Tworzenie stron internetowych

Reszel
Widok na centrum miasta. Po prawej gotycki zamek.
Herb Reszla Flaga Reszla
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	kętrzyński
Gmina	Reszel gmina miejsko-wiejska
Data założenia	1241
Prawa miejskie	1337
Burmistrz	Marek Janiszewski
Powierzchnia	3,82 km²
Wysokość	115 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	4 649[1] 1 217,0 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	11-440
Tablice rejestracyjne	NKE
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Reszel
Położenie na mapie Polski Reszel
54°03′11,69″N 21°09′09,08″E/54,053247 21,152522
TERC (TERYT)	2808054
SIMC	0964979
Urząd miejski Rynek 24 11-440 Reszel
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
BIP

Widok na miasto oraz rynek z ratuszem z wieży zamkowej

...i z wieży kościoła farnego

Fragment Starego Miasta

Reszel (niem. Rößel, lit. Rešlius) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Reszel. Położone jest na Pojezierzu Mrągowskim, nad rzeką Sajną, dopływem Gubra wpadającym do Łyny.

Małe miasto na Warmii, z wieloma zabytkami, należące do sieci cittàslow. Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto miało 4896 mieszkańców^[2]. Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 3,82 km²^[3].

Historia[edytuj]

Epoka krzyżacka[edytuj]

W 1241 wojska krzyżackie zdobyły gród pruskiego plemienia Bartów, który w tym czasie nosił staropruską nazwę Resel (Reszel). W miejscu zniszczonego grodu postawiono strażnicę. Prusowie rok później, podczas powstania, odbili gród i utrzymali go przez pięć lat. W 1247 gród został ponownie zajęty przez wojska zakonne. Kolejne umocnienia krzyżackie zostały pobudowane dwa lata później i przetrwały do 1261. W tym roku wybuchło II powstanie pruskie. Załoga krzyżacka sama zniszczyła gród i wycofała się najprawdopodobniej do Braniewa. Powstanie upadło w 1273.

Już w 1243 papież Innocenty IV zlikwidował biskupstwo pruskie i ustanowił na tych ziemiach diecezje: chełmińską, pomezańską, warmińską i sambijską. Na mocy tego postanowienia, dwie trzecie ziem z każdej diecezji miało należeć do zakonu krzyżackiego a jedna trzecia do biskupów. Przez ciągłe walki powstańcze, najazdy jaćwińskie i litewskie, ziemie wokół Reszla wraz ze strażnicą mogły przejść pod panowanie biskupie w 1275. Reszel już w 1254 przypadł biskupowi warmińskiemu – w dokumentach wymieniany jako „castrum Ressel”

W 1300 mieszczanie z Braniewa założyli przy strażnicy osadę handlową. Jej szybki rozwój pozwolił kapitule warmińskiej i wójtowi biskupiemu Henrykowi z Lutr na wystawienie 12 lipca 1337 przywileju lokacyjnego na prawie chełmińskim. Pierwszym sołtysem (burmistrzem) został braniewski mieszczanin Eleus. Miasto budowane było według wcześniej ustalonego planu. Posiada zachowany średniowieczny układ urbanistyczny. W 1372 rozpoczęto budowę murów obronnych z basztami i trzema bramami: Wysoką, Królewiecką i Rybacką. W tym czasie Reszel był trzecim co do wielkości miastem Warmii, po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim.

Po bitwie pod Grunwaldem Reszel przeszedł pod panowanie Władysława Jagiełły, ale jeszcze jesienią 1410 przywrócono władzę zakonną. W 1440 Reszel przystąpił do Związku Pruskiego założonego w Kwidzynie, jako jedno z miast założycielskich. Tajna Rada Związku Pruskiego w dniu 4 lutego 1454 wypowiedziała posłuszeństwo władzom zakonnym. Dwa dni później opanowano większość zamków krzyżackich i biskupich. Obroniły się tylko Malbork, Sztum i Chojnice. Wojska zakonne rok później opanowały Reszel, biskupom warmińskim przekazały miasto dopiero w 1462.

