Tworzenie stron internetowych

Wrocław
Ostrów Tumski, Renoma, rotunda Panoramy Racławickiej, Hala Stulecia, Ratusz, Hotel Monopol, Krasnoludek, Dworzec kolejowy Wrocław Główny
Herb Wrocławia Flaga Wrocławia
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	Wrocław (miasto na prawach powiatu)
Gmina	gmina miejska
Aglomeracja	wrocławska
Data założenia	X wiek[1]
Prawa miejskie	1214 (lub wcześniej), ponownie 1242
Prezydent	Rafał Dutkiewicz
Powierzchnia	292,82[2] km²
Wysokość	105–156 m n.p.m.
Populacja (30.06.2017) • liczba ludności • gęstość	638 364[3] 2180 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 71
Kod pocztowy	50-001 do 54-705
Tablice rejestracyjne	DW
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Wrocław
Położenie na mapie Polski Wrocław
51°06′36″N 17°01′20″E/51,110000 17,022222
TERC (TERYT)	0264011
SIMC	0986283
Hasło promocyjne: Wrocław – miasto spotkań
Urząd miejski pl. Nowy Targ 1/8 50-141 Wrocław
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Ten artykuł jest częścią cyklu artykułów o Wrocławiu

Geografia Historia Edukacja Kultura Ludność Podział administracyjny Transport Transport kolejowy Architektura Służba zdrowia Religia Sport

Portal Wrocław

Wrocław wymowa ⁱ (łac. Vratislavia lub Wratislavia lub Budorgis^[4], niem. Breslau ⁱ, śl-niem. Brassel, czes. Vratislav, węg. Boroszló) – miasto na prawach powiatu w południowo-zachodniej Polsce, siedziba władz województwa dolnośląskiego i powiatu wrocławskiego. Położone w Europie Środkowej na Nizinie Śląskiej, w Pradolinie Wrocławskiej, nad rzeką Odrą i czterema jej dopływami. Jest historyczną stolicą Dolnego Śląska, a także całego Śląska.

Jest głównym miastem aglomeracji wrocławskiej, a także największym miastem leżącym na Ziemiach Odzyskanych. Czwarte pod względem liczby ludności miasto w Polsce – 638 364 mieszkańców^[3], piąte pod względem powierzchni – 292,82 km².

Dawna stolica księstwa wrocławskiego, siedziba władz pruskiej prowincji Śląsk i rejencji wrocławskiej. Od 28 czerwca 1946 stolica województwa wrocławskiego. Od 1 stycznia 1999 stolica województwa dolnośląskiego.

Wrocław znalazł się wśród 230 miast świata w rankingu firmy doradczej Mercer „Najlepsze miasta do życia” w roku 2015 oraz jako jedyne polskie miasto został w tym rankingu ujęty jako miasto wyrastające na centrum biznesowe^[5].

Nazwa miasta[edytuj]

Pochodzenie nazwy miasta nie jest jasne, ponieważ w najstarszych określeniach tej nazwy zapisanych przez Thietmara jako Wrotizlaensem i Wortizlava, oraz późniejszej z 1133 jako Vuartizlau, występuje grupa -ar-, -ro-, a nie czeska -ra- stosowana jako część nazwy miasta w późniejszych wiekach i co mogłoby wskazywać, że pochodzenie nazwy miasta należy tłumaczyć jako gród Wrocława, Wrocisława, Warcisława, które to imię było popularne wśród rycerstwa polskiego w różnych formach i odmianach^[6][7]. Jeszcze w początkach XII wieku zapis Vuartizlau jest polski (z polską grupą –ar-). Późniejsza forma łacińska Vrastislavia, w której pojawia się czeskie –ra-, jest zniekształcona – być może pod wpływem czeskim – w okresie nasilających się wpływów kulturowych południowego sąsiada^[8]. Przeciwną hipotezą jest pogląd, że nazwa miasta pochodzi przypuszczalnie od imienia zmarłego w 921 roku księcia czeskiego Vratislava I, który być może czasowo panował nad grodem i który według legend jest założycielem miasta^[9]. Według tej koncepcji w VI wieku słowiańskie plemię Ślężan osiedliło się nad Odrą i wzniosło na Ostrowie Tumskim gród, który Vratislav I umocnił^[10]. Poza ww. argumentami językowymi, koncepcja ta napotyka też na wątpliwości natury historycznej, ponieważ dotychczasowe datowanie pierwszego wrocławskiego grodu na lata 940–970 przypada na co najmniej dwadzieścia lat po śmierci Vratislava I^[6]. Jednym z pierwszych źródeł nazwy miasta jest kronika Thietmara z Merseburga z XI wieku („Iohannem Wrotizlaensem”, „Wortizlava civitate”)^[11]. Polska nazwa miejscowości „Wrocław” jest skrótem od staropolskiego imienia „Wrócisław”. „Wrócisław” lub „Vratislaw” jest imieniem złożonym: pierwsza część (pol. „wrócić”, „wracać”, czes. „vraceti”, „vrátiti”) znaczy „wracać”, „zwracać”, „obalać przeciwnika”, „zmusić kogoś do ucieczki”. Druga część („sław”) znaczy „imię”, „poważanie”, „reputacja”, „sława”^[12]. Dlatego inicjał „W” był/jest od dawna częścią herbu niemieckiego i polskiego. W roku 1154 arabski geograf Al-Idrisi w swoim dziele pt. Księga Rogera zamieścił nazwę Wrocławia jako -r(a)t(i)-slaba pośród innych polskich miast Krakowa, Gniezna, Sieradza, Łęczycy oraz Santoka^[13][14].

