Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Andrychów (ujednoznacznienie).

Andrychów
Herb Andrychowa Flaga Andrychowa
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	wadowicki
Gmina	Andrychów gmina miejsko-wiejska
Data założenia	na przełomie XIII/XIV wieku
Prawa miejskie	1767
Burmistrz	Tomasz Żak
Powierzchnia	10,33[1] km²
Wysokość	315-427 m n.p.m.
Populacja (2017) • liczba ludności • gęstość	20 731[2] 2007 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 33
Kod pocztowy	34-120
Tablice rejestracyjne	KWA
Położenie na mapie województwa małopolskiego Andrychów
Położenie na mapie Polski Andrychów
49°51′18″N 19°20′28″E/49,855000 19,341111
TERC (TERYT)	1218014
SIMC	0924023
Urząd miejski Rynek 15 34-120 Andrychów
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Budynek stacji kolejowej w Andrychowie

Andrychów – miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, nad rzeką Wieprzówką, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Andrychów.

Dobra tabularne hrabiego Stefana Boborwskiego, położone w 1905 roku w powiecie wadowickim Królestwa Galicji i Lodomerii^[3].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bielskiego. Z racji położenia, tradycji letniskowej i stale rozwijanego zaplecza stał się ważnym ośrodkiem turystycznym w rejonie Beskidu Małego.

Miasto posiada tradycje przemysłowe sięgające XVIII w. Pokonało problemy związane z transformacją ustrojową i obecnie rozwija się również jako ośrodek przemysłowy: m.in. powstała tam podstrefa specjalnej strefy ekonomicznej zarządzana przez Krakowski Park Technologiczny. Tradycyjne gałęzie przemysłu andrychowskiego to przemysł bawełniany, przemysł włókienniczy i przemysł maszynowy.

Położenie i komunikacja[edytuj]

Miasto położone w Kotlinie Andrychowskiej, w Beskidzie Małym, u stóp Pańskiej Góry, nad rzeką Wieprzówką.

Andrychów położony jest wzdłuż:

• Droga krajowa nr 52 Kraków – Bielsko-Biała;
• Droga wojewódzka nr 781 Chrzanów – Łękawica.

Przez miasto biegnie Linia kolejowa nr 117 z Bielska-Białej do Kalwarii Zebrzydowskiej Lanckorony. W Andrychowie znajdują się dwie stacje kolejowe: Andrychów i Andrychów Górnica.

Komunikację miejską zapewnia Międzygminny Zakład Komunikacyjny w Kętach, który prowadzi działalność przewozową osób na terenie miasta i gminy Andrychów, Kęty oraz Porąbka. Obecnie istnieje 18 linii, w tym 6 linii na terenie miasta:

Transport międzygminny zapewniają różni przewoźnicy m.in. PKS, ComfortBus, InterPalm, Janiso, Czarny.

Nazwa miasta[edytuj]

Osada miała zostać założona na przełomie XIII/XIV w. i nazwana Indrzychowem. Pierwsze zapiski o Andrychowie pojawiły się w wykazie świętopietrza w 1344 r. Wioska figuruje tam pod nazwą: Henrychów („ecclesia de Henrichov”). Jan Długosz w Liber beneficiorum ok. 1440 r. do określenia osady używa nazwy Gendrzychow. W okresie przynależności do Królestwa Galicji oraz w okresie okupacji hitlerowskiej, miasto nosiło też niemiecką nazwę Andrichau^[4]. Obecnie panuje przekonanie, że nazwa miasta pochodzi od imienia pierwszego właściciela lub założyciela (np. Jędrzeja).

Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: Historia Andrychowa.

Kościół pw. św. Macieja (poświęcony 1721)

Andrychów został założony na przełomie XIII/XIV w. prawdopodobnie przez wychodźców z Moraw. Osada miała pierwotnie nosić nazwę Indrzychowa. W 1345 r. wieś miała 27 km² powierzchni i liczyła 105 mieszkańców i znajdowała się w Księstwie Zatorskim.

Liczne niepokoje ograniczały rozwój wsi (m.in. przejazd Deresława udającego się na rabunek Zatora). Andrychów zaczął rozwijać się, gdy Zator znalazł się pod panowaniem królów polskich (20 lutego 1564 r.).

