Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Ten artykuł od 2008-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Trzemeszno
Alumnat z XVIII wieku
Herb Trzemeszna Flaga Trzemeszna
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	gnieźnieński
Gmina	Trzemeszno gmina miejsko-wiejska
Burmistrz	Krzysztof Dereziński
Powierzchnia	5,46 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	7 788[1] 1 426,4 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 61
Kod pocztowy	62-240
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego Trzemeszno
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Trzemeszno
Położenie na mapie Polski Trzemeszno
52°33′40″N 17°49′20″E/52,561111 17,822222
TERC (TERYT)	3003094
SIMC	0929701
Urząd miejski ul. Dąbrowskiego 2 62-240 Trzemeszno
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Trzemeszno – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie gnieźnieńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Trzemeszno. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego. Położone jest nad jeziorami Klasztornym i Popielewskim na Pojezierzu Gnieźnieńskim.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 7840 mieszkańców^[2].

Historia[edytuj]

Napoleon Orda, Klasztor Kanoników Regularnych w Trzemesznie, XIX w.

Ulica Adama Mickiewicza

Wieża ciśnień

Do niedawna funkcjonowało mylne datowanie opactwa w Trzemesznie, oparte na badaniach archeologicznych przeprowadzonych w latach 50. XX wieku. Sugerowały one powstanie w X wieku pierwszego opactwa, przypuszczalnie benedyktynów, zniszczonego w trakcie najazdu czeskiego w 1038 r. Obecnie nie ma na to żadnych dowodów, a badania archeologiczne z lat 1987-95 stanowczo odrzucają istnienie takiego opactwa.

Klasztor kanoników regularnych w Trzemesznie nie posiadał dokumentu fundacyjnego. Tzw. falsyfikat trzemeszeński, czyli dokument księcia Mieszka III Starego dla zakonników trzemeszeńskich z datą 28 kwietnia 1145 r., jest falsyfikatem z pierwszej połowy XIII w. Na bazie spuścizny klasztornej oraz badań archeologicznych można stwierdzić, że fundacja klasztoru nastąpiła w pierwszej połowie XII wieku. Istnieje teoria, że mogło to nastąpić w latach 1134-1138^[3]. Była to fundacja Bolesława Krzywoustego, zaś po jego śmierci uposażeniem nowo powstałej wspólnoty zajęła się jego żona Salomea z Bergu oraz książęta juniorzy: Bolesław Kędzierzawy, Mieszko III Stary, Henryk Sandomierski, Kazimierz Sprawiedliwy. Pierwsi zakonnicy do Trzemeszna przybyli prawdopodobnie z terenów południowych Rzeszy. Teza o pochodzeniu pierwszych zakonników z Italii (Werona) jest wymysłem historiografii nowożytnej. Związki afiliacyjne klasztoru trzemeszeńskiego z kongregacją kanoników regularnych z Arrovaise we Flandrii znajdują potwierdzenie źródłowe dopiero od 1320 r., choć nie można wykluczyć, że miały one miejsce od czasów fundacji. Klasztor trzemeszeński nie należał również od początku swojego istnienia do kongregacji laterańskiej kanoników regularnych, gdyż ta sformalizowała się na ziemiach polskich dopiero w pierwszej połowie XVI wieku.

Pierwotny kościół kanoników regularnych w Trzemesznie nosił wezwanie św. Wojciecha. Zagadkowe pozostaje jego rzekome drugie wezwanie (NMP), które wspomniane jest tylko w jednym dokumencie trzemeszeńskim. Największą liczbę posiadłości klasztor trzemeszeński pozyskał w XII i XIII w. Sięgały one od okolic Trzemeszna, przez Pałuki, Kujawy, okolicę Łęczycy i Sieradza, aż po Sandomierszczyznę. W XIV w. liczba posiadłości klasztoru spadła prawie o połowę i ustabilizowała się w następnych wiekach^[4].

Badania archeologiczne potwierdziły, że rozwój osady był ściśle związany z rozwojem klasztoru trzemeszeńskiego. Osada Trzemeszno otrzymała prawa miejskie ok. 1382; do 1768 miasto leżało w województwie kaliskim.

W 1776 z inicjatywy opata Michała Kosmowskiego w mieście założono gimnazjum.

Zostało rozwiązane w 1863 roku po gremialnym uczestnictwie uczniów w powstaniu styczniowym (ponownie otwarte trzy lata później).

Pomnik Jana Kilińskiego (proj. Z. Dunajewski)

Obecnie nosi nazwę Zespołu Szkół Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Michała Kosmowskiego^[5].

We wrześniu 1939 obroną Trzemeszna kierował dowódca Straży Porządkowej, rzeźnik Andrzej Marchlewicz. Jego oddział stawiał opór Niemcom do 11 września, atakując straż przednią Wehrmachtu i likwidując niemieckich spadochroniarzy. Oddział ten toczył walki w okolicznych miejscowościach, m.in. w Kruchowie, Jastrzębowie i Niewolnie. Ogółem poległo 50 obrońców Trzemeszna^[6] .

