kolejowej z Jeleniej Góry do Tanvaldu w 1902 r. Od końca XIX w. do miejscowości zaczęli napływać artyści, tworząc tu swego rodzaju kolonię artystyczną^[12].

Miejscowość została włączona do Polski w 1945, początkowo pod nazwą Pisarzewiec^[13], obecna nazwa została ustalona przez Instytut Śląski w 1946 r. i ogłoszona w Dzienniku Urzędowym Ziem Odzyskanych nr 5. Administracyjne zatwierdzenie nazwy nastąpiło 7 maja 1946^[14]. Dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec, na ich miejsce napłynęła ludność polska. W latach 1945-1954 siedziba wiejskiej gminy Szklarska Poręba.

W 1947 Szklarska Poręba była miejscem narady przedstawicieli dziewięciu partii komunistycznych, w wyniku której powołano do życia Kominform^[15].

Szklarska Poręba otrzymała prawa miejskie w 1959^[16]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.

Jesienią 1998 roku, Szklarska Poręba otrzymała miano Zimowej Stolicy Trójki^[17]. W 1999 roku natomiast, oficjalnie została ogłoszona Stolicą Programu III Polskiego Radia^[17][18].

30 maja 2015 odsłonięto pomnik upamiętniający stacjonowanie w mieście batalionu Wojsk Ochrony Pogranicza^[19].

Zabytki[edytuj]

Kościół MB Różańcowej z 1652 r.

Wejście do sztolni dawnej kopalni pirytu w Szklarskiej Porębie

Nieczynna huta szkła w Szklarskiej Porębie

Kościół Bożego Ciała w Szklarskiej Porębie, (XIX w.)

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty^[20]:

• miasto, z XIX w./XX w.
• kościół pw. MB Różańcowej, z 1652 r., XIX w.
• cmentarz
• kościół dawniej ewangelicki, obecnie filialny rzym.-kat. pw. Niepokalanego Serca NMP, z l. 1775-86
• cmentarz przykościelny
• dom „Zacisze IV”, ul. Caritas 2, z 1921 r.
• dom, ul. Cicha 2, z pocz. XX w.
• dom, ul. Cicha 4, po 1920 r.
• dom, ul. Cicha 8, z pocz. XX w.
• dom mieszkalno-gosp. w „Dolinie Siedmiu Domów”, ul. Górna 10, z 1738 r., pocz. XX w.
• dom, ul. Kilińskiego 17, z pocz. XX w.
• zespół willowy, ul. Kilińskiego 18, z 1890 r.:
  • willa „Zacisze III”
  • wozownia
  • ogród
• willa, obecnie Muzeum Mineralogiczne, ul. Kilińskiego 20, mur.-drewn., z 1885 r.
• willa Carla Hauptmana, drewn., ul. 11 Listopada 9, z k. XIX w.
  • park
• dom, drewn./mur., ul. 11 Listopada 24, z 1740 r.
• willa – pensjonat, ul. 1 Maja 64, po 1920 r.
• dom, ul. Muzealna 5, szach., z 1905 r.
• pensjonat, ul. Orzeszkowej 6, z 1920 r.
• pensjonat, ul. Orzeszkowej 8, z 1920 r.
• pensjonat, obecnie dom, ul. Sikorskiego 1, mur.-szach., z 1885 r., po 1920 r.
• dom z ogrodem, ul. Wrzosowa 17, po 1920 r.
• młyn św. Łukasza, obecnie hotel i restauracja „Złota Jama”, mur.-szach., 1870 r.
• budynek fabryczny huty „Julia”, powstałej w XVIII w. i zamkniętej w 2000, obecnie niszczejący^[21]
• kościół Bożego Ciała

Części[edytuj]

Szklarska Poręba dzieli się tradycyjnie na następujące części (dawne wsie lub osiedla):

• • Biała Dolina
  • Szklarska Poręba Górna
  • Marysin
  • Szklarska Poręba Średnia
  • Szklarska Poręba Dolna
• ponadto administracyjnie częścią Szklarskiej Poręby są:
  • Jakuszyce

Demografia[edytuj]

Dane z 31 grudnia 2009^[22]:

Piramida wieku mieszkańców Szklarskiej Poręby w 2014 roku^[1].

