Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Wolbrom
Wolbromski rynek
Herb Wolbromia Flaga Wolbromia
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	olkuski
Gmina	Wolbrom gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	od 1327 do 1869, odzyskane w 1930
Burmistrz	Adam Zielnik
Powierzchnia	10,12 km²
Wysokość	375–380 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	8763[1] 865,9 os./km²
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	32-340
Tablice rejestracyjne	KOL
Położenie na mapie województwa małopolskiego Wolbrom
Położenie na mapie Polski Wolbrom
50°23′08″N 19°45′34″E/50,385556 19,759444
TERC (TERYT)	1212074
SIMC	0945315
Urząd miejski ul. Krakowska 1 32-340 Wolbrom
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Wolbrom (niem. Wolfram, Wohlborn, dawniej civitas Wolwrami, Wolwram, Nowe Miasto Wolwramów^[2]) – miasto w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wolbrom. Jest ośrodkiem przemysłu gumowego, drzewnego i metalowego.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[3]. W latach 1931–1954 był siedzibą gminy Dłużec.

Miasto liczy 8763 mieszkańców (30.06.2016)^[4].

Położenie[edytuj]

Zalew wolbromski

Wolbrom leży na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, zwanej potocznie Jurą. Znajduje się na źródliskowym obszarze Białej Przemszy nad Pokrzywianką i Centarą w obniżeniu zwanym Bramą Wolbromską. Samo miasto zostało lokowane na cyplu wapiennym na wysokości 375–380 m n.p.m.^[5]

Na południe od miasta wznosi się Kamienna Góra, zwieńczona stalowym milenijnym krzyżem, spod którego rozpościera się rozległy widok na Wolbrom i okolicę.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosi 10,12 km²^[6].

Miasto jest lokalnym ośrodkiem rolniczym, przemysłowym i handlowym. W latach 1975–1998 w woj. katowickim.

Historia[edytuj]

W 1886 r. pożar, który wszczął się na ul. Miechowskiej, strawił jedną trzecią miasta, tj. 136 nieruchomości^[7].

W lipcu 1904 r. pożar strawił 2/3 miasta, ok. 246 nieruchomości. Ogień wszczął się około północy na ulicy Szydłowieckiej i w ciągu niespełna dwóch godzin objął zachodnią i północną połać Rynku i ul. Szydłowiecką. Pożar zniszczył ponadto ulice: Lgocką, Szkolną, Bożniczą, Pilicką i Krzywą, niszcząc do szczętu w tej dzielnicy cały majątek Wolbromia^[7].

We wrześniu 1906 r. pożar zniszczył 44 nieruchomości, a w tej liczbie nowo wybudowaną remizę straży, której pomimo akcji ratunkowej obronić się nie udało^[7].

W listopadzie i grudniu 1914 r. Wolbrom wszedł w strefę linii bojowej i przez 6 tygodni był nieustannie ostrzeliwany. Od granatu, który uderzył w jeden z domów na ulicy Żarnowieckiej, który się zapalił, a od niego zajęły się sąsiednie dwa domy, które prawie doszczętnie spłonęły^[7].

Żydzi zaczęli się osiedlać w Wolbromiu po potopie szwedzkim. Ich populacja w 1827 roku wynosiła 724 osób, w 1897 – 2901, a w 1921 – 4276. Od 1941 do września 1942 w Wolbromiu istniało otwarte getto, jego mieszkańcy zostali wywiezieni do obozu zagłady w Bełżcu^[8]. Wolbrom został wyzwolony 18 stycznia 1945 roku przez oddziały 21 armii I Frontu Ukraińskiego^[9].

W 1949 r. zmieniono nazwy kilku ulic: ul. Miechowską przemianowano na ul. Armii Czerwonej, ul. Polną na ul. Wyzwolenia, ul. Bóżniczą na ul. Krótką, ul. Sióstr Karmelitanek na ul. Boczną, ul. Pierackiego na ul. 1 Maja. W niektórych przypadkach powrócono do pierwotnej nazwy^[10].

Architektura[edytuj]

Obecna siedziba wolbromskiego magistratu powstała w latach 70. XX w., w miejscu w którym okresie rozkwitu miasta znajdował się zajazd^[5][11][12] Wolbrom można podzielić na dwie części, granicą są tory kolejowe. Fragment z rynkiem i starą zabudową stanowi pierwotny rejon lokacyjny. Na rozbudowę nowej części miały wpływ dwa czynniki: kolej oraz zakłady stomilowskie. Obecne granice Wolbromia w większości pokrywają się z tymi pierwszymi, czyli lokacyjnymi.