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Trzemeszna w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj]

Bazylika Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła, widok od północy

• Kościół klasztorny kanoników regularnych w Trzemesznie i zespół klasztorny – nieaktualne obecnie co do oceny wyników badania archeologiczne przeprowadzone w latach 1945-50 ujawniły istnienie pod obecnym kościołem reliktów budowli. Według ostatnich badań archeologicznych z lat 1987-95 odrzucono wcześniejszą tezę o istnieniu pierwszej X-wiecznej świątyni benedyktyńskiej. Potwierdzono, że pierwsza budowla powstała w XII wieku za Bolesława Krzywoustego i była to opisana dalej trójnawowa bazylika wzniesiona dla Kanoników Regularnych Laterańskich z Flandrii. Budowlą tą był kościół romański sprzed połowy XII w., trójnawowa bazylika z transeptem, z prosto zamkniętym prezbiterium i dwuwieżową fasadą zachodnią. Z tego kościoła oprócz fundamentów zachowała się zachodnia para kolumn z kostkowymi kapitelami, dolna część murów wieży południowej i empory. Kościół ten został przebudowany w stylu gotyckim w XV w. Obecna późnobarokowa świątynia pw. Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła jest wynikiem gruntownej przebudowy z lat 1762-1781 (konsekracja w 1791 r.), której projekt jest przypisywany Efraimowi Szregerowi.
• Budynki późnobarokowe, fundacji opata Michała Kosmowskiego:
  • późnobarokowy szpital, zbudowany 1787-91, mieścił również sierociniec, dom starców i alumnat dla młodzieży nieszlacheckiej;
  • budynek dawnego alumnatu i szkoły dla młodzieży, obecnie liceum, zbudowany w latach 1773-75;
  • browar klasztorny, w końcu XIX w. przebudowany i rozbudowany o neogotycką wieżę^{[potrzebny przypis]}.

Zobacz w Wikiźródłach tekst broszury Gniezno i Trzemeszno. Wiadomości zebrane... z 1863 roku

Komunikacja[edytuj]

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 15: (Wrocław)-Trzebnica-Krotoszyn-Września-Gniezno-Trzemeszno-Toruń-Ostróda-(Olsztyn).

Wielkim wydarzeniem dla mieszkańców Trzemeszna było włączenie w 1872 r. do sieci kolejowej.

W Trzemesznie znajduje się stacja kolejowa na linii Poznań-Gniezno-Inowrocław-Gdańsk/Olsztyn.

Działa również komunikacja autobusowa do okolicznych miejscowości, obsługiwana przez PPKS Gniezno, a także zamiejscową bazę PPKS Inowrocław w Mogilnie.

Osoby urodzone w Trzemesznie[edytuj]

• Jan Kiliński (1760–1819) – szewc, jeden z pułkowników powstania kościuszkowskiego
• Stanisław Matysik (1921–1994) – prawnik, specjalista prawa morskiego, pierwszy dziekan Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego^[7]
• Jędrzej Moraczewski (1870–1944) – polityk, polski premier i minister komunikacji, jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej i Polskiej Partii Socjalistycznej
• Kazimierz Zimmermann (1867 lub 1874–1925) – ksiądz rzymskokatolicki, teolog, ekonomista, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego

Osoby związane z Trzemesznem[edytuj]

• Hipolit Cegielski (1813-1868) - polski filolog, przemysłowiec, działacz społeczny i dziennikarz, deputowany do Pruskiego Zgromadzenia Narodowego, twórca Zakładów Cegielskiego, prezes Towarzystwa Przemysłowego Polskiego w Poznaniu, Centralnego Towarzystwa Gospodarczego, wiceprezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
• Józef Chociszewski (1837-1914) - redaktor, wydawca, pisarz ludowy, działacz narodowy
• Kazimierz Grus (1885-1955) - karykaturzysta, rysownik, ilustrator książek
• Bohdan Hulewicz (1888-1968) - pułkownik, podczas powstania wielkopolskiego 1918-1919 współorganizator Sekcji Wojskowej Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu, szef Oddziału w Sztabie Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych byłego zaboru pruskiego, attaché wojskowy przy Poselstwie Polskim w Waszyngtonie, komendant Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, szef sztabu 3 Dywizji Strzelców Wielkopolskich, dowódca 64 Pułku Piechoty w Grudziądzu
• Jerzy Hulewicz (1886-1941) - pisarz, dramaturg, teoretyk sztuki, grafik
• Witold Hulewicz (1895-1941) - polski poeta, krytyk literacki, tłumacz i wydawca, kierownik Rozgłośni Wileńskiej Polskiego Radia
• Marian Langiewicz (1827-1887) - polski generał i dyktator powstania styczniowego
• Józef Przyborowski (1823-1896) - filolog, archiwista, bibliotekarz, numizmatyk, archeolog, badacz życia i twórczości Jana Kochanowskiego
• Adolf Ignacy Skarbek-Malczewski (1813-1887) - ziemianin, działacz narodowy, uczestnik powstania listopadowego i powstania wielkopolskiego 1848, odznaczony Złotym Orderem Virtuti Militari
• abp Florian Stablewski (1841-1906) - polski biskup rzymskokatolicki, arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański, prymas Polski, poseł do sejmu pruskiego
• Paweł Edmund Strzelecki (1797-1873) - polski podróżnik, geolog, geograf, badacz i odkrywca
• Jędrzej Śniadecki (1768-1838) - polski lekarz, biolog, chemik, filozof i publicysta, profesor chemii i medycyny w Szkole Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego i Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie, prezes Towarzystwa Naukowego Lekarskiego
• Wojciech Trąmpczyński (1860-1953) - polski polityk, prawnik, działacz Narodowej Demokracji, marszałek Sejmu i Senatu
• Jerzy Waldorff (1910-1999) - polski pisarz, publicysta, krytyk muzyczny, działacz społeczny
• Jan Zimmermann (ur. 1949) - polski prawnik administrawista, profesor nauk prawnych, kierownik Katedry Prawa Administracyjnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego^[8].

