Tworzenie stron internetowych

	Żyrardów
	Żyrardów
	; Zimowa panorama placu Jana Pawła II
Herb Żyrardowa	Flaga Żyrardowa
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	żyrardowski
Gmina	gmina miejska
Aglomeracja	warszawska
Data założenia	1830
Prawa miejskie	1916
Prezydent	Wojciech Jasiński
Powierzchnia	14,35 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 40 480; 2 820,9 os./km²
Strefa numeracyjna;	(+48) 46 (+48) 22
Kod pocztowy	96-300 05-730
Tablice rejestracyjne	WZY
	Położenie na mapie powiatu żyrardowskiego Żyrardów
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Żyrardów
	Położenie na mapie Polski Żyrardów
	52°03′15″N 20°26′40″E/52,054167 20,444444
TERC; (TERYT)	1438011
SIMC	0977210
	Urząd miejski pl. Jana Pawła II 1; 96-300 Żyrardów
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Żyrardów – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie żyrardowskim, położone na Równinie Łowicko-Błońskiej, nad rzeką Pisią Gągoliną, 45 km na południowy zachód od Warszawy i 90 km na północny wschód od Łodzi.

Za II RP siedziba wiejskiej gminy Żyrardów. Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 50 i droga wojewódzka nr 719.

Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto miało 41 443 mieszkańców.

Spis treści

1 Położenie
2 Toponimia
3 Historia
4 Historia żyrardowskich Żydów
5 Gospodarka
6 Transport
7 Zabytki
8 Wspólnoty wyznaniowe
- 8.1 Placówki istniejące
- 8.2 Placówki nieistniejące
9 Edukacja
10 Demografia
11 Honorowi obywatele miasta
12 Sport
13 Współpraca międzynarodowa
14 Zobacz też
15 Przypisy
16 Linki zewnętrzne

Położenie[edytuj]

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 14,35 km²^[3]. Miasto stanowi 2,69% powierzchni powiatu.

Według danych z roku 2002^[4] Żyrardów ma obszar 14,35 km², w tym: użytki rolne 34%, użytki leśne 5%.

Żyrardów graniczy z trzema gminami: gminą Jaktorów, Radziejowice i Wiskitki.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa skierniewickiego, a w latach 1945–1975 do województwa warszawskiego.

Toponimia[edytuj]

Nazwa Żyrardów wzięła się od nazwiska Filipa de Girarda, wynalazcy między innymi turbiny wodnej.

Historia[edytuj]

Historia miasta rozpoczyna się w 1833, kiedy do wsi Ruda Guzowska, należącej do dóbr hrabiów Łubieńskich, przeniesiono fabrykę wyrobów lnianych, utworzoną w 1828 roku w Marymoncie (obecnie dzielnica Warszawy). Mechaniczną przędzalnię lnu zorganizował na zlecenie rządu Królestwa Polskiego Filip de Girard.

24 czerwca 1829 postanowiono założyć spółkę pod nazwą „Karol Scholtz i Spółka”, w której skład wchodzili: Tomasz, Jan i Henryk Łubieńscy, Józef Lubowidzki – wiceprezes Banku Polskiego i Karol Scholtz – radca handlowy Banku. Miała ona zająć się rozwojem mechanicznego przędzenia lnu na maszynach wynalezionych przez Filipa de Girarda. Formalny akt spółki spisano 9 sierpnia 1830. W dokumencie tym osada, w której miano w ciągu 2 lat zbudować budynki fabryczne oraz budynki mieszkalne dla tkaczy i robotników, nosiła nazwę Żyrardów. Budowę przędzalni mechanicznej i tkalni ręcznej rozpoczęto na początku 1830, w tym czasie w zakładzie w Marymoncie trwała produkcja eksperymentalna, która miała być później zastosowana na szeroką skalę w zakładach żyrardowskich. Prace nad budową fabryki zostały przerwane na pewien czas przez wybuch powstania listopadowego, kiedy to zakład w Marymoncie został zamieniony na fabrykę broni, a sam Filip de Girard, który był dyrektorem technicznym fabryki, brał udział w powstaniu. W 1832 budowa fabryki została wznowiona, a produkcja ruszyła w dniu 24 lipca 1833. Datę tę uznaje się za datę powstania zakładów żyrardowskich, a 9 sierpnia 1830 za dzień powstania osady Żyrardów.