Niemiecka nazwa „Breslau” ma pochodzenie słowiańskie. W czasie, w którym Niemcy osiedlali się nad Odrą, istniało już osiedle polskie na Ostrowie Tumskim. Osiedle nazywało się „Wrocław”, ulokowane tu było już też biskupstwo. Rosnące znaczenie tego biskupstwa spowodowało, że nie istniała potrzeba stosowania nowej nazwy dla osiedli niemieckich, słowiańska nazwa osiedla biskupiego używana była też dla osiedli niemieckich. Etymologiczne pochodzenie nazwy „Breslau” od nazwy „Wrocław” można udowodnić przez porównanie historycznych dokumentów duchownych i książęcych, w których można znaleźć dużo wariantów i odwołań do tej nazwy („ecclesiam Wratislaviensem”, „episcopus Wratizlauiensis”, „Wrotizlaensis”, „in foro Wratislaviensi”, „Wroczlaviensi provincia”, „Vrozlavia”, „Wortizlaua”, „Wrazslavie”, „Vratislavia”, „Wratizlavia”, „Wratislavia”, „Wratislawia”, „Vratizlav”, „Wratizlaw”, „Wratislaw”, „Wraislaw”, „Vratizlau”, „Wratizlau”, „Wratislau”, „Wreczeslaw”, „Wretslaw”, „Wrezlaw”, „Wrezlau”, „dux de Werslaue”, „Breczlaw”, „Bretzlaw”, „Bretlav”, „Bretzlau”, „Bretzla”, „Brezslaw”, „Brezlaw”, „Breßlaw”, „Bresslaw”, „Presslaw”, „Breslow”, „Breslou”, „Breßlau”, „Bresslau”, „Breslau”). Wymiana litery „W” na literę „B” uzasadnia się trudnościami w artykulacji przez Niemców wersji nazwy zaczynającej się od „W”. Niektórzy przypuszczają, że niemieckie osiedle początkowo mogło mieć swoją własną nazwę, która jednak nie zachowała się^[12].

W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis spisanej w latach 1295–1305 miasto wymienione jest jako Wratislavia. W kronice wymienione zostały również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto. Są to obecne dzielnice lub części miasta jak Ołbin zapisane w formie Olbingo, Kozanów jako Chossnow, Osobowice jako Heysonis, Maślice jako Maslitz, Gądów Mały jako Gandow, Pilczyce jako Pilsicz, Kłokoczyce jako Clocziti, Pracze Odrzańskie jako Praczh i inne^[15][16]. Niemiecki opis Prus z 1819 roku notuje dwie nazwy miasta polską oraz niemiecką we fragmencie „Breslau (polnisch Wraclaw)”^[17].

Historia[edytuj]

 Osobne artykuły: Historia Wrocławia i Kalendarium historii Wrocławia.

