Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Stary Sącz (ujednoznacznienie).

Stary Sącz
Rynek w Starym Sączu
Herb Starego Sącza Flaga Starego Sącza
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Stary Sącz gmina miejsko-wiejska
Data założenia	1257
Burmistrz	Jacek Tomasz Lelek
Powierzchnia	15[1] km²
Wysokość	320 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	9 054[2] 603,6 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 18
Kod pocztowy	33-340
Tablice rejestracyjne	KNS
Położenie na mapie województwa małopolskiego Stary Sącz
Położenie na mapie Polski Stary Sącz
49°33′45″N 20°38′11″E/49,562500 20,636389
TERC (TERYT)	1210164
SIMC	0963359
Urząd miejski ul. Batorego 25 33-340 Stary Sącz
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Ulica Sobieskiego

Ulica 11 Listopada

Ulica Kazimierza Wielkiego

Stary Sącz – miasto w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Stary Sącz. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. nowosądeckiego. Jedno z najstarszych miast w Polsce, uzyskało prawa miejskie w XIII w. Leży na szlaku bursztynowym.

Położenie[edytuj]

Stary Sącz położony jest na wypłaszczeniu Kotliny Sądeckiej, w widłach rzek Dunajca i Popradu, na wysokości ok. 320 m n.p.m.

Historia[edytuj]

Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Pierwsza wzmianka na temat Starego Sącza datowana jest na 1257 r., kiedy to książę krakowsko-sandomierski Bolesław Wstydliwy nadał księżniczce węgierskiej Kindze ziemię sądecką obejmującą tereny w trójkącie: Biecz – Limanowa – Podoliniec (obecnie Słowacja) jako zastaw za posag wniesiony do Polski. Kinga uwłaszczyła otrzymanymi dobrami założony przez siebie starosądecki klasztor klarysek. W tym samym czasie przeniesiono do Starego Sącza z Podegrodzia siedzibę lokalnych władz.

W 1358 r. Kazimierz III Wielki zezwolił na lokację Starego Sącza na prawie magdeburskim, jednocześnie zwolnił miasto od danin. W 1410 r. miasto zostało spalone przez wojska Zygmunta Luksemburskiego dowodzone przez Ścibora ze Ściborzyc.

W 1683 r. król Jan III Sobieski po stoczonej bitwie pod Wiedniem, w drodze powrotnej do Warszawy odwiedził miasto, by pokłonić się szczątkom księżnej Kingi. Poparł wówczas starania o beatyfikację Kingi, a w 1690 r. papież Aleksander VIII ogłosił Kingę błogosławioną.

18 kwietnia 1770 r., w czasie Konfederacji barskiej, w okolice miasta przybył marszałek łomżyński Kazimierz Pułaski w celu pomocy wojskom Tomasza Wilkowskiego oraz oddziałom rozstawionym między Czarnym Dunajcem i Konieczną. Pod Starym Sączem doszło do kilkugodzinnej potyczki. W 1770 r. cesarzowa austriacka Maria Teresa zajęła starostwa czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie wraz ze Starym Sączem. Jednak w dalszym ciągu w tych terenach trwały walki konfederatów.

Po I rozbiorze Polski Stary Sącz wszedł w skład Galicji. Do Polski wrócił w 1918 r.

Miasto wielokrotnie nawiedzały pożary. Największy miał miejsce w 1795 r., kiedy spaleniu uległo niemal całe miasto wraz z ratuszem (obecnie jego rekonstrukcja znajduje się w miasteczku galicyjskim w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu). Z pożogi ocalał jedynie kamienny dom mieszczański z XVII w., zwany „Domem na Dołkach”. Z biegiem lat miasto stopniowo traciło na znaczeniu na rzecz założonego w 1292 r. Nowego Sącza.

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Starego Sącza w 2014 roku^[2].

Zabytki[edytuj]

„Dom na dołkach” w starosądeckim rynku, obecnie Muzeum Regionalne

Zabudowa rynku to przykład architektury średniowiecznej. Do 1795 r. na rynku stał ratusz, spłonął on jednak i nigdy nie został odbudowany. Zachowany z pożaru XVII-wieczny dom mieszczański, zwany „Domem na Dołkach”, mieści muzeum regionalne. Siedziba władz gminy mieści się w budynku folwarcznym dawnego klasztoru franciszkanów. Ze względu na zachowaną średniowieczną zabudowę miasta, w 1954 Stary Sącz uznano za rezerwat urbanistyczny.