W 1845 przez Żyrardów ruszyła kolej parowa na trasie Warszawa-Wiedeń.

Zespół pałacowy Dittricha: park miejski

13 marca 1857 zakłady zostają zakupione przez Karola Hiellego i Karola Dittricha, którzy zajmują się dalszą ich rozbudową, a także rozbudową osady fabrycznej, czynili to także ich następcy m.in. Karol Dittrich jr. Pobudowane zostają, m.in. osiedle robotnicze, pralnia dla robotników, szpital, szkoły, ochronka, resursa oraz kościoły katolickie pw. św. Karola Boromeusza i Matki Bożej Pocieszenia i inne.

Pomnik Filipa de Girarda, odsłonięty 25 listopada 2016 r. na skwerze przed budynkiem resursy fabrycznej

Inscenizacja strajku szpularek, który rozpoczął strajk w 1883

„Pomnik Prządki” dłuta Maksymiliana Biskupskiego z 2006 r.

Osobny artykuł: Strajk w Żyrardowie (1883).

W dniach 23–28 kwietnia 1883 ma miejsce w zakładach żyrardowskich pierwszy strajk powszechny, wywołany obniżeniem płac pracownicom zatrudnionym w szpularni. W czasie strajku doszło do starć z wojskiem sprowadzonym przez gubernatora Warszawskiego. 25 kwietnia po aresztowaniu 10 robotników doszło do zamieszek w pobliżu aresztu, w czasie których oddano strzały do strajkujących. Zginęły 3 osoby a kilka zostało rannych. W dniach następnych aresztowano kolejne osoby oskarżone o organizowanie i udział w strajku, łącznie 39 osób. W latach następnych miały miejsce kolejne strajki, m.in. w październiku 1885, marcu 1887, marcu 1889, maju 1891, listopadzie 1895 i lutym 1905. Dało to z czasem miastu, będącemu miejscem ciągłych zatargów i ruchów strajkowych, przydomek „Czerwony”.

W 1889 roku miasto odwiedził szach Persji Naser ad-Din Szah Kadżar.

W przeddzień wybuchu I wojny światowej Żyrardów był ciągle rozwijającym się ośrodkiem przemysłowym, zakłady żyrardowskie były największą fabryką tej branży w Królestwie Polskim i największą fabryką wyrobów lnianych w Europie. Na początku XX wieku zaczęły powstawać także inne drobne zakłady produkcyjne i usługowe m.in.: garbarnie, browar, gorzelnia, pracownie krawieckie itp. Powstawały liczne szkoły, a 7 listopada 1905 miał miejsce strajk uczniów czterech żyrardowskich szkół domagających się nauczania w języku polskim.

W 1914 na początku działań wojennych Żyrardów położony w pobliżu wschodniego odcinka frontu przebiegającego na linii Płock-Bzura-Rawka zaczęto przekształcać w zaplecze frontowe: napływały ze wschodu jednostki wojskowe, zaczęto wysiedlać w głąb Rosji obywateli niemieckich, rozlokowano szpitale wojskowe. Brak dostaw potrzebnych surowców zmusił właścicieli do zamknięcia fabryk, z których na początku 1915 zaczęto wywozić towary i maszyny w głąb Rosji. Po przerwaniu w lipcu 1915 frontu przez wojska austriacko-niemieckie wycofujący się Rosjanie wysadzili w powietrze ważniejsze oddziały fabryki^[5]. Niemniej największy budynek fabryczny, tzw. Nowa Przędzalnia, został prawie nietknięty. Mimo zniszczeń zabudowań przemysłowych część mieszkalna osady fabrycznej nie ucierpiała. Od bombardowania niemieckiego spłonął budynek dworca kolejowego.

Brak zatrudnienia oraz trwająca wojna powodowały że osada fabryczna zaczęła powoli pustoszeć. Wybuchały epidemie chorób zakaźnych: tyfus, cholera, szkarlatyna, czerwonka itp. Dodatkowo po zajęciu Żyrardowa Niemcy zlikwidowali wypłacane dotychczas robotnikom przez zarząd fabryki zapomogi, co zmusiło niektórych do opuszczenia osady i wyjazdu w poszukiwaniu pracy.