Na początku XVII w. Andrychów należał do Mariana Przyłęckiego herbu Szreniawa. Był on już wtedy centrum administracyjnym klucza sąsiadujących z nim wiosek: Wieprza, Inwałdu, Targanic, Roczyn, Sułkowic. W 1665 roku wieś została splądrowana i spalona przez oddziały szwedzkie – co zatrzymało jej rozwój na wiele lat.

Na początku XVIII w. Franciszek Czerny-Szwarzenberg, aby wesprzeć zniszczoną wioskę osiedlił w niej rzemieślników, m.in. tkaczy z Belgii, Śląska i Saksonii. Od tego momentu andrychowskie tkactwo zaczęło się gwałtownie rozwijać (tkactwo w Andrychowie rozwijało się już od XVI w.).

Znaczenie Andrychowa stopniowo rosło, otrzymywał on przywileje oraz instytucje charakterystyczne dla miasta (np. przywilej jarmarków, utworzenie organizacji cechowych). Wreszcie, w roku 1704 podjęto próbę lokacji miasta (za przywilejem Augusta II). Ostatecznie Stanisław Ankwicz usytuował miasto Andrychów w 1767 r. na terenie wsi Andrychów (równocześnie istniało miasto Andrychów i wieś Andrychów).

W 1772 r. miasto znalazło się w zaborze austriackim. Pierwszą szkołę założono dopiero w 1791 r. Początkowo nie miała ona własnego budynku, a nauka odbywała się w wynajmowanych izbach. W 1823 r. Andrychów otrzymał przywilej potwierdzający prawa miejskie w nowych warunkach politycznych. Na koniec XVIII w. przypadł rozkwit kolegacji chłopskich. Niepiśmienni często chłopi prowadzili interesy w Stambule, Aleksandrii, Wenecji, Marsylii, Barcelonie, Lubece, Hamburgu, Gdańsku, Moskwie.

W 1886 r. rady wsi i miasta podjęły decyzję o połączeniu się Andrychowa w jeden organizm miejski. Tereny wsi Andrychów zostały włączone do miasta Andrychowa. W tym czasie Andrychów był siedzibą magistratu, sądu grodzkiego (od 1855 r.), ekspedycji pocztowej, urzędu miar i wag, kwatermistrzostwa wojska i notariatu. Już od 1807 r. istniał szpital dla ubogich. Otwarcie linii kolejowej w 1888 r. spowodowało żywszy rozwój gospodarczy (przybliżyły się rynki zbytu, zmniejszyły się koszty transportu towarów, bezpieczeństwo transportu uległo zwiększeniu) oraz zmiany społeczne (wyeliminowanie z pracy grupy furmanów trudniących się dotychczas transportem towarów, wyjście z użycia ciężkiej bryczki budowanej przez kowali w Andrychowie itd.). 20 czerwca 1893 r. duży pożar strawił znaczną część miasta. Od jego całkowitego zniszczenia uchroniła obfita ulewa. Na przełomie XIX i XX w. uruchomiono pierwszą dużą fabrykę wyrobów tekstylnych. Właścicielami byli bracia Czeczowiczka. Zrewolucjonizowało to lokalny rynek pracy.

Cmentarz żydowski

W XIX w. Andrychów przeszedł rewolucję przemysłową: powstawały przędzalnie, tkalnie i farbiarnie. W 1908 r. powstała Pierwsza Galicyjska Tkalnia Mechaniczna – nowoczesna fabryka, która stała się jednym z największych zakładów w Andrychowie. W końcu XIX w. powstał kahał. Żydzi stanowili znaczną część inteligencji andrychowskiej. Społeczność ta, wydała wielu znamienitych mieszkańców Andrychowa.

31 października 1918 r. w Krakowie władze objęła Polska Komisja Likwidacyjna, której podporządkowały się władze miejskie.

W okresie międzywojennym Andrychów rozwinął się jako ośrodek turystyczny i miejscowość letniskowa. W 1926 r. nastąpiła elektryfikacja miasta, a w latach 1934-1939 rozszerzono sieć kanałów, poprawiono miejskie drogi i chodniki. Głównymi inwestycjami tego okresu były basen pływacki i stadion sportowy. W mieście działały kluby sportowe : „Beskid”, „Andrychowianka”, „Orzeł” i „Makabi”. Uruchomiono drugie kino, (pierwsze istniało przy zakładach Czeczowiczków). Od 1926 roku kursowały autobusy na trasach do Krakowa i Białej, a od 1929 r. istniała stacja benzynowa. W 1936 r. zmotoryzowano Straż Pożarną.

