Tworzenie stron internetowych

Wyrzysk
Rynek
Herb Wyrzyska Flaga Wyrzyska
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	pilski
Gmina	Wyrzysk gmina miejsko-wiejska
Data założenia	przed 1320
Prawa miejskie	XV w.
Burmistrz	Bogusława Jagodzińska
Powierzchnia	4,12 km²
Wysokość	90 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	5 174[1] 1 255,8 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 67
Kod pocztowy	89-300
Tablice rejestracyjne	PP
Położenie na mapie powiatu pilskiego Wyrzysk
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Wyrzysk
Położenie na mapie Polski Wyrzysk
53°09′13″N 17°16′01″E/53,153611 17,266944
TERC (TERYT)	3019084
SIMC	0967392
Urząd miejski ul. Bydgoska 29 89-300 Wyrzysk
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Wyrzysk (niem. Wirsitz) – miasto nad Łobżonką w woj. wielkopolskim, w powiecie pilskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wyrzysk. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. pilskiego. Leży w historycznej Krajnie.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 5232 mieszkańców^[2].

Położenie[edytuj]

Dworzec autobusowy

Wyrzysk leży 35 km na wschód od Piły, na południowym skraju Pojezierza Krajeńskiego, w pobliżu Doliny Noteci, w głębokiej dolinie rzeki Łobżonki, w pagórkowatej, malowniczej okolicy. W bliskiej okolicy przebiega droga krajowa nr 10 Szczecin-Warszawa stanowiąca północne obejście Wyrzyska, a przez miasto prowadzą drogi wojewódzkie nr 194 do Gołańczy i nr 242 do Więcborka. 4 km na południe od miasta (w Osieku nad Notecią) znajduje się stacja kolejowa Wyrzysk Osiek, na linii Piła – Bydgoszcz.

Historia[edytuj]

Prawdopodobnie jako pierwsi osiedlili się w wyrzyskim odcinku rzeki Łobżonki Celtowie na początku naszej ery. Osada znana w źródłach od 1320. W XIV dziedziczyli ją Pałukowie. W XV wieku Wyrzysk wspominany jest jako miasto, od 1772 w zaborze pruskim, później własność różnych rodów szlacheckich, od 1773 sprzedana królowi pruskiemu Fryderykowi II. Pierwotna lokacja miasta nie powiodła się i miasto lokowano ponownie między 1744 a 1773. Rozwój Wyrzyska na przełomie XVIII i XIX wieku związany był z założeniem tutaj jednej z baz regulacji Noteci. 1 stycznia 1919 Wyrzysk opanowany został przez powstańców wielkopolskich. W końcu 1939 Niemcy na terenie dawnej strzelnicy i cmentarza ewangelickiego zamordowali 26 Polaków.

Rynek, kościół św. Marcina, 1974

W latach 1818-1975 miasto było stolicą powiatu wyrzyskiego. Do 1938 r. leżało w woj. poznańskim, później do 1939 w pomorskim, a od 1945 – w bydgoskim. Po reformie administracyjnej w 1975 roku terytorium powiatu zostało podzielone pomiędzy nowe (mniejsze) województwo bydgoskie i województwo pilskie. Powiatu nie przywrócono także w roku 1999 a miasto włączono do powiatu pilskiego w woj. wielkopolskim.

Znane osoby[edytuj]

• w 1734 urodził się Franciszek Ksawery Rydzyński późniejszy biskup chełmiński oraz senator Księstwa Warszawskiego
• w 1912 urodził się konstruktor rakiet Wernher von Braun
• w 1912 urodził się pisarz Michał Mędlewski
• w 1989 urodziła się siatkarka Urszula Bejga

Gospodarka[edytuj]

W Wyrzysku znajduje się kilka niewielkich przedsiębiorstw produkcyjnych. Działa tu Przedsiębiorstwo Budowlane „PBR” S.A., jak i DOMBUD Zakład Budownictwa Ogólnego Wiesław Fenske.

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Wyrzyska w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj]

Synagoga w Wyrzysku

Rynek, kościół św. Marcina

• kościół św. Marcina składający się z nawy bocznej i wieży – dawnej świątyni neogotyckiej z lat 1859-1860 oraz nawy głównej zbudowanej w 1946; część neogotycka nakryta jest w prezbiterium sklepieniem krzyżowo-żebrowym, w pozostałej części stropem belkowym; we wnętrzu:
  • barokowy dawny ołtarz główny z ok. 1738
  • barokowa rzeźba św. Wawrzyńca
• dwór z połowy XIX w.
• młyn wodny z muru pruskiego
• dawna synagoga z 2. połowy XIX w.
• domy eklektyczne i secesyjne z końca XIX w. i początku XX w.
• wczesnośredniowieczne grodzisko stożkowate „Czubatka” - Rejestr NID - numer rejestru - 63/C z 1967-12-16; 232/Wlkp/C z 2008-03-19 (stanowisko 2)
• pomniki i miejsca pamięci:
  • pomnik 26 ofiar hitleryzmu
  • głaz upamiętniający gen. Władysława Andersa z 1992
  • na cmentarzu pomnik i kwatera żołnierzy Armii Czerwonej, mogiła ofiar hitleryzmu oraz tablica na miejscu egzekucji w 1939^{[potrzebny przypis]}

Przyroda[edytuj]

• w odległości 3-4 km na południe od miasta stroma krawędź Doliny Noteci, z kulminacją na Dębowej Górze (194 m n.p.m.)
• wzdłuż szosy do Osieka szereg pomnikowych drzew, m.in. dębów i lip

Sport[edytuj]

• Wyrzyski Ludowy Klub Sportowy Łobzonka
• od 1999 co roku organizowany jest Uliczny Bieg „Olka” na cześć lekkoatlety Edmunda „Olka” Wojciechowskiego^[3]
• Sekcja tenisa stołowego II liga

Zobacz też[edytuj]

• Cmentarz żydowski w Wyrzysku
• Powiat wyrzyski
• Obwód Wyrzysk

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Strona internetowa Wyrzyska
• Wyrzysk al. Wyrzysko, Werzysko, Wyritz w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIV: Worowo – Żyżyn. Warszawa, 1895.

p • d • e Miasta województwa wielkopolskiego Miasta powiatowe Chodzież • Czarnków • Gniezno • Gostyń • Grodzisk Wielkopolski • Jarocin • Kalisz • Kępno • Koło • Konin • Kościan • Krotoszyn • Leszno • Międzychód • Nowy Tomyśl • Oborniki • Ostrów Wielkopolski • Ostrzeszów • Piła • Pleszew • Poznań • Rawicz • Słupca • Szamotuły • Śrem • Środa Wielkopolska • Turek • Wągrowiec • Wolsztyn • Września • Złotów Miasta gminne Bojanowo • Borek Wielkopolski • Buk • Chocz • Czempiń • Czerniejewo • Dąbie • Dobra • Dobrzyca • Dolsk • Golina • Gołańcz • Grabów nad Prosną • Jaraczewo • Jastrowie • Jutrosin • Kleczew • Kłecko • Kłodawa • Kobylin • Kostrzyn • Koźmin Wielkopolski • Kórnik • Krajenka • Krobia • Krzywiń • Krzyż Wielkopolski • Książ Wielkopolski • Luboń • Lwówek • Łobżenica • Margonin • Miejska Górka • Miłosław • Mikstat • Mosina • Murowana Goślina • Nekla • Nowe Skalmierzyce • Obrzycko • Odolanów • Okonek • Opalenica • Opatówek • Osieczna • Ostroróg • Pniewy • Pobiedziska • Pogorzela • Poniec • Przedecz • Puszczykowo • Pyzdry • Rakoniewice • Raszków • Rogoźno • Rydzyna • Rychwał • Sieraków • Skoki • Sompolno • Stawiszyn • Stęszew • Sulmierzyce • Swarzędz • Szamocin • Ślesin • Śmigiel • Trzcianka • Trzemeszno • Tuliszków • Ujście • Wieleń • Wielichowo • Witkowo • Wronki • Wyrzysk • Wysoka • Zagórów • Zbąszyń • Zduny • Żerków

p • d • e Gmina Wyrzysk Siedziba gminy: Wyrzysk Miasta Wyrzysk Sołectwa Auguścin • Bąkowo • Dąbki • Dobrzyniewo • Falmierowo • Glesno • Gromadno • Karolewo-Wiernowo • Konstantynowo • Kosztowo • Kościerzyn Wielki • Młotkówko • Osiek nad Notecią • Polanowo • Ruda • Rzęszkowo • Wyrzysk Skarbowy • Żuławka Pozostałe miejscowości Anusin • Bagdad • Gleszczonek • Hercowo • Klawek • Komorowo • Marynka • Masłowo • Nowe Bielawy • Ostrówek • Polinowo • Pracz • Wyciąg • Wydmuchowo • Zielona Góra • Żelazno

p • d • e Powiat pilski Miasta Łobżenica • Piła • Ujście • Wyrzysk • Wysoka Gminy miejskie Piła Gminy miejsko-wiejskie Łobżenica • Ujście • Wyrzysk • Wysoka Gminy wiejskie Białośliwie • Kaczory • Miasteczko Krajeńskie • Szydłowo