Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Turek
Stary Ratusz, obecnie Muzeum Miasta Turku im. Józefa Mehoffera (2014)
Herb Turku Flaga Turku
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	turecki
Gmina	Turek gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1341
Burmistrz	Romuald Antosik
Powierzchnia	16,17 km²
Wysokość	113 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	27 629[1] 1 708,7 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 63
Kod pocztowy	62-700
Tablice rejestracyjne	PTU
Położenie na mapie powiatu tureckiego Turek
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Turek
Położenie na mapie Polski Turek
52°00′48″N 18°29′07″E/52,013333 18,485278
TERC (TERYT)	3027011
SIMC	0949336
Urząd miejski ul. Kaliska 59 62-700, 62-701 Turek
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Turek – miasto w województwie wielkopolskim, siedziba powiatu tureckiego i gminy Turek, w Kaliskiem, na ziemi sieradzkiej, na Wysoczyźnie Tureckiej, nad Kiełbaską. Był miastem duchownym^[2].

Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 27 629 mieszkańców^[1].

Turek jest drugim co do wielkości ośrodkiem przemysłowym Konińskiego Zagłębia Węgla Brunatnego. Obecność złóż węgla brunatnego w pobliżu miasta zadecydowała o powstaniu Kopalni Węgla Brunatnego „Adamów” oraz Elektrowni „Adamów”, należącej do Zespołu Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin, który dostarcza ok. 8,5% wytwarzanej w Polsce energii elektrycznej.

Turek był miastem arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w powiecie sieradzkim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku^[3].

Przez Turek przebiegają drogi krajowe nr 72 (Konin – Łódź – Rawa Mazowiecka) i nr 83 (Turek – Sieradz) oraz droga wojewódzka nr 470 (Kalisz – Kościelec).

Położenie[edytuj]

Turek leży na Wysoczyźnie Tureckiej, nad rzeką Folusz, w województwie wielkopolskim. Historycznie miasto znajduje się w Kaliskiem, na ziemi sieradzkiej.

W latach 1975–1998 miasto leżało w województwie konińskim.

Miasto stanowi 1,74% powierzchni powiatu.

Środowisko naturalne[edytuj]

Według danych z roku 2005^[4] Turek ma obszar 16,16 km², w tym:

• użytki rolne: 55,1%
• użytki leśne: 0,6%

Rzeźba terenu i stosunki hydrograficzne[edytuj]

Elektrownia od strony Malanowa

Miasto położone jest w zapadlisku na Wysoczyźnie Tureckiej. Przez Turek przepływa rzeka Folusz.

Na potrzeby elektrowni „Adamów”, utrzymywany jest względnie stały poziom wód w sztucznym zbiorniku Jeziorsko na Warcie. Miasto uzyskuje wodę ze studni głębinowych, z racji bogatych źródeł wód podziemnych, znajdujących się w całej okolicy.

Na obrzeżach miasta znajduje się duży las mieszany, częściowo należący do miasta, częściowo do prywatnych właścicieli.

Kalendarium historii Turku[edytuj]

Tę sekcję należy dopracować: od 2008-11 → zweryfikować treść i dodać przypisy, → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny, → poprawić błędy językowe lub stylistyczne (pomoc: powszechne błędy językowe). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Turek, cmentarz ewangelicko-augsburski przy ul. Chopina

