Tworzenie stron internetowych

Wąchock
Centrum miasta – plac Majora "Ponurego"
Herb Wąchocka
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	starachowicki
Gmina	Wąchock gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1454, 1994
Burmistrz	Jarosław Jacek Samela
Powierzchnia	16,02 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	2 794[1] 174,4 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 41
Kod pocztowy	27-215
Tablice rejestracyjne	TST
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Wąchock
Położenie na mapie Polski Wąchock
51°04′27″N 21°00′49″E/51,074167 21,013611
TERC (TERYT)	3263411054
Urząd miejski ul. Wielkowiejska 1 27-215 Wąchock
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Wąchock – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie starachowickim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Wąchock.

30 czerwca 2009 roku miasto miało 2747 mieszkańców^[2].

Był miastem klasztoru cystersów wąchockich w województwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku^[3]. Wąchock jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich^[4].

Położenie[edytuj]

Zapora na zalewie w Wąchocku

Wąchock leży 5 km na zachód od Starachowic nad rzeką Kamienną.

Wąchock jest punktem początkowym niebieskiego szlaku turystycznego im. E. Wołoszyna, prowadzącego do Cedzyny. Przez miasto przechodzi czerwony Szlak Milenijny ze Skarżyska-Kamiennej do Kałkowa, niebieski szlak rowerowy ze Skarżyska-Kamiennej do Ostrowca Świętokrzyskiego oraz czerwony szlak rowerowy do Starachowic.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. kieleckiego.

Historia[edytuj]

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1179 roku, wtedy to biskup krakowski Gedko ufundował klasztor cystersów. Pierwsi zakonnicy przybyli do Wąchocka z francuskiego opactwa Morimond. W XIII w. klasztor został samodzielnym opactwem, a dzięki darowiznom władców, rycerstwa i szlachty stał się w późniejszych wiekach jednym z bogatszych klasztorów na ziemiach polskich. Cystersi z Wąchocka przyczynili się do rozwoju przemysłu nad Kamienną, zakładając kopalnie i zakłady metalowe w Bzinie, Mostkach, Parszowie, Wąchocku i Starachowicach. Miasteczko i klasztor kilkakrotnie były niszczone przez pożary i najazdy obcych wojsk, m.in. w latach 1259–1260 przez Tatarów, w czasie potopu szwedzkiego i w 1657 przez wojska Jerzego Rakoczego. Klasztor został skasowany w 1819, a budynki i pozostałe dobra przeszły na własność państwa. Zakonnicy wrócili do klasztoru w 1951, który w 1964 podniesiony został ponownie do rangi opactwa.

Miejscowość pomimo istnienia zamożnego i wpływowego klasztoru nigdy nie osiągnęła szczególnego znaczenia administracyjnego i gospodarczego, do czego starali się nie dopuścić biskupi krakowscy i benedyktyni z opactwa na Świętym Krzyżu. Klasztor nieustannie toczył procesy majątkowe z okoliczną szlachtą i benedyktynami, najgłośniejszy dotyczył lokacji miasta Wierzbnika, założonego w 1624 przez ks. Bogusława Boxę-Radoszewskiego, opata benedyktynów ze Świętego Krzyża, jakoby na gruntach cystersów. W 1315 powstała w Wąchocku komora celna, która przetrwała do 2 poł. XV w. W 1454 król Kazimierz Jagiellończyk nadał miejscowości prawo miejskie magdeburskie. Ponieważ statut fundacyjny klasztoru cystersów nadawał przeorowi prawa do wszystkich złóż mineralnych w okolicy Wąchocka nad rzeką Kamienną, powstały tu w średniowieczu pod zarządem klasztornym liczne kuźnie. W 1500 r. Wąchock mógł się pochwalić 22 spośród ogólnej sumy 289 kuźni zarejestrowanych na terenie Królestwa Polskiego^[5]. Jeszcze ok. 1850 w miasteczku poza klasztorem i fabryką znajdowały się tylko trzy domy murowane.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Świętym Krzyżem.

W styczniu 1863 gen. Marian Langiewicz przeprowadził w mieście koncentrację powstańców, którzy mieli iść na Warszawę. 1400 ludzi założyło tutaj obóz warowny. 3 lutego 1863 doszło do bitwy z wojskami rosyjskimi.

W 1903 wielka powódź na rzece Kamiennej zniszczyła ujęcie wody i zalała część miejscowości.

W latach międzywojennych w budynkach dawnego klasztoru mieściło się państwowe progimnazjum.