Transport[edytuj]

Szklarska Poręba Górna

Szklarska Poręba, Willa "Jaskółka"

Do Szklarskiej Poręby można dojechać koleją z różnych miast Polski m.in. z Wrocławia, Jeleniej Góry, Warszawy, Poznania czy Gdyni. W lipcu 2010 roku ze Szklarskiej Poręby wznowiono przewozy do Kořenova przez Jakuszyce i Harrachov. Jest to odnowiona trasa Kolei Izerskiej.

 Zobacz też: Tunel kolejowy w Szklarskiej Porębie.

Stacje kolejowe w Szklarskiej Porębie:

• Szklarska Poręba Dolna
• Szklarska Poręba Średnia
• Szklarska Poręba Górna
• Szklarska Poręba Huta
• Szklarska Poręba Jakuszyce

2 lipca 2016 uruchomiono bezpłatną linię komunikacji miejskiej, łączącą w dni wolne od pracy Szklarską Porębę ze Świeradowem-Zdrój^[23].

Turystyka[edytuj]

W miejscowości znajduje się Karkonoskie Centrum Edukacji Ekologicznej, prezentujące przyrodę i klimat oraz działalność człowieka w Karkonoszach. Znajduje się tutaj również Muzeum Mineralogiczne (z największym w Polsce samorodkiem złota), Dom Wlastimila Hofmana, Kamienny Krąg Zbigniewa Frączkiewicza, Stara Chata Walońska "Juna" (zamknięta we IX 2016), Leśna Huta, Żelazny Tygiel Waloński (skansen odtworzonych urządzeń górniczo-hutniczych) oraz dom Carla i Gerharta Hauptmannów (filia Muzeum Karkonoskiego, prezentująca m.in. szkło z Huty Józefina) wraz z otaczającym ogrodem o powierzchni 4,5 ha, tzw. Ogrodem Ducha Gór.

Trasy rowerowe[edytuj]

Schronisko Orle – pozostałość po zlikwidowanej hucie szkła

Wokół Szklarskiej Poręby, a także w samym mieście wytyczonych jest już ponad 200 km tras rowerowych o różnym stopniu trudności, dla amatorów, sportowców i rodzinnych wycieczek. Miasto jest doskonałym punktem wypadowym wycieczek w głąb polskich i czeskich Karkonoszy i Gór Izerskich oraz do atrakcyjnych, turystycznych miejscowości po jednej i drugiej stronie granicy. Trasy rowerowe Szklarskiej Poręby łączą się z trasami rowerowymi okolic Harrachova i Kořenova (Czechy) przez turystyczne-górskie przejścia graniczne.

Przez Szklarską Porębę przebiega Euroregionalny długodystansowy szlak rowerowy „Liczyrzepa” ER-2 biegnący przez całe Sudety – z Zittau do Mieroszowa^{[potrzebny przypis]}.

Piesze szlaki turystyczne[edytuj]

• 

  Szklarska Poręba, Stacja przekaźnikowa w pobliżu Śnieżnych Kotłów
  Główny Szlak Sudecki: Rozdroże pod Zwaliskiem – Wysoki Kamień – Szklarska Poręba – Schronisko „Kamieńczyk” – Hala Szrenicka (schronisko PTTK) – trawers Szrenicy – Łabski Szczyt – Śmielec – Czeskie Kamienie – Śląskie Kamienie – Przełęcz Karkonoska (schronisko PTTK „Odrodzenie”)
• Hala Izerska – Wieczorny Zamek – Szklarska Poręba – Sowiniec – Szklarska Poręba Dolna PKP
• Szklarska Poręba – Kukułcze Skały – Schronisko PTTK „Pod Łabskim Szczytem” – Czarcia Ambona (Śnieżne Kotły) – Labská bouda (CZ)
• Szklarska Poręba – Michałowice – Jagniątków – Zamek Chojnik (Jelenia Góra-Sobieszów)
• wokół Szklarskiej Poręby: dolna stacja wyciągu krzesełkowego na Szrenicę – Szklarska Poręba Górna – Muzeum Energetyki – Schronisko PTTK „Kochanówka” – Szklarska Poręba Dolna PKP – Biała Dolina – stacja wyciągu na Szrenicę

Sport[edytuj]

Widok ze Szrenicy w Karkonoszach

Miasto jest ośrodkiem sportów zimowych, gdyż pokrywa śnieżna zalega tu średnio przez 110 dni w roku. Centrum narciarstwa zjazdowego jest masyw Szrenicy. W Górach Izerskich, w rejonie Jakuszyc, dominują narciarze biegowi.