Turek, cmentarz żydowski

Pomnik Józefa Piłsudskiego

• VI w. p.n.e. – pierwsi stali osadnicy pojawiają się na ziemi tureckiej.
• 1136 – pierwsza wzmianka o Turku (jako „Turcoviste”) w bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II, wymieniająca Turek jako posiadłość arcybiskupów gnieźnieńskich. Osada Turek była wówczas prawdopodobnie siedzibą drwali, smolarzy oraz myśliwych, którzy pozostawali do dyspozycji pana w czasie łowów. Turek wymieniany jest w tym dokumencie wraz z licznymi miejscowościami regionu jako posiadłości wokół grodu kasztelańskiego Spycimierz („item ville circa Spitimir”), tj.: Janovici (Janów), Tandov, Smolzco (Smulsko), Pricuna (Przykona), Turkovici (Turkowice), Turkoviste (Turek), Unieievo (Uniejów), Karchovo, Milostovici (Miłkowice), Gazovo et Clonova (Klonowa)”.
• XII wiek – XIII wiek – Turek jako osada arcybiskupa gnieźnieńskiego należał do kasztelanii śpicimierskiej, będącej w pierwszej połowie XII wieku częścią księstwa łęczyckiego. W latach 1263-1264 w wyniku dalszego rozdrobnienia dzielnicowego Turek znalazł się na obszarze powiatu i województwa sieradzkiego i w takiej formie administracyjnej przetrwał do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej,
• 1332 – najazd Krzyżaków na Turek i spalenie drewnianego kościoła pw. św. Jana Chrzciciela.
• 1341 – 25 kwietnia, Turek uzyskuje prawa miejskie („Oppidum Thurek – Privilegium advocatiae”), oparte na Prawie średzkim. Dokument został wydany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława, a odebrał go pierwszy wójt miasta – Jan Pruteno z Uniejowa („Johanni dicto Prutheno advocato uniejoviensi”). Turek już wtedy był największym ośrodkiem w promieniu kilkunastu kilometrów, posiadał murowany kościół, który przetrwał do początków XX wieku,
• 1357 – król Kazimierz III Wielki potwierdza władztwo biskupów gnieźnieńskich nad Turkiem, w dokumencie wymienia Turek jako miasto z rynkiem: „Turek civitas cum foro et duabus vllis sibi iunctis”. Zwierzchność arcybiskupów gnieźnieńskich oznaczała, iż aż do końca XVIII wieku w Turku obowiązywał zakaz powszechnego osiedlania się cudzoziemców, Żydów i wszystkich wyznających inną wiarę niż katolicka,
• 1383 – najazd i zrabowanie miasta Turku przez Ścibora ze Ściborzyc, Jana z Płomykowa i starosty kolskiego Krystyna z Kozichgłów. Ten najazd na posiadłości arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzanty, tj. Turek oraz Grzegorzew, miał na celu zmusić arcybiskupa, by ten odstąpił od promowania jako kandydata na tron polski Siemowita IV. Najazd ów, bardzo ważny dla historii Polski, okazał się na tyle skuteczny, iż arcybiskup Bodzanty przeszedł do stronnictwa andegaweńskiego i wkrótce, 16 października 1384 roku, koronował Jadwigę Andegaweńską na królową Polski, 15 lutego 1386 ochrzcił Władysława Jagiełłę, a 4 marca 1386 koronował go na króla Polski,
• 1458 – miasto Turek wystawia 6 zbrojnych na wyprawę malborską króla Kazimierza IV Jagiellończyka, podczas wojny trzynastoletniej,
• początek XVI wieku – liczba ludności miasta Turek wynosiła około 800 osób, a liczba domów 143,
• 1515 – odbywa się pierwszy z corocznych wielkich jarmarków miejskich w Turku (15 sierpnia),
• 1523 – wielki pożar miasta, płonie większość z zabudowy w mieście,
• 1637 – miasto otrzymuje dodatkowe prawa dotyczące władz miejskich. Arcybiskup Jan Wężyk zarządził, iż na czele rady miejskiej stanie burmistrz wybierany przez starostę i dwóch radych. Z czasem liczba radnych zwiększała się,
• 1644 – po procesie w mieście spalono na stosie Agnieszkę Bogdankę z Turku podejrzaną o kontakty z diabłem,
• 1655 – przez miasto przeszły oddziały wojskowe Stefana Czarnieckiego i Jerzego Lubomirskiego powodując straty w dobytku mieszczan,
• 1741 – grabież miasta przez właścicieli okolicznych wiosek,

Okres zaborów[edytuj]