W Starym Sączu znajduje się klasztor Klarysek założony przez księżną Kingę, żonę Bolesława Wstydliwego. Księżna po śmierci męża sama wstąpiła do klasztoru w 1279 r. Do tego klasztoru wstąpiła również królowa Jadwiga, żona Władysława Łokietka i matka Kazimierza Wielkiego, która zmarła w 1339 r. W zbiorach bibliotecznych klasztoru zachowały się cenne rękopisy muzyczne z XIII w., świadczące o niezwykle wysokim poziomie ówczesnej kultury muzycznej regionu. Jeden z manuskryptów zawiera czterogłosowy conductus Omnia Beneficia, dzieło uważane za najstarszy zabytek polskiej muzyki wielogłosowej. W 1683 r. Jan III Sobieski podarował klaryskom zdobyty na Turkach sztandar, który jest do dziś przechowywany w klasztorze. W 2016 usunięto sprzed klasztoru ok. 400-letnią lipę, która w myśl legendy miała być znacznie starsza: żywot św. Kingi donosi, że przeobraziła się ona w ciągu jednej nocy z laski wbitej przez świętą w ziemię. Według innej wersji lipa uległa zniszczeniu w pożarze miasta z 1644, ale odrosła z zachowanych korzeni.

Budynek „Sokoła”

Przy klasztorze funkcjonuje gotycki kościół pw. św. Trójcy i św. Klary. Wnętrze świątyni udekorowane jest barokowymi polichromiami przedstawiającymi życie fundatorki. Najcenniejszym zabytkiem kościoła jest ambona z 1671 r. w kształcie drzewa Jessego. Organy kościelne mają dwie klawiatury: jedną w części dla osób świeckich i przeznaczoną dla świeckiego organisty, drugą w części zamkniętej i przeznaczoną dla siostry zakonnej. W 2003 r. zidentyfikowano w klasztorze najstarszy polski klawikord, zbudowany w Krakowie w XVII w.^[3]

Kultura i turystyka[edytuj]

Zespół klasztorny klarysek

Most św. Kingi

Od 1974 r. w Starym Sączu odbywa się Starosądecki Festiwal Muzyki Dawnej. Jego twórcą i pierwszym dyrektorem był Stanisław Gałoński. Od 1998 r. dyrektorem artystycznym jest Stanisław Welanyk. Większość koncertów odbywa się w kościele ss. klarysek i parafialnym, a od 2004 r. również w kościele w Barcicach. Od 1998 r. festiwal trwa tydzień (po 2 koncerty dziennie). Poza wykonawcami polskimi brali w nim udział m.in. muzycy z Ukrainy, Francji, Niemiec, Gruzji, Czech, Szwajcarii, Szwecji i Finlandii.

W widłach Dunajca i Popradu rozciągają się tereny rekreacyjne z kilkoma zarybionymi stawami o łącznej powierzchni 16 ha. Wokół miasta rozciąga się Popradzki Park Krajobrazowy.

Na starosądeckich błoniach znajduje się ołtarz zbudowany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II. Podczas odprawionej 16 czerwca 1999 r. na nim mszy papież kanonizował świętą Kingę.

Przy stacji PKP w Starym Sączu rozpoczyna się szlak , który biegnie do zachodniego zbocza Wielkiej Przehyby (czas przejścia – 4:50 h).

Stary Sącz w sztuce[edytuj]

Stary Sącz od wieków dawał natchnienie artystom. Dawny dworzec kolejowy w Starym Sączu został przedstawiony na obrazie Nikifora Krynickiego. W latach pięćdziesiątych XX w. uliczki tego miasta przenosił na swe obrazy Jan Cybis. W roku 1983 film fabularny Wakacje z Madonną zrealizował w plenerach Starego Sącza Jerzy Kołodziejczyk. Akcja filmu jest ściśle związana z miastem. Na początku XXI w. miasto fotografował Adam Bujak. Zdjęcia zostały opublikowane w albumie Pieśń o Starym Sączu. W 2007 r., nakładem wydawnictwa Biały Kruk, wydany został album Gród św. Kingi.

Sport[edytuj]

W mieście mecze rozgrywa MKS Sokół Stary Sącz, klub piłkarski występujący w nowosądeckiej klasie okręgowej, a także MUKS Poprad Stary Sącz, siatkarski klub sportowy z wieloma sukcesami na swoim koncie. W 2014 r. starosądeczanki awansowały do drugiej ligi.