Królestwo Polskie[edytuj]

Po wojnie trzynastoletniej Warmia przeszła pod opiekę króla polskiego, a Reszel stał się polskim miastem granicznym. Z Reszlem związany był biskup Fabian Luzjański. Ojciec jego był burgrabią reszelskim. Przyszły biskup porwany został przez podjazd krzyżacki z pobliskich Łężan. Krzyżacy pod murami Reszla zażądali poddania miasta, szantażując, że zabiją dziecko, jeśli bramy miasta nie zostaną otwarte. Dziecko zostało jednak odbite i obyło się bez otwierania bram miasta.

Z inicjatywy bpa Łukasza Watzenrode (wuj Mikołaja Kopernika) w 1505 rozpoczęto budowę nowych murów obronnych i fortyfikacji miasta, które to umocnienia pomogły obronić miasto w 1520 podczas szturmu wojsk zakonnych. Mieszczanie reszelscy dobrze prosperowali w wieku XV i XVI, ale największy rozkwit nastąpił w okresie baroku. Pracowały tu liczne warsztaty malarskie i złotnicze. Sławni byli rzeźbiarze, m.in. Krzysztof Peucker (1662-1735) oraz rodzina Schmidtów.

Wojny polsko-szwedzkie nie spowodowały zniszczeń. Jezuici, wypędzeni z Braniewa w 1631 przejęli zabudowania klasztorne pozostałe po zakonie augustianów i utworzyli kolegium, w którym wykształciło się prawie 6 tysięcy absolwentów. W szkole kształcili się katolicy i protestanci. Jednym z rektorów (w latach 1670–1673) był Mikołaj Slaski. Kolegium w Reszlu miało mecenasa w królu Janie Kazimierzu, który utworzył fundusz stypendialny dla jego uczniów. Na dobrach żywieckich ulokował 100 tys. zł (odpowiadało to 25% rocznych dochodów dominium warmińskiego), z których 6% rocznie przekazywano do Reszla.

Rozwój miasta i zamożność mieszkańców pozwoliła na wykupienie miasta spod władzy biskupiej w 1655 Reszel w okresie baroku znany był jako miasto artystów. Zamek reszelski był jedną z rezydencji ostatniego biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego. W owym czasie w Reszlu funkcję proboszcza pełnił Marcin Krasicki – brat biskupa.

Zabór pruski[edytuj]

Po I rozbiorze Polski Reszel dostał się pod panowanie pruskie. Zamek został przekształcony w więzienie oraz magazyn zboża i spirytusu. W latach 1806 i 1807 dwa kolejne pożary mocno zniszczyły miasto. Prawie całe miasto spłonęło, ocalał m.in. kościół gimnazjalny, jeden z budynków kolegium, wikarówka oraz zamek. By odbudować miasto rozebrano część murów obronnych, zamek został przekazany gminie ewangelickiej. Pomieszczenia w skrzydle południowym zostały przekształcone w zbór. W 1816 r. ukończono budowę ratusza. Kolejne lata to powolny upadek miasta, powodowany m.in. pożarami (w 1841 i 1917). W 1914 r. miasto zajęli Rosjanie. W 1917 spłonęła część kamieniczek przy rynku.

21 sierpnia 1811 w Reszlu miał miejsce ostatni w Królestwie Prus, a także ostatni w Europie przypadek spalenia czarownicy na stosie. Ofiarą była Barbara Zdunk. Oskarżano ją jednak nie tylko o czary, ale przede wszystkim o podpalenie, bowiem w 1807 na zamku miał miejsce pożar, którego przyczyny pozostają niejasne. Proces trwał 3 lata. Sprawa winy budziła kontrowersje, jednak sąd w Królewcu zatwierdził wyrok. Przed spaleniem skazaną uduszono.

W roku 1910 w firmie Friedrich Fest w Reszlu wyprodukowano samolot według projektu inżyniera Bloessa z Kętrzyna. Maszyna była jednopłatowcem z silnikiem o mocy 50 KM.