• 1793 – w wyniku II rozbioru Polski, Turek wraz z większą częścią Wielkopolski dostaje się pod panowanie pruskie,
• 1794 – w mieście Turku znajdują się 94 budynki, z czego tylko 3 były murowane, pozostałe drewniane, kryte głównie strzechą,
• 1796 – 28 lipca – pruski dekret o przejęciu przez władze pruskie dóbr kościelnych z Wielkopolski na własność skarbu pruskiego. Tym samym kończy się okres, w którym miasto Turek było własnością arcybiskupa gnieźnieńskiego (1341–1796).
• 1807 – Turek wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego,
• 1815 – na mocy ustaleń kongresu wiedeńskiego miasto wraz z ziemią kaliską zostaje włączone do Królestwa Polskiego,
• 1817 – liczba mieszkańców Turku wynosiła 671 osób. W mieście było 129 budynków, w tym trzy murowane. Było tu 66 gospodarstw rolnych, które miały charakter samowystarczalny. W centrum miasta znajdował się ratusz z niewielkim więzieniem w piwnicy, istniał także przytułek oraz szkoła elementarna. Wśród rzemieślników było ośmiu kuśnierzy, czterech młynarzy, ośmiu szewców, sześciu garncarzy, trzech krawców, trzech kołodziejów, dwóch kowali, czterech rzeźników i dwóch sukienników. Handlem zajmowało się czterech kramarzy, oprócz wodnego młyna były jeszcze trzy wiatraki,
• 1820 – nadanie miastu charakteru osady fabrycznej; podjęto decyzję o przebudowie i modernizacji miasta. Masowo zaczyna powstawać szereg murowanych kamienic i domów, utworzono nowe dzielnice: Pólko i Nowy Świat. Znikają domy drewniane, nowa zabudowa skupia się wokół rynku i ulic przyległych. Założono gorzelnię i browar. Tylko w latach 1824-1826 postawiono tu 80 domów (z czego dwadzieścia murowanych). Otwarto cegielnię, wybudowano kilka wykańczalni wyrobów włókienniczych,
• 1825 – pierwsza szkoła elementarna w mieście – pobierali w niej naukę chłopcy wyznania rzymskokatolickiego,
• 1826 – liczba mieszkańców miasta wzrosła do 1594 osób. Z roku na rok w Turku osiedlało się coraz więcej ludzi. Osiedlenie się w Turku tkaczy z Czech i Saksonii, początek przemysłu włókienniczego (kalisko-mazowiecki okręg przemysłowy),
• 1830 – w roku wybuchu powstania listopadowego w mieście mieszkały 2302 osoby, z czego Polacy stanowili 75%, Niemcy 21%, Żydzi 4%. Wieść o wybuchu powstania w Warszawie, dotarła do Turku 2 grudnia. W Turku uformowały się kompania jazdy i piechoty, która weszła w skład 11 Batalionu Strzelców Celnych formowanych przez kpt. Rocha Kożuchowskiego. W okolicy miasta organizowano kaliskie jednostki regularne (z udziałem między innymi ochotników z Turku); Kompanię Strzelców Pieszych oraz kawaleryjski Pułk Ziemi Kaliskiej, które bohatersko walczyły pod Grochowem, Nurem i w obronie Ostrołęki. Do obrony przed zbliżającą się armią rosyjską w obozie konińskim zmobilizowano pospolite ruszenia, w szeregach którego znaleźli się również rekruci z Turku i jego okolic. Walczących wspomagała ludność cywilna Turku np. Kożuchowska, Czyżewski, Michał Mroziński przekazali do powstańczej kasy kwoty pieniężne, natomiast z miejscowego kościoła w Turku zdjęto dzwon i oddano go na odlew powstańczych armat,
• 1832 – władze carskie skazały zaocznie na wyrok śmierci urodzonego w Turku podporucznika Rocha Rupniewskiego (ur. 1802, zm. 1876, rodzice: Jan Rupniewski i Tekla Bońkowska), który wziął udział w słynnym ataku na Belweder, a następnie uczestniczył w największych bitwach powstania, walcząc w jeździe kaliskiej generała Ludwika Kickiego. Jego odwagę i poświęcenie w bitwie pod Grochowem nagrodzono odznaczeniem Złotym Krzyżem Virtuti Militari nr 905. Wyroku jednak nie wykonano, gdyż zdołał on się przedrzeć się do Francji, gdzie został jednym z pierwszych członków Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Trzykrotnie przyjeżdżał do kraju jako emisariusz. Zmarł dożywszy sędziwego wieku w Liverpoolu 26 grudnia 1876 roku, i tam też został pochowany,
• 1833 – w wyniku represji popowstaniowych oraz zamknięciu przez władze rosyjskie granicy celnej z Królestwem, spadku produkcji sukienniczej i emigracji z Turku wielu tkaczy, liczba turkowian zmniejszyła się z 2302 przed wybuchem powstania, do 2062 osób,
• 1844 – wskutek kryzysu doszło do protestów tkaczy. Mimo gospodarczych trudności w mieście nadal funkcjonowały duże fabryki tkackie, jak np. Manufaktura Bawełniana Ulrycha posiadająca w 1845 roku 48 warsztatów tkackich i zatrudniająca 103 robotników,
• 1849 – w Turku powstaje, dzięki staraniom pastora Wilhelma Augusta Posselta – kościół ewangelicki, parafii ewangelicko-augsburskiej, stworzony według projektu Henryka Marconiego. Kościół w stanie niezmienionym przetrwał do czasów obecnych i jest jednym z ważniejszych zabytków miasta.
• 1852 – Turek nawiedziła epidemia cholery. Jej ofiarami padli m.in. burmistrz Jan Dehnel, pastor ewangelicki Wilhelm Posselt i kilkuset mieszkańców Turku i okolic. W 1866 roku zaraza pojawiła się ponownie. Zachorowało wówczas 264 mieszkańców, odnotowano 151 zgonów,
• 1860 – miasto liczy około 4-5 tysięcy ludności.
• 1863 – Wybuch powstania styczniowego. 4 lipca 1863 roku do miasta dotarł oddział partyzancki gen. Edmunda Taczanowskiego. Jak wspomina pułkownik Kopernicki w swojej relacji: „Do Turku przybyliśmy już późno wieczorem, około godziny dziesiątej. Wszystkie domy były oświetlone i cała ludność napełniła ulice radosnymi okrzykami”. Po mszy świętej w kościele, ogłoszony został „Manifest Rządu Narodowego”. Dwa dni później pod Grzymiszewem oddział polskich powstańców doznał porażki w walce z wojskami carskimi. W czasie powstania do starć Polaków z Rosjanami doszło także w Skęczniewie, pod Dobrą, w Brudzewie i Tuliszkowie.
• 1867 – 1 stycznia – władze carskie tworzą powiat turecki, wchodzący w skład guberni kaliskiej. W granicach powiatu znalazły się miasta: Turek, Dobra, Uniejów, Warta oraz gminy: Biernacice, Goszczanów, Grzybki, Kościelnica, Kowale Pańskie, Lubola, Malanów, Niemysłów, Niewiesz, Ostrów Warcki, Piekary, Pęcherzew, Piętno, Skarżyn, Skotniki, Tokary, Wichertów, Wola Świnecka, Zelgoszcz, łącznie 27 gmin i 397 wsi. W 1870 roku Dobra i Uniejów straciły prawa miejskie, a w 1886 roku Wartę i wieś Bartochów włączono do powiatu sieradzkiego,
• 1869 – powstała w Turku 1 – klasowa szkoła elementarna dla dziewcząt wyznania rzymskokatolickiego,
• 1872 – budowa ratusza z wieżą zegarową (obecnie Muzeum Rzemiosła Tkackiego),
• 1874 – powstanie Ochotniczej Straży Ogniowej,
• 1875 – założenie szpitala św. Pawła na 27 łóżek, utrzymywany głównie z dobrowolnych datków mieszkańców. Miejscowi Żydzi wybudowali w mieście synagogę u zbiegu ul. Wąskiej i Szerokiej.
• 1886 – Liczba mieszkańców miasta wzrosła do 7340,
• 1891 – powstanie dętej orkiestry amatorskiej,
• 1894 – w Turku było 28 budynków publicznych, 544 domów mieszkalnych (w tym 388 murowanych) oraz 105 murowanych i 807 drewnianych zabudowań gospodarczych,
• 1897 – według carskiego dokumentu o spisu ludności guberni kaliskiej, w Turku zamieszkiwało 8118 osób, w tym 5069 osób narodowości polskiej, 2041 ludności żydowskiej, 956 ludności niemieckiej, 49 Rosjan. Największe miasta wówczas w całej guberni kaliskiej: Kalisz 24,418 osób, Zduńska Wola 15,910, Ozorków 11,533, Koło 9,359, Łęczyca 8,863, Konin 8,522, Turek 8,118, Wieluń 7,850, Sieradz 7,005,
• 1904 – rozpoczęcie budowy nowego kościoła katolickiego na miejscu gotyckiej budowli zniszczonej przez pożar w 1839 roku,
• 1908 – założenie przez braci Millerów pierwszej fabryki włókienniczej oraz zakładu przemysłowego produkującego muśliny. W mieście funkcjonuje ok. 358 warsztatów tkackich,
• 1912 – powstaje pierwsza szkoła średnia w historii miasta, tzw. Progimnazjum Męskie,
• 1913 – ukończenie budowy kościoła parafialnego, pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa (budowany w latach 1904-1913). Liczba mieszkańców miasta w przeddzień I wojny światowej wynosiła 11232 osoby.
• 1914 – I wojna światowa. 4 sierpnia ostatni carscy urzędnicy opuszczają miasto. Porządek utrzymywała Straż Pożarna oraz sami obywatele. 27 września miasto Turek zajmują wojska niemieckie, ludność zobowiązano do żywienia i kwaterowania wojsk Rzeszy, na czele miasta staje niemiecki generał-gubernator.
• 1915 – Prusacy nałożyli na miasto kontrybucję w wysokości 25 tys. srebrnych rubli. Mieszkańcy są zmuszeni do kwaterowania i wyposażenia w ekwipunek oddziałów niemieckich,
• 1916 – ukończono budowę Kaliskiej Kolei Dojazdowej łączącej Turek z Kaliszem. Stanisław Kączkowski, nauczyciel fizyki z Progimnazjum Męskiego, powołał tajne Koło Przyjaciół Harcerstwa. W tym roku również uroczyście goszczono w mieście oddział polskich legionistów wchodzących w skład armii austriackiej.