Wyciągi Ski Arena Szrenica

• Kolej Linowa „Karkonosz – Express”
• Kolej Linowa „Szrenica” I sekcja
• Kolej Linowa „Szrenica” II sekcja
• Wyciąg narciarski „Baby Lift”
• 

  Schronisko na Szrenicy
  Wyciąg narciarski „Ściana”
• Wyciąg narciarski „Hala Szrenicka”
• Wyciąg narciarski „Świąteczny Kamień”

Trasy zjazdowe

• trasy łatwe: Puchatek, Hala Szrenicka;
• trasy trudne i średniotrudne: Lolobrygida, Śnieżynka,
• trasa bardzo trudna: FIS – jest to jedna z 11 tras zjazdowych oznaczonych kolorem czarnym, ze słynną ścianą – najbardziej stromym fragmentem trasy narciarskiej w Polsce.
  

  Kolej linowa na Szrenicę w Szklarskiej Porębie

Narciarstwo biegowe

Szklarska Poręba w Jakuszycach (najwyżej położonej części miasta) posiada najlepsze w Europie Środkowej trasy narciarstwa biegowego i śladowego. W sumie jest ich ponad 150 km. Góry Izerskie na terenie których zlokalizowane są trasy biegowe, można śmiało nazwać Polską Alaską, albo Polską Skandynawią. Tutaj w pierwszy weekend marca rozgrywana jest największa masowa narciarska impreza w Polsce – Bieg Piastów zaliczany do rodziny Euroloppet i Worldloppet. 17-19 lutego 2012 roku oraz 18-19 stycznia 2014 roku na Polanie Jakuszyckiej zostały rozegrane zawody Pucharu Świata w narciarstwie biegowym^[24].

 Osobny artykuł: Skocznie narciarskie w Szklarskiej Porębie.

Religia[edytuj]

Poewangelicki kościół filialny Niepokalanego Serca NMP, (1775-66)

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia Bożego Ciała w Szklarskiej Porębie
  • Parafia św. Maksymiliana Marii Kolbego w Szklarskiej Porębie
• Zbór Świadków Jehowy z Salą Królestwa^[25]

Miasto Ducha Gór[edytuj]

Legenda Ducha Gór, który miał w swym władaniu całe Karkonosze narodziła się ponad 1000 lat temu u źródeł rzeki Łaby i jest żywa do dnia dzisiejszego.

W wieku XIX po wielu setkach lat istnienia, imię Ducha Gór występuje już w wielu odmianach. Pojawiają się różne jego wersje: Rubenzagel, Rübenzabel, Rubenzal, a nawet Ruppert Jahn. Najbardziej rozpowszechnia się w języku niemieckim Rübezahl. Imię to niefortunnie przetłumaczone na język polski przez Stanisława Bełzę na „Liczący rzodkiewki”^[26] i później Józefa Sykulskiego^[27] na Liczyrzepę zdobyło sobie rozgłos.

Symboliczny grób Karkonosza w Szklarskiej Porębie

Karkonosz przedstawiany jest obecnie podobnie, jak niemiecki Rübezahl w XIX w.: jako stary, ale muskularny mężczyzna z długą brodą i włosami, czasem w stroju myśliwego i z kosturem w dłoni. Jest jeszcze inne jego polskie imię, bardziej ludowe: Rzepiór, ale też nawiązuje niefortunnie do rzep. Maciej Bogusz Stęczyński^[28] w swym poemacie „Śląsk” nazywa go z kolei Rzepoliczem. Karkonosz – Rübezahl trafił też do dzieł muzycznych: występuje w pięciu operach, z których dziś grywana jest tylko jedna, czeskiego kompozytora J. Razkošnego pt. Krkonoš.

Od 2 poł. XIX w. mitem Karkonosza zajęli się naukowcy, do dziś powstało ok. 200 prac naukowych (w tym doktorskich i habilitacyjnych) na jego temat.

Szklarska Poręba jest obecnie promowana przez część mieszkańców jako miasto Ducha Gór. Nawiązuje to do Hali Baśni sprzed II wojny światowej, w której były malowidła ścienne z karkonoskimi legendami. W mieście znajduje się wiele rzeźb Ducha Gór, w tym odsłonięty w 2010 na Skwerze Radiowej Trójki pomnik nawiązujący do pierwszego znanego przedstawienia Ducha Gór autorstwa Martina Helwiga.

