Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy wsi w województwie warmińsko-mazurskim. Zobacz też: Wielbark w województwie pomorskim.

Wielbark
Herb Wielbarka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Wielbark
Sołectwo	Wielbark
Liczba ludności (2011)	2911[1]
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-160
Tablice rejestracyjne	NSZ
SIMC	0490470
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wielbark
Położenie na mapie Polski Wielbark
53°23′52″N 20°56′46″E/53,397778 20,946111

Wielbark (niem. Willenberg) – wieś (do 1945 miasto) w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Wielbark.

Miejscowość jest siedzibą gminy Wielbark. Położona jest przy ujściu rzeki Sawicy do Omulwi, w otoczeniu lasów. Znajduje się tu stacja kolejowa (linia PKP Ostrołęka – Olsztyn, Wielbark – Nidzica), przystanek PKS, apteka, ośrodek zdrowia, poczta, sklepy, karczma, stacja benzynowa, dawniej istniało kino.

Historia[edytuj]

Wielbark został założony przez komtura krzyżackiego Fryderyka von Willenberga (1317-1327). Najpierw powstała strażnica krzyżacka, zwana Wildhaus. Wokół niej powstała osada bartników i hutników (wytwarzanie węgla drzewnego, dziegciu i smoły). Osada wzięła nazwę od strażnicy. W w 1361 r. wymieniany w dokumentach był prokurator w Wielbarku.

Murowany zamek wzniesiono pod koniec XIV w. Był on użytkowany jeszcze przez księcia Albrechta, potem popadł w ruinę. Na resztkach wzniesiono w połowie XVIII w. urząd domeny królewskiej – późniejszy ratusz. Pod koniec XIV w. przy zamku osadzano bartników, później także karczmarzy i hutników. W ten sposób powstały odrębne jednostki osadnicze: Bartniki, Rudy, Wieś Karczmarska, które wraz z Ostrówkiem (czyli dawnym zamkiem) złożyły się na Wielbark w obecnych granicach (Ruda, Wieś Karczmarska i Ostrówko włączone 21 lipca 1723 r.). W 1745 r. do Wielbarka włączono gminę Bartniki, zwaną od tej pory Warszawskim Przedmieściem.

Osada była położona nieopodal polskiej granicy, na szlaku Warszawa–Królewiec, co sprzyjało rozwojowi. W Wielbarku rozwijało się sukiennictwo i tkactwo. w 1723 r. osada otrzymała prawa miejskie – początkowo bez Bartników, które przyłączono do miasta dopiero w 1745 r. Pod względem ludności było to jedno z najmniejszych miast na Mazurach. Okolice znane były w XIX w. z eksploatacji bursztynu. W czasie kampanii napoleońskiej, w dniach 21 stycznia – 2 lutego 1807, w Wielbarku kwaterował Napoleon. Później, bo w roku 1813, kwaterował tu car Aleksander I. W czasie powstania styczniowego (1863) przez Wielbark przerzucano broń dla powstańców.

W latach 1872-1887 proboszczem parafii katolickiej w Wielbarku był ks. Jan Szadowski, działacz religijno-społeczny, obrońca mowy polskiej. Dzięki jego staraniom złożono petycję do władz pruskich, domagającą się utrzymania języka polskiego w szkołach ludowych. Był inicjatorem budowy kościoła katolickiego w Wielbarku.

W czasie I wojny światowej miasto dwukrotnie zajęły wojska rosyjskie. W 1920 internowano tu uciekające z Polski, rozbite wojska bolszewickie. We wrześniu 1939 r. węzeł kolejowy w Wielbarku został zbombardowany przez polskie samoloty.

W 1946 miejscowość została włączona do nowo powstałego województwa olsztyńskiego na terenie powojennej Polski, do którego przynależała do reformy administracyjnej w 1998. Z powodu znacznych zniszczeń powstałych w 1945 miejscowość utraciła prawa miejskie. Przez krótki czas po zakończeniu wojny funkcjonował tu ważny punkt przeładunkowy repatriantów z kresów wschodnich^[2].