Po II wojnie światowej[edytuj]

Siły niemieckie zostały wyparte z miasta w 1945 roku przez jednostki II i III Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej^[4]. W wyniku II wojny światowej, podczas której miasto nie doznało większych zniszczeń, Reszel został włączony administracyjnie do nowo powstałego województwa olsztyńskiego. 7 maja 1946 zatwierdzono administracyjnie obecną nazwę^[5].

Dużą rolę w powojennym odrodzeniu Reszla odegrał przewodniczący Rady Miejskiej (dziś odpowiednik burmistrza) – Wiktor Dzierżanowski^[6], za którego krótkiej kadencji powstało m.in. połączenie kolejowe do Sątop (otwarcie 20 lipca 1958). W 1958 r. stał się znany w Polsce z powodu oszczerczego procesu i wyroku więzienia^[7][8]. W następnych dziesięcioleciach rozebrano ponad 30 zabytkowych budynków w obrębie starego miasta^{[potrzebny przypis]}. Jeden z dwóch ostatnich dziewiętnastowiecznych spichrzów (ul. Spichrzowa) zburzony został w 1985^{[potrzebny przypis]}. Prace rekonstrukcyjne zamku i historycznej zabudowy miasta rozpoczęły się w 1956, remont generalny zamku został przeprowadzony w latach 1976–1985. W 1969 roku na ul. Bohaterów postawiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej^[9]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Reszla w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj]

Zamek biskupów warmińskich

Widok na kościół farny z wieży zamkowej

Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego (XVIII w.)

Most gotycki

Ratusz (XIX w.)

