Tworzenie stron internetowych

	Złoty Stok
	Złoty Stok
	; Widok wzdłuż ulicy 3 Maja w kierunku rynku
	Herb Złotego Stoku
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	ząbkowicki
Gmina	Złoty Stok; gmina miejsko-wiejska
Burmistrz	Grażyna Orczyk (od 1.12.2014)
Powierzchnia	7,73 km²
Wysokość	274 – 848[potrzebny przypis] m n.p.m.
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 2 888; 373,6 os./km²
Strefa numeracyjna;	+48 74
Kod pocztowy	57-250
Tablice rejestracyjne	DZA
	Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego Złoty Stok
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Złoty Stok
	Położenie na mapie Polski Złoty Stok
	50°26′47″N 16°52′59″E/50,446389 16,883056
TERC; (TERYT)	0224074
SIMC	0984723
	Urząd miejski Rynek 22; 57-250 Złoty Stok
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Złoty Stok (ujednoznacznienie).

Złoty Stok (Reichenstein), 1819 r.

Złoty Stok (tuż po wojnie Równe^[2], niem. Reichenstein, czes. Rychleby) – miasto leżące na Śląsku (Dolnym Śląsku), w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Złoty Stok.

Złoty Stok jest najstarszym ośrodkiem górniczo-hutniczym w Polsce. Ostatnią kopalnię (rud arsenu) zamknięto w 1961 roku. W ostatnich latach miasto straciło na znaczeniu jako ośrodek przemysłowy, równocześnie stając się ośrodkiem turystycznym znanym przede wszystkim z Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota (potocznie "Kopalnia Złota")^[3].

Szacuje się, że w czasie 700 lat eksploatacji z miejscowych złóż pozyskano 16 t czystego złota^[4].

Położenie[edytuj]

Willa Hubertus w Złotym Stoku

Miasto położone jest na Przedgórzu Paczkowskim u podnóża północnego krańca Gór Złotych na Sudeckim uskoku brzeżnym bezpośrednio przy granicy z Czechami.

Przez miasto przebiega ruchliwa droga krajowa nr 46 będąca jedynym wjazdem od wschodu do Kotliny Kłodzkiej oraz droga wojewódzka nr 390.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wałbrzyskiego.

Historia[edytuj]

Widok ulicy Wojska Polskiego od Rynku

Średniowieczna osada górnicza powstała w związku z wydobywaniem w okolicy złota (ślady eksploatacji z X w.). Najstarsze dokumenty potwierdzające prawa miejskie Złotego Stoku datuje się na 1334 rok, jednak nie wiadomo, kiedy faktycznie je uzyskał. W 1273 r. Henryk IV Probus zezwolił cystersom z Kamieńca na prowadzenie tutaj robót górniczych. W kolejnych latach miasto należało do Piastów śląskich i wchodziło w skład księstwa ziębickiego. W 1358 zostało wykupione przez Bolka II – księcia świdnickiego. Po śmierci Agnieszki Habsburżanki żony Bolka II w 1392 roku wraz będącym jej oprawą wdowią księstwem świdnicko-jaworskim zostało połączone z Koroną Czeską jako wiano bratanicy Bolka II, księżniczki Anny, żony króla czeskiego i cesarza niemieckiego Karola IV.

17 lutego 1491 roku Złoty Stok otrzymał herb, sztandar i rangę Wolnego Miasta Górniczego. Na początku XVI wieku przypada szczytowy rozkwit górnictwa i hutnictwa złota oraz samego miasta. O gwałtownym rozwoju górnictwa świadczy zainteresowanie się nim najpotężniejszych wówczas w Europie domów handlowych i spółek górniczo-hutniczych Fuggerów, Turzonów, Welsów, Imhoffów. W 1529 roku w Złotym Stoku było czynnych 145 kopalń i kilkanaście małych hut. Dwadzieścia lat później liczba kopalń wzrosła do 190, ilość wydobywanej rudy przekraczała 30 000 t, a roczna produkcja złota osiągnęła 60 kg (max. 140 kg) co dawało ok. 8% produkcji złota w Europie.

W 1507 książęta ziębicko-oleśniccy bracia Albrecht i Karol założyli mennicę, biła ona monety z wydobywanego tu złota do 1621 roku^[5].