4 września 1939 r. miasto znalazło się pod okupacją hitlerowców. Niemcy rozpoczęli systematyczną akcję wyniszczania kultury żydowskiej (m.in. spalili synagogę) i polskiej. 26 września 1941 r. na terenie Andrychowa utworzyli getto.

27 stycznia 1945 r. po krótkich walkach do miasta wkroczyły wojska radzieckie. W okresie PRL-u w Andrychowie odbudowywano fabryki (m.in. Andrychowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego, Wytwórnia Silników Wysokoprężnych, Andrychowska Fabryka Maszyn).

Od 2005 r. miasto rozwija się jako ośrodek przemysłowy, kulturalny i turystyczny.

Architektura i urbanistyka[edytuj]

Klasycystyczny parterowy pałac Bobrowskich zwany Zamkiem Andrychowskim

Tradycyjny, drewniany dom podcieniowy na andrychowskim rynku.

Synagoga w Andrychowie

Na obecny układ urbanistyczny Andrychowa wpływ miało wiele czynników, m.in.:

• Zniszczenia wojenne i liczne pożary.
• Późne lokowanie miasta.
• Andrychów był miastem prywatnym.
• Fakt istnienia przez długi czas obok siebie miasta Andrychów i wsi Andrychów.
• Skromne zasoby mieszkańców osady w początkach jej istnienia.
• Rozwój przemysłu w XIX w.
• Realizacja inwestycji o charakterze wypoczynkowym, sportowym, letniskowym w okresie międzywojennym.
• Gwałtowna rozbudowa po II wojnie światowej.

W centrum miasta znajduje się Zamek Andrychowski (Pałac Bobrowskich) otoczony Parkiem Miejskim. Park wraz ze stawem jest pozostałością dworskich założeń parkowych.

Rynek w Andrychowie jest charakterystyczny, nieregularny (był wielokrotnie przebudowywany i powiększany poprzez wyburzanie domów i zasypanie stawu). Otoczony jest niewielkimi kamienicami powstałymi głównie na przełomie XIX/XX w.

Układ starego miasta ma ciekawą kompozycję, utrzymującą specyficzny galicyjski charakter.

W samym Andrychowie jak i w gminie można odnaleźć wiele oryginalnych przykładów architektury drewnianej. Niestety, najcenniejsze domy podcieniowe praktycznie się nie zachowały (zostały zniszczone po wojnie przez komunistów lub beztrosko przebudowane w latach 90. XX w. zatracając swój charakter). Prawdopodobnie ostatni dom podcieniowy można oglądać na andrychowskim Rynku (obecnie znajduje się w nim piekarnia). Charakterystyczne dla gminy Andrychów jest obecność dużej liczby kapliczek przydrożnych.

Po II wojnie światowej zbudowano w mieście liczne osiedla bloków mieszkalnych. Wiązało się to ze wzrostem znaczenia Andrychowa jako ważnego ośrodka przemysłu – a co za tym idzie – powiększającą się liczbą mieszkańców. Obecnie andrychowskie blokowiska są w większości wyremontowane i dobrze utrzymane.

Gospodarka[edytuj]

 Osobny artykuł: Gospodarka Andrychowa.

Andrychów ma długie tradycje przemysłowe. Tradycyjną gałęzią gospodarki było tkactwo oparte na uprawianym w okolicy lnie, a później na importowanej bawełnie. W XVIII w. i XIX w. produkcją i handlem płótnem zajmowały się chłopskie kolegacje. Jako ośrodek tkacki Andrychów wzmiankowano po raz pierwszy w 1674 roku. W miejscowości wytwarzano wówczas drelichy. W 1908 r. powstała Pierwsza Galicyjska Tkalnia Mechaniczna należąca do braci Czeczowiczków, która w okresie II RP w 1938 przekształcona została w kombinat przędzalniczo-tkacki. W okresie PRL-u została upaństwowiona, przyjmując nazwę Zakłady Przemysłu Bawełnianego oraz rozbudowana i zmodernizowana w latach 1952-1958^[5]. W okresie tym w mieście znajdowały się również Zakłady Silników Wysokoprężnych^[5].