W czasie okupacji niemieckiej w okolicy miasta działało Zgrupowanie Partyzanckie Armii Krajowej „Ponury” pod dowództwem legendarnego mjr Jana Piwnika. W mieście stoi jego pomnik.

1 stycznia 1994 r. Wąchock odzyskał prawa miejskie, utracone w 1869 w ramach rosyjskich represji za pomoc powstańcom styczniowym.

 Zobacz też: Miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich i Nadania praw miejskich w Polsce po 1900.

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Wąchocka w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj]

Romański kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana

Romański kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana

Ruiny zespołu fabrycznego: dom zarządu, tzw. pałac Schenberga, 5 budynków fabrycznych, urządzenia hydrotechniczne z tamą i przepustami

Kaplica pw. św. Rocha

Cmentarz żydowski

Macewy na cmentarzu żydowskim

Uliczka w mieście przy Urzędzie Gminy

• Zespół kościelno-klasztorny cystersów z XII wieku z romańskim kapitularzem przykrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym jest prawdziwą mieszanką stylów architektonicznych.
  • Romański kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana z XIII w. zachowany jest w niezmienionym kształcie układu cysterskiego. Kościół zbudowano z naprzemiennie ułożonych ciosów czerwonego piaskowca wąchockiego i jasnego kunowskiego. Ten sposób budowania pochodzi z północnych Włoch. Kościół był wielokrotnie przebudowywany. Pozostałością po epoce gotyku są podniesione szczyty oraz ślady gotyckiej dobudówki po północnej stronie budowli. W XVI w. do północnej nawy dobudowano kaplicę boczną, a w XIX w. kruchtę do fasady zachodniej. kościół o cechach architektury włoskiej jest najstarszą sygnowaną budowlą w Polsce (podpis arch. Simona na fasadzie). Wnętrze barokowe z XVII w., ale plan trzynawowego kościoła jest typowo romański.
  • Klasztor został całkowicie przebudowany w XVII w., zachowały się jednak niektóre wnętrza z XIII w. Należy do nich sala zebrań zakonników (kapitularz), uważana za najpiękniejsze wnętrze romańskie w Polsce. Romańska jest również sala pracy zakonników (fraternia), karcer pod schodami, natomiast piękna jadalnia (refektarz) z poł. XIII w. jest już wczesnogotycka. Klasztor posiadał ogrzewane pomieszczenia (poza dormitorium) jako pierwszy klasztor cysterski z możliwością ogrzewania ciepłem z pieca do wytopu ceramiki, żelaza lub kuchennego. W pomieszczeniach klasztoru mieści się Muzeum Ojców Cystersów prezentujące m.in. zachowane elementy romańskie oraz ceramikę z klasztornej manufaktury oraz Muzeum Powstań Narodowowyzwoleńczych utworzone w 1991 r. ze zbiorów księdza Walentego Ślusarczyka, proboszcza z Nowej Słupi.
• Ruiny dawnego zakładu metalowego z 1 poł. XIX w., w jego skład wchodzą: dawny budynek mieszkalno-administracyjny (zwany od późniejszych właścicieli pałacem), hale fabryczne i pozostałości dawnego ujęcia wody na rzece Kamiennej, w ogrodzie pałacowym stara figura św. Jana Nepomucena.
• Dawny zajazd w typie dworku z 1 poł. XIX w., w czasie powstania styczniowego była tu kwatera generała Mariana Langiewicza.
• Kaplica św. Rocha z XIX w. z późnobarokowym wyposażeniem.
• Na cmentarzu grzebalnym cenne nagrobki z XIX w., w tym liczne odlewy żeliwne z lokalnych fabryk, nagrobki rodziny Schoenbergów, nagrobki uczestników powstania styczniowego: Karola Ziemlińskiego (poległ w 1863), Józefa Barzykowskiego (zm. 1869), Brunona Pohoskiego (zm. 1922) i Ignacego Jastrzębskiego (zm. 1932). Bramka cmentarna z kamiennym portalem z XVIII w., przeniesionym zapewne z opactwa cystersów.
• Dawny cmentarz żydowski z końca XIX w., na którym pozostało około trzydziestu macew.
• Zabytkowe domy z tzw. przejezdnymi sieniami z 2 połowy XIX w.
• Drewniana kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena z XVIII w., w ostatnich latach niefortunnie odnowiona.
• Dawna willa drewniana z XIX w., obok przejazdu kolejowego, należąca przed wojną do żydowskiego kupca i fabrykanta Joela Halperta.
• Kaplica św. Jacka i dawne miejsce odpustowe z 1 poł. XIX w. w miejscu zwanym Sina Woda, kolonia Mieszała, odległe ok. 3 km od miejscowości, ale administracyjnie należące do Wąchocka.

