Tworzenie stron internetowych

	Wilamowice
	Wilamowice
	; Rynek w Wilamowicach
	Herb Wilamowic
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	bielski
Gmina	Wilamowice; gmina miejsko-wiejska
Aglomeracja	bielska
Data założenia	ok. 1250
Prawa miejskie	1818
Burmistrz	Marian Bronisław Trela
Powierzchnia	10,36 km²
Populacja (2012); • liczba ludności; • gęstość	; 3011; 291 os./km²
Strefa numeracyjna;	(+48) 33
Kod pocztowy	43-330
Tablice rejestracyjne	SBI
	Położenie na mapie województwa śląskiego Wilamowice
	Położenie na mapie Polski Wilamowice
	49°54′59″N 19°09′07″E/49,916389 19,151944
TERC; (TERYT)	2402094
SIMC	0926996
	Urząd miejski Rynek 1; 43-330 Wilamowice
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Wilamowice (niem. Wilmesau, wil. Wymysoü) – miasto w południowej Polsce, na terenie Małopolski, w województwie śląskim, w powiecie bielskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Wilamowice. Wilamowice są położone na pograniczu Podgórza Wilamowickiego i Pogórza Śląskiego. Ośrodek sadowniczy i przemysłu lniarskiego.

Urząd miasta w Wilamowicach

Demografia[edytuj]

Piramida wieku mieszkańców Wilamowic w 2014 r.^[2]:

Nazwa[edytuj]

W dokumencie sprzedaży księstwa oświęcimskiego Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 r. miejscowość wymieniona została jako Wilamowicze^[3]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Wylamowycze wymienia w latach 1470-1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[4] a jako jej właścicieli podaje Mikołaja oraz Jana Wilamowskich herbu Kornicz^[5]

Historia[edytuj]

Według tradycji osada założona została w kilka lat po najeździe mongolskim na Polskę w 1241 r., przez osadników przybyłych z zachodu, którzy wcześniej założyli inną pobliską osadę, obecną Starą Wieś. Z powodu braku źródeł nie wiadomo czy mogło to mieć związek z nadaniem przez księcia opolskiego Mieszka Otyłego pomiędzy 1243-1246 w kasztelanii oświęcimskiej 500 łanów ziemi (ok. 121 km²) cystersom z Lubiąża^[6]^[7]. Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowano w 1326 r. w spisie świętopietrza pośród parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej pod nazwą Novovillamowicz^[8]. Miejscowa parafia musiała być więc założona wcześniej, przy wybudowanym ok. 1300 r. kościele św. Stanisława. Z analizy języka i stroju późniejszych mieszkańców wywnioskować można, że jej osadnicy wywodzili się z Fryzji i Flandrii^[9], a z nazwy miejscowości, że jej zasadźcą był niejaki William, prawdopodobnie ze Szkocji^[10]. Miejscowość założona została z dala od dużych rzek, co może być związane z obawą przed powodziami. W 1238 r. Morze Północne zalało wielkie obszary Flandrii, skłaniając jej mieszkańców do emigracji^[11]. Mieszkańcy Starej Wsi ulegli później asymilacji, za to Wilamowianie pozostali w izolacji kulturowej aż do II wojny światowej. Zachowali swój archaiczny język wymysiöeryś, obyczaje, stroje, poczucie odrębności^[12].

Politycznie wieś należała od ok. 1315 r. do księstwa oświęcimskiego, które w 1327 r. stało się lennem Królestwa Czech.

Od drugiej połowy XVI w. i przez XVII w. Wilamowice były ośrodkiem kalwinizmu^[13]. Miejscowy drewniany kościół parafialny został zniszczony dwukrotnie w pożarach w latach 1646 (od pioruna) i 1692, w międzyczasie został odbudowany w 1661 r., a następnie w 1705 r.^[14]

W 1808 r. miejscowi chłopi za 30 000 reńskich wykupili ziemie pańskie, co uwolniło ich od ciężarów pańszczyzny^[15]. W miejscowości rozwijało się już tkactwo. Chłopi sprzedawali swoje wyroby m.in. w Wiedniu, Warszawie, Trieście, Inflantach, Konstantynopolu, czy Hamburgu^[16]. Stanowili tym samym konkurencję dla kolegacji chłopskich z Andrychowa. Ważną datą w historii miejscowości stał się 8 stycznia 1818, kiedy to nadano jej prawa miejskie^[17]. Wilamowice uzyskały prawo do cotygodniowych targów, a z czasem własną pocztę, lekarza, aptekę, posterunek policji i szkołę. Nowe miasteczko liczyło około 1500 mieszkańców^[15]. W 1887 powstała szkoła tkacka^[18].