Obecnie Andrychów jest jednym z ważniejszych centrów przemysłowych w województwie małopolskim. Rozwija się tu przemysł: maszynowy, włókienniczy i bawełniany. Od 2007 r. działa tam specjalna podstrefa specjalnej strefy ekonomicznej o łącznej powierzchni blisko 140 ha.

Na terenie miasta znajdują się przedsiębiorstwa takie jak: Andrychowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego Andropol S.A., Wytwórnia Silników Wysokoprężnych Andoria S.A., Andrychowska Fabryka Maszyn S.A., Wosana S.A., KZWM Ogniochron S.A., SM Logistic Sp. z o.o., Komplet Plus sp. z o.o. i BH Karcz Sp. z o.o.

W 2009 r. wyprodukowana w Zakładzie Przemysłu Bawełnianego Andropol S.A. antybakteryjna tkanina, zdobyła złoty medal na prestiżowym międzynarodowym salonie wynalazków w Genewie. Tkanina przeznaczona dla lekarzy i personelu medycznego ma chronić przed przemieszczeniem się bakterii^[6].

Drugą ważną gałęzią gospodarki andrychowskiej jest turystyka i agroturystyka. Pierwsze duże inwestycje mające na celu stworzenie miejscowości letniskowej zostały zrealizowane w okresie międzywojennym. Ze względu na swoje położenie oraz stale rozwijaną bazę Andrychów jest jednym z najważniejszych ośrodków turystycznych w regionie Beskidu Małego.

Charakterystycznymi negatywnymi cechami andrychowskiej gospodarki są:

• niewielka ilość podmiotów średniej wielkości,
• niski stopień rozwoju usług,
• małe zróżnicowanie branżowe (większość podmiotów zajmuje się: przetwórstwem przemysłowym, handlem detalicznym oraz budownictwem).

 Zobacz też: Bank Spółdzielczy w Andrychowie.

Kultura[edytuj]

 Osobny artykuł: Kultura w Andrychowie.

Andrychów jest ośrodkiem, w którym odbywa się wiele różnorodnych wydarzeń kulturalnych. Blisko 15-letnia działalność „Klubu pod Basztą” prowadzonego przez Jerzego Górkę spowodowała, że miasto zaczęto określać „jazzową stolicą Podbeskidzia”^[7].

Wiele cyklicznych wydarzeń organizowanych jest przez Centrum Kultury i Wypoczynku w Andrychowie. Wydarzenia kulturalne w Andrychowie: Ogólnopolski Otwarty Festiwal Teatrów Amatorskich „Odeon”,"Piostur Gorol Song”, Basztowe Konfrontacje Recytatorskie „Koryfeusz”, Wieczór Austriacki – realizowany przy współpracy z Austriackim Konsulatem Generalnym w Krakowie, Bal Country, Dni Andrychowa, Pszczelarsko-Turystyczna Wiosna w Beskidach, Dożynki Gminne, lipcowe występy teatrów ulicznych, sylwester pod gwiazdami.

W działalność kulturalną miasta wpisują się Krajowe Zawody HF/VHF „DNI ANDRYCHOWA” organizowane cyklicznie od 2012 roku przez krótkofalarski Klub Łączności „Delta” SP9KUP z Andrychowa. Poprzez fale radiowe promowana jest gmina Andrychów, tamtejsze zwyczaje, szczyty pobliskich gór, a nawet miejsca turystyczne.

Stałe ekspozycje związane z historią i kulturą regionu prowadzą: Izba Regionalna Ziemi Andrychowskiej prowadzona przez Towarzystwo Miłośników Andrychowa, Muzeum Historyczno-Etnograficzne oraz Prywatne Muzeum Marii Magiery. Animacją kultury regionalnej zajmują się również: Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich oraz Ludowy Zespół Pieśni i Tańca „Andrychów”.

W Andrychowie działa (lub powstało) wiele zespołów muzycznych (m.in. Czerwie (zespół muzyczny), Roots Rockets, Artkiestra, Persona, Kapela Podwórkowa Wujka Jaśka, Andrychowska Kapela Podwórkowa „Andrusiki”), tanecznych (m.in. grupa mażoretek „Talent”, Klub Tańca Towarzyskiego „Step Dance”), teatralnych (m.in. Teatr Ruchu „Forma”, grupa teatralna „Na Marginesie”, Teatr Ekspresji).

Ważną rolę w andrychowskiej kulturze odgrywa Grupa Twórców „My” organizująca regularne plenery i wystawy malarskie.