W Wolbromiu jest 88 ulic (razem z Rynkiem).

We wschodniej połaci Rynku, otoczony XIX w. kamieniczkami stoi pomnik Jana Kilińskiego ufundowany przez wolbromski Cech Szewski w 1924 r. W rynku zachowało się sporo kamienic z końca XIX w. (nr 2–7, 14, 18–25), które w większości z biegiem lat utraciły cechy stylowe. We północno-wschodnim narożniku Rynku wznosi się kościół parafialny św. Katarzyny Aleksandryjskiej, którego obecny XVII-wieczny budynek zawdzięcza się sprowadzonym w 1628 r. przez ks. Marcina Wolbrama Kanonikom Regularnym Laterańskim z krakowskiego Kazimierza. Również z XVII w. pochodzi budynek klasztorny, który pełni dziś funkcję plebanii.

Rynek w Wolbromiu – styczeń 2009

Układ centrum pochodzi z okresu lokacji, jego ośrodkiem jest kwadratowy Rynek. Zabudowa najstarszej części Wolbromia cechuje charakterystyczna, małomiasteczkowa zabudowa. W zabudowie Rynku dominują piętrowe kamienice z końca XIX w., a okoliczne ulice nieco uboższe parterowe budynki z profilowanymi gzymsami i sieniami na przestrzał. Taką zabudową w większości cechuje się ul. Miechowska (nr 20, 24, 26, 28 i 30).

U zbiegu ul. Mariackiej i ul. Kościuszki znajduje się barokowy, modrzewiowy kościółek pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny (zwany Kościółkiem Mariackim). Został ufundowany w 1638 r. przez ks. Marcina Wolbrama jako kościół przyszpitalny. Szpital – przytułek dla ubogich, starców i kalek znajdował się po drugiej stronie ulicy (dzisiejszy budynek przy ul. Kościuszki 20). Przy ul. Krótkiej znajduje się budynek zbudowanej w XIX w., dawnej szkoły żydowskiej, od 1945 r. pełniący funkcję magazynu. Po jego północnej stronie wznosiła się XVIII-wieczna synagoga, wyburzona w 1956 r.

Zabytki[edytuj]

Kościół pw. MB Niepokalanego Poczęcia

• Kościół św. Katarzyny
• Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (zwany Kościółkiem Mariackim)

Obiekty historyczne[edytuj]

• budynek dawniej szkoły żydowskiej (obecnie magazyn), ul. Krótka
• cmentarz żydowski, ul. Skalska
• Kapliczka Jezusa Frasobliwego z 1918 r., ul. Miechowska
• Wieża strażnicy OSP z 1893 r., ul. Strażacka

Nieistniejące[edytuj]

Nieistniejąca już kapliczka przy ul. Łukasińskiego z 1915 r.

• Kapliczka w pobliżu Kamiennej Góry z 1915 r. (na jej miejscu wznosi się nowa kapliczka z 2009 r.), ul. Łukasińskiego
• Synagoga (zburzona w 1956 r.)

Pomniki i miejsca pamięci[edytuj]

• pomnik Jana Kilińskiego (ul. Rynek)
• pomnik upamiętniający ofiary holokaustu (ul. 20 Straconych)
• pomnik poświęcony żołnierzom polskim ze wszystkich frontów i partyzantom, ul. Kamiennogórska

Podział miasta[edytuj]

Os. Skalska

Dzielnice[edytuj]

• Stare Miasto
  • Pompka
  • Kozina
  • Kapkazy
  • Szwedy
• Nowe Miasto

Osiedla mieszkaniowe[edytuj]

• os. Bolesława Chrobrego
• os. Władysława Łokietka
• os. Wąwóz – Kapkazy
• os. Skalska
• os. XX-lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
• os. Domów Jednorodzinnych im. Łukasińskiego
• os. Wiejska

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Wolbromia w 2014 roku^[1].

Gospodarka[edytuj]

Pod koniec XIX w., gdy liczba mieszkańców Wolbromia znacznie wzrosła, w miasteczku zaczął rozwijać się handel i rzemiosło szewskie. Okolica zaczęła rosnąć w siłę w wyniku decyzji cara Aleksandra III, który w 1885 r. podpisał statut Towarzystwa Drogi Żelaznej Iwangorodzko-Dąbrowskiej. Jej trasa przecinała wolbromską gminę. Rozpoczęła się budowa liczącego 433 wiorst (462 km) torowiska kolejowego, dworców, peronów, infrastruktury^[13].

Okoliczni chłopi znajdowali zatrudnienie przy tej inwestycji, inni wzbogacali się sprzedając ziemię pod drogę żelazną. Wybudowany wówczas budynek dworca kolejowego IV klasy stoi po dzień dzisiejszy.

W Wolbromiu od 2013 roku działa Strefa Aktywności Gospodarczej.

Wolbrom jest ważnym ośrodkiem przemysłu gumowego w Polsce. Do 1992 r. istniały Wolbromskie Zakłady Przemysłu Gumowego Stomil, które zostały przekształcone w szereg niezależnych od siebie spółek.

• Fabryka Taśm Transporterowych Wolbrom S.A. – produkcja taśm transporterowych i przenośnikowych oraz płyt gumowych^[14].
• Tebamix Sp. z o.o. Zakład Badawczo-Produkcyjny – produkcja mieszanek gumowych^[15].
• Wolmot Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Produkcyjne Wyrobów Gumowych – produkcja węży gumowych i sylikonowych^[16].
• Fagumit Fabryka Węży Gumowych i Tworzyw Sztucznych Sp. z o.o. – produkcja węży gumowych oraz węzy pcv.^[17]
• FBO Wolbrom S.A. – bieżnikowanie opon.^[18]
• WOSTAL – Zakłady Mechaniczno-Kuźnicze – produkcja konstrukcji metalowych, odkuwek oraz produktów dla górnictwa^[19].
• TRI Poland (druga pod względem wielkości fabryka części do samochodów w Europie) – produkcja części motoryzacyjnych.
• Storem Sp. z o.o. – produkcja konstrukcji stalowych, instalacji elektrycznych i kanalizacyjnych oraz produkcja elementów gumowych^[20].
• ES SYSTEM K – produkcja lad i urządzeń chłodniczych^[21].

Transport[edytuj]

Podstawowym połączeniem komunikacyjnym jest droga wojewódzka Olkusz – Miechów oraz dodatkowo droga z Krakowa do Pilicy i Koniecpola (droga nr 794). Przez miasto biegnie zelektryfikowana linia kolejowa nr 62 ze stacją w Wolbromiu i trzema przystankami na terenie gminy oraz Linia Hutnicza Szerokotorowa.

Turystyka[edytuj]

Ul. Piłsudskiego

Przy ul. 20 Straconych widnieje płyta pamiątkowa na miejscu rozstrzelania przez hitlerowców 20 osób schwytanych w 1943 r. w łapance ulicznej. Ich mogiła znajduje się na cmentarzu przy ul. Miechowskiej. Zespół tego cmentarza ma charakterystyczny kwaterowy układ, a najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z lat 70. XIX w. 1 listopada 1993 r. oddano do użytku Kaplicę Pogrzebową, w której odtąd odbywają się uroczystości pogrzebowe. Na drugim końcu miasta, przy ul. Skalskiej przetrwał fragment dawnego cmentarza żydowskiego z początków XIX w., a w okolicznych lasach znajdują się mogiły ofiar holocaustu. Wartość zabytkową mają również liczne w mieście figury i krzyże przydrożne z przełomu XIX i XX w.^[11]

Zalew Nerka, Zalew Wolbromski i Park[edytuj]

Zbiornik wodny tzw. Nerka o pow. ok. 2,55 ha^[22], a na północ od miasta Zalew Wolbromski o pow. 20 ha obydwa stanowiące miejsca do wędkowania. Kąpiel jest zakazana^{[potrzebny przypis]}. Przy ul. Konopnickiej położony jest wolbromski park w którym został wybudowany plac zabaw dla dzieci oraz skatepark. Przez park przepływa rzeka Pokrzywianka.

Panorama Zalewu wolbromskiego z przystani

Kamienna Góra[edytuj]

Na południe od miasta wznosi się Kamienna Góra zwieńczona stalowym milenijnym krzyżem spod którego rozpościera się rozległy widok na Wolbrom i okolicę.

Panorama Wolbromia z Kamiennej Góry

Na rozdrożach ulicy Łukasińskiego i polnej drogi, tuż za Rajami, w pobliżu tzw. Kamiennej Góry mieściła się kapliczka powstała w 1915 r. dla upamiętnienia miejsca, w którym polegli austriaccy żołnierze. Wewnątrz znajdował się obraz z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej. Przez długi czas w kapliczce odbywały się lekcje religii prowadzone przez siostry karmelitanki. Kapliczka została rozebrana w lipcu 2008 r., w jej miejsce powstała nowa^[12].

Edukacja[edytuj]

Zespół Szkół im. Romualda Traugutta

Na terenie miasta funkcjonują 3 przedszkola, 3 szkoły podstawowe, 3 gimnazja, Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna oraz Zespół Szkół, w skład którego wchodzą: Liceum Ogólnokształcące, Liceum Profilowane, Technikum Agrobiznesu, Zasadnicze Szkoły Zawodowe oraz Liceum Uzupełniające dla dorosłych.

• Przedszkola
  • Przedszkole Publiczne Nr 1 im. Misia Uszatka
  • Przedszkole Publiczne Nr 2
  • Przedszkole Niepubliczne Integracyjne

• Szkoły podstawowe
  • Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
  • Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Adama Mickiewicza
  • Szkoła Podstawowa Nr 3
• Gimnazja
  • Gimnazjum Nr 2 im. Adama Mickiewicza
  • Gimnazjum Nr 3
  • Gimnazjum Nr 4

Zespół Szkół im. Romualda Traugutta:

• Licea
• Technikum
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa

Kultura[edytuj]

Samolot MIG w parku przy Centrum Kultury

Życie kulturalne miasta i całej gminy skupia się w Miejskim Ośrodku Kultury, który ma siedzibę przy ul. Leśnej 2.

Placówki kulturalne[edytuj]

• Kino Radość
• Miejski Ośrodek Kultury
• Dom Kultury
• Gminne Centrum Promocji i Informacji
• Miejska Biblioteka Publiczna

Cykliczne imprezy[edytuj]

Dni Wolbromia[edytuj]

Impreza odbywa się cyklicznie od ośmiu lat. Ma formę trwającego dwa dni święta miasta (dawniej trzy), podczas którego odbywają się liczne festyny, parady oraz imprezy rekreacyjne i kulturalne. Tradycyjnie zapraszane są na Dni Wolbromia delegacje partnerskich miast z Węgier i Niemiec.

Patriotyczne[edytuj]

• Rocznicy Uchwalenia Konstytucji 3 Maja
• Patrona Straży Pożarnej Św. Floriana

Dom kultury[edytuj]

• Filia Szkoły Muzycznej Casio
• Szkoła tańca towarzyskiego Wena
• Grupa Teatralna Moderna
• Teatr Tańca Actus Animi
• Zespół Pieśni i Tańca „Wolbromiacy”
• Formacja tańca nowoczesnego "SHINE"

Projekty integracyjno-aktywizujące[edytuj]

• Nowe Horyzonty
• Uniwersytet Trzeciego Wieku

Religia[edytuj]

Kościół pw. św. Katarzyny

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego wraz z plebanią

Parafie rzymskokatolickie[edytuj]

Parafia pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej Dziewicy i Męczennicy

Parafia św. Katarzyny przy wolbromskim rynku została erygowana prawdopodobnie w XV w. Kościół parafialny został wzniesiony na przeł. XV w. i XVI w. Obecny kształt świątynia zyskała w XVII w. Konsekrowany został w 1692 r. Kościół św. Katarzyny może poszczycić się pięknymi obrazami Pana Jezusa na krzyżu, św. Katarzyny – patronki kościoła oraz Matki Bożej Pocieszenia.

Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego

Budowa kościoła rozpoczęła się w 1989 r. Kościół został konsekrowany i poświęcony w 2000 r. przez bp Adama Śmigielskiego. Wnętrze kościoła zaprojektował Jan Funek, artysta z Krakowa. Powstał ołtarz główny, ołtarz maryjny w osobnej kaplicy, przygotowano 58 ławek, konfesjonały, okna, nagłośnienie, wreszcie malowanie.

Zbory[edytuj]

Zbór Świadków Jehowy powstały w Wolbromiu w latach 60. XX wieku. W 2012 roku do zboru Wolbrom przyłączono niewielki zbór w Bydlinie.

• Sala Królestwa (ul. 1 Maja 13A)^[27]
• Liczba wyznawców: ok. 90 głosicieli^{[potrzebny przypis]}

Sport[edytuj]

Stadion

Basen

 Osobny artykuł: Przebój Wolbrom.

Klub Sportowy Przebój ma obecnie jedynie sekcję piłki nożnej. Obecnie pierwsza drużyna znajduje się w 3 lidze małopolsko-świętokrzyskiej. Największym sukcesem klubu jest awans do rozgrywek na szczeblu centralnym, tj. do 2 ligi, grupy wschodniej.

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie	Kraj
Waltershausen	Niemcy
Domaszék	Węgry

Ciekawostki[edytuj]

Treść tej sekcji od 2015-05 może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• Film kręcony w Wolbromiu: Próba mikrofonu to film krótkometrażowy wyreżyserowany przez studenta Wydziału Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Tomasza Jurkiewicza. Jest to opowieść o młodym, dwudziestoletnim sprzedawcy biletów w kasie PKP, któremu świat marzeń myli się z rzeczywistością. Film zrealizowany był w Wolbromiu przy nieocenionej pomocy mieszkańców i tutejszych instytucji. Sceny kręcone m.in. na terenie wolbromskiej stacji PKP, ul. Ogrodowej, w budynku poczty. W filmie wystąpili: Paweł Tomaszewski, Olga Bołądź, Ewelina Starejki. Film ze specjalnym udziałem Tomasza Kota. Film kręcono w 2006 r.^[28][29]
• „Biała plebania w Wolbromiu”. Kazimierz Koźniewski, swą skłonność do artykułów-donosów wyraził kiedyś w haniebnej broszurce „Biała plebania w Wolbromiu”. Pisze w niej m.in. – Chcieli pić wódkę, grabić, mordować – a czynili to jeszcze goręcej, gdy ich sumienie uspokajano bluźnierczym powoływaniem się na słowo Boże. Jej tematyka jest związana z powstaniem pierwszej mafii w Polsce. Wolbromska plebania jest tutaj terrorystyczną centralą, z której duchowni wydają polecenia zdegenerowanej bandzie. Dramatyczną rozmowę księdza z Grabińską Koźniewski podsumowuje: Ksiądz Oborski zdecydował: chłopiec musi zostać zamordowany. Tak będzie lepiej! Utwierdził więc Grabińską w jej dzieciobójczych planach swym najwyższym autorytetem. Rozgrzeszył z góry morderców sam stając z nimi w jednym szeregu^[30].
• Kapliczka przy ul. Miechowskiej. Od mieszkańców miasta można usłyszeć, że postawiono ją w miejscu, w którym odpoczywał marszałek Józef Piłsudski po walkach pod Krzywopłotami. Postawiona przez Piotra Rogalskiego, modernizowana przez Mirosława Grelewicza w 2007 r. Dawniej kapliczka stała pomiędzy czterema wielkimi lipami^[31].

Honorowi obywatele[edytuj]

• Andrzej Duda – Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
• gen. broni Stanisław Targosz
• prof. Konstanty Andrzej Kulka
• prof. Felix Mitelman
• gen. Bolesław Nieczuja-Ostrowski
• Akira Miyata^[32]

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Wolbrom – Miejsko-Gminny Serwis Informacyjny
• Wolbrom w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIII: Warmbrun – Worowo. Warszawa, 1893.

p • d • e Gmina Wolbrom Siedziba gminy: Wolbrom Miasto Wolbrom Wsie sołeckie Boża Wola • Brzozówka • Budzyń • Chełm • Chrząstowice • Dłużec • Domaniewice • Gołaczewy • Jeżówka • Kaliś • Kąpiele Wielkie • Kąpiołki • Lgota Wielka • Lgota Wolbromska • Łobzów • Miechówka • Podlesice Drugie • Poręba Dzierżna • Poręba Górna • Strzegowa • Sulisławice • Wierzchowisko • Zabagnie • Załęże • Zarzecze • Zasępiec Miejscowości niesołeckie Buczyna • Kolonia Chełmska • Kolonia Suska • Majorat • Nadmłynie • Nowa Łąka • Okupniki • Piaski • Rędziny • Wymysłów

p • d • e Miasta województwa małopolskiego Miasta na prawach powiatu Kraków • Nowy Sącz • Tarnów Miasta powiatowe Bochnia • Brzesko • Chrzanów • Dąbrowa Tarnowska • Gorlice • Limanowa • Miechów • Myślenice • Nowy Targ • Olkusz • Oświęcim • Proszowice • Sucha Beskidzka • Wadowice • Wieliczka • Zakopane Miasta gminne Alwernia • Andrychów • Biecz • Bobowa • Brzeszcze • Bukowno • Chełmek • Ciężkowice • Czchów • Dobczyce • Grybów • Jordanów • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Krynica-Zdrój • Krzeszowice • Libiąż • Maków Podhalański • Mszana Dolna • Muszyna • Niepołomice • Nowe Brzesko • Nowy Wiśnicz • Piwniczna-Zdrój • Rabka-Zdrój • Ryglice • Skała • Skawina • Słomniki • Stary Sącz • Sułkowice • Szczawnica • Szczucin • Świątniki Górne • Trzebinia • Tuchów • Wojnicz • Wolbrom • Zakliczyn • Zator • Żabno

p • d • e Powiat olkuski Miasta Bukowno • Olkusz • Wolbrom Gminy miejskie Bukowno Gminy miejsko-wiejskie Olkusz • Wolbrom Gminy wiejskie Bolesław • Klucze • Trzyciąż