• Zamek biskupów warmińskich – zbudowany w latach 1350–1401, na planie kwadratu, z dziedzińcem wewnętrznym i krużgankami. Część mieszkalna znajdowała się w skrzydłach południowym i wschodnim, pozostałe boki zamykał mur kurtynowy. W narożniku północno-zachodnim znajduje się wieża obecnie nakryta dachem, wcześniej zwieńczona była blankami. Wieża bramna z zachowanymi do dzisiaj prowadnicami bron znajduje się w zachodniej części zamku. Drewnianą strażnicę krzyżacką wzniesiono już około 1241 r.^[10] Przebudowa przeprowadzona w latach 1505–1530 dostosowała umocnienia zamku do broni palnej. Wzniesiono dodatkowy mur obronny z bastejami od strony północnej i zachodniej. Umocnienia zamku połączono z umocnieniami miasta. W 1648 i 1704 zamek został dwukrotnie splądrowany przez wojska szwedzkie. Rozebrano też w tym czasie część murów obronnych. Po I rozbiorze Polski został zamieniony na więzienie. Dwa pożary w pierwszych latach XIX w. spowodowały zniszczenia m.in. wieży głównej. Obiekt został opuszczony na kilkanaście lat. W 1822 przekazano go gminie ewangelickiej, która poczyniła w min kolejne prace remontowe. Przebudowano skrzydło południowe na zbór, zmieniono elewacje m.in. dobudowano szczyt z sygnaturką. Rozebrano krużganki, a w skrzydle wschodnim umieszczono szkołę. W 1931 dokonano odbudowy wież zamkowych, w salach utworzono muzeum. Gruntowny remont został przeprowadzony w latach 1976–1985. Obecnie w zamku znajduje się hotel, a miejscu dawnej kaplicy ewangelickiej powstała w latach osiemdziesiątych galeria sztuki współczesnej.
• Kościół farny pw. św. Piotra i Pawła – budowę rozpoczęto w 1348 (lub po 1360^[11]), wzmiankowany w dokumentach w 1402 początkowo była to trójnawowa hala bez prezbiterium, z okazała wieżą od strony zachodniej oraz zakrystia i kruchtą od strony północnej. Kościół uległ znacznemu zniszczeniu w pożarze z 1774. Kolejny pożar zniszczył odbudowany kościół w 1806 – spłonęły m.in. obrazy. Kolejna odbudowę poprowadzono pod nadzorem miejscowego architekta – Joachima Sadrozińskiego, który zaprojektował także nowy hełm wieży z latarnią (1837). Wnętrze ponownie wyposażono w latach 1822–1843. Wykonawcami sprzętów byli miejscowi rzemieślnicy: Wilhelm i Karol Ludwig Biereichelowie. W ołtarzu głównym znajduje się obraz patronów kościoła, autorstwa Antoniego Jana Blanka (1785-1844), który był profesorem sztuk pięknych na Uniwersytecie Warszawskim, a pochodził z Warmii. Do 1945 w kościelnym skarbcu przechowywano kilka wartościowych, gotyckich sprzętów liturgicznych, w tym krzyż relikwiarzowy z ok. 1400, relikwiarz św. Piotra z XVI w., kielich ufundowany przez biskupa Łukasza Watzenrode z ok. 1500. W kościele jest możliwość wejścia na zabytkową wieżę widokową o wysokości 51,2 metra^[12]. Można w niej zobaczyć zabytkowy mechanizm zegara (1913) oraz dzwony kościelne.
• Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego z XVIII w. (do zmiany tytułu w 1963 – kościół pw. św. Krzyża, zwany także gimnazjalnym)
• Gotyckie mosty (murowane z cegły) nad Sajną: Rybacki XIV w. (przy nim była miejska Brama Rybacka), Niski oraz trzeci most z XIV w. (w znacznej części obsypany ziemią, który przechodził przez zasypaną fosę biegnącą niegdyś po zachodniej stronie starego miasta.Most ten chroniła Brama Wysoka)
• Fragment murów obronnych z XIV w.
• Spichlerz o konstrukcji ryglowej z XVIII w.
• Kolegium pojezuickie z końca XVIII w^[13]
• Klasztor ss. katarzynek (obecnie ss. misjonarek Świętej Rodziny) z pocz. XVII w. przebudowany w XIX w.
• stara plebania – rezydencja archiprezbitera z XV w.^[14], przebudowywana ok. 1700 r., także w XIX w.
• klasycystyczny ratusz z XIX w.
• Trakt pielgrzymkowy z Reszla do Świętej Lipki – drogą z Reszla do Świętej Lipki, o długości ok. 6 km, już od XV w. szli pątnicy w „łosierach” do sanktuarium maryjnego. Po hołdzie pruskim trakt łączył katolicką Warmię z protestanckimi Mazurami. W czasach biskupa Krzysztofa Andrzeja Szembeka, w latach 1733–1735, zostały wybudowane po obu stronach traktu barokowe kapliczki różańcowe. Wzdłuż alei rosną lipy. Zarówno kapliczki, jak i lipy wpisane są do rejestru zabytków.

Gospodarka[edytuj]

W okresie PRL-u w mieście znajdowała się fabryka maszyn dla leśnictwa^[15].

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Miasta i gminy partnerskie:

• Jaszuny
• Jemnice
• Raabs an der Thaya
• Legden

Przynależność do Cittàslow[edytuj]

Reszel jest pierwszym w Polsce miastem, które przystąpiło do Międzynarodowego Stowarzyszenia Miast Cittàslow. Rada Miejska uchwaliła decyzję w 2004 r. 15 listopada 2005 r. na zamku w Reszlu został podpisany list intencyjny dotyczący utworzenia krajowej sieci miast Cittaslow. Sygnatariuszami listu zostali ze strony polskiej: Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz Burmistrzowie Miast i Gmin z Warmii: Reszla, Lidzbarka Warmińskiego, Biskupca i Bisztynka, a ze strony Międzynarodowej Sieci Miast Cittaslow Przewodniczący Roberto Angelucci. W roku 2009 Stowarzyszenie Kulturalne w Reszlu wspólnie z z Biurem Polityki Jakości Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie zorganizowało I Festyn Miast Cittaslow, na którym odbyła się konferencja naukowa oraz impreza festynowa z udziałem miast członków krajowej sieci Cittaslow. Kolejny festyn odbył się w Reszlu w roku 2010. W roku 2011 festyn organizowany był Lidzbarku Warmińskim połączony ze Zgromadzeniem Międzynarodowym Miast Sieci Cittaslow.