Budynek magistratu

W 1916 na mocy zarządzeń okupacyjnych władz niemieckich Żyrardów otrzymał prawa miejskie. Obszar nowo utworzonego miasta obejmował: osadę fabryczną Żyrardów, folwark Ruda Guzowska, tereny użytkowane przez Zarząd Kolei oraz wsie Ruda Guzowska, Podlas i część Teklinowa.

Na początku okresu międzywojennego zakłady żyrardowskie przeszły pod zarząd państwa, zostały odbudowane i ponownie uruchomione. Żyrardów znów zaczął się rozwijać i do 1931 liczba mieszkańców osiągnęła stan sprzed I wojny światowej. Jednak po przejęciu w listopadzie 1923 zakładów przez konsorcjum francuskie fabryka zaczęła podupadać, zaczęło się zwiększać bezrobocie pogłębione dodatkowo przez wielki kryzys (od 1929). Ponieważ przeprowadzone kontrole wykazały liczne nadużycia, sprawa trafiła do sądu (tzw. afera żyrardowska) i w 1936 fabryka została przekazana pod zarząd Państwowego Banku Rolnego.

Pod koniec lat 30. zelektryfikowano połączenie kolejowe Żyrardów-Warszawa (jako jedne z pierwszych w całej II RP). Z tego okresu pochodzi modernistyczna wiata na peronie dworca kolejowego (podobne znajdują się na większości stacji między oboma miastami).

12 września 1939 do Żyrardowa wkroczyły wojska niemieckie. W 1939 w Żyrardowie mieścił się obóz przejściowy dla jeńców polskich. W dniach 1–9 lutego 1941 miało miejsce wysiedlenie Żydów z Żyrardowa do getta w Warszawie. W 1942 wszyscy zostali wywiezieni do Treblinki i tam zamordowani. Na miejscowym kirkucie znajduje się pomnik poświęcony pamięci żyrardowskich Żydów. W okresie okupacji na terenie Żyrardowa działały organizacje podziemne ZWZ-AK i GL-AL przeprowadzające wiele akcji zbrojnych i dywersyjnych, co spotykało się z akcjami odwetowymi ze strony niemieckiej. Akcje takie miały miejsce m.in. w sierpniu 1943 gdy po aresztowaniu 360 robotników część z nich została zabita w Międzyborowie pod Żyrardowem, czy w październiku 1943, gdy pod murami zakładów Niemcy rozstrzelali 24 osoby. Od 1940 w mieście prowadzone były komplety tajnego nauczania na poziomie gimnazjalnym i licealnym, maturę wojenną zdało 40 osób. Żyrardów został wyzwolony 16 stycznia 1945.

W 1975 roku Żyrardów wszedł w skład nowo powstałego województwa skierniewickiego, mimo iż był większy od stolicy regionu – Skierniewic, które liczyły wówczas
26 922 mieszkańców, zaś Żyrardów 35 181. W tym samym roku doprowadzono do miasta gaz ziemny^[6].

W marcu 1998 r. rozpoczęła działalność fabryka telewizorów wówczas francuskiego koncernu Thomson^[7].

Historia żyrardowskich Żydów[edytuj]

Napływ ludności żydowskiej do Żyrardowa nastąpił w latach 70. XIX w. Wiązało się to z rozwojem przemysłowym miasta. Żydzi przybywali do Żyrardowa z okolicznych miejscowości, a zwłaszcza z Wiskitek i Mszczonowa. W 1910 mieszkało w Żyrardowie prawie 4 tys. Żydów. Najwięcej wśród nich było rzemieślników. W Żyrardowie istniały: kirkut, synagoga, szkoła żydowska. 1 października 1940 Niemcy utworzyli getto, które znajdowało się w pobliżu dzisiejszych ulic: 1 Maja, Okrzei, Mireckiego. W 1941 w żyrardowskim getcie żyło ok. 5 tys. Żydów z miasta i jego okolic. Od 1 do 9 lutego 1941 miało miejsce wysiedlenie Żydów z Żyrardowa do getta w Warszawie. W 1942 wszyscy zostali wywiezieni do Treblinki i tam zamordowani. Na miejscowym kirkucie znajduje się pomnik poświęcony pamięci żyrardowskich Żydów. Żyrardowska synagoga przetrwała wojnę. Została zburzona w latach 60. XX wieku.