Okres międzywojenny[edytuj]

• 1918 – 11 listopada następuje ewakuacja Niemców z Turku. Dochodzi do prób rozbrajania Niemców przez młodzież, podczas takiej akcji ginie z rąk Niemców profesor gimnazjum Stanisław Kączkowski (na jego cześć nadano jego imieniem jedną z ulic w centrum miasta). Urzędy przejmują Polacy. Organizuje się miejscowy samorząd i policja, tworzone są partie polityczne i organizacja społeczno-kulturalne. Turek jest miastem powiatowym w województwie łódzkim. Mieszka tu ok. 10 tys. mieszkańców, w tym 2,5 tys. Żydów i 0,5 tys. Niemców,
• 1919 – po raz pierwszy w historii mieszkańcy miasta biorą udział w wyborach do Sejmu Ustawodawczego. Głosuje ponad 88% uprawnionych. W 1919 roku burmistrzem miasta został Władysław Kaczorowski, który sprawował urząd do 1927 roku,
• 1920 – powstaje Powiatowy Komitet Obrony Państwa przygotowujący ludność do walki z najazdem bolszewickim. Zgłasza się około pięciuset ochotników,
• 1921 – liczba ludności Tuku wynosi 9948 osób. 6 lipca powstaje klub piłkarski Tur Turek. Swój pierwszy mecz Tur rozegrał 6 sierpnia 1921 roku, a ich przeciwnikiem była Olimpia Koło,
• 1924 – ukazuje się pierwszy numer lokalnej gazety pt. „Echo tureckie”,
• 1925 – uroczyste otwarcie nowo wybudowanej szkoły powszechnej (dziś Szkoła Podstawowa nr 1),
• 1936 – światowej sławy artysta, rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Józef Mehoffer ozdabia malowidłami wnętrze kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Turku. Powstaje spółdzielnia rzemieślnicza „Tkacz”,
• 1937 – reforma gminna przeprowadzona na terenie powiatu tureckiego, polegającą na zniesieniu 16 gmin wiejskich, a w ich miejsce utworzeniu 7 nowych. m.in. obszar zniesionej gminy Ostrów Wartski wszedł w skład nowej gminy Jeziorsko,
• 1938 – dzięki pomocy premiera Składkowskiego w Turku powstaje gimnazjum państwowe przy ulicy Kościuszki, park miejski, dom parafialny przy Pl. Sienkiewicza oraz budynek Spółdzielni Pracy „Tkacz”. Cały powiat turecki wraz z sąsiednimi powiatami kaliskim, kolskim i konińskim został włączony do woj. poznańskiego,

II wojna światowa[edytuj]

 Osobne artykuły: Kraj Warty, Wysiedlenia Polaków z Wielkopolski 1939–1941 i Heim ins Reich.