Media[edytuj]

W Andrychowie wydawany jest miesięcznik „Nowiny Andrychowskie”. Lokalną rozgłośnią radiową jest Twoje Radio Andrychów. Zarówno „Nowiny Andrychowskie”, portal nowiny.andrychow.eu jak i „Twoje Radio Andrychów” wydawane są przez Centrum Kultury i Wypoczynku w Andrychowie. W Andrychowie funkcjonują również niezależne portale informacyjne www.andrychow.pl oraz www.andrychowianin.pl, będące własnością prywatną. Wiadomości z terenu Andrychowa dostarcza także portal mamNewsa.pl.

Turystyka[edytuj]

Pałac Bobrowskich w Andrychowie

Głównymi walorami turystycznymi Andrychowa są: Beskid Andrychowski (wschodnia część Beskidu Małego) oraz Starówka andrychowska w klimacie małego, galicyjskiego, górskiego miasta.

Oferta turystyczna gminy jest zróżnicowana: może być atrakcyjna zarówno dla turysty zainteresowanego aktywnym wypoczynkiem jak i rekreacją. Możliwości, jakie dają góry zostały wykorzystane – szlaki turystyczne, wyciągi i trasy narciarskie, ścianki wspinaczkowe. Rekreację zapewniają obiekty sportowe (kompleks odkrytych basenów, korty, lodowisko), rozrywkowe (Park Miniatur, Park Dinozaurów w pobliskim Inwałdzie). Dodatkową atrakcję stanowi oferta kulturalna.

Baza noclegowa jest rozbudowana i przygotowana dla klientów o różnym stopniu zamożności: w Andrychowie znajdują się zarówno duże hotele, gospodarstwa agroturystyczne i schroniska górskie.

Atrakcje turystyczne miasta:

• Beskid Mały ze szczytami Leskowcem i Groniem Jana Pawła II, oraz tzw. Gościńcem Kocierskim – trasą o dużych walorach krajoznawczych.
• stare miasto ze szczególnym uwzględnieniem pałacu Bobrowskich w Andrychowie (I poł. XVII w.) wraz z parkiem, barokowego kościoła pw. św. Macieja (1721) oraz zabytków architektury drewnianej.

Piesze szlaki turystyczne[edytuj]

• Świnna Poręba - Magurka Ponikiewska - Schronisko PTTK Leskowiec - Przełęcz Pod Gancarzem - Gancarz - Narożnik - Przełęcz Kaczyńska - Inwałd - Andrychów

Pozostałe szlaki turystyczne w gminie Andrychów.

Religia[edytuj]

Kościół rzymskokatolicki[edytuj]

• Parafia Rzymskokatolicka św. Macieja,
• Parafia Rzymskokatolicka św. Stanisława Biskupa Męczennika.

Protestantyzm[edytuj]

• Kościół Zielonoświątkowy w RP
  • zbór w Andrychowie
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Andrychowie
• Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego
  • zbór w Andrychowie.

Inne[edytuj]

• Sala Królestwa Świadków Jehowy (zbór – Andrychów)^[8],
• Zbór Badaczy Pisma Świętego.

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Andrychowa w 2014 roku^[9].

Sport[edytuj]

W związku z istnieniem odpowiedniej infrastruktury w Andrychowie uprawiane są: piłka siatkowa, koszykówka, futsal, sztuki walki, wspinaczkę skałkową, jazdę konną, narciarstwo biegowe i skokowe (skocznia Beskidek).

Swoją siedzibę mają:

• MKS Andrychów – siatkówka;
• AKS Beskid Andrychów – piłka nożna;
• Klub Siatkarski „Beskid” Andrychów – siatkówka;
• Hustlerzy Andrychów – koszykówka;
• Małopolski Klub Karate;
• Rodzinne Towarzystwo Sportowe „Jawornica”;
• Uczniowski Klub Sportowy Black Dragon;
• TKKF „Motor” w Andrychowie;
• 3 oddziały PTTK.

Obiekty sportowe w Andrychowie:

• basen kąpielowy (oddany ponownie do użytku po modernizacji w 2009);
• hala sportowa;
• stadion sportowy wraz z kortami tenisowymi;
• skatepark;
• korty tenisowe.