Wrocław jest jednym z najstarszych miast Polski pod względem lokacji na prawach miejskich. W czasach antycznych w miejscu lub okolicach Wrocławia istniała miejscowość o nazwie Budorigum. Została ona odwzorowana na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142–147 naszej ery^[18]. O tym, że miejscowość ta znajdowała się w miejscu lub okolicach Wrocławia, informuje Lexicon Universale^[19] oraz wynika to z położenia wśród innych zidentyfikowanych miejscowości Śląska. Niektóre z hipotez łączy antyczną osadę Budorigum z samym Wrocławiem, część źródeł wskazuje jednak na jej lokalizację w okolicach Brzegu. We Wrocławiu krzyżowały się dwie główne drogi handlowe – Via Regia i Szlak bursztynowy. Miasto należało do Ligi Hanzeatyckiej.

Miasto po raz pierwszy wzmiankowane w sposób jednoznaczny w roku 1000 w związku z założeniem (podczas zjazdu gnieźnieńskiego) biskupstwa (jednego z czterech na terenie ówczesnej Polski). Osadnictwo na tych terenach istniało już jednak od VI wieku, kiedy to słowiańskie plemię Ślężan osiedliło się nad Odrą^[10]. Według ostatnich badań nie ma śladu, który by wskazywał na istnienie przed 940 rokiem grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim^[20][21]. W roku 985 na Ostrowie Tumskim powstał pierwszy gród wybudowany przez Mieszka I. Od końca X wieku Wrocław znajdował się pod panowaniem Piastów i był jedną z głównych siedzib królestwa (łac. sedes regni principalis)^[22]. W średniowiecznej Kronice Polskiej Galla Anonima spisanej w latach 1112–1116 Wrocław obok Krakowa oraz Sandomierza zaliczony został do jednej z trzech głównych stolic Królestwa Polskiego^[23].

• 

  Fragment Księgi henrykowskiej z pierwszym zapisanym po polsku zdaniem, w 1270 roku

• 

  Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium – pierwszy druk w języku polskim

• 

  Wrocław w XV w. – Liber Chronicarum

• 

  Mapa Wrocławia z 1562 roku

• 

  Wrocław w XVII w.

• 

  Wrocław w 1736 roku

• 

  Wrocław w 1920 roku

Kościół św. Idziego – najstarsza zachowana budowla Wrocławia (XIII w.)

Oblężenie Wrocławia podczas Wojny siedmioletniej (III wojna śląska 1756-1763)

Przybycie księcia Hieronima Bonaparte do Wrocławia – obraz z roku 1807

Odra we Wrocławiu w roku 1850

Wrocławski rynek w roku 1900

W latach 1031–1032 wybuchła reakcja pogańska i zburzona została katedra wrocławska, a na jej miejscu budowano świątynię pogańską^[25]. Inne źródła za datę reakcji pogańskiej podają lata 1034–1038^[26].

Od pierwszej połowy XI wieku we Wrocławiu działała mennica.

W XII wieku na Ołbinie, wyspie Piasek, oraz wokół góry Ślęży swoje posiadłości miał Piotr Włostowic.

W XII wieku wzniesiono zamek na Ostrowie Tumskim, a miejscowość zyskała status kasztelanii. Spisany po łacinie dokument średniowieczny Henryka I Brodatego z 1214 roku wymienia jako kasztelana wrocławskiego Sobiesława we fragmencie „Sobeslao castellano de Wratislauia”^[27].

W kwietniu 1241, w obawie przed najazdem mongolskim, miasto zostało opuszczone przez mieszkańców, a następnie spalone ze względów strategicznych. Zamek wrocławski, w którym bronił się Henryk II Pobożny, pozostał niezdobyty. Wierzono, że stało się tak dzięki cudownemu zjawisku, które ukazało się na niebie powodując odstąpienie Mongołów od oblężenia. Tradycja, którą przekazał m.in. Jan Długosz, uznała to za skutek modlitw przeora wrocławskich dominikanów Czesława Odrowąża, późniejszego błogosławionego i patrona miasta^[28][29][30]. Po odbudowaniu ze zgliszcz, w grudniu 1261 roku dokonano lokacji miasta na prawie magdeburskim^[31]. Pierwszym wójtem obrano Godinusa Stillevogta (jego syn Gedko został później pierwszym wójtem Krakowa^[32]).

Niedaleko Wrocławia w roku 1270 w Księdze henrykowskiej zapisano pierwsze w historii zdanie w języku polskim.