• 1939 – 5 września ostatnie oddziały Wojska Polskiego opuszczają miasto. Turek zajmują wojska niemieckie. 9 września przy placu targowym z rąk żołnierzy Wehrmachtu zostaje rozstrzelanych ok. 300^[5] mieszkańców miasta. Turek i okolice włączono do niemieckiego „Kraju Warty”,
• 1939–1941 – z miasta wysiedlono większość Polaków do Generalnego Gubernatorstwa, a w zamian sprowadzono Niemców w ramach akcji kolonizacyjnej Heim ins Reich,
• 1940 – utworzenie przez Niemców getta, w którym umieszczono 5 tys. Żydów z Turku i okolicznych miast. W samym Turku zmieniono nazwy ulic, m.in. rynek otrzymał nazwę „Adolf Hitler Platz”, a ul. Kaliska - „Strasse des 13 September”,
• 1941 – październik – wywiezienie ludności żydowskiej do getta w Czachulcu; została ona następnie wymordowana w obozie zagłady w Chełmnie,
• 1942 – Liczba mieszkańców Turku zmalała do 9004 osób.
• 1944 – Przybiera na sile lokalny ruch oporu. Turkowski obwód Armii Krajowej liczy 1614 żołnierzy.
• 1945 – 21 stycznia następuje wyzwolenie miasta spod okupacji niemieckiej przez oddziały 8 armii 1 Frontu Białoruskiego^[6].

Okres powojenny[edytuj]

• 1945 – rozpoczyna się praca nad odbudową życia społeczno-gospodarczego. Miasto liczy około siedmiu tysięcy mieszkańców. Centrum lokalnej władzy znajduje się w siedzibie PPR (przedwojenny „Dom Strzelca”).
• 1946 – żołnierze KBW i funkcjonariusze UB likwidują ostatni oddział zbrojnego podziemia. Po pokazowym procesie w lesie na Zdrojkach zostaje rozstrzelanych sześciu żołnierzy z oddziału „Groźnego”,
• 1951 – powstanie Zakładów Przemysłu Jedwabniczego „Miranda”, dużego producenta tkanin, spadkobiercy tradycji tkackich w mieście,
• 1959 – odkrycie złóż węgla brunatnego,
• 1960 – rozpoczyna się budowa wielkich inwestycji przemysłu energetycznego. W następnych latach powstają Elektrownia i Kopalnia Węgla Brunatnego „Adamów”. Następuje rozbudowa miasta, wzrasta liczba mieszkańców,
• 1975 – w wyniku reformy administracyjnej Turek wchodzi w skład. woj. konińskiego i przestaje być miastem powiatowym. Miasto liczy ok. 20 tys. mieszkańców,
• 1980 – powstają jedne z pierwszych w województwie komisje NSZZ „Solidarność”,
• 1989 – Komitet Obywatelski „Solidarność” bierze udział w pierwszej od czasów II Rzeczypospolitej wolnej kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu. Po ponad półwiekowej przerwie powracają tradycje uroczystości patriotycznych w dniach: 3 Maja, 15 sierpnia oraz 11 listopada,
• 1990 – w wyniku pierwszych po wojnie wolnych wyborów samorządowych władzę w mieście przejmuje trzydziestoosobowa Rada Miejska. Turek staje się również siedzibą władz rejonowej administracji rządowej. W mieście mieszka 30 tys. ludzi,
• 1999 – w wyniku reformy administracyjnej Turek wchodzi w skład województwa wielkopolskiego oraz ponownie staje się siedzibą powiatu,
• 2002 – podpisanie z niemiecką gminą Wiesmoor „Aktu nawiązania kontaktów partnerskich”,
• 2003 – rozpoczęcie budowy na obrzeżach Turku kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Fatimskiej,
• 2005 – nadanie tytułu Gimnazjum nr 1 „Szkoły humanitarnej” jako jedynej w Wielkopolsce,
• 2007 – MKS „Tur Turek” awansował do II ligi,
• 2008 – podpisanie „Aktu nawiązania kontaktów partnerskich” z tureckim miastem Türkler oraz rumuńskim Rovinari,
• 2009 – odsłonięcie „Ławeczki Mehoffera”,

 Zobacz też: Historia Żydów w Turku.