Nieistniejące

Kościół pod wezwaniem św. Elżbiety - dziś nieistniejący, warty wspomnienia z uwagi na zachowaną historię. Wybudowany równolegle z budynkami opactwa w miejscu obecnej szkoły , wzniesiony jednocześnie z kościołem klasztornym . W roku 1260 spalony przez Tatarów, odbudowany ponownie jako drewniany. Ponownie spalony w nieznanych latach i okolicznościach. W roku 1597 roku wizytacja kościelna zanotowała opis - kościół w Wąchocku pod wezwaniem św. Elżbiety murowany z kamienia ufundowany został przez opata wąchockiego Andrzej Szpota (który funkcję tę pełnił w latach 1543- 1559).

Z kolei ks. Feliks Brażewicz w „Historycznym opisie Wąchocka..." pisze, że kościół św. Elżbiety w Wąchocku w roku 1587 budował opat Andrzej Karwicki. Tę datę budowy kościoła podaje również ks. Jan Wiśniewski w „Dekanacie Iłżeckim". Ks. Jan Wiśniewski podaje również spis kapłanów kościoła św. Elżbiety według akt metrycznych datowanych od roku 1660^[6]

• Ks. Józef Parnowski 1665 - 79 r. (następnie przeniósł się do Mirca, należącego do Cystersów)
• Ks. Stanisław Sadowski 1679 do 11 maja 1715 r. „Obdormivit in benedictionibus dulcedinis. Sepultus ante altare m.“
• Ks. Ferdynand Barycki do 1719 r.
• Ks. Jakób Witkowski, Ks. Wojciech Kukliński 1722 r.
• Ks. Stanisław Gadowiński 1728 - 30 r.
• Ks. Antoni Burlikowski do 1739 r.
• Ks. Maciej Żeromski do 1740 r.
• Ks. Wojciech Szwarc do 1767 r. Od 1763—65 r. odbywały się tu misje „ad avertenda yitia hominum". Pracowali Cystersi i świeccy kapłani po 2 tygodnie w każdym roku pod przewodnictwem Ks. Ankwicza i Karola Stobieckiego Soc. J.
• Ks. Michał Wanatowski do 1774 r.
• Ks. Jan Badowski, S. J. com. Wąchocki do 1775 r.
• Ks. Stanisław Rochacki do 1794 r.
• Ks. Jan Pomykalski do 1808 r.
• Ks. Melchior Pleśniewski do 1810 r.
• Ks. Alberyk Ostrowski do 1819 r.
• Ks. Zefiryn Bartyzel, ostatni proboszcz i przeor klasztoru.

W 1820 roku po kasacie cystersów, kościołem parafialnym staje się kościół klasztorny. Kościół św. Elżbiety powoli ulega zniszczeniu i w 1845 r. zostaje z inicjatywy burmistrza Wąchocka Macieja Sławęckiego rozebrany.

Atrakcje przyrodnicze[edytuj]

• "Lessowy wąwóz Rocław" - młody wąwóz o długości kilkuset metrów, szerokości 20-30 m i głębokości ok. 15 m. Zbocza wąwozu (poza niewielkimi odcinkami odsłaniającymi profil osadów neoplejstocenu) porasta trwała murawa z licznymi gatunkami roślin naczyniowych. Duże walory krajobrazowe. Położony w otulinie. Użytek ekologiczny - Nr 5 w rejestrze RDOŚ^[7] - data utworzenia 2001 rok;
• Odsłonięcie geologiczne - nieczynny kamieniołom w Wąchocku - historyczny kamieniołom (sięgający pocz. XIII w.) z odsłonięciem czerwonych piaskowców dolnotriasowych. Z niego czerpano surowiec do budowy klasztoru. Położony w otulinie. Od roku 2002 objęty pieczą Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody (WKP poz. 9).

Turystyka[edytuj]

Pomnik Sołtysa Wąchocka

Miasto jest atrakcją turystyczną także ze względu na popularne dowcipy o Wąchocku. Bohaterem dowcipów jest sołtys Wąchocka, jednak obecnie, od roku 1994, władzę wykonawczą w Wąchocku sprawuje burmistrz, nie sołtys (co więcej, na czele gminy stał wójt). Jest tam również m.in. pomnik sołtysa znanego z owych dowcipów, odsłonięty w 2003. Atrakcją turystyczną jest coroczny Zjazd Sołtysów. Turniej obejmuje kilkanaście konkurencji sprawnościowych i intelektualnych. Część konkurencji integracyjnych sołtysów opiera się na poczuciu humoru uczestników.