W 1565 r. w szybie "Złoty Osioł" zginęło 59 górników, co zahamowało rozwój wydobycia. Wkrótce potem do miasta przybył aptekarz Hans Scharffenberg, który z kopalnianych hałd postanowił uzyskiwać arsen i rozwinął produkcję arszeniku.

Od 1742 miasto wraz z całym Dolnym Śląskiem przeszło pod zwierzchnictwo Prus. W 1857 r. liczyło 1800 mieszkańców. W 1905 w mieście żyły już 2064 osoby, z czego 99,8% stanowili Niemcy. 84% mieszkańców było katolikami, 16% - ewangelikami^[6].

Wejście do dawnej kopalni w Złotym Stoku (obecnie muzeum)

W 1900 r. miasto uzyskało lokalne połączenie kolejowe z Kamieńcem Ząbkowickim. Od 1920 r. działała tu Śląska Szkoła Leśna (Schlesische Forstschule), jedyna poza Berlinem uczelnia posiadająca uprawnienia w kształceniu leśników. Liczba mieszkańców wzrosła w r. 1939 do 2609. W wyniku kapitulacji Niemiec, 8 maja 1945 r. miejscowość została bez walki zajęta przez wojska radzieckie, a następnie przekazana administracji polskiej. Dotychczasową ludność miasta wysiedlono za Odrę. Początkowo miasto nosiło nazwę Równe, natomiast stacja kolejowa w nomenklaturze PKP do 1 września 1946 nazywała się Rychłowiec^[7]; nazwę Złoty Stok wprowadzono rozporządzeniem ministerialnym w maju 1946 roku^[8]. Głównym zakładem przemysłowym w Złotym Stoku po II wojnie światowej był zakład produkujący arsen i złoto zwany początkowo "Przemysł Arsenowy" w 1950 roku "Zakłady Przemysłu Arsenowego" w 1956 na "Kopalnia Arsenu Złoty Stok". W 1960 roku zamknięto kopalnię, tym samym skończył się prawie 700-letni okres działalności górniczej w Złotym Stoku. Szacuje się, że istniejące w tym czasie kopalnie wydobyły około 2 mln ton rudy, z której otrzymano około 10 ton złota i 126 000 ton arszeniku. W 1962 r. w zakładzie produkowano mączki kamienne i pigmenty, zmienił on nazwę na "Zakłady Górniczo-Chemiczne Złoty Stok". W 1976 r. połączono zakład z przedsiębiorstwem "Termoplast" z Mąkolna tworząc "Zakłady Górniczo- Chemiczne Przemysłu Tworzyw i Farb", które zmieniły w 1977 r. nazwę na "Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku"^[9].

W 1989 zlikwidowano pasażerskie połączenie kolejowe z miastem. W roku 1997 powódź tysiąclecia zniszczyła most kolejowy na Nysie Kłodzkiej uniemożliwiając także przewozy towarów.

Obecnie miasto rozwija funkcje turystyczne – głównie za sprawą udostępnionych dla turystów w 1996 r. zespołu sztolni (Muzeum Kopalni Złota w Złotym Stoku, największy w Europie podziemny wodospad). Drobny ośrodek przemysłowo-handlowy (Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku, przemysł drzewny, usługi).

Demografia[edytuj]

Piramida wieku mieszkańców Złotego Stoku w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj]

Osobny artykuł: Zabytki Złotego Stoku.

Neogotycki kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[10]:

ośrodek historyczny miasta
kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, neogotycki, z l. 1875-76, jednonawowy na planie krzyża z wieżą, fasada wykładana kamieniem
zespół dawny cmentarza ewangelickiego, ul. 3 Maja:
- kościół cmentarny pw. Świętej Trójcy, gotycki z 1583 r., XVII w., XVIII w., przebudowywany, z renesansowym portalem
- cmentarz, obecnie komunalny, z drugiej poł. XVI w., 1869 r., 1880 r.
- mauzoleum rodziny Guttlerów, z XIX w.
kościół do 1945 r. ewangelicki pw. św. Barbary, jednonawowy, renesansowy, z l. 1513-1517, wieża z 1545 r. - XVI w. odbudowany po pożarze w 1638 r., XVIII w., później zamieniony na salę gimnastyczną, obecnie hala sportowa, zdewastowany
„sztolnia książęca”, obecnie muzeum
budynek mennicy z dachem czterospadowym, później urzędu górniczego, obecnie mieszkania, pl. Kościelny 1, z 1520 r. - XVI w., XIX w.
dom, ul. Sudecka (dawna Kłodzka) 20, z XVIII w.
dom, Rynek 11, z XVIII w., 1879 r.
kamienica Fuggerów, barokowa, z ok. 1520 r., fasada przebudowana gruntownie po 1638 r. - XVII w., w pierwszej poł. XVIII w., 1960 r. z charakterystycznym wysokim szczytem, Rynek 20
dom z restauracją „Złoty Jar”, ul. Wojska Polskiego 1, z 1870 r.
dom, ul. Wojska Polskiego 2, z XVIII w., 1895 r.
dom, ul. Wojska Polskiego 3, po 1840 r.
dom, ul. Wojska Polskiego 18 a, z XVIII w., pocz. XX w.
dom, ul. Wojska Polskiego 20, z XVIII w., pocz. XX w.
dom, ul. Wojska Polskiego 22, z XVIII w., 1840 r.

Turystyka[edytuj]

Lokomotywa akumulatorowa Gacek wykorzystywana do ciągnięcia pociągu z turystami w dawnej kopalni złota w Złotym Stoku

Muzeum - Kopalnia Złota[edytuj]

W dawnej kopalni złota i arsenu 28 maja 1996 uruchomiono Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota. Muzeum oferuje wystawę obrazującą historię górnictwa złota (stare mapy, narzędzia górnicze, kolekcja tablic ostrzegawczych i informacyjnych z czasów PRL) w sztolni transportowej "Gertruda", wyprawę do sztolni "Czarnej", w której można zobaczyć 10-metrowy podziemny wodospad, przejażdżkę kolejką kopalnianą, a także płukanie złota.

Inne atrakcje turystyczne[edytuj]

Leśny Park Przygody "Skalisko" o powierzchni ok. 7 ha, nieopodal Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota. Park oferuje m.in. zjazd tyrolką na dużej wysokości na linach o długości do 570 m (tyrolka supergigant)^[11].
Paintball City - pole do gry w paintball
Średniowieczny Park Techniki - jedyny w europie park, gdzie można zobaczyć maszyny górnicze jakie pracowały w średniowieczu (czołg Leonarda da Vinci) oraz Labirynt Strachu.
Hałda Storczykowa - użytek ekologiczny na południowych granicach miasta z liczną florą m.in. goryczuszka gorzkawa, dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów oraz liczna populacja storczyka męskiego.

Szlaki Turystyczne[edytuj]

– Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza
– im. J. Szczypińskiego: Bystrzyca Kłodzka - Stary Waliszów - Romanowo - Ołdrzychowice Kłodzkie - Rogówek - Droszków - Przełęcz Leszczynowa - Chwalisław - Złoty Stok
– do Barda

W 2009 przebiegi poniższych szlaków zostały zmienione:

– na Borówkową (był do Radochowa)
– z Mąkolna na Przełęcz pod Trzeboniem (poprzednio znaczony jako zielony do Radochowa)

Sport[edytuj]

Infrastruktura[edytuj]

stadion sportowy (boisko piłkarskie oraz bieżnia lekkoatletyczna, trybuny)
hala sportowa i siłownia przy Samorządowym Zespole Szkół
boiska: piłkarskie i do koszykówki przy ulicy Sienkiewicza
ziemny kort tenisowy przy Centrum Kultury i Promocji
boisko do siatkówki przy Centrum Kultury i Promocji
miasteczko do uprawiania paintballa
ścieżki rowerowe o charakterze górskim jak i nizinnym
staw kąpielowy
kompleks boisk przy Samorządowym Zespole Szkół

Kluby sportowe[edytuj]

Klub Sportowy Unia Złoty Stok o ponad 50-letniej historii. Posiada sekcję piłkarską oraz szachową^[12].
„KTM Racing Team Złoty Stok" - klub kolarstwa górskiego^[13].