Atrakcje turystyczne Turku[edytuj]

Ołtarz z odnowioną polichromią autorstwa J. Mehoffera w kościele pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Turku

Kościół Ewangelicki, 2014

• Neogotycki kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa projektu wybitnego architekta Konstantego Wojciechowskiego i jego syna Jarosława, z witrażami i polichromią Józefa Mehoffera z początków XX wieku (konsekracja 7 września 1924); na wprost głównego wejścia, po drugiej stronie ulicy znajduje się pomnik tego artysty w formie ławeczki.
• Kościół ewangelicko-augsburski.
• Cmentarz ewangelicki w Turku.
• Ratusz miejski z II połowy XIX wieku – obecnie siedziba jedynego w Polsce Muzeum Rzemiosła Tkackiego.
• W 1962 w Turku powołano do życia sekcję muzealną. Dziesięć lat później otwarto Regionalną Izbę Muzealną, która mieściła się w Powiatowym Domu Kultury. Większość eksponatów została przekazana przez osoby prywatne. W 1975 utworzono Muzeum Okręgowe w Koninie, a muzeum w Turku stało się jego oddziałem i zostało umieszczone w dawnym budynku ratusza. Jego otwarcie nastąpiło 6 października 1978. Obecnie Muzeum Rzemiosła Tkackiego jest niezależną placówką. Aktualnie muzeum prowadzi wystawę stałą obejmującą historię Turku i okolic (ze szczególnym uwzględnieniem historii tkactwa na terenie Turku) oraz wystawy czasowe. Rokrocznie organizowany jest Ogólnopolski Konkurs Nieprofesjonalnej Twórczości Tkackiej. Muzeum należy do najciekawszych tego typu placówek w Polsce.
• Domy tkaczy z XIX wieku.
• Kaliska Kolej Dojazdowa. - pozostałości torów na krótkich odcinkach oraz ruiny stacji kolejowej.
• Pomnik Józefa Piłsudskiego – zaprojektowany przez Józefa Gosławskiego w 1936 roku na konkurs zorganizowany w Rzymie przez Towarzystwo im. Adama Mickiewicza. Odlew prezentowany w przestrzeni miejskiej od 1990 roku, znajduje się w Parku im. Żerminy Składkowskiej^[7].

Domy tkaczy

Dom Tkaczy, Kaliska 46

Dom tkaczy, Żeromskiego 16

Dom tkaczy, Żeromskiego 36

Dom tkaczy, Żeromskiego 38

Dom Tkaczy, Kaliska 51

Demografia[edytuj]

Liczba ludności miasta Turek, na przestrzeni osi czasowej:

• Piramida wieku mieszkańców Turku w 2014 roku ^[1].

Gospodarka[edytuj]

Elektrownia Adamów w Turku

w granicach miasta znajduje się Turecka Strefa Inwestycyjna o pow. 200 ha uzbrojonych terenów aktywizacji gospodarczej. 26 ha terenów Tureckiej Strefy Inwestycyjnej objętych jest Łódzką Specjalną Strefą Ekonomiczną. Na terenie strefy znajduje się Turecki Inkubator Przedsiębiorczości.

Rozwinięty jest przemysł wydobywczo-energetyczny (elektrownia i Kopalnia Węgla Brunatnego Adamów).

W mieście znajduje się 8 dyskontów spożywczych, oraz 4 duże markety elektroniczne.

Transport[edytuj]

Transport drogowy[edytuj]

• Do Turku można dojechać autobusami PKS z: Białegostoku, Bydgoszczy, Łodzi, Kalisza, Konina, Poznania, Wrocławia, Krakowa, Katowic, Warszawy, Płocka, Włocławka, Szczecina i wielu innych miejscowości w Polsce, a w sezonie letnim z Łeby przez Toruń, Inowrocław, Grudziądz, Pobierowa przez Kołobrzeg oraz z Zakopanego.
• Kursują także busy Łódź – Poddębice – Uniejów – Turek oraz Ostrów Wlkp. - Kalisz - Turek - Uniejów -Warszawa.

Transport kolejowy[edytuj]

Przez miasto przebiegała również linia kolei wąskotorowej, dawniej odbywał się na niej ruch osobowy na trasie Opatówek – Turek - około 56 km. Na terenie miasta istniała stacja osobowo-towarowa Turek oraz przystanek osobowy Turek Aleja 3 Maja. Linia ta należała do Kaliskiej Kolei Dojazdowej. Obecnie jedynym śladem są ruiny dawnej stacji, i pozostałości torów na krótkich odcinkach.

Oświata[edytuj]

Szkoła Podstawowa nr 1 im. H. Sienkiewicza

• Szkoły podstawowe
  • Szkoła podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
  • Szkoła podstawowa nr 4 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego
  • Szkoła podstawowa nr 5 im. UNICEF
  • Szkoła podstawowa specjalna w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. Kornela Makuszyńskiego

• Gimnazja
  • Gimnazjum nr 1 im. Lotnictwa Polskiego
  • Gimnazjum nr 2 im. Mikołaja Kopernika
  • Gimnazjum Specjalne w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. Kornela Makuszyńskiego

• Szkoły średnie
  • Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki
  • Zespół Szkół Technicznych im. prof. gen. Sylwestra Kaliskiego
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. Kornela Makuszyńskiego

• Szkoły policealne
  • Centrum Szkoleniowe „Wiedza”

• Uczelnie
  • Zamiejscowy Wydział Budownictwa i Instalacji Komunalnych w Turku Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie – dwa kierunki studiów (zarówno stacjonarnych jak niestacjonarnych): budownictwo i inżynieria środowiska.