Imprezy sportowe w Andrychowie:

• Rajd Zimowy po Ziemi Andrychowskiej;
• konkurs skoków narciarskich;
• „Andlno” – Andrychowskie Imprezy na Orientację;
• Ogólnopolski Spływ Kajakowy „Trzech Zapór”;
• Rajd Rodzinny „Beskid Mały cząstką Europy”;
• „Wielka Wronowiecka”;
• rajd górski „Dzień Papieski”;
• Puchar Polski we wspinaniu na sztucznej ścianie;
• puchar w siatkówce męskiej im. Tadeusza Szlagora;
• Polonijne Mistrzostwa Świata w siatkówce kobiet i mężczyzn;
• Ogólnopolski Turniej Piłki Siatkowej.
• Basket na Żywo

Miasta partnerskie[edytuj]

• Isny
• Landgraaf
• Brzecław
• Priverno
• Tukums^[10].

Urodzeni w Andrychowie[edytuj]

• Antoni Kocipiński (1816-1866) – polski kompozytor, etnograf, księgarz, wydawca^[11].
• Franciszek Maciej Gluziński (1823-1899) – polski lekarz.
• Stanisław Nowak (pedagog) (1859-1936) – polski nauczyciel, pedagog, senator w II Rzeczypospolitej.
• Stanisław Witkowski (1866-1950) – polski filolog klasyczny, papirolog, mediewista, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności.
• Wilhelm Fryś (1869-1923) – pułkownik korpusu kontrolerów Wojska Polskiego.
• Helena Jabłonowska (1895-1977) – polska działaczka społeczna.
• Antoni Pecha (1897-1969) – podpułkownik saperów Wojska Polskiego.
• Maria Kalasancja Fuja (1899-1971) – polska zakonnica katolicka, nauczycielka, przełożona prowincji warszawskiej Zgromadzenia Sióstr Felicjanek. Uzyskała dyplom doktora filozofii w zakresie botaniki i była autorką kilku prac naukowych z tej dziedziny.
• Józef Rokita (1911-1995) – polski arcybiskup Kościoła Starokatolickiego, biskup tytularny Nazaretu, ojciec duchowny Seminarium Duchownego Kościoła Starokatolickiego.
• Tadeusz Szlagor (1929-2002) – polski siatkarz, a następnie trener siatkówki. Dziesięciokrotny mistrz Polski jako zawodnik, trener reprezentacji Polski seniorów (1966-1973), w tej roli zdobywca brązowego medalu mistrzostw Europy (1967).
• Emil Nalborczyk (1932-2006) – fizjolog roślin, profesor zwyczajny w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Doktor honoris causa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w 2002 r.
• Cezariusz Chrapkiewicz (1934-2006) – polski aktor teatralny i filmowy.
• Maciej Żytecki (1942-) – generał brygady Wojska Polskiego.
• Stanisław Paździor (piłkarz) (1944-) – polski piłkarz, obrońca.
• Stanisław Ryłko (1945-) – polski biskup, kardynał od 2007, wysoki urzędnik Kurii Rzymskiej, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich w latach 2003–2016, archiprezbiter bazyliki Matki Bożej Większej od 2016.
• Andrzej Babuchowski (1949-) – polski profesor, wykładowca akademicki, były wiceminister rolnictwa.
• Andrzej Muszala (1963-) – polski duchowny rzymskokatolicki archidiecezji krakowskiej, doktor habilitowany nauk teologicznych, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, bioetyk.

Zobacz też[edytuj]

• Synagoga w Andrychowie
• Cmentarz żydowski w Andrychowie
• Park Krajobrazowy Beskidu Małego
• Beskid Andrychowski

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Leksykon Miast Województwa Małopolskiego. Kraków: Wydawnictwo PROMO, 2005. ISBN 83-922641-5-0.
• Andrzej Zwoliński: Miasto Ankiwczów z dziejów Andrychowa. Kraków: Drukarnia Akcydensowa, 1993.
• Dwa wieki miasta Andrychowa. Kraków: 1967.
• Andrychów. Krosno: P.U.W. ROKSANA, 2007. ISBN 978-83-7343-253-6.
• Strategia rozwoju gminy Andrychów na lata 2006 – 2015. Andrychów.
• Program rewitalizacji obszarów miejskich w Andrychowie. Andrychów: 2008.
• Diagnoza stanu zasobów gminy Andrychów. Andrychów.
• Mapa Beskidu Małego. Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1993.
• Andrzej Matuszczyk: Beskid Mały. Wadowice: Grafikon, 2004. ISBN 83-88744-18-6.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Andrychów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa, 1880.
• Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej – Andrychów
• Historia Żydów w Andrychowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Strona Urzędu Miejskiego
• www.andrychow.pl
• www.andrychowianin.pl
• Wirtualny spacer po mieście Andrychów