W 1322 roku Władysław I Łokietek wykorzystał zamęt na Śląsku i na pewien czas opanował Wrocław. Przejściowo wykonywał nawet władzę zwierzchnią nad Śląskiem. Strata tego miasta przypada prawdopodobnie na lata 1324-1325^[33].

W roku 1335 po śmierci Henryka VI Dobrego, po 350 latach panowania we Wrocławiu książąt i królów polskich, miasto przeszło pod panowanie królów Czech.

W 1475 Kasper Elyan wydrukował we Wrocławiu Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium, pierwszy druk w języku polskim, zawierający trzy katolickie modlitwy^[34][35].

Po śmierci Ludwika II Jagiellończyka w 1526 Wrocław wraz z Królestwem Czech został włączony do monarchii Habsburgów.

W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Wrocławia, włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego^[36].

W 1693 Edmund Halley, w oparciu o zestawienia narodzin i zgonów sporządzone przez wrocławskiego pastora Caspara Neumanna, opracował wzorzec obliczania składek emerytalnych dla powstających funduszy ubezpieczeniowych. W analizie jako miasto wzorcowe posłużył mu Wrocław^[37].

W 1741 roku podczas wojen śląskich miasto, wraz z większością Śląska, zostało zdobyte przez króla Fryderyka II i stało się częścią Prus, w związku z czym od roku 1741 oficjalna nazwa miasta brzmiała Królewskie Stołeczne i Rezydencjalne Miasto Wrocław (niem. Königliche Haupt- und Residenzstadt Breslau).

Od 6 grudnia 1806 Wrocław oblegany był przez wojska napoleońskie pod dowództwem generała Dominique’a Vandamme’a i po miesięcznym oblężeniu, 5 stycznia 1807 został zdobyty. Miasto stało się punktem organizacyjnym polskich legionów, których liczbę określono na 8400 rekrutów. W 1807 Francuzi zarządzili rozbiórkę fortyfikacji okalających miasto, na czym Wrocław skorzystał, bo bastiony i mury ograniczały wcześniej rozwój przestrzenny miasta. Pod panowaniem Francji Wrocław pozostawał do 9 lipca 1807, gdy Napoleon podpisał Pokój w Tylży na mocy, którego miasto wróciło ponownie pod panowanie Prus. W 1809 król Prus zarządził sekularyzację dóbr kościelnych (m.in. uniwersytetu), a odebrane dobra przekazał na cele kulturalne lub dla swoich dworzan np. Pałac w Krobielowicach.

W 1863 bracia Karl i Louis Stangen założyli biuro podróży Stangen, było to drugie tego rodzaju biuro na świecie.

W 1877 r. we Wrocławiu powstała sekcja Deutscher und Oesterreichischer Alpenverein (DuOEAV) (obecnie są to DAV i OEAV), która w 1882 r. wybudowała schronisko górskie Breslauer Hütte w Alpach, u podnóża Wildspitze. Natomiast w 1887 r. powstała sekcja Karpathenverein, która w osiem lat później wybudowała schronisko Śląski Dom w Tatrach, u podnóża Gerlachu. We Wrocławiu swoje sekcje miały również Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie, Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie, Towarzystwo Karkonoskie, a także Beskidenverein.

We Wrocławiu i okolicach pod koniec XIX w. miało miejsce osadnictwo polskie, w mieście funkcjonowały również polskie organizacje społeczno-kulturalne jak np. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” we Wrocławiu – pierwsze na Śląsku gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” założone w 1894 roku i liczące 70 członków^[38].

W 1891 r. w zamożnej wrocławskiej rodzinie żydowskiej przyszła na świat i spędziła pierwsze dwadzieścia lat swego życia Edyta Stein, filozof i karmelitanka, ogłoszona w 1999 r. przez Jana Pawła II patronką Europy^[39][40].

W latach 1890–1918 we Wrocławiu wybudowano rozległy system fortyfikacji – tzw. Twierdzę Wrocław.

W roku 1933 we Wrocławiu utworzono KZ Dürrgoy – jeden z pierwszych obozów koncentracyjnych w III Rzeszy.

W 1935 roku do Wrocławia i okolic dotarł pierwszy gaz przesłany z Gazowni Miejskiej w Wałbrzychu^[41