Transport[edytuj]

Przez miasto przechodzą drogi:

• 590: Barciany – Korsze – Reszel – Biskupiec
• 593: Miłakowo – Dobre Miasto – Jeziorany – Reszel
• 594: Bisztynek – Reszel – Święta Lipka – Kętrzyn

Osoby związane z Reszlem[edytuj]

• Andrzej Godlewski
• Franciszek Kuhschmalz
• Mikołaj Slaski
• Fabian Luzjański
• Julius Dinder
• Mieczysław Wądołowski- członek zespołu Czerwone Gitary
• Barbara Hulanicka
• Izydor Borys
• Wiktor Dzierżanowski, przewodniczący Rady Miejskiej w Reszlu^[6]
• Karol Zalewski

Honorowi obywatele Reszla[edytuj]

• Paul von Hindenburg- Honorowy Obywatel Miasta Reszel (1915)
• Izabella Sikorska Ulfik- Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2002)
• Kazimierz Górski – Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2002)
• Franciszek Andrzej Bobola Starowieyski – Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2007)
• Maria Pier-Bohne – Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2012)
• Alfons Siemetzki – Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2012)
• Stanislav Brada – Honorowy Obywatel Miasta Reszel (2012)

Zobacz też[edytuj]

• Orlęta Reszel – klub sportowy
• reszelskie kalendarium
• Rema
• Cmentarz żydowski w Reszlu

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Agencja Wyd. „Remix”, Olsztyn 1993.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Urząd Miasta i Gminy Reszel
• Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej – Reszel
• Historia miasta Reszel autorstwa dr. Jerzego Sikorskiego
• Międzynarodowe Stowarzyszenie Miast Cittàslow
• Reszel – Miasteczko na Warmii – portal istniejący od 1998 r.
• Reszel w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IX: Pożajście – Ruksz. Warszawa, 1888.

p • d • e Miasta województwa warmińsko-mazurskiego Miasta powiatowe Bartoszyce • Braniewo • Działdowo • Elbląg • Ełk • Giżycko • Gołdap • Iława • Kętrzyn • Lidzbark Warmiński • Mrągowo • Nidzica • Nowe Miasto Lubawskie • Olecko • Olsztyn • Ostróda • Pisz • Szczytno • Węgorzewo Miasta gminne Barczewo • Biała Piska • Biskupiec • Bisztynek • Dobre Miasto • Frombork • Górowo Iławeckie • Jeziorany • Kisielice • Korsze • Lidzbark • Lubawa • Mikołajki • Miłakowo • Miłomłyn • Młynary • Morąg • Olsztynek • Orneta • Orzysz • Pasłęk • Pasym • Pieniężno • Reszel • Ruciane-Nida • Ryn • Sępopol • Susz • Tolkmicko • Zalewo

p • d • e Powiat kętrzyński Miasta Kętrzyn • Korsze • Reszel Gminy miejskie Kętrzyn Gminy miejsko-wiejskie Korsze • Reszel Gminy wiejskie Barciany • Kętrzyn • Srokowo

p • d • e Gmina Reszel Siedziba gminy:Reszel Miasto Reszel Sołectwa Bezławki • Dębnik • Klewno • Leginy • Łężany • Mnichowo • Pieckowo • Pilec • Plenowo • Ramty • Robawy • Siemki • Święta Lipka • Tolniki Małe • Widryny • Wola • Worpławki • Zawidy Miejscowości niesołeckie Bertyny • Bezławecki Dwór • Biel • Czarnowiec • Grodzki Młyn • Grzybowo • Kępa Tolnicka • Kocibórz • Lipowa Góra • Łabędziewo • Mała Bertynówka • Mojkowo • Niewodnica • Pasterzewo • Pudwągi • Staniewo • Stąpławki • Śpigiel • Śpiglówka • Wanguty • Wólka Pilecka • Wólka Ryńska