• Inne instytucje oświatowe
  • Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Witolda Lutosławskiego
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Kornela Makuszyńskiego http://www.sosw.turek.pl/

Kultura i sport[edytuj]

• Klub Młodzieżowy Stowarzyszenia Przystań
• Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Włodzimierza Pietrzaka
• Kino 3D „Tur”
• Ośrodek Sportu i Rekreacji
  • basen kryty z halą sportową
  • ośrodek sportów wschodnich
  • dwa korty tenisowe
  • mini skate park
  • stadion piłkarski
  • nowoczesna hala widowiskowo-sportowa z zapleczem rehabilitacyjnym
• od 2007 II ligowy (od 2008 nowa I liga) klub piłkarski Miejski Klub Sportowy „Tur Turek”
• Turkowskie Towarzystwo Cyklistów
• Ogólnopolski Przegląd Teatrów Ulicznych
• Ogólnopolskie Spotkania Teatralne Młodych Czwarta ściana
• Przegląd Studenckich Etiud Filmowych Klaps
• Turkowskie Elitarne Spotkania Kabaretów Oklaskiwanych – TESKO
• Muzeum Miasta Turku im. Józefa Mehoffera (dawniej Muzeum Rzemiosła Tkackiego)
• Ogólnopolski Konkurs Nieprofesjonalnej Twórczości Tkackiej
• Szkółka Pływacka AQUARIUS
• Chór Viribus Unitis
• Big Band Miasta i Powiatu Turkowskiego

Panorama stadionu 1000-lecia (tuż przed modernizacją na potrzeby II ligi)

Ważniejsze imprezy cykliczne[edytuj]

SCABB Festival[edytuj]

Mural autorstwa Roberta Procha, znajdujący się przy ul. P.O.W. w Turku, który został utworzony podczas Festivalu SCABB 2012

 Osobny artykuł: SCABB.

SCABB Festival (Skate Contest and Beatbox Battle) – festiwal sztuki ulicznej organizowany przez turkowskie stowarzyszenie „Przystań” o charakterze cyklicznym, obejmujący szeroko rozumianą kulturę hip-hopową. Pierwsza edycja odbyła się w sierpniu 2005.

Sztuka Na Ulicy[edytuj]

Sztuka Na Ulicy to jednodniowy festyn organizowany przez Miejski Dom Kultury na zakończenie sezonu letniego. Podczas tego wydarzenia ulica Kaliska wypełniła się pracami lokalnych artystów, którzy prezentują swoją twórczość uczestnikom festynu. Nadrzędną ideą imprezy jest promocją twórczości lokalnych twórców. Na ulicy Kaliskiej, poza licznymi obrazami, można podziwiać wspaniałą biżuterię, robótki ręczne oraz rzeźby^{[styl do poprawy]}. Na imprezie oglądać można przygotowywane „na żywo” przez przedstawicieli turkowskiej sztuki ulicznej elementy graffiti. Dla młodszych uczestników zabawy organizowane są zabawy z klaunami oraz innymi animatorami czasu. Na scenie natomiast występują członkowie zespołu tanecznego oraz wokaliści „Studia Piosenki” z MDK Turek.

Festiwal „Mehofferowskie klimaty”[edytuj]

Festiwal „Mehofferowskie klimaty” to coroczna impreza organizowana w latach 2011-2013. Odbywała się w drugi lub trzeci weekend września. Była to impreza promująca miasto pod hasłem „Turek – miasto w klimacie Mehoffera”. Okolice miejscowego rynku, kościoła NSPJ oraz Parku im. Żerminy Składkowskiej przenosiły się w okres dwudziestolecia międzywojennego, to właśnie w tym czasie w Turku tworzył Józef Mehoffer. Na ulicach podczas festiwalu można było spotkać pucybuta, gazeciarza czy kataryniarza. W 2011 roku „twarzą imprezy” była Hanna Śleszyńska natomiast w 2012 Piotr Gąsowski.

Religia[edytuj]

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

W Turku działają dwie parafie rzymskokatolickie, a część miasta podlega pod parafię MB Fatimskiej w Obrzębinie. Parafie te należą do dekanatu tureckiego, w diecezji włocławskiej.

Miasto ma parafię Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, a także Zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan i Zbór Ewangelicznego Związku Braterskiego.

W Turku mieści się także Sala Królestwa Świadków Jehowy dwóch miejscowych zborów^[8].