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Chybotek, Szklarska Poręba

Miasta i gminy partnerskie:

• Aulum Haderup
• Bad Harzburg
• Harrachov
• Kořenov
• Augustów

Ciekawostki[edytuj]

 Zobacz też: Leśna Huta w Szklarskiej Porębie.

• 

  "Zakręt śmierci" Szklarska Poręba
  Nieopodal Leśnej Huty znajduje się duża rzeźba postaci „Ducha Gór”.
• Przed II wojną światową istniał tor bobslejowy w Szklarskiej Porębie. Został wybudowany w latach 1925-1926 na północnym stoku góry Przedział. Długość toru wynosiła 2100 m. Uroczyste otwarcie toru miało miejsce na Boże Narodzenie 1925 r. W 1932 r. na torze rozegrane zostały mistrzostwa świata w bobslejowych dwójkach^[29].
• Zimą pod patronatem Programu Trzeciego Polskiego Radia organizowane są Mistrzostwa Świata w Rzeźbie ze Śniegu "Śniegolepy"^[30]. W konkursie biorą udział zarówno amatorzy jak i studenci polskich uczelni artystycznych.
• Na wysokości 775m n.p.m. znajduje się Zakręt Śmierci, gdzie droga zatacza łuk prawie 180'. Trasa znana jest z wielu wypadków. Najbardziej znany z nich wydarzył się w 1945, kiedy w przepaść spadło kilka radzieckich ciężarówek wraz z żołnierzami^[31].

Zobacz też[edytuj]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Szklarska Poręba

• Muzeum Energetyki Jeleniogórskiej
• Muzeum Mineralogiczne w Szklarskiej Porębie
• 

  Wejście do sztolni dawnej kopalni pirytu w Szklarskiej Porębie
  Muzeum Tanich Win w Szklarskiej Porębie
• Muzeum Ziemi „Juna” w Szklarskiej Porębie
• Jakuszyce
• Wodospad Kamieńczyka
• Wodospad Szklarki
• Linia kolejowa nr 311
• Zakręt Śmierci

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Oficjalna Strona Miasta
• Szklarska Poręba z lotu ptaka – galeria zdjęć z lotu ptaka
• Ciekawe i nieznane miejsca w Szklarskiej Porębie – informacje dla turystów
• Schreiberhau w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochacze. Warszawa, 1889.

p • d • e Miasta województwa dolnośląskiego Bardo • Bielawa • Bierutów • Bogatynia • Boguszów-Gorce • Bolesławiec • Bolków • Brzeg Dolny • Bystrzyca Kłodzka • Chocianów • Chojnów • Duszniki-Zdrój • Dzierżoniów • Głogów • Głuszyca • Góra • Gryfów Śląski • Jawor • Jaworzyna Śląska • Jedlina-Zdrój • Jelcz-Laskowice • Jelenia Góra • Kamienna Góra • Karpacz • Kąty Wrocławskie • Kłodzko • Kowary • Kudowa-Zdrój • Lądek-Zdrój • Legnica • Leśna • Lubań • Lubawka • Lubin • Lubomierz • Lwówek Śląski • Mieroszów • Międzybórz • Międzylesie • Milicz • Mirsk • Niemcza • Nowa Ruda • Nowogrodziec • Oborniki Śląskie • Oleśnica • Olszyna • Oława • Piechowice • Pieńsk • Pieszyce • Piława Górna • Polanica-Zdrój • Polkowice • Prochowice • Prusice • Przemków • Radków • Siechnice • Sobótka • Stronie Śląskie • Strzegom • Strzelin • Syców • Szczawno-Zdrój • Szczytna • Szklarska Poręba • Ścinawa • Środa Śląska • Świdnica • Świebodzice • Świeradów-Zdrój • Świerzawa • Trzebnica • Twardogóra • Wałbrzych • Wąsosz • Węgliniec • Wiązów • Wleń • Wojcieszów • Wołów • Wrocław • Zawidów • Ząbkowice Śląskie • Zgorzelec • Ziębice • Złotoryja • Złoty Stok • Żarów • Żmigród Portal:Województwo dolnośląskie • Wikiprojekt:Dolny Śląsk

p • d • e Powiat jeleniogórski Miasta Karpacz • Kowary • Piechowice • Szklarska Poręba Gminy miejskie Karpacz • Kowary • Piechowice • Szklarska Poręba Gminy wiejskie Janowice Wielkie • Jeżów Sudecki • Mysłakowice • Podgórzyn • Stara Kamienica