Tworzenie stron internetowych

	Zakopane
	Zakopane
	; Panorama Zakopanego nocą z Gubałówki
	Herb Zakopanego
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tatrzański
Gmina	gmina miejska
Data założenia	1578
Prawa miejskie	1933
Burmistrz	Leszek Dorula
Powierzchnia	84,26 km²
Wysokość	od 750 do 2301 m n.p.m.
Populacja (31.12.2015); • liczba ludności; • gęstość	; 27 442; 327 os./km²
Strefa numeracyjna;	(+48) 18
Kod pocztowy	34-500 do 34-504
Tablice rejestracyjne	KTT
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Zakopane
	Położenie na mapie Polski Zakopane
	49°17′58″N 19°57′07″E/49,299444 19,951944
TERC; (TERYT)	1217011
SIMC	0963773
	Urząd miejski ul. Kościuszki 13; 34-500 Zakopane
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Zakopane (stacja kolejowa).

Zakopane – miasto w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego.

Zakopane jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywane nieformalnie zimową stolicą Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się także znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego (od Doliny Suchej Wody do Doliny Małej Łąki).

W latach 1977–1994 miejscowość była siedzibą Gminy Tatrzańskiej.

Według danych z 31 grudnia 2010 r.^[3] miasto miało 26 737 mieszkańców i było drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem Podhala.

Położenie[edytuj]

Miasto położone jest u stóp Tatr, w Rowie Podtatrzańskim (Kotlina Zakopiańska), nad kilkoma potokami, których wody ostatecznie wpadają do rzeki Zakopianka dopływu Białego Dunajca. Jest najwyżej położonym miastem Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się część Tatr (z najwyższym punktem jakim jest wierzchołek Świnicy – 2301 m n.p.m.). Pomijając tereny TPN, miasto leży na wysokości 750–1126 m n.p.m. Centralny punkt Zakopanego – skrzyżowanie ul. Krupówki i Kościuszki znajduje się na wysokości 838 m n.p.m. Na północy rozciąga się pasmo Gubałówki, a na południu nad miastem góruje Giewont.

Według danych z roku 2005^[4] Zakopane ma obszar 84,35 km², w tym: użytki rolne: 31%, użytki leśne: 57%

Miasto stanowi 17,89% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Bukowina Tatrzańska, Kościelisko, Poronin. Gmina sąsiaduje ze Słowacją.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego.

Warunki naturalne[edytuj]

Zanieczyszczenie powietrza[edytuj]

Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, szczególnie w sezonie grzewczym. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Zakopane zostało sklasyfikowane jako 45. najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej^[5]^[6].

Historia[edytuj]

Dom w stylu zakopiańskim przy ulicy Kościeliskiej

Zakopane, widok ogólny. Pocztówka z 1916 r.

Kolej linowa „Kasprowy Wierch” w 1938 r.

Góralka z Zakopanego na fotografii barwnej z 1938 r.

Synagoga Riegelhaupta w Zakopanem, zburzona w 1942 r.

Zakopane na przedwojennej mapie WIG

Pomnik Tytusa Chałubińskiego i Sabały. Sabała w prawej dłoni trzyma smyczek, ale ten wielokrotnie pada ofiarą wandalizmu

Krupówki

Kolej linowo-terenowa na Gubałówkę

Zakopane powstało jako osada na miejscu sezonowych osad pasterskich. Pierwszy (zaginiony) przywilej osadniczy wydał podobno Stefan Batory w 1578 r., który to przywilej został zatwierdzony przez króla Michała Wiśniowieckiego przywilejem osadniczym w 1670 r. (znanym tylko z odpisów – nie zachował się oryginał). W 1676 r. wieś liczyła 43 mieszkańców (wraz z Olczą i Poroninem). Pierwotnie osada należała do króla, później do cesarsko-królewskiego skarbu austriackiego. W 1824 r. Zakopane wraz z częścią Tatr zostało sprzedane węgierskiej rodzinie Homolacsów. W XVIII wieku w Kuźnicach zbudowano hutę żelaza (w XIX wieku był to największy zakład metalurgiczny w Galicji). Rozkwit Zakopanego rozpoczął się w drugiej połowie XIX w., kiedy to właściwości klimatyczne Zakopanego zaczął popularyzować Tytus Chałubiński. W 1876 r. Towarzystwo Tatrzańskie otworzyło w Zakopanem szkołę snycerską. W 1886 r. zostało uznane za uzdrowisko. W 1889 r. Zakopane liczyło już 3000 mieszkańców. W okresie tym dobra zakopiańskie pozostawały w rękach Eichborna i Pelza, Niemców, którzy prowadzili rabunkową gospodarkę leśną. W 1888 r. Pelz zbankrutował i jego majątki ziemskie zostały wystawione na licytację. Do licytacji stanął Niemiec, książę Christian Hohenlohe, który zapowiedział zamknięcie stacji klimatycznej i ograniczenie dostępu do Zakopanego dla przyjezdnych. Drugim uczestnikiem przetargu był Żyd Jakub Goldfinger, właściciel miejscowej fabryki papieru, który zamierzał w dalszym ciągu rabunkowo eksploatować tatrzańskie lasy. Pierwszą licytację w lutym wygrał Goldfinger, ale została ona unieważniona. Drugą licytację dóbr zakopiańskich wyznaczono na dzień 9 maja 1889. W tymże też roku kupił je na licytacji za 460002 złote i 3 centy (wraz z dużą częścią Tatr) hrabia Władysław Zamoyski – „mąż opatrznościowy” Tatr polskich, który stworzył podwaliny obecnego parku narodowego. Nabyte obszary Zamoyski nieoficjalnie nazwał „Państwo Zakopane”. Nowy właściciel – pomimo znacznych trudności – znacznie zmodernizował Zakopane, budując wodociągi, pocztę, szkoły, muzea i inne budynki użyteczności publicznej. Zakładał też telefony i zalesiał stoki górskie. Z jego inicjatywy w latach 1899–1901 wybudowano linię kolejową Chabówka – Zakopane. W Kuźnicach działał prowadzony przez matkę i siostrę Zamoyskiego zakład dla dziewcząt, w którym wykształcenie zdobyło ok. 6 tys. młodych kobiet^[7]. Według austriackiego spisu ludności z 1900 r. w 1075 budynkach w Zakopanem na obszarze 6491 hektarów (gemeinde i gutsgebiete) mieszkało 5768 osób (gęstość zaludnienia 88,9 os./km²), z czego 5531 (95,9%) było katolikami a 234 (4,1%) wyznawcami judaizmu^[8]. W 1933 r. Zakopane uzyskało prawa miejskie.

W czasie II wojny światowej Zakopane stało się punktem przerzutowym na Węgry. Część górali wstąpiła do proniemieckiej organizacji Goralenvolku. W piwnicach hotelu „Palace” mieścił się areszt Gestapo. Ze względu na okrutne tortury stosowane w czasie przesłuchań miejsce to zostało nazwane Katownią Podhala. Na początku marca 1940 w willi „Pan Tadeusz” przy Drodze do Białego miała miejsce III Metodyczna Konferencja NKWD i Gestapo, na której omówiono metody pracy operacyjnej przeciwko polskiemu podziemiu i wymieniono się informacjami.

Części Zakopanego[edytuj]

Demografia[edytuj]

Dane z 31 grudnia 2014^[9]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	27 556	100	14 767	53,6	12 789	46,4
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	327,0		175,3		151,8

Piramida wieku mieszkańców Zakopanego w 2014 roku^[10].

Transport[edytuj]

Solaris Urbino 8,9 LE obsługujący linię nr 14

Peron dworca w Zakopanem

Pociągi dojeżdżają do stacji Zakopane.

Przewozy autobusowe zapewnia szereg przewoźników zarówno w ramach regularnych, całorocznych linii, jak i okresowych, uruchamianych dodatkowo w sezonach turystycznych. Komunikacja z miejscowościami sąsiednimi zapewniana jest przez regularne linie prywatnych przewoźników.

Po mieście kursują linie przewoźników prywatnych (tzw. busy), których przystanek początkowy znajduje się pod barem FIS koło ronda przy dworcach kolejowym i autobusowym. Zapewniają komunikację z centrum miasta do sąsiednich miejscowości, początków szlaków turystycznych prowadzących w Tatry i okolice Zakopanego oraz obiektów turystycznych (np. wyciągów i tras narciarskich) – m.in. do wylotów dolin: Chochołowskiej, Kościeliskiej, Małej Łąki, Strążyskiej, Białego, do Kuźnic – dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch, tras narciarskich pod Nosalem, Jaszczurówki, Toporowej Cyrhli, Brzezin, Zazadniej, Wierchporońca, na Głodówkę, do granicy na Łysej Polanie, Palenicy Białczańskiej (droga do Doliny Roztoki i Morskiego Oka), do Bukowiny Tatrzańskiej, Poronina, Białego Dunajca, Małego Cichego, Murzasichla, Olczy, na Szymoszkową Polanę, do dolnej stacji kolei krzesełkowej „Butorowy Wierch”, do Kościeliska i Witowa.

Tabor to prywatne mikrobusy zabierające od dziesięciu do 22 osób, z możliwością zabrania bagażu (plecaka), a zimą nart. Niektóre z nich przystosowane są do transportu osób niepełnosprawnych.

Od kwietnia 2016 roku funkcjonuje Komunikacja miejska w Zakopanem obsługiwana przez spółkę komunalną Tesko autobusami Solaris Urbino 8,9 LE. Miejski transport obejmuje okrężną linię nr 14 przez Ustup i Olczę. Od 1 września 2016 uruchomiono kolejną linię autobusową (nr 11) między Krzeptówkami a Cyrhlą.

W 2014 r. przy ul. Kamieniec przy Szpitalu Powiatowym im. dr. Tytusa Chałubińskiego oddano do użytku lądowisko dla śmigłowców sanitarnych LPR i TOPR.

Kultura i sztuka[edytuj]

Znaczenie dla kultury polskiej[edytuj]

Pod koniec XIX wieku Zakopane stało się ośrodkiem kulturalnym, odwiedzanym (lub zamieszkanym) przez takie sławne postacie polskiej kultury jak: Henryk Sienkiewicz, Władysław Orkan, Stanisław Witkiewicz, Stefan Żeromski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni. Stanisław Witkiewicz (ojciec) jest autorem tzw. stylu zakopiańskiego (zwanego też od jego nazwiska witkiewiczowskim) w budownictwie. Z pobytem letników a później także osiedlającej się w Zakopanem inteligencji nastąpił rozwój turystyki i taternictwa. W 1873 r. zawiązało się Towarzystwo Tatrzańskie, którego celem było propagowanie wiedzy o Tatrach, badanie ich, ułatwienie turystyki, ochrona przyrody i popieranie miejscowego rozwoju. Wśród inicjatorów powstania Towarzystwa był Tytus Chałubiński, ks. Józef Stolarczyk, Walery Eljasz-Radzikowski i inni. Działalności tego Towarzystwa Zakopane zawdzięcza pierwsze oświetlenie, organizację poczty i telegrafu, budowę Dworca Tatrzańskiego. Rozwój taternictwa i powtarzające się wypadki były powodem powołania Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (1909). Inicjatorem jego powstania był przede wszystkim Mariusz Zaruski. Z pobytem letników związana jest także historia teatru w Zakopanem. Pierwsze przedstawienia wystawiane były przez zespoły amatorskie tworzone przez gości, ale już w 1892 r. Zakopane odwiedza zespół teatralny złożony z zawodowych aktorów. Powołany w 1900 r. Związek Przyjaciół Zakopanego zainicjował powstanie stałego teatru amatorskiego, a od 1904 r. sezonowego zespołu zawodowego. W Zakopanem występowała Helena Modrzejewska, Antonina Hoffman, Irena i Ludwik Solscy i inni. W latach międzywojennych działał w Zakopanem Teatr Formistyczny.

Z działalnością Związku Przyjaciół Zakopanego związana jest także budowa pomnika Tytusa Chałubińskiego i powstanie pierwszych stowarzyszeń sportowych.

Do najsławniejszych zabytków zaliczane są: barokowy drewniany kościółek obok Cmentarza Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku; góralska zabudowa drewniana; budowle w stylu zakopiańskim; wille (np. Koliba, Pod Jedlami, Atma i inne).

Muzea i galerie sztuki[edytuj]

Z tym tematem związana jest kategoria: Muzea w Zakopanem.

Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego
Muzeum Przyrodnicze Tatrzańskiego Parku Narodowego
Muzeum Kornela Makuszyńskiego
Muzeum Jana Kasprowicza w willi „Harenda”
Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma”
Galeria Antoniego Rząsy
Galeria Ryszarda Orskiego^[11]
Galeria Władysława Hasiora
Galeria „Pegaz”, działająca przy Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki (KMPiK) w latach 1963–1977^[12]
Miejska Galeria Sztuki
Muzeum Walki i Męczeństwa

Media lokalne[edytuj]

Gazety[edytuj]

Tygodnik Podhalański
Gazeta Krakowska – lokalne wydanie
Tatry (czasopismo) – kwartalnik TPN

Radio[edytuj]

Radio Eska Małopolska – 106,8 MHz
Radio Plus Podhale – 107,9 MHz
Radio Alex – 105,2 MHz
Twoje Radio Zakopane (sieć Radio AM) – 1485 kHz
Radio Kraków – 100,0 MHz

Turystyka i sport[edytuj]

Wielka Krokiew

Od 2002 roku rokrocznie na Wielkiej Krokwi odbywa się Puchar Świata w skokach narciarskich. Wielokrotnie odbywał się także Puchar Świata w kombinacji norweskiej. W mieście tym trzykrotnie odbywały się mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym: w latach 1929, 1939 oraz w 1962 oraz jeden raz mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim w 1939 r.W 1974 roku na trasie K Nosalu odbył się Puchar Świata w narciarstwie alpejskim w slalomie.W 2008 roku odbyły się tutaj Mistrzostwa Świata juniorów w skokach narciarskich i kombinacji norweskiej. Miasto kandydowało do organizacji Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2011 (przegrana z Oslo), Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2013 (przegrana z Val di Fiemme), Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2015 (przegrana z Falun) i Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2017 (przegrana z Lahti)^[13]. Miasto starało się też (bezskutecznie) o organizację w 2006 r. Zimowych Igrzysk Olimpijskich (wygrał Turyn). W latach 2013–2014 czynione były starania o organizację Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2022 r. wraz z Krakowem oraz ośrodkiem narciarskim Jasna Niskie Tatry na Słowacji^[14].

Mistrzostwa Świata rozegrane w Zakopanem
Mistrzostwa Europy rozegrane w Zakopanem
- Mistrzostwa Europy w Biathlonie 2000
Uniwersjady rozegrane w Zakopanem
- Zimowa Uniwersjada 1993
- Zimowa Uniwersjada 2001

Liczne sanatoria i domy wypoczynkowe oraz duża baza noclegowa czynią z Zakopanego miejscowość atrakcyjną dla turystów. Główną atrakcją turystyczną są Tatry. Inne to:

kolej linowo-terenowa „Gubałówka”
kolej linowa „Kasprowy Wierch”
kolej krzesełkowa „Butorowy Wierch”
skocznia narciarska Wielka Krokiew
Teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza
liczne festiwale i imprezy folklorystyczne (Jesień Tatrzańska i Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich)

Piłka nożna[edytuj]

W Zakopanem działają dwa kluby piłkarskie – jednym z nich jest KS Zakopane, który powstał w 2007 r. w wyniku fuzji ZKP Zakopane i Jutrzenki Zakopane. Obecnie gra w rozgrywkach IV ligi małopolskiej. Swoje spotkania rozgrywa na obiekcie przy ul. Orkana 6.

Od sezonu 2015/2016 reaktywowany został Zakopiański Klub Piłkarski Zakopane. Po udanym sezonie 2015/16, w którym piłkarzom ZKP udało się wywalczyć miejsce premiowane awansem w podhalańskiej C-klasie, obecnie grają oni w rozgrywkach podhalańskiej klasy B.