Zobacz też[edytuj]

• Cmentarz żydowski w Trzemesznie

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Marcin Wiewióra, Zespół klasztorny kanoników regularnych w Trzemesznie w świetle badań archeologiczno-architektonicznych, Toruń 2000
• Czesław Łuczak (red.), "Dzieje Trzemeszna", Poznań 2002.
• Przemysław H. Dorszewski, Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie do początku XVI wieku, Olsztyn 2013.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Trzemeszno w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XII: Szlurpkiszki – Warłynka. Warszawa, 1892.

p • d • e Miasta województwa wielkopolskiego Miasta powiatowe Chodzież • Czarnków • Gniezno • Gostyń • Grodzisk Wielkopolski • Jarocin • Kalisz • Kępno • Koło • Konin • Kościan • Krotoszyn • Leszno • Międzychód • Nowy Tomyśl • Oborniki • Ostrów Wielkopolski • Ostrzeszów • Piła • Pleszew • Poznań • Rawicz • Słupca • Szamotuły • Śrem • Środa Wielkopolska • Turek • Wągrowiec • Wolsztyn • Września • Złotów Miasta gminne Bojanowo • Borek Wielkopolski • Buk • Chocz • Czempiń • Czerniejewo • Dąbie • Dobra • Dobrzyca • Dolsk • Golina • Gołańcz • Grabów nad Prosną • Jaraczewo • Jastrowie • Jutrosin • Kleczew • Kłecko • Kłodawa • Kobylin • Kostrzyn • Koźmin Wielkopolski • Kórnik • Krajenka • Krobia • Krzywiń • Krzyż Wielkopolski • Książ Wielkopolski • Luboń • Lwówek • Łobżenica • Margonin • Miejska Górka • Miłosław • Mikstat • Mosina • Murowana Goślina • Nekla • Nowe Skalmierzyce • Obrzycko • Odolanów • Okonek • Opalenica • Opatówek • Osieczna • Ostroróg • Pniewy • Pobiedziska • Pogorzela • Poniec • Przedecz • Puszczykowo • Pyzdry • Rakoniewice • Raszków • Rogoźno • Rydzyna • Rychwał • Sieraków • Skoki • Sompolno • Stawiszyn • Stęszew • Sulmierzyce • Swarzędz • Szamocin • Ślesin • Śmigiel • Trzcianka • Trzemeszno • Tuliszków • Ujście • Wieleń • Wielichowo • Witkowo • Wronki • Wyrzysk • Wysoka • Zagórów • Zbąszyń • Zduny • Żerków

p • d • e Gmina Trzemeszno Siedziba gminy: Trzemeszno Miejscowości Bieślin • Brzozówiec • Bystrzyca • Cytrynowo • Dąbrowa • Duszno • Dysiek • Folusz • Gołąbki • Grabowo • Huta Trzemeszeńska • Ignalin • Jastrzębowo • Jerzykowo • Kamieniec • Kierzkowo • Kocin • Kozłowo • Kozłówko • Kruchowo • Kurzegrzędy • Lubiń • Lubinek • Ławki • Miaty • Mijanowo • Miława • Niewolno • Ochodza • Ostrowite • Pasieka • Płaczkowo • Popielewo • Powiadacze • Rudki • Smolary • Szydłowo • Szydłowo Drugie • Święte • Trzemżal • Wydartowo • Wymysłowo • Zieleń

p • d • e Powiat gnieźnieński Miasta Czerniejewo • Gniezno • Kłecko • Trzemeszno • Witkowo Gminy miejskie Gniezno Gminy miejsko-wiejskie Czerniejewo • Kłecko • Trzemeszno • Witkowo Gminy wiejskie Gniezno • Kiszkowo • Łubowo • Mieleszyn • Niechanowo