Gospodarka[edytuj]

W Żyrardowie znajduje się montownia telewizorów LCD, z pięcioma liniami produkcyjnymi. Zakład należący dawniej do francuskiego koncernu Thomson (w swoim czasie zatrudniał około 1500 osób), dziś należy do chińskiego koncernu TLC, zatrudniał w 2012 r. na stałe 500 osób^[7].

Polmos Żyrardów – producent wódki Belvedere, jednej z najdroższych wódek na świecie, która wystąpiła w filmie z James Bondem (w tej roli Daniel Craig).

Pomona Company – pierwszy polski producent absorberów oraz podkładek absorpcyjnych, Zakład Pracy Chronionej zatrudniający w 2015 r. na stałe 80 osób.

Transport[edytuj]

Komunikacja miejska

Do końca sierpnia 2009 roku za miejską sieć komunikacyjną odpowiadał Miejski Zakład Komunikacji. W wyniku ogłoszenia przez Urząd Miasta przetargu na obsługę komunikacji miejskiej, został wyłoniony nowy przewoźnik – PKS Grodzisk Mazowiecki, z którym podpisano umowę na okres 10 lat. Rolą firmy PKS Grodzisk Mazowiecki jest organizacja i obsługa komunikacji miejskiej, na podstawie wytycznych Urzędu Miasta Żyrardów, a także prowadzenie dystrybucji biletów jednorazowych (możliwość kupna wyłącznie u kierowcy) oraz biletów miesięcznych (bilet elektroniczny, kupowany w kasie przewoźnika w budynku Urzędu Miejskiego). Obecnie komunikacja miejska w Żyrardowie liczy 11 linii jednokierunkowych oraz 3 linie dwukierunkowe. Skrócone trasy linii komunikacji miejskiej^[8]:

Linia 1 – Spółdzielcza/Parkingowa – PKP – Spółdzielcza/Parkingowa
Linia 2 – Żeromskiego – PKP – Żeromskiego
Linia 3 – Struga – Międzyborów – Struga (przez PKP)
Linia 4 – Żeromskiego – Parkingowa – Żeromskiego (przez PKP)
Linia 5 – Mostowa – Korytów – Mostowa (przez PKP)
Linia 6 – Międzyborów – Batorego (przez PKP)
Linia 7 – Żeromskiego – Spółdzielcza – Żeromskiego
Linia 8 – Spółdzielcza – al. Wyzwolenia – Spółdzielcza (przez PKP)

Komunikacja regionalna

Połączenia autobusowe w regionie obsługuje spółka PKS Grodzisk Mazowiecki oraz kilku przedsiębiorców posiadających busy kursujące na terenie powiatu żyrardowskiego (głównie na trasie do Mszczonowa). Miasto Żyrardów posiada również codzienne połączenie pośpieszne z Radomiem, Płockiem, Włocławkiem, Toruniem i Bydgoszczą, obsługiwane przez PKS Radom.

Komunikacja kolejowa

Dworzec kolejowy w Żyrardowie

Przez Żyrardów przebiega linia kolejowa łącząca Warszawę z Łodzią oraz Warszawę ze Śląskiem. W Żyrardowie zatrzymują się pociągi osobowe Kolei Mazowieckich (połączenia z Warszawą i Skierniewicami), Inter Regio Przewozów Regionalnych (połączenia z Łodzią i Warszawą) oraz pociągi TLK spółki PKP Intercity (połączenia głównie z Łodzią i Warszawą, ale także m.in. Katowicami, Częstochową, Wrocławiem, Olsztynem i Siedlcami).

Linia kolejowa odgrywa ważną rolę, zapewniając mieszkańcom Żyrardowa dojazd do pracy czy szkoły w Warszawie, czas przejazdu wynosi od ok. 30 minut (pociągi Inter Regio i TLK) do ok. 50 minut (pociągi osobowe).

Ostatnimi czasy odcinek pomiędzy Skierniewicami a Warszawą został poddany gruntownej modernizacji. W jego wyniku m.in. zniknęła kładka nad torami pomiędzy ulicami Towarową a Słowackiego, a sam układ torowy uległ całkowitej przebudowie. Docelowo podróżni korzystający ze stacji kolejowej Żyrardów mają do dyspozycji dwa perony z trzema krawędziami (peron pierwszy z torem nr 1, peron drugi z torami 2 i 4) oraz przejście podziemne.