Imprezy i wydarzenia sportowe[edytuj]

zawody w Kolarstwie Górskim MTB z cyklu Powerade MTB Maraton
zawody w Kolarstwie Górskim MTB Złota Wstęga^[14]
mistrzostwa Polski w Dog Trekkingu^[15]
zawody w Nordic walking z cyklu Puchar Śląska^[16]
Bieg po Złoto - trasa w części prowadzi korytarzami Kopalni Złota
turnieje szachowe, zawody wędkarskie oraz tenisa stołowego o charakterze lokalnym

Edukacja[edytuj]

Szkolnictwo w Złotym Stoku obejmuje stopnie: przedszkolny, podstawowy, gimnazjalny. Uczniowie szkół średnich najczęściej dojeżdżają do Kłodzka, Ząbkowic Śląskich, Paczkowa lub Kamieńca Ząbkowickiego. Placówki:

Przedszkole "Bajka"
Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki
Gimnazjum Publiczne im. Mikołaja Kopernika

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

↑ ^a^b http://www.polskawliczbach.pl/Zloty_Stok, w oparciu o dane GUS.
↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
↑ Tadeusz Mikoś, Eugeniusz Salwach, Janusz Chmura, Jerzy Tichanowicz: Złoty Stok Najstarszy ośrodek górniczo-hutniczy w Polsce. Kraków: Wyd. AGH, 2009. ISBN 978-83-7464-191-3. (pol.)
↑ "Podziemne Trasy Turystyczne. Część I", DeAgostini Warszawa 2012
↑ Eugeniusz Salwach: Mennica w Złotym Stoku (pol.). zlotystok.salwach.pl. [dostęp 30 stycznia 2011].
↑ Na podstawie danych ze spisu powszechnego z 1905 r., według deklarowanego języka ojczystego i religii, Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft VI. Provinz Posen, Berlin 1908.
↑ Kalendarium złotostockie (pol.). zlotystok.net. [dostęp 30 sierpnia 2010].
↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85, s. 1)
↑ Eugeniusz Salwach, Jerzy Tichanowicz: Kronika Złotego Stoku. [dostęp 2011-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-30)].
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. NID. [dostęp 10.11.2012]. s. 251.
↑ Dane z oficjalnej strony Parku
↑ KS Unia Złoty Stok.
↑ KTM Racing Team Złoty Stok.
↑ Złota Wstęga 2010.
↑ Dog Trekking 2010.
↑ Puchar Śląska Spokey Nordic Walking.

Linki zewnętrzne[edytuj]

Plan miasta w OpenStreetMap
Miasto Złoty Stok
Forum miasta i gminy Złoty Stok
Reichenstein w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IX: Pożajście – Ruksz. Warszawa, 1888.

[populacja2016-1] ttp://www.polskawliczbach.pl/Zloty_Stok, w oparciu o dane GUS.

[2] Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945

[monografia-3] Tadeusz Mikoś, Eugeniusz Salwach, Janusz Chmura, Jerzy Tichanowicz: Złoty Stok Najstarszy ośrodek górniczo-hutniczy w Polsce. Kraków: Wyd. AGH, 2009. ISBN 978-83-7464-191-3. (pol.)

[4] "Podziemne Trasy Turystyczne. Część I", DeAgostini Warszawa 2012

[5] Eugeniusz Salwach: Mennica w Złotym Stoku (pol.). zlotystok.salwach.pl. [dostęp 30 stycznia 2011].

[6] Na podstawie danych ze spisu powszechnego z 1905 r., według deklarowanego języka ojczystego i religii, Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft VI. Provinz Posen, Berlin 1908.

[7] Kalendarium złotostockie (pol.). zlotystok.net. [dostęp 30 sierpnia 2010].

[8] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85, s. 1)

[9] Eugeniusz Salwach, Jerzy Tichanowicz: Kronika Złotego Stoku. [dostęp 2011-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-30)].

[10] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. NID. [dostęp 10.11.2012]. s. 251.

[11] Dane z oficjalnej strony Parku

[12] KS Unia Złoty Stok.

[13] KTM Racing Team Złoty Stok.

[14] Złota Wstęga 2010.

[15] Dog Trekking 2010.

[16] Puchar Śląska Spokey Nordic Walking.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]