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Miasta i gminy partnerskie:

• Lewocza,
• Haradok,
• Liptowski Mikulasz,
• Keszthely,
• Czugujew

Osoby związane ze Starym Sączem[edytuj]

W Starym Sączu urodzili się:

• Henryk Barycz – profesor historii Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Jan Joachim Czech – starosądecki nauczyciel, poeta, kompozytor
• 

  Rynek w Starym Sączu
  Jan Tadeusz Duda – profesor nauk technicznych Akademii Górniczo-Hutniczej, ojciec prezydenta RP Andrzeja Dudy
• Józef Leopold Kmietowicz – ksiądz, organizator powstania chochołowskiego
• Franciszek Kwiatkowski – jezuita, filozof, autor Filozofii wieczystej
• Wiesław Łasiński – Rektor Akademii Medycznej w Gdańsku
• Kazimiera Mamakowa – paleobotanik, wybitna znawczyni epoki czwartorzędu
• Marian Starczewski – chemik polski, profesor i rektor Politechniki Śląskiej, profesor Politechniki Warszawskiej
• Tadeusz Szczepaniak – Profesor dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego
• Józef Tischner – ksiądz katolicki i filozof
• Seweryn Udziela – etnograf, współzałożyciel Muzeum Etnograficznego w Krakowie

Osoby urodzone poza miastem, ale mieszkające w nim:

• Święta Kinga – święta Kościoła katolickiego, córka Beli IV i żona Bolesława Wstydliwego
• Stefan Knapik – powstaniec śląski, działacz robotniczy.
• Czesław Lenczowski – artysta malarz
• Jan Magiera – kolarz
• Bronisława Rychter-Janowska – malarka, publicystka
• Jadwiga Szayer, znana raczej jako Ada Sari – śpiewaczka operowa
• Katarzyna Zielińska – aktorka teatralna i filmowa

Honorowi obywatele

• Kazimierz Badeni^[4]
• Andrzej Duda – Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej^[5]

Zobacz też[edytuj]

• Cmentarz wojenny nr 348 – Stary Sącz
• Parafia św. Elżbiety Węgierskiej w Starym Sączu
• Parafia Miłosierdzia Bożego w Starym Sączu
• Synagoga w Starym Sączu
• Gwara sądecka
• Beskid Sądecki
• Most im. św. Kingi

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Stary Sącz w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochacze. Warszawa, 1889.

p • d • e Gmina Stary Sącz Siedziba gminy: Stary Sącz Sołectwa Barcice Dolne • Barcice Górne • Gaboń • Gaboń Praczka • Gołkowice Dolne • Gołkowice Górne • Łazy Biegonickie • Mostki • Moszczenica Niżna • Moszczenica Wyżna • Myślec • Popowice • Przysietnica • Skrudzina • Wola Krogulecka Części wsi Bania • Dominików • Dwór • Facimiech • Glinczak • Głucha Dolina • Grabowce • Kliny • Maliniki • Na Wierchu • Paryje • Pierzwia • Pod Lipą • Podsapieniec • Połom • Potoki • Sapieniec • Skrajnia • Strzębiałki • Śmierciaki • Wdżary • Zabronie • Za Ugory

p • d • e Miasta województwa małopolskiego Miasta na prawach powiatu Kraków • Nowy Sącz • Tarnów Miasta powiatowe Bochnia • Brzesko • Chrzanów • Dąbrowa Tarnowska • Gorlice • Limanowa • Miechów • Myślenice • Nowy Targ • Olkusz • Oświęcim • Proszowice • Sucha Beskidzka • Wadowice • Wieliczka • Zakopane Miasta gminne Alwernia • Andrychów • Biecz • Bobowa • Brzeszcze • Bukowno • Chełmek • Ciężkowice • Czchów • Dobczyce • Grybów • Jordanów • Kalwaria Zebrzydowska • Kęty • Krynica-Zdrój • Krzeszowice • Libiąż • Maków Podhalański • Mszana Dolna • Muszyna • Niepołomice • Nowe Brzesko • Nowy Wiśnicz • Piwniczna-Zdrój • Rabka-Zdrój • Ryglice • Skała • Skawina • Słomniki • Stary Sącz • Sułkowice • Szczawnica • Szczucin • Świątniki Górne • Trzebinia • Tuchów • Wojnicz • Wolbrom • Zakliczyn • Zator • Żabno

p • d • e Powiat nowosądecki siedziba powiatu Nowy Sącz Miasta Grybów • Krynica-Zdrój • Muszyna • Piwniczna-Zdrój • Stary Sącz Gminy miejskie Grybów Gminy miejsko-wiejskie Krynica-Zdrój • Muszyna • Piwniczna-Zdrój • Stary Sącz Gminy wiejskie Chełmiec • Gródek nad Dunajcem • Grybów • Kamionka Wielka • Korzenna • Łabowa • Łącko • Łososina Dolna • Nawojowa • Podegrodzie • Rytro