Zabytki[edytuj]

Zespół pałacowy Dittricha: pałacyk w parku, obecnie Muzeum Mazowsza Zachodniego

Kościół pw. Matki Bożej Pocieszenia

W rejestrze zabytków znajduje się aż 296 obiektów z Żyrardowa. Są to głównie budynki pochodzące z drugiej połowy XIX wieku oraz początków XX wieku. Większość zabytków miasta mieści się na terenie osady fabrycznej z XIX i początku XX wieku. Żyrardowska osada fabryczna jest obecnie jedynym w Europie, zachowanym w całości, zespołem urbanistycznym miasta przemysłowego z tego okresu.^{[potrzebny przypis]} Większość budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej nadal pełni swoją funkcję. Osada Fabryczna została uznana w styczniu 2012 za Pomnik historii^[9]

Zobacz też: Kościół św. Karola Boromeusza w Żyrardowie i Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego w Żyrardowie.

Jednym z bardziej charakterystycznych zabytków jest Kościół pw. Matki Bożej Pocieszenia w Żyrardowie – kościół farny, zbudowany w latach 1900–1903, w stylu neogotyckim, według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego. Wybudowany m.in. z funduszy K. Dittricha, który przeznaczył też na ten cel ponad 3 mln cegieł z będącej jego własnością cegielni w Radziejowicach. Kościół żyrardowski jest ‘bliźniaczym’ kościołem katedry warszawsko-praskiej św. Michała i św. Floriana, oraz katedry w Białymstoku. Wszystkie trzy kościoły były bezpośrednio wzorowane na Kościele Wotywnym w Wiedniu. Witraże w kościele powstały w pracowni Józefa Mehoffera. Obok znajduje się plebania z 1903 r. wraz z niewielkim ogrodem.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Poewangelicki kościół Wniebowstąpienia Pańskiego

Placówki istniejące[edytuj]

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą parafie Kościoła rzymskokatolickiego (parafia św. Cyryla i Metodego, parafia św. Karola Boromeusza, parafia Matki Bożej Pocieszenia, parafia Wniebowstąpienia Pańskiego), a także parafia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów, zbór Kościoła Zielonoświątkowego oraz zbór Kościoła Bożego w Chrystusie. Działalność religijną prowadzą też dwa Chrześcijańskie Zbory Świadków Jehowy (Żyrardów-Południe, Żyrardów-Północ)^[10].

Placówki nieistniejące[edytuj]

W latach 1907–1990 w mieście istniała parafia Kościoła Starokatolickiego Mariawitów; obecnie mariawici z Żyrardowa należą do parafii Trójcy Przenajświętszej w Lutkówce. W Żyrardowie działała też parafia prawosławna (istniała jeszcze po II wojnie światowej)^[11].

Edukacja[edytuj]

Wyższa Szkoła Rozwoju Lokalnego

Przedszkola

Miejskie Przedszkole Nr 2 im. Żółwi Ninja
Miejskie Przedszkole Nr 5 „Słoneczne Przedszkole”
Miejskie Przedszkole Nr 6 im. Krasnala Hałabały
Miejskie Przedszkole Nr 8
Miejskie Przedszkole Nr 9
Miejskie Przedszkole Nr 10

Zespoły Szkół

Zespół Szkół Społecznych STO im. Pawła Hulki-Laskowskiego
Zespół Szkół nr 1 im. Filipa de Girarda
Zespół Szkół nr 2 im. Marii Konopnickiej
Zespół Szkół nr 3 im. Stanisława Staszica
Zespół Szkół nr 4 im. Mikołaja Reja
Zespół Szkół nr 5 im. Marii Grzegorzewskiej
Zespół Szkół nr 6 im. Elizy Orzeszkowej
Zespół Szkół nr 7 im. Henryka Sienkiewicza

Szkoły średnie

Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego
Zespół Szkół Nr 1:
- Technikum
- Branżowa Szkoła I Stopnia
Zespół Szkół Nr 2:
- Liceum Ogólnokształcące
- Technikum
- Branżowa Szkoła I Stopnia
Zespół Szkół Nr 3:
- Liceum Ogólnokształcące
- Technikum

Szkoły artystyczne

Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Ignacego Jana Paderewskiego

Szkoły sportowe

Szkoła Mistrzostwa Sportowego w Kolarstwie

Szkoły specjalne

Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Marii Grzegorzewskiej

Szkoły wyższe

Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach – Wydział Zamiejscowy w Żyrardowie
Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu „Collegium Masoviense”

Demografia[edytuj]

Zobacz też: Ludność Żyrardowa.

Liczba mieszkańców w latach

Dane z 31 grudnia 2009^[12]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	41 143	100	21 962	53,4	19 181	46,6
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	2886,8		1536,5		1350,3

Piramida wieku mieszkańców Żyrardowa w 2014 roku^[2].

Honorowi obywatele miasta[edytuj]

Sport[edytuj]

W Żyrardowie od 1923 roku działa klub piłkarski Żyrardowianka Żyrardów, dawniej znany jako Włókniarz Żyrardów, występujący obecnie (lata 2015/2016) w IV lidze. Ponadto w mieście działa klub kolarski Cyklista Żyrardów, niegdyś odnoszący liczne sukcesy, stowarzyszenie ma do swojej dyspozycji tor przy ul. Żeromskiego 13.

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie^[13]:

Dełczewo (od 2002 r.)
Hajdúszoboszló (od 1994 r.)
Le Creusot
Lourmarin (od 2004 r.)
Siero
Tangshan
Krasna Lipa (od 2016 r.)
Trjawna (od 2017 r.)^[14]

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

↑ Prezydent Miasta Żyrardowa.
↑ ^a^b http://www.polskawliczbach.pl/Zyrardow, w oparciu o dane GUS.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
↑ Opuszczenie przez rosjan Żyrardowa – 1915. W: Leon Bączkiewicz: Notatnik.
↑ Marian Rusinowski: Rys historyczny - Żyrardowska Spółdzielnia Mieszkaniowa. 2010-02-08. [dostęp 2016-02-20].
↑ ^a^b Tadeusz Sułek: Żyrardów telewizorami stoi. W: Życie Żyrardowa nr 42 [on-line]. 2012-10-23. [dostęp 2013-06-03].
↑ Rozkład jazdy komunikacji Miejskiej w Żyrardowie.
↑ Dz.U. z 2012 r. Nr 0, poz. 59.
↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 5 czerwca 2014.
↑ Kalendarz Prawosławny 2005, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 169.
↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
↑ Informacja o miastach partnerskich Żyrardowa. W: BIP [on-line]. Urząd Miasta Żyrardowa, 2006-10-05. [dostęp 2013-06-03].
↑ Umowa z Bułgarią podpisana, eglos.pl

Linki zewnętrzne[edytuj]

	Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów o Żyrardowie

Odsłonięcie pomnika „Nieznanego Bojowca” w Żyrardowie
Żyrardów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIV: Worowo – Żyżyn. Warszawa, 1895.
Żyrardów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa, 1902.

[1] Prezydent Miasta Żyrardowa.

[populacja2016-2] ttp://www.polskawliczbach.pl/Zyrardow, w oparciu o dane GUS.

[3] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.

[autonazwa1-4] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].

[5] Opuszczenie przez rosjan Żyrardowa – 1915. W: Leon Bączkiewicz: Notatnik.

[6] Marian Rusinowski: Rys historyczny - Żyrardowska Spółdzielnia Mieszkaniowa. 2010-02-08. [dostęp 2016-02-20].

[TV2012-7] Tadeusz Sułek: Żyrardów telewizorami stoi. W: Życie Żyrardowa nr 42 [on-line]. 2012-10-23. [dostęp 2013-06-03].

[8] Rozkład jazdy komunikacji Miejskiej w Żyrardowie.

[.C5.BCyrard.C3.B3w-9] Dz.U. z 2012 r. Nr 0, poz. 59.

[10] Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 5 czerwca 2014.

[11] Kalendarz Prawosławny 2005, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 169.

[12] Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].

[13] Informacja o miastach partnerskich Żyrardowa. W: BIP [on-line]. Urząd Miasta Żyrardowa, 2006-10-05. [dostęp 2013-06-03].

[14] Umowa z Bułgarią podpisana, eglos.pl

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]