Według austriackiego spisu ludności z 1900 r. w 317 budynkach w Wilamowicach na obszarze 1039 hektarów mieszkało 1719 osób (gęstość zaludnienia 165,4 os./km²), z czego 1677 (97,6%) było katolikami a 42 (2,4%) wyznawcami judaizmu, 1152 (67%) było niemiecko- a 567 (33%) polskojęzycznymi^[19].

W okresie międzywojennym, kiedy to Wilamowice znalazły się w granicach odrodzonej Polski funkcjonowała tu niewielka fabryka włókiennicza. W 1923 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła parafialnego w stylu neogotyckim, którego budowę przerywaną Wielkim Kryzysem w 1935 r. i pożarem w 1957 r. ukończono w 1960 r. Podczas II wojny światowej miejscowość została zaanektowana przez III Rzeszę. Miasto zostało wyzwolone 27 - 28 stycznia 1945 roku przez oddziały 38 armii 4 Frontu Ukraińskiego i 60 armii 1 Frontu Ukraińskiego (na miejscowym cmentarzu znajdują się mogiły 449 żołnierzy radzieckich^[20]. W 1945 r. zakazano używania języka wilamowickiego, co zostało uchylone w 1956 r. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.

Zabytki[edytuj]

Drewniane i murowane domy (XIX w.);
Kapliczki (XIX w.);
Kamieniczki na rynku (1870-1915);
Kościół neogotycki z 1923-84.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

W mieście funkcjonuje rzymskokatolicka parafia Przenajświętszej Trójcy.

Język i kultura[edytuj]

Zobacz też: Wilamowianie.

Mieszkańcy Wilamowic są potomkami osadników z Fryzji i Flandrii, którzy osiedlili się na tych terenach w XIII w.^[21] Stworzyli wyizolowaną kulturowo społeczność, odrębną również językowo^[22]. W 1808 r. wykupili się z poddaństwa, a w 1818 r. wykupili prawa miejskie dla Wilamowic^[21]. Do 1945 r. w powszechnym użyciu był język wilamowski (wymysiöeryś) – archaiczny język (dziś włada nim około 70 osób). Mała społeczność używała również własnego stroju wilamowskiego zawierającego elementy szkockiej kraty, motywy tureckie oraz kwiatowe, wykonane starą metodą klockową. Po II wojnie światowej władze komunistyczne próbowały zatrzeć ślady odrębności kulturowej Wilamowian.

Dziś tradycję kultywuje Regionalny Zespół Pieśni i Tańca „Cepelia Fil Wilamowice” założony w 1987 r. skupiający młodzież oraz Regionalny Zespół Pieśni i Tańca „Wilamowice” założony w 1948 r. skupiający kilka pokoleń. Działa także Stowarzyszenie Na Rzecz Zachowania Dziedzictwa Kulturowego Miasta Wilamowice „Wilamowianie”, mające na celu ratowanie kultury wilamowickiej.

Sławni Wilamowianie[edytuj]

Florian Biesik nazywany „Dante z Wilamowic” – twórca piszący w języku wilamowickim
Jadwiga Bilczewska-Stanecka (1921–1976) długoletnia kierowniczka szkoły i założycielka Regionalnego Zespołu Pieśni i Tańca „Wilamowice”
Józef Bilczewski (1860–1923) – święty (kanonizowany w 2005), arcybiskup, metropolita lwowski, profesor i rektor Uniwersytetu we Lwowie (1900–1901)
Kazimierz Danek – artysta ludowy, twórca obecnego ołtarza w kościele wilamowickim
Józef Gara (1929–2013) – twórca piszący w języku wilamowickim
Jan Gawiński (1622-1684?) – poeta, tłumacz Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, autor sielanek
Kazimierz Jonkisz – muzyk jazzowy, perkusista
Herman Mojmir – lekarz, działacz społeczny, organizator Związku Harcerstwa Polskiego
Zbyszek Zaborowski – wieloletni poseł z ramienia SLD szef RW SLD w Katowicach