Oddany do użytku w 2008 r. Zalew Wąchocki stanowi dodatkową atrakcję turystyczną.

Transport[edytuj]

Drogi[edytuj]

Przez Wąchock przebiega droga krajowa nr 42.

1. Droga powiatowa 0563 T łączy Wąchock z Mircem.
2. Droga powiatowa 0573 T łączy Majków – Marcinków – Wąchock.
3. Droga powiatowa 0582 T łączy Wąchock – Siekierno – Leśna.

 Osobny artykuł: Drogi powiatu starachowickiego.

Kolej[edytuj]

W Wąchocku istnieje stacja kolejowa o tej samej nazwie. Przez miasto przebiega linia kolejowa 25. Obecnie przez Wąchock kursuje 7 par pociągów osobowych, kursujących w relacjach: Skarżysko-Kamienna – Starachowice – Ostrowiec Świętokrzyski, Kielce – Ostrowiec Świętokrzyski oraz Kraków – Ostrowiec Świętokrzyski, a także pociągi towarowe.

Transport publiczny[edytuj]

Przez miasto kursuje linia autobusowa A, obsługiwana naprzemiennie przez MKS Skarżysko-Kamienna i MZK Starachowice.

Z Wąchocka pochodzą[edytuj]

• Aleksander Bastrzykowski ksiądz, pisarz dokumentalista, historyk (ur. 19 sierpnia 1879 w Wąchocku, zm. 25 marca 1958) pochowany w rodzinnym Wąchocku^[8]. Spod jego pióra wyszły między innymi:
  • „Monografia historyczna parafii Janowice Kościelne Sandomierskie”
  • „Zabytki kościelnego budownictwa drzewnego w diecezji sandomierskiej”
  • „Monografia historyczna parafii Góry Wysokie Sandomierskie”
  • „Monografia historyczna Kunowa nad Kamienną i jego okolic”^[9].
• Jan Nepomucen Jaśkowski herbu Jasieńczyk (ur. 1807 w Wąchocku – zm. w Chociwiu (w Rawskim) w roku 1882). Autor tekstów do niektórych utworów Moniuszki.
• Jan Kanty Rychlicki powstaniec listopadowy, emigrant, współzałożyciel Komitetu Polskiego w Ameryce.
• Dominik Roch Milbert, ksiądz, budowniczy świątyni Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu^[10]
• Marianna Wiśnios (ur. 6 października 1909 w Ratajach, zm. 1996 w Wąchocku) – artystka zajmująca się malarstwem samorodny talent malarski .

Festiwal bachowski Muzyka w Opactwie[edytuj]

Od 2011 roku Wąchock jest gospodarzem międzynarodowych festiwali muzycznych Muzyka w Opactwie Bach u cystersów. Koncerty odbywają w posiadającym znakomitą akustykę kościele przyklasztornym Opactwa Cystersów w Wąchocku.

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Gminny Portal Internetowy: www.wachock.pl
• Biuletyn Informacji Publicznej
• Wąchock w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIII: Warmbrun – Worowo. Warszawa, 1893.

p • d • e Miasta województwa świętokrzyskiego Bodzentyn • Busko-Zdrój • Chmielnik • Chęciny • Ćmielów • Daleszyce • Działoszyce • Jędrzejów • Kazimierza Wielka • Kielce • Koprzywnica • Końskie • Kunów • Małogoszcz • Morawica • Opatów • Osiek • Ostrowiec Świętokrzyski • Ożarów • Pińczów • Połaniec • Sandomierz • Sędziszów • Skalbmierz • Skarżysko-Kamienna • Starachowice • Staszów • Stąporków • Stopnica • Suchedniów • Wąchock • Włoszczowa • Zawichost

p • d • e Gmina Wąchock Siedziba gminy: Wąchock Miasta Wąchock Wsie Ciecierówka • Marcinków • Marcinków Górny • Parszów • Rataje • Wielka Wieś • Węglów • Wymysłów

p • d • e Powiat starachowicki Miasta Starachowice • Wąchock Gminy miejskie Starachowice Gminy miejsko-wiejskie Wąchock Gminy wiejskie Brody • Mirzec • Pawłów