Tworzenie stron internetowych

Wadowice
Plac Jana Pawła II (widok od strony południowej)
Herb Wadowic
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	wadowicki
Gmina	Wadowice gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1430
Burmistrz	Mateusz Klinowski
Powierzchnia	10,54 km²
Wysokość	263-318[1] m n.p.m.
Populacja (2017) • liczba ludności • gęstość	19 056[2] 1 808 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 33
Kod pocztowy	34-100
Tablice rejestracyjne	KWA
Położenie na mapie województwa małopolskiego Wadowice
Położenie na mapie Polski Wadowice
49°52′57″N 19°29′40″E/49,882500 19,494444
TERC (TERYT)	1218094
SIMC	0926921
Urząd miejski pl. Jana Pawła II 23 34-100 Wadowice
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Wadowice (średniowieczna nazwa niem. Frauenstadt^[3]) – miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim, siedziba władz powiatu wadowickiego i gminy miejsko-wiejskiej Wadowice. Położone jest w zachodniej części na Pogórzu Śląskim, południowej w Beskidzie Małym, nad rzeką Skawą. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 28, droga krajowa nr 52 i linia kolejowa nr 117.

Według danych z 31 grudnia 2016 r. Wadowice miały 18 516 mieszkańców^[4].

Miasto, po raz pierwszy wzmiankowane w 1325 r.^[5], początkowo było niewielkim ośrodkiem, lecz od końca XVIII w., wraz z budową traktu łączącego Lwów z Wiedniem, a także przeniesieniem przez władze austriackie siedziby cyrkułu, zaczęło się szybciej rozwijać. Obecnie – jako miasto rodzinne papieża Jana Pawła II – stanowi ważny ośrodek pielgrzymkowy.

Geografia[edytuj]

Położenie[edytuj]

Miasto położone jest w zachodniej części na Pogórzu Śląskim, południowej w Beskidzie Małym, nad rzeką Skawą.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego. Obecnie położone jest w zachodniej części województwa małopolskiego, w powiecie wadowickim, w gminie miejsko-wiejskiej Wadowice.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia Wadowic wynosiła 10,54km²^[6].

Ukształtowanie powierzchni i geologia[edytuj]

Wadowice leżą na terenie Pogórza Śląskiego, stanowiącego część Beskidu Małego. Obszar miasta charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem wysokości względnej: w zachodniej części wzniesienia dochodzą do 318 m n.p.m., obniżając się w kierunku wschodnim – najniżej położony punkt miasta znajduje się w północnej części doliny Skawy i leży około 263 m n.p.m.^[1]

Wadowice są położone we wschodniej części niecki górnośląskiej, która jest wypełniona utworami pochodzącymi z górnego karbonu. Nad nimi znajdują się utwory z kenozoiku – wzdłuż dolin głównych rzek, tj. Skawy i Choczenki, znajdują się piaski, żwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, natomiast w pozostałej części miasta, położonej wyżej, obszar wypełniają lessy^[7].

Klimat[edytuj]

Klimat Wadowic ze względu na położenie miasta w obniżeniu charakteryzuje się dużym wpływem czynników zarówno oceanicznych, jak i kontynentalnych. Miasto leży w Karpackim regionie klimatycznym^[8]. Średnia roczna temperatura powietrza w wieloleciu 1971-2000 wynosiła 8 °C. Najcieplejszym miesiącem był lipiec, w którym temperatura w omawianym okresie wynosiła 17 °C, natomiast w najzimniejszym miesiącu – styczniu – temperatura średnio nie przekraczała –1 °C. Suma rocznych opadów w wieloleciu 1971-2000 wynosiła ok. 750 mm^[9].

Hydrografia[edytuj]

Obszar Wadowic jest położony w trzech zlewniach: Choczenki (zachodnia część miasta), Skawy (wschodnia część) i Radoczanki (północna część). Choczenka i Radoczanka są dopływami Skawy, która płynąc w kierunku północnym uchodzi do Wisły. W Wadowicach, po północnej stronie, znajduje się kilka stawów^[10].