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie:

Galeria[edytuj]

Wilamowice
Zabudowania miejskie
Kościół parafialny
Wnętrze kościoła parafialnego
Cmentarz w Wilamowicach
Ołtarz w kościele parafialnym, dzieło Kazimierza Danka
Tablica powitalna

Przypisy

↑ ^a^b^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r. (GUS), [1].
↑ http://www.polskawliczbach.pl/Wilamowice, w oparciu o dane GUS.
↑ Krzysztof Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438-1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 151. ISBN 978-8388857-31-7.
↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 291.
↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom VII, Kraków 1864, s. 85.
↑ Jerzy Rajman. Mieszko II Otyły książę opolsko-raciborski (1239-1246). „Kwartalnik Historyczny”. R. 100 nr 3, s. 22, 1993. Kraków.
↑ Wojciech Janusz: 725 lat Jawiszowic. Panorama najdawniejszych dziejów miejscowości na pograniczu śląsko-małopolskim. Jawiszowice: 2010, s. 15.
↑ Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147-150.
↑ Jarosław Tomasiewicz, Potomkowie Wandalów? „Śląsk” nr 10 (2004)
↑ Julian Zinkow: Oswięcim i okolice. Przewodnik monograficzny. Oświęcim: Wydawnictwo „PLATAN“, 1994, s. 188. ISBN 83-7094-002-1.
↑ J. Zinkow, 1994, s. 189
↑ J. Zinkow, 1994, s. 211
↑ J. Zinkow, 1994, s. 206
↑ J. Zinkow, 1994, s. 210
↑ ^a^b J. Zinkow, 1994, s. 207
↑ J. Zinkow, 1994, ss. 207-208
↑ J. Tomasiewicz, op. cit.
↑ J. Zinkow, 1994, s. 208
↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XII. Galizien. Wien: 1907.
↑ ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 89
↑ ^a^b „Rzeczpospolita. Przygoda z Polską. Beskid Śląski”, 2008. Warszawa: Presspulica Sp. z o.o.. ISSN 0208-9130.
↑ J. Tomasiewicz, op. cit.

Linki zewnętrzne[edytuj]

Strona miasta
Biuletyn Informacji Publicznej
Wilamowice al. Wielomowice w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIII: Warmbrun – Worowo. Warszawa, 1893.

[Ludnosc_Polski-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r. (GUS), [1].

[2] ttp://www.polskawliczbach.pl/Wilamowice, w oparciu o dane GUS.

[3] Krzysztof Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438-1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 151. ISBN 978-8388857-31-7.

[4] Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 291.

[5] Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom VII, Kraków 1864, s. 85.

[6] Jerzy Rajman. Mieszko II Otyły książę opolsko-raciborski (1239-1246). „Kwartalnik Historyczny”. R. 100 nr 3, s. 22, 1993. Kraków.

[7] Wojciech Janusz: 725 lat Jawiszowic. Panorama najdawniejszych dziejów miejscowości na pograniczu śląsko-małopolskim. Jawiszowice: 2010, s. 15.

[8] Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147-150.

[9] Jarosław Tomasiewicz, Potomkowie Wandalów? „Śląsk” nr 10 (2004)

[zinkow338-10] Julian Zinkow: Oswięcim i okolice. Przewodnik monograficzny. Oświęcim: Wydawnictwo „PLATAN“, 1994, s. 188. ISBN 83-7094-002-1.

[11] J. Zinkow, 1994, s. 189

[12] J. Zinkow, 1994, s. 211

[13] J. Zinkow, 1994, s. 206

[zinkow210-14] J. Zinkow, 1994, s. 210

[zinkow207-15] J. Zinkow, 1994, s. 207

[16] J. Zinkow, 1994, ss. 207-208

[17] J. Tomasiewicz, op. cit.

[18] J. Zinkow, 1994, s. 208

[spisg-19] Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XII. Galizien. Wien: 1907.

[20] ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 89

[rz-21] „Rzeczpospolita. Przygoda z Polską. Beskid Śląski”, 2008. Warszawa: Presspulica Sp. z o.o.. ISSN 0208-9130.

[22] J. Tomasiewicz, op. cit.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]