Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Wąbrzeźno (ujednoznacznienie).

Wąbrzeźno
Rynek i pomnik
Herb Wąbrzeźna Flaga Wąbrzeźna
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	wąbrzeski
Gmina	gmina miejska
Prawa miejskie	XIV w.
Burmistrz	Leszek Kawski
Powierzchnia	8,53 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	13 866[1] 1 625,6 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 56
Kod pocztowy	87-200
Tablice rejestracyjne	CWA
Położenie na mapie powiatu wąbrzeskiego Wąbrzeźno
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Wąbrzeźno
Położenie na mapie Polski Wąbrzeźno
53°16′47″N 18°56′45″E/53,279722 18,945833
TERC (TERYT)	0417011
SIMC	0983652
Urząd miejski ul. Wolności 18 87-200 Wąbrzeźno
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Wąbrzeźno (niem. Frideck lub Briesen) – miasto w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie wąbrzeskim. Miasto położone jest pomiędzy trzema jeziorami: Zamkowym, Sicieńskim i Frydek, na Pojezierzu Chełmińskim, w centralnym punkcie historycznej ziemi chełmińskiej, 31 km na południe od Grudziądza i 43 km na północny wschód od Torunia.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 13 877 mieszkańców^[2].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego.

Położenie[edytuj]

Według danych z roku 2008^[3] Wąbrzeźno ma obszar 8,53 km², w tym:

• użytki rolne: 52,17% (445 ha)
• użytki leśne: 1,29% (11 ha)
• zabudowania: 20,75% (177 ha)
• pozostałe (drogi, wody, nieużytki): 25,79% (220 ha)

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 8,53 km²^[4]. Miasto stanowi 1,7% powierzchni powiatu.

Demografia[edytuj]

Dane z 2009^[5]:

• Piramida wieku mieszkańców Wąbrzeźna w 2014 roku^[1].

Nazwa miasta[edytuj]

Miasto występowało w historii pod trzema nazwami – polską Wąbrzeźno oraz niemieckimi Frideck (do końca XVIII w.) i Briesen. Ta druga stanowi fonetyczne przyswojenie nazwy polskiej. Spotykane są różne postacie zapisu nazw: Wambrez, Frideck, Fredeck, Frydek, Friedecum, Vredeck, Briesen itd. Nazwa miasta pochodzi od słów "w brzeziu" czyli w brzezinie, wśród brzóz. Inna wersja wywodzi słowo Wąbrzeźno od "w brzegach" – miasto wśród brzegów jezior. Nazwa Frydek po niemiecku oznacza "spokojny zakątek". Istnieje też hipoteza, według której miasto założyli osadnicy z Czech i nadali nowej osadzie nazwę swojej rodzinnej miejscowości (w Czechach jest miejscowość Frydek-Mistek).

Kalendarium[edytuj]

 Osobny artykuł: Kalendarium dziejów Wąbrzeźna.

Fragment rynku w Wąbrzeźnie

• 18 października 1166 – podczas zbrojnej wyprawy do Prus, przypuszczalnie w okolicy osady Wambrez lub jeziora Wieczno rozegrała się bitwa, w której poległ Henryk Sandomierski
• 19 kwietnia 1246 – pierwsza wzmianka o osadzie Wambrez; Wąbrzeźno staje się własnością biskupów chełmińskich^[6].
• 1303 – początek budowy zamku biskupiego
• ok. 1331 – uzyskanie praw miejskich
• 1411, 1422 – Wąbrzeźno niszczone w wojnach z Zakonem Krzyżackim
• 1464 – spalenie miasta przez Krzyżaków
• 1466 – Ziemia Chełmińska (w tym Wąbrzeźno) włączone do Korony na mocy II pokoju toruńskiego
• 1534 – biskup Jan Dantyszek potwierdza stare i nadaje miastu nowe przywileje
• 1535 – spisanie inwentarza zamku, pierwszego zachowanego dokumentu, w dodatku spisanego po polsku
• 1655 – spalenie miasta i zamku przez Szwedów
• 1685 – do Wąbrzeźna trafia obraz Matki Bożej Brzemiennej
• 1772 – Wąbrzeźno w zaborze pruskim
• 1788 – zmiana nazwy na Briesen Westpreussen
• 1807-1815 – Wąbrzeźno w granicach Księstwa Warszawskiego
• 1 kwietnia 1898 – uruchomiono pierwszą na dzisiejszych ziemiach polskich kolej elektryczną Wąbrzeźno – Wąbrzeźno Miasto. Trakcję elektryczną rozebrały PKP w 1959 roku, ruch osobowy zawieszono w 1991 roku.
• 1906 – w mieście powstaje Gimnazjum Humanistyczne (obecnie Liceum Ogólnokształcące im. Zygmunta Działowskiego)
• 20 stycznia 1920 – powrót miasta do Polski
• 1921 – założony zostaje Polski Instytut Narodowy w Wąbrzeźnie z inicjatywy Włodzimierza Tetmajera
• 1939 – Zajęcie miasta przez Niemców, założenie przez Selbstschutz prowizorycznego obozu koncentracyjnego na terenie zakładów PPG (obecnie Ergis S. A.). Masowe egzekucje w pobliskiej piaskowni w Łopatkach
• 1941-1943 – do obozów (w Potulicach i Toruniu) zostaje wywiezionych około 3,8 tys. mieszkańców Wąbrzeźna
• 24 stycznia 1945 – wkroczenie Armii Czerwonej
• 1950 – powstaje Miejski Klub Sportowy "Unia" Wąbrzeźno
• 1987 – w Wąbrzeźnie zorganizowane zostają ogólnopolskie Dożynki
• 2005 – koronacja obrazu Matki Boskiej
• 2006 – otwarcie obwodnicy miasta

Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: Historia Wąbrzeźna.

Nazwa osady Wambrez występuje po raz pierwszy w dokumencie wystawionym 19 kwietnia 1246 roku przez wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka von Hohenlohe, dotyczącym przyznania dóbr biskupowi Heidenreich. Wówczas Wąbrzeźno, niewielka osada o charakterze wiejskim, stało się własnością biskupów chełmińskich, a jego mieszkańcy poddanymi biskupa z nałożonymi na nich powinnościami feudalnymi. Stan taki utrzymał się do 1773 roku, kiedy dobra biskupie przeszły na własność króla pruskiego w związku z I rozbiorem Polski. Miasto rozwinęło się w XIX wieku stając się siedzibą powiatu.

Symbole miasta[edytuj]

• Herb Wąbrzeźna – Herb nadany został przez biskupa chełmińskiego, Jana Dantyszka na zamku wąbrzeskim, w dniu 10 stycznia 1534 roku. Jego opis znajdujemy w przywileju dla miasta: („jako godło (...) skrzydło orła jednobarwne, czarne a w poprzek tegoż skrzydła pastorał, czyli laskę biskupią (...) nadajemy”). W XIX wieku pojawia się inna hipoteza co do herbu miasta. Niemiecki historyk, dr Huttenheim wysuwa myśl, jakoby herb pochodził jeszcze z czasów krzyżackich. Z tym, że zamiast skrzydła miał tam być fioletowy grzebień koguci, (symbol stróżów), a tło białe. W czasie II wojny światowej zamiast pastorału w herbie umieszczono lilię andegaweńską. W 1990 roku Ziemowit Maślanka odtworzył wizerunek herbu miasta, tenże jest używany do dziś, a Ziemowit Maślanka otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta^[7].
• Flaga Wąbrzeźna – 18 września 1996 roku Rada Miejska przyjęła oświadczenia o fladze Wąbrzeźna. Flaga ma trzy pasy: niebieski (zajmuje 2/3 szerokości) nawiązujący do jezior otaczających miasto, złoty i czarny (każdy po 1/6 szerokości) nawiązują do pastorału i orlego skrzydła z herbu. Flaga jest wywieszana podczas uroczystości miejskich i państwowych^[7].
• Hejnał Wąbrzeźna – Podczas sesji w dniu 31 sierpnia 2009 roku wąbrzescy radni podjęli uchwałę o przyjęciu Hejnału Miasta Wąbrzeźno, kompozytorem hejnału jest Józef Mossakowski^[8].

Polski Instytut Narodowy[edytuj]

Polski Instytut Narodowy – działał w Wąbrzeźnie w latach 1921-1927 z inicjatywy krakowskich artystów, z Włodzimierzem Tetmajerem i Stanisławem Jasińskim na czele. Instytut miał na celu działalność oświatową, wydawanie polskiej prasy i literatury, szerzenie oświaty wśród ludu. Wiadomo, że do Instytutu należeli m.in. Stefan Żeromski, Stanisław Przybyszewski, Kazimierz Sosnkowski, krd. Kakowski. Upadł po śmierci swoich założycieli^[9].