Ochrona środowiska[edytuj]

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Wadowice zostały sklasyfikowane jako dwudzieste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej^[11].

Północne części miasta, tj. część doliny Skawy oraz stawy, są chronione jako obszar Natura 2000 Dolina Dolnej Skawy. Dolinę Skawy wypełnia zwarty kompleks leśny, zarządzany przez Nadleśnictwo Andrychów^[12][13].

Historia[edytuj]

Wadowice w granicach Korony Królestwa Polskiego jako Vadowice na mapie Wacława Grodzieckiego wydrukowanej w 1592 roku.

Wadowice na mapie Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego – mapa Abrahama Orteliusa z 1603 r.

Bazylika Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny

Urząd Miejski z fragmentem placu Jana Pawła II

Budynek Muzeum Miejskiego i Centrum Informacji Turystycznej

Nazwa miasta została zapisana w spisie świętopietrza z XIV w. jako Wadowicze. Dokument biskupstwa krakowskiego pochodzi z 1326 roku, ale dotyczy sytuacji z roku 1325. Są w nim wymienione wszystkie kościoły w diecezji krakowskiej i jest też wśród nich kościół w Wadowicach jako filia parafialna kościoła z Mucharza. Kolejna wzmianka o mieście pochodzi z 27 lutego 1327 r., kiedy to w akcie hołdu lennego złożonego królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu przez księcia oświęcimskiego Jana I Scholastyka wymienione są miasta i miasteczka, w tym miasteczko (oppidum) Wadowicz^[14][15][16].

Podczas rządów księcia oświęcimskiego Kazimierza, w 1430 r. wielki pożar doszczętnie strawił Wadowice. Aby szybko odbudować miasto, książę Kazimierz na mocy przywileju z 10 listopada 1430 r. nadał Wadowicom prawo chełmińskie. Nadanie Wadowicom tego prawa było ewenementem, gdyż stosowano je przede wszystkim w Prusach i na Pomorzu. Prawdopodobnie książę Kazimierz chciał pobudzić aktywność wadowiczan i nadał im prawo, które było bardziej elastyczne od prawa magdeburskiego i prawa średzkiego (łac. ius novi fori). Przywilej książęcy zapewniał mieszkańcom Wadowic znaczne korzyści, np. zostali oni zwolnieni od wszelkich powinności na rzecz księcia przez okres sześciu lat. Wadowiczanie uzyskali również prawo do wolnego targu wraz z prawem jednej mili, tj. swobodnym i wyłącznym prawem prowadzenia działalności krawieckiej, szewskiej i sukienniczej oraz karczmarskiej i piwowarskiej.

W 1445 r. powstało księstwo zatorskie, w którego granicach znalazły się Wadowice. W latach 1482–1493 miasto pozostawało pod rządami Władysława z rodu Piastów^[16].

W 1772 r., w wyniku pierwszego rozbioru Polski, Wadowice wcielono do Imperium Habsburgów. Wtedy też, za sprawą wybudowanego pod koniec XVIII w. Pierwszego Galicyjskiego Traktu Handlowo-Pocztowego, który łączył Lwów z Wiedniem, tempa nabrał rozwój miasta. W 1819 r. Wadowice stały się siedzibą władz rozległego cyrkułu wadowickiego, obejmującego 3380km², 10 miast, 2 osady targowe i 340 wsi z ludnością liczącą 350 tys. osób. Pierwszym naczelnikiem obwodu wadowickiego był Ludwik de Sertes, a miasto liczyło wówczas 2500 mieszkańców. 1 czerwca 1888 r. uruchomiono linię kolejową Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona – Bielsko-Biała Główna, która przebiegała przez Wadowice^[15][16].

W listopadzie 1918 r. miasto powróciło do odrodzonej Polski. W okresie międzywojennym rozwijała się oświata i kultura. W tym okresie, w domu przy ul. Kościelnej 7 urodził się Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II^[16].