Burmistrzowie Turku[edytuj]

Nowy Ratusz, Kaliska 59

Królestwo Polskie[edytuj]

• Karol Melcer (1890–1891)
• Aleksander Caspari (1892–1899)

II Rzeczpospolita[edytuj]

• Henryk Dymitrowicz (1918–1919)
• Władysław Kaczorowski (1919–1927)
• Julian Mielcarek (1927–1928)
• Paweł Mieszkowski (1928)
• Ignacy Grześkiewicz (1928–1929)
• Paweł Mieszkowski (1929–1930)
• Franciszek Stawicki (1930–1936)
• Antoni Kawecki (1936–1939)

III Rzeczpospolita[edytuj]

• Roman Rybacki (1990–1995)
• Krzysztof Nowak (1995–1998)
• Marian Marczewski (1998–2001)
• Stanisław Poturała (2001–2002)
• Zdzisław Czapla (2002-2014)
• Romuald Antosik (od 2014)

Ludzie związani z Turkiem[edytuj]

Józef Mehoffer na ławeczce

• Felicjan Sławoj Składkowski – premier RP, łączyły go z miastem więzy rodzinne, kilkukrotnie odwiedzał miasto
• Józef Mehoffer – artysta, autor polichromii, witraży i projektu wnętrz w Kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa
• Henryk (Henoch) Glicenstein – artysta, urodził się i pierwsze lata życia spędził w Turku
• Mieczysław Smorawiński - generał WP
• Włodzimierz Pietrzak - poeta
• Kamila Frątczak – siatkarka, pochodzi z Turku
• Tomasz Gatka – dwukrotny olimpijczyk, pochodzi z Turku
• Ryszard Winter – pierwszy prezes Łódzkiego Klubu Sportowego, urodził się w Turku
• Marian Cieplak - w latach 1938–1939 pracował jako dyrektor Gimnazjum w Turku (był tam również radnym i prezesem Rady Powiatowej BBWR)
• Marek Kubiak - dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, były komendant główny Państwowej Straży Pożarnej, pochodzi z Turku
• o. Jacek Kiciński - biskup pomocniczy nominat wrocławski
• Ludwik Grossman - kompozytor, organizator życia muzycznego, dyrygent, pianista i organista

Miasta partnerskie[edytuj]

• Dunajowce
• gmina Wiesmoor
• Türkler
• Rovinari
• Uniejów – od 12 czerwca 2009^[9]

Zobacz też[edytuj]

• Synagoga w Turku
• Cmentarz żydowski w Turku
• Pomnik Świętego Krzysztofa w Turku

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Makowski E., Łuczak C. Dzieje Turku, Poznań, Wydawnictwo WBP, 2002, ​ISBN 83-85811-81-8​.
• Piasecki A. Kalendarium historii Turku

Linki zewnętrzne[edytuj]

Wikimedia Commons ma galerię ilustracji związaną z tematem: Turek

• oficjalna strona Turku
• Urząd Miasta Turek
• Turek – atlas miejski
• Turek w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XII: Szlurpkiszki – Warłynka. Warszawa, 1892.

p • d • e Miasta województwa wielkopolskiego Miasta powiatowe Chodzież • Czarnków • Gniezno • Gostyń • Grodzisk Wielkopolski • Jarocin • Kalisz • Kępno • Koło • Konin • Kościan • Krotoszyn • Leszno • Międzychód • Nowy Tomyśl • Oborniki • Ostrów Wielkopolski • Ostrzeszów • Piła • Pleszew • Poznań • Rawicz • Słupca • Szamotuły • Śrem • Środa Wielkopolska • Turek • Wągrowiec • Wolsztyn • Września • Złotów Miasta gminne Bojanowo • Borek Wielkopolski • Buk • Chocz • Czempiń • Czerniejewo • Dąbie • Dobra • Dobrzyca • Dolsk • Golina • Gołańcz • Grabów nad Prosną • Jaraczewo • Jastrowie • Jutrosin • Kleczew • Kłecko • Kłodawa • Kobylin • Kostrzyn • Koźmin Wielkopolski • Kórnik • Krajenka • Krobia • Krzywiń • Krzyż Wielkopolski • Książ Wielkopolski • Luboń • Lwówek • Łobżenica • Margonin • Miejska Górka • Miłosław • Mikstat • Mosina • Murowana Goślina • Nekla • Nowe Skalmierzyce • Obrzycko • Odolanów • Okonek • Opalenica • Opatówek • Osieczna • Ostroróg • Pniewy • Pobiedziska • Pogorzela • Poniec • Przedecz • Puszczykowo • Pyzdry • Rakoniewice • Raszków • Rogoźno • Rydzyna • Rychwał • Sieraków • Skoki • Sompolno • Stawiszyn • Stęszew • Sulmierzyce • Swarzędz • Szamocin • Ślesin • Śmigiel • Trzcianka • Trzemeszno • Tuliszków • Ujście • Wieleń • Wielichowo • Witkowo • Wronki • Wyrzysk • Wysoka • Zagórów • Zbąszyń • Zduny • Żerków

p • d • e Gmina Turek Siedziba gminy: Turek Sołectwa Albertów • Budy Słodkowskie • Chlebów • Cisew • Dzierżązna • Grabieniec • Kaczki Średnie • Kalinowa • Korytków • Kowale Księże • Obrzębin • Obrębizna • Pęcherzew • Słodków • Słodków-Kolonia • Szadów Księży • Turkowice • Warenka • Wietchinin • Żuki Miejscowości niesołeckie Cisew Mały • Dębina • Szadowskie Góry • Szadów Pański • Wrząca

p • d • e Powiat turecki Miasta Dobra • Tuliszków • Turek Gminy miejskie Turek Gminy miejsko-wiejskie Dobra • Tuliszków Gminy wiejskie Brudzew • Kawęczyn • Malanów • Przykona • Turek • Władysławów