Obecnie trwają starania o odzyskanie statusu miasta, które zostały zainicjowane pod koniec 2016 roku przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Wielbarskiej^[3].

Zabytki[edytuj]

• Kościół ewangelicki, dawna świątynia wybudowana w 1721 r., została rozebrany w 1819 r., a w latach 1823-1827 wybudowano nowy kościół (wg projektu berlińskiego architekta Karola Fryderyka Schinkla, wybudowany przez mistrza Schimmelpfenniga), wykorzystując starsze elementy. Obecnie nie jest użytkowany. Jest to duża, salowa budowla z wysuniętą od strony zachodniej wieżą, konsekrowana 27 września 1827 r., zaliczana do ładniejszych przykładów nurtu eklektyczno-klasycyzującego Karola Fryderyka Schinkla we współczesnej mu architekturze Prus.
• Neogotycki kościół katolicki pw. św. Jana Nepomucena, wybudowany w latach 1879-1880. Strop na drewnianych podciągach i kroksztynach, wyposażenie neogotyckie, witraże wykonane w latach 60. XX w. przez Stanisława Powalisza z Poznania.
• Domy z XIX w.
• Neogotycka kapliczka z 1885 r. (obok kościoła), z czerwonej cegły, z marmurową tabliczką i napisem "Pod Twoją Obronę uciekamy się Primo annivers. Dedicat hujus Ecclesiae s. tit. s. Joannis Nep. Dom. infr. Oct. SS. App. Petri et Pauli 1885"
• Park
• Cmentarz wojenny (droga na Jedwabno) z mogiłami 399 żołnierzy armii niemieckiej i rosyjskiej, którzy zmarli w miejscowym lazarecie (był w kościele ewangelickim)
• Cmentarz wojenny (w lesie) dla żołnierzy zmarłych głównie na cholerę (145 żołnierzy głównie armii rosyjskiej)
• Dawny cmentarz ewangelicki z mogiłami żołnierzy.

Komunikacja[edytuj]

Obecnie Wielbark posiada połączenie kolejowe ze Szczytnem. Są to dwa pociągi dziennie. Od 1 stycznia do 8 czerwca 2013 Wielbark posiadał połączenie kolejowe z Szczytnem lecz od 9 czerwca połączenia zostały zawieszone. Posiada również wiele połączeń autobusowych z różnymi miastami na terenie Polski. 13 października 2016 Rynek Kolejowy udostępnił informację, że od 29 października 2016 roku zostaną przywrócone połączenia kolejowe z Olsztynem. ^[4]

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Darmochwał T., Rumiński M. J., 1996. Warmia Mazury, przewodnik. Agencja TD, Białystok
• Rzempołuch A., 1993. Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Agencja Wyd. "Remix", Olsztyn
• Iwona Liżewska, Wiktor Knercer: Przewodnik po historii i zabytkach Ziemi Szczycieńskiej. Olsztyn, Agencja Wydawnicza "Remix" s.c., 1998, 171 str., ​ISBN 83-87031-13-5​

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Oficjalna strona Gminy Wielbark
• Wielbark al. Wielbork w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIII: Warmbrun – Worowo. Warszawa, 1893.

p • d • e Gmina Wielbark Siedziba gminy: Wielbark Sołectwa Baranowo • Ciemna Dąbrowa • Głuch • Jesionowiec • Kipary • Kołodziejowy Grąd • Kucbork • Lejkowo • Lesiny Wielkie • Łatana Wielka • Nowojowiec • Olędry • Piwnice Wielkie • Przeździęk Mały • Przeździęk Wielki • Sędrowo • Szymanki • Wesołowo • Wielbark • Wyżegi • Zabiele • Zieleniec Miejscowości niesołeckie Borki Wielbarskie • Dąbrowa • Jakubowy Borek • Jankowo • Lesiny Małe • Łatana Mała • Łysak • Maliniak • Ostrowy • Róklas • Stachy • Wesołówko • Zapadki • Zieleniec Mały