Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Sztabin
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	augustowski
Gmina	Sztabin
Liczba ludności (2006)	920
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	16-310
Tablice rejestracyjne	BAU
SIMC	0769960
Położenie na mapie gminy Sztabin Sztabin
Położenie na mapie powiatu augustowskiego Sztabin
Położenie na mapie województwa podlaskiego Sztabin
Położenie na mapie Polski Sztabin
53°40′50″N 23°05′55″E/53,680556 23,098611
Multimedia w Wikimedia Commons

Popiersie Karola Brzostowskiego na placu w Sztabinie

Sztabin (lit. Štabinas, Stabinis) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie augustowskim, w gminie Sztabin, nad Biebrzą.

Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[1]. [ W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie suwalskim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Sztabin.

Historia[edytuj kod]

Tereny obecnej Gminy Sztabin zamieszkiwali niegdyś Jaćwingowie. W 1506 roku król Aleksander Jagiellończyk nadał część tych ziem rodowi Chreptowiczów.

Wieś założył Adam Chreptowicz przed 1598 rokiem, przy przeprawie rzecznej, na trakcie z Augustowa do Knyszyna. Na początku istnienia przez ponad półtora wieku nosiła nazwę Osinki.

W 1627 r. z fundacji Adam Chreptowicza zbudowano tu cerkiew unicką, która stanęła w miejscu kaplicy prawosławnej ufundowanej w 1513 roku przez Teodora Chreptowicza. Około 1656 roku cerkiew tę przemianowano na kościół rzymskokatolicki^[2][3].

Nazwa Sztabin została wprowadzona w 1760 roku przez Joachima Chreptowicza, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wyznaczył on trójkątny rynek i sieć ulic. Osada stała się głównym centrum handlowym dóbr krasnoborskich (Chreptowiczów, a później Brzostowskich). Pod koniec XVII wieku zaczęła przekształcać się w ośrodek miejski. W 1766 roku Sztabin uzyskał przywilej królewski na targi i jarmarki.

Miejscowość jest znana głównie ze względu na eksperymenty społeczne i gospodarcze hrabiego Karola Brzostowskiego. W latach dwudziestych XIX wieku założył on tzw. rzeczpospolitą sztabińską. Uwolnił chłopów od pańszczyzny, założył szkołę i wprowadził w swoich dobrach obowiązkowe bezpłatne nauczanie, unowocześnił rolnictwo (wprowadził płodozmian i nowe narzędzia), wybudował szpital, do którego sprowadził lekarza, wprowadził kodeks karny, założył kasę oszczędnościową i pożyczkową. Wybudował hutę szkła, cegielnię, tartak, fabrykę wyrobów żeliwnych (wybudował piec do przetapiania rudy darniowej), doprowadzając upadający majątek do rozkwitu. Dzięki niemu w 1895 roku powstała parafia, zbudowano także przystań na Biebrzy.

Po śmierci (1854) przekazał swoje dobra chłopom w wieczystą dzierżawę, jednak władze rosyjskie unieważniły jego testament. Sztabin powoli tracił na znaczeniu i w 1897 został pozbawiony praw miejskich.

Ludność Sztabina brała czynny udział w walkach narodowowyzwoleńczych. W czasie powstania styczniowego w okolicy działał oddział pułkownika Konstantego Ramotowskiego „Wawra”, którego obozowisko na Kozim Rynku w Puszczy Augustowskiej było miejscem jednej z większych bitew w tym regionie.

W okresie II wojny światowej (1 maja 1943) oddział AK odbił Sztabin z rąk niemieckich na 6 godzin.

Okres powojenny był dla Sztabina tragiczny. Na terenie gminy w tzw. obławie lipcowej w 1945 r aresztowano i wywieziono 126 osób. Nadal działały zbrojne grupy partyzanckie, które przetrwały do początku lat 50.

Urodzeni w Sztabinie[edytuj kod]

• Tadeusz Zawistowski, polski duchowny, biskup
• Jarosław Gruda, polski aktor telewizyjny i filmowy.
• Marian Szamatowicz,polski ginekolog-położnik, profesor Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Tam właśnie w 1987 dokonał pierwszego w Polsce, udanego zabiegu zapłodnienia człowieka metodą in vitro.
• Alicja Szastyńska-Siemion, filolog klasyczny, profesor w Zakładzie Filologii Greckiej Instytutu Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych Uniwersytetu Wrocławskiego.

Zabytki[edytuj kod]

Kościół pw. św. Jakuba w Sztabinie

• neogotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba, 1910, nr rej.:659 z 10.03.1989^[4].

Inne[edytuj kod]

• Punkt Punkt Informacji Turystycznej w Sztabinie^[5]
• Biebrzański Park Narodowy

Rezerwaty:

• • • leśny Kozi Rynek
    • florystyczno-faunistyczny Kuriańskie Bagno
    • florystyczny Glinki (ze stanowiskiem pióropusznika strusiego)
• Urząd Gminy Sztabin wydaje miesięcznik Nasz Sztabiński Dom.

Przypisy

Bibliografia[edytuj kod]

G. Ryżewski, Sztabin. Dzieje obszaru gminy od czasów najdawniejszych do współczesności, Białystok-Sztabin 2002.

Linki zewnętrzne[edytuj kod]

• Historia miejscowości
• Strona gminy Sztabin
• Informacje o Sztabinie
• Opis Sztabin w BIP
• Sztabin w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XII: Szlurpkiszki – Warłynka. Warszawa, 1892.

Zobacz też[edytuj kod]

• Sztabinki

p • d • e Gmina Sztabin Siedziba gminy: Sztabin Sołectwa Balinka • Budziski • Cisów • Czarniewo • Czarny Las • Długie • Ewy • Fiedorowizna • Hruskie • Huta • Jagłowo • Jaminy • Janówek • Jasionowo • Jasionowo Dębowskie • Jastrzębna Pierwsza • Jastrzębna Druga • Jaziewo • Kamień • Karoliny • Komaszówka • Kopiec • Kopytkowo • Krasnoborki • Krasnybór • Kryłatka • Kunicha • Lebiedzin • Lipowo • Mogilnice • Motułka • Ostrowie • Podcisówek • Polkowo • Sosnowo • Sztabin • Ściokła • Wolne • Wrotki Miejscowości niesołeckie Andrzejewo • Brzozowe Grądy • Brzozowe Grądy (leśniczówka) • Chomaszewo • Dębowo • Grzędy • Klonowo • Kolonie Jasionowo • Łubianka • Rogowo • Wilcze Bagno • Wilkownia • Żmojdak