Podczas II wojny światowej miasto było pod okupacją niemiecką. Administracyjnie Wadowice zostały włączone do III Rzeszy. W okresie tym obowiązywała nazwa Wadowitz. Planowane wprowadzenie starej (pochodzącej z okresu lokacji miasta) nazwy Frauenstadt nie doszło do skutku. Wadowice zostały wyzwolone 21 stycznia 1945 roku przez oddziały 38 armii 4 Frontu Ukraińskiego (na cmentarzu znajdują się mogiły ok. 1500 żołnierzy radzieckich)^[17].

W 1975 r., w związku z reformą administracyjną, Wadowice przestały pełnić funkcję stolicy powiatu. 16 października 1978 r. wadowiczanin kardynał Karol Wojtyła wybrany zostaje papieżem. Jan Paweł II odbył trzy pielgrzymki do miasta: w 1979, 1991 i 1999 r.^[15][16]

Zabytki[edytuj]

Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II

Plac Jana Pawła II

• Kościół parafialny – Bazylika Mniejsza Ofiarowania NMP, z XVIII w., prezbiterium z XV w.,
• Dom przy Kościelnej 4 – jeden z najstarszych budynków w mieście (z przełomu XVIII i XIX w., obecnie Muzeum Miejskie i Centrum Informacji Turystycznej),
• Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II – muzeum biograficzne papieża Jana Pawła II, mieszczące się w jego domu rodzinnym,
• Klasztor Ojców Karmelitów Bosych i Sanktuarium św. Józefa Na Górce z 1899 r.,
• Zgromadzenie Sióstr Nazaretanek - budynek z 1905 r.,
• Klasycystyczny dwór Mikołaj (nazwany tak na cześć wójta Mikołaja Komorowskiego) z XIX w.,
• Plac Jana Pawła II z domami klasycystycznymi z XIX w.,
• Koszary 12 Pułku Piechoty - XIX w.,
• Dawny budynek Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" - budynek z 1889 r., przebudowany w latach 50. XX w.,

Pomniki[edytuj]

Pomnik Papieża Jana Pawła II

• Pomnik Papieża Jana Pawła II na rynku,
• Pomnik Jana Pawła II przy kościele św. Piotra w Wadowicach,
• Krzyż Katyński, odsłonięty 22 kwietnia 2010 r.,
• Pomnik upamiętniający stulecie harcerstwa w Polsce, odsłonięty 18 września 2010 r.,
• Pomnik żołnierzy 12 pułku piechoty (nazywany pomnikiem nieznanego żołnierza),
• Popiersie Emila Zegadłowicza przy budynku I Liceum Ogólnokształcącego w Wadowicach,
• Pomnik pomordowanych nauczycieli,
• Pomnik św. Rafała Kalinowskiego przy klasztorze karmelitów.

Sport, turystyka i rekreacja[edytuj]

Kluby sportowe[edytuj]

• MKS Skawa Wadowice – piłka nożna, koszykówka, siatkówka, tenis stołowy,
• PUKS Karol Wadowice – piłka nożna, pływanie, koszykówka, turystyka,
• LKS Zaskawianka Wadowice– piłka nożna,
• KS Aquila – kolarstwo,
• Wieża Wadowice – klub szachowy,
• Kick-boxing Sport-Kurs,
• Kick-boxing Mawashi,
• ALPS Wadowice, Stowarzyszenie na Rzecz Upowszechniania Kultury Fizycznej i Sportu – siatkówka (młodziczki, kadetki i kadeci),
• Formma Gym Wadowice Klub MMA – mieszane sztuki walki.

Obiekty sportowe[edytuj]

• Stadion Miejski im. Czesława Panczakiewicza (MKS Skawa),
• Kryta pływalnia Delfin,
• ORLIK,
• Boisko sportowe LKS Zaskawianka Wadowice,
• Ujeżdżalnia przy WDW Podhalanin,
• Hala sportowa z zapleczem przy Zespole Szkół Publicznych nr 3,
• Hala sportowa z zapleczem przy Zespole Szkół Publicznych Nr 1.

Imprezy i zawody cykliczne[edytuj]

• Bieg Powsinogi,
• Reggae Most,
• Pikniki na Wenecji,
• Sylwester na rynku,
• Bieg Wadowicki,
• Wadowicki Półmaraton Górski.

Piesze szlaki turystyczne[edytuj]

• Szlak im. Czesława Panczakiewicza: Wadowice – Zawadka – Przełęcz Czesława Panczakiewicza – Ponikiew – Przełęcz Pod Gancarzem – Schronisko PTTK Leskowiec – Makowa Góra – Tarnawa Górna
• Wadowice – Gorzeń Górny – Jaroszowicka Góra – Łękawica – Żar
• Wadowice – Tomice – Witanowice – Babica – Wysoka – Kalwaria Zebrzydowska
• Wadowice – Tomice – Woźniki – Grodzisko – Trzebieńczyce – Zator

Transport[edytuj]

Transport drogowy[edytuj]

• droga krajowa nr 28 Zator – Wadowice – Sucha Beskidzka – Limanowa – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Medyka
• droga krajowa nr 52 Głogoczów – Wadowice – Andrychów – Kęty – Bielsko-Biała

Transport kolejowy[edytuj]

Klasztor Ojców Karmelitów Bosych i Sanktuarium św. Józefa

Przez miasto przechodzą dwie linie kolejowe: 103 Trzebinia – Wadowice oraz 117 Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona – Bielsko-Biała Główna. W mieście znajduje się stacja kolejowa Wadowice, z której (według rozkładu jazdy z okresu 2015/16) odjeżdżały pociągi regionalne do stacji: Bielsko-Biała Główna i Kraków Główny. Połączenia obsługują Przewozy Regionalne^[18][19].

Transport lotniczy[edytuj]

W 2013 r. na terenie firmy Maspex oddano do użytku śmigłowcowe lądowisko Maspex-Wadowice, a przy ul. Karmelickiej – sanitarne lądowisko Wadowice-Szpital.

Około 6 km na południowy wschód od miasta znajduje się również prywatne lądowisko TDJ S.A. Klecza.

Struktury wyznaniowe[edytuj]

Obiekty religijne

Kościół św. Piotra Apostoła

Bazylika Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny w Wadowicach

Sala Królestwa Świadków Jehowy

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny w Wadowicach
  • Parafia św. Piotra Apostoła w Wadowicach
• Świadkowie Jehowy
  • 2 zbory (w tym grupa języka migowego) gromadzące się w jednej Sali Królestwa (Wadowice-Brody, Wadowice-Spytkowice)^[20][21]

Osoby związane z Wadowicami[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Wadowicami.

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie^[22]:

• Asyż
• Canale d'Agordo
• Carpineto Romano
• Pietrelcina
• San Giovanni Rotondo
• Sona
• Marktl
• Kecskemét
• Chicago Heights

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Wadowic w 2014 roku^[23].

Zobacz też[edytuj]

Wikimedia Commons ma galerię ilustracji związaną z tematem: Wadowice

• Gmina Wadowice
• Collegium Marianum w Wadowicach
• I Liceum Ogólnokształcące im. Marcina Wadowity w Wadowicach
• Kościół św. Piotra Apostoła w Wadowicach
• Synagoga w Wadowicach
• Mykwa w Wadowicach
• Cmentarz żydowski w Wadowicach
• Zakład Karny Wadowice
• Wadowice (stacja kolejowa)
• Teatr Próg

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Wadowice w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XII: Szlurpkiszki – Warłynka. Warszawa, 1892. – s. 879–887.

p • d • e Gmina Wadowice Siedziba gminy: Wadowice Miasto Wadowice Wsie Babica • Barwałd Dolny • Chocznia • Gorzeń Dolny • Gorzeń Górny • Jaroszowice • Kaczyna • Klecza Dolna • Klecza Górna • Ponikiew • Chobot • Roków • Stanisław Górny • Wysoka • Zawadka

p • d • e Powiat wadowicki Miasta Andrychów • Kalwaria Zebrzydowska • Wadowice Gminy miejsko-wiejskie Andrychów • Kalwaria Zebrzydowska • Wadowice Gminy wiejskie Brzeźnica • Lanckorona • Mucharz • Spytkowice • Stryszów • Tomice • Wieprz

p • d • e Miasta województwa małopolskiego Miasta na prawach powiatu Kraków • Nowy Sącz • Tarnów Miasta powiatowe Bochnia • Brzesko • Chrzanów • Dąbrowa Tarnowska • Gorlice • Limanowa • Miechów • Myślenice • Nowy Targ • Olkusz • Oświęcim • Proszowice • Sucha Beskidzka • Wadowice • Wieliczka • Zakopane Miasta gminne Alwernia • Andrychów • Biecz • Bobowa • Brzeszcze • Bukowno • Chełmek • Ciężkowice • Czchów • Dobczyce • Grybów • Jordanów • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Krynica-Zdrój • Krzeszowice • Libiąż • Maków Podhalański • Mszana Dolna • Muszyna • Niepołomice • Nowe Brzesko • Nowy Wiśnicz • Piwniczna-Zdrój • Rabka-Zdrój • Ryglice • Skała • Skawina • Słomniki • Stary Sącz • Sułkowice • Szczawnica • Szczucin • Świątniki Górne • Trzebinia • Tuchów • Wojnicz • Wolbrom • Zakliczyn • Zator • Żabno

p • d • e Województwo bielskie (1975–1998) miasto wojewódzkie – Bielsko-Biała Gminy miejskie Andrychów (do 1991 →) • Bielsko-Biała • Chełmek (do 1991 →) • Cieszyn • Kalwaria Zebrzydowska (do 1991 →) • Kęty (do 1991 →) • Maków Podhalański (do 1991 →) • Oświęcim • Skoczów (do 1991 →) • Strumień (do 1991 →) • Sucha Beskidzka • Szczyrk • Ustroń • Wadowice (do 1991 →) • Wilamowice (do 1991 →) • Wisła • Zator (do 1991 →) • Żywiec Gminy miejsko-wiejskie (od 1992) Andrychów • Chełmek • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Maków Podhalański • Skoczów • Strumień • Wadowice • Wilamowice • Zator Gminy wiejskie Andrychów (do 1991) • Brenna • Brody (do 1976) • Brzeźnica • Buczkowice (do 1976 i od 1990) • Budzów • Chełmek (do 1991) • Chybie • Czernichów • Dębowiec • Gilowice (do 1976 → i ← od 1991) • Gilowice-Ślemień (1976–1991) • Goleszów • Hażlach • Istebna • Jasienica • Jaworze (← od 1991) • Jeleśnia • Kalwaria Zebrzydowska (1976–1991) • Kęty (do 1991) • Komorowice (do 1976 →) • Koszarawa • Kozy • Lanckorona • Lipowa • Łękawica (do 1976 → i ← od 1991) • Łodygowice • Maków Podhalański (do 1991) • Milówka • Mucharz • Osiek • Oświęcim • Polanka Wielka (← od 1992) • Porąbka • Przeciszów • Radziechowy-Wieprz • Rajcza • Skoczów (do 1991) • Spytkowice • Stare Bielsko (do 1976) • Strumień (do 1991) • Stryszawa • Stryszów • Szczyrk (← 1976–1990 →) • Ślemień (do 1976 → i ← od 1991) • Świnna • Tomice • Ujsoły • Wadowice • Wapienica (do 1976) • Węgierska Górka • Wieprz • Wilamowice (do 1991) • Wilkowice • Zator (do 1991) • Zawoja • Zembrzyce Urzędy rejonowe (od 1990) Bielsko-Biała • Cieszyn • Oświęcim • Wadowice • Żywiec