Uniwersytet w Wąbrzeźnie[edytuj]

W ramach działalności Polskiego Instytutu Narodowego, Tetmajer planował założenie w mieście Uniwersytetu, a z Wąbrzeźna uczynienie polskiego Oxfordu (nie chodziło mu o poziom nauki, ale o charakter miasta, jako typowego miasteczka uniwersyteckiego). Idea ta nie została ostatecznie zrealizowana, choć powstał zalążek Wydziału Sztuk Pięknych^[9].

Zabytki[edytuj]

Kościół pw. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza

• Ruiny zamku – siedziby biskupów chełmińskich ruiny zamku na Górze Zamkowej, wybudowanego w pierwszej połowie XIV w. Do 1660 r. zamek pełnił funkcję siedziby biskupów chełmińskich. Niestety zniszczenia wojenne oraz przeniesienie siedziby biskupa do rezydencji w Lubawie spowodowały jego powolne zniszczenie. Obecnie zachowało się niewielkie skupisko ruin zamkowych, które w 2010 r. zostały poddane badaniom archeologicznym. (więcej informacji w artykule Historia Wąbrzeźna)

• Sanktuarium Matki Bożej Brzemiennej – Kościół pod wezwaniem Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza – wybudowany przez biskupów chełmińskich w latach 1323-1349. W świątyni znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Brzemiennej z XVII w. oraz liczne zabytki sztuki sakralnej z okresu XVI-XIX w. Na szczególną uwagę zasługuje niedawno odrestaurowana rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem, z ok. 1500 r. przeniesiona z kaplicy nieistniejącego zamku. Obok kościoła usytuowany jest pomnik Chrystusa Warszawskiego, ufundowany w 1948 r. przez mieszkańców miasta, na którego cokole zamontowano tablice z nazwiskami ofiar II wojny światowej z terenu Wąbrzeźna.

• Poewangelicki kościół pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski, wybudowany w 1836 r. jako kościół ewangelicki, w późniejszym czasie siedziba diecezji tego wyznania. Od 1945 r. kościół wyznania rzymskokatolickiego. Ozdobą wnętrza są obraz Matki Bożej Crespiego, obraz Chrystusa w Ogrójcu, neogotyckie ołtarze boczne z 1900 i 1908 r. oraz witraż z XIX w. przedstawiający postacie Piotra i Pawła.

• Ratusz – wzniesiony przy ul. Wolności, powstał w 1892 r. w stylu neogotyckim, z czerwonej nieotynkowanej cegły. Powstał jako kopia ratusza w Kilonii. Zdobiony cegłą dekoracyjną oraz wieżyczkami. Na wieży ratuszowej zegar oraz tarcza herbowa miasta wykonana według projektu Ziemowita Maślanki. Obecnie siedziba miejskich władz samorządowych;

• Pomnik Żołnierza Polskiego – znajdujący się w centralnym punkcie miasta na Placu Jana Pawła II. Jego uroczyste odsłonięcie nastąpiło 14 września 1947 r. Autorem pomnika jest znany toruński rzeźbiarz prof. Ignacy Zelek, m.in. twórca wystroju rzeźbiarskiego kościoła garnizonowego pod wezwaniem św. Katarzyny w Toruniu. Pomnik jest jednym z nielicznych przykładów dzieł świeckich tego artysty. Przedstawia żołnierza Wojska Polskiego oraz cztery sylwetki stojące na cokole, mającym formę spłaszczonego sześcianu. Podstawa pomnika opatrzona jest od frontu majuskułową inskrypcją, rozmieszczoną w trzech wersach: BOJOWNIKOM O WOLNOŚĆ, BUDOWNICZYM POKOJU, 1939-1945, powyżej której umieszczono sylwetkę orła. Szczególnego charakteru pomnikowi, mającemu pozornie świecki wymiar, nadaje ukryta symbolika religijna. Poniżej inskrypcji wykuty został łaciński krzyż. Warto zauważyć również, że sam pomnik jest zbudowany na planie krzyża greckiego^[10]

• liczne kamienice z przełomu XIX i XX wieku, oraz budynki użyteczności publicznej, m.in.:

Dom rodzinny noblisty Walthera Nernsta

• • pastorówka przy ul. Wolności, zbudowana w latach 1893-1894 jako siedziba administracyjna parafii, a później diecezji ewangelickiej
  • budynek sądu, przy ul. Wolności, wybudowany w 1880 r. z przeznaczeniem na siedzibę sądu grodzkiego
  • gmach policji, przy ul. Wolności, zbudowany w pierwszej połowie XIX w.
  • Szkoła Podstawowa nr 2, przy ul. Wolności zbudowana w 1914 r. z przeznaczeniem dla uczniów wyznania ewangelickiego
  • budynek starostwa powiatowego, przy ul. Wolności, zbudowany w 1890 r. z przeznaczeniem na siedzibę władz powiatowych
  • gmach liceum,przy ul. Wolności, wybudowany w 1896 r., do dzisiaj zachował swój pierwotny wygląd. Obecnie mieści się w nim siedziba Zespołu Szkół Ogólnokształcących im. Zygmunta Działowskiego
  • gmach poczty, przy ul. 1 Maja zbudowany w 1892 r. w stylu neogotyckim
  • dom Klimków, przy ul. 1 Maja, powstały na początku XX w. w stylu secesyjnym
  • budynek Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, przy ul. 1 Maja – dawniej hotel „Victoria”, który należał do reprezentacyjnych obiektów miasta
  • większość kamienic usytuowanych wokół Placu Jana Pawła II, powstała na przełomie XIX i XX w. Część z nich zachowała swój pierwotny wygląd

Ochrona przyrody[edytuj]

W 2012 roku pomnikiem przyrody ustanowiono jesion wyniosły o obwodzie 366 cm rosnący przy ul. Pod Młynik 4a o nazwie "Karol"^[11].

Wąbrzeska Kolejka Powiatowa[edytuj]

W 1898 roku uruchomiono wewnętrzną linię kolejową, łączącą stację Wąbrzeźno Miasto i dworzec główny. Była to pierwsza na ziemiach polskich zelektryfikowana linia kolejowa, funkcjonująca do 1990 roku.

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie:

• Syke – od 2006 roku miasto partnerskie Wąbrzeźna, położone w Niemczech, 20 km na południe od Bremy^[12].

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Poewangelicki kościół Matki Boskiej Królowej Polski, (XIX w.)

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Wąbrzeźnie
  • Parafia Matki Boskiej Królowej Polski w Wąbrzeźnie
• Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego
  • Zbór Kościoła Chrześcijan Dnia Sobotniego w Wąbrzeźnie
• Świadkowie Jehowy^[13]
• Kościół Nowoapostolski – kaplica Kościoła Nowoapostolskiego

Szkolnictwo[edytuj]

Na terenie miasta znajdują się następujące placówki oświatowe:

• Przedszkole Niepubliczne ALPIDO^[14]
• Przedszkole Bajka
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Pawła II
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Edmunda Wojnowskiego
• Gimnazjum im. kard. Stefana Wyszyńskiego
• Liceum Ogólnokształcące im. Zygmunta Działowskiego
• Zespół Szkół Ogólnokształcących

Miejska Telewizja Kablowa w Wąbrzeźnie (MTK)[edytuj]

MTK powstała w 1992 roku jako telewizja osiedlowa, a od 1993 roku funkcjonuje jako telewizja miejska. Za pośrednictwem telewizji (ok. 3 tys. abonentów), kanału YouTube oraz na stronie internetowej Urzędu Miasta nadaje w środy o godz. 16.00 swój Program Lokalny, emitowany w pętli do piątku do godz. 14.00. MTK relacjonuje najważniejsze wydarzenia w mieście i okolicy, a także w całości retransmituje obrady Rady Miasta Wąbrzeźna. Do nadawanych programów należą także:

• Galeria Postaci Niezwykłych
• Ciekawostki odgrzebane
• Ludzie z pasją
• Świat według Bajki^[15].

Zobacz też[edytuj]

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów Wąbrzeźno

• Muzeum Miejskie w Wąbrzeźnie
• gmina Wąbrzeźno
• Cmentarz żydowski w Wąbrzeźnie
• Miejska Telewizja Kablowa w Wąbrzeźnie

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Starostwo Powiatowe w Wąbrzeźnie
• Urząd Miejski w Wąbrzeźnie
• Wąbrzeźno w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIII: Warmbrun – Worowo. Warszawa, 1893.

p • d • e Powiat wąbrzeski Miasta Wąbrzeźno Gminy miejskie Wąbrzeźno Gminy wiejskie Dębowa Łąka • Książki • Płużnica • Ryńsk