p • d • e Miasta województwa małopolskiego Miasta na prawach powiatu Kraków • Nowy Sącz • Tarnów Miasta powiatowe Bochnia • Brzesko • Chrzanów • Dąbrowa Tarnowska • Gorlice • Limanowa • Miechów • Myślenice • Nowy Targ • Olkusz • Oświęcim • Proszowice • Sucha Beskidzka • Wadowice • Wieliczka • Zakopane Miasta gminne Alwernia • Andrychów • Biecz • Bobowa • Brzeszcze • Bukowno • Chełmek • Ciężkowice • Czchów • Dobczyce • Grybów • Jordanów • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Krynica-Zdrój • Krzeszowice • Libiąż • Maków Podhalański • Mszana Dolna • Muszyna • Niepołomice • Nowe Brzesko • Nowy Wiśnicz • Piwniczna-Zdrój • Rabka-Zdrój • Ryglice • Skała • Skawina • Słomniki • Stary Sącz • Sułkowice • Szczawnica • Szczucin • Świątniki Górne • Trzebinia • Tuchów • Wojnicz • Wolbrom • Zakliczyn • Zator • Żabno

p • d • e Powiat wadowicki Miasta Andrychów • Kalwaria Zebrzydowska • Wadowice Gminy miejsko-wiejskie Andrychów • Kalwaria Zebrzydowska • Wadowice Gminy wiejskie Brzeźnica • Lanckorona • Mucharz • Spytkowice • Stryszów • Tomice • Wieprz

p • d • e Województwo bielskie (1975–1998) miasto wojewódzkie – Bielsko-Biała Gminy miejskie Andrychów (do 1991 →) • Bielsko-Biała • Chełmek (do 1991 →) • Cieszyn • Kalwaria Zebrzydowska (do 1991 →) • Kęty (do 1991 →) • Maków Podhalański (do 1991 →) • Oświęcim • Skoczów (do 1991 →) • Strumień (do 1991 →) • Sucha Beskidzka • Szczyrk • Ustroń • Wadowice (do 1991 →) • Wilamowice (do 1991 →) • Wisła • Zator (do 1991 →) • Żywiec Gminy miejsko-wiejskie (od 1992) Andrychów • Chełmek • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Maków Podhalański • Skoczów • Strumień • Wadowice • Wilamowice • Zator Gminy wiejskie Andrychów (do 1991) • Brenna • Brody (do 1976) • Brzeźnica • Buczkowice (do 1976 i od 1990) • Budzów • Chełmek (do 1991) • Chybie • Czernichów • Dębowiec • Gilowice (do 1976 → i ← od 1991) • Gilowice-Ślemień (1976–1991) • Goleszów • Hażlach • Istebna • Jasienica • Jaworze (← od 1991) • Jeleśnia • Kalwaria Zebrzydowska (1976–1991) • Kęty (do 1991) • Komorowice (do 1976 →) • Koszarawa • Kozy • Lanckorona • Lipowa • Łękawica (do 1976 → i ← od 1991) • Łodygowice • Maków Podhalański (do 1991) • Milówka • Mucharz • Osiek • Oświęcim • Polanka Wielka (← od 1992) • Porąbka • Przeciszów • Radziechowy-Wieprz • Rajcza • Skoczów (do 1991) • Spytkowice • Stare Bielsko (do 1976) • Strumień (do 1991) • Stryszawa • Stryszów • Szczyrk (← 1976–1990 →) • Ślemień (do 1976 → i ← od 1991) • Świnna • Tomice • Ujsoły • Wadowice • Wapienica (do 1976) • Węgierska Górka • Wieprz • Wilamowice (do 1991) • Wilkowice • Zator (do 1991) • Zawoja • Zembrzyce Urzędy rejonowe (od 1990) Bielsko-Biała • Cieszyn • Oświęcim • Wadowice • Żywiec

p • d • e Gmina Andrychów Siedziba gminy Andrychów Miejscowości Brzezinka • Groń • Inwałd • Roczyny • Rzyki • Sułkowice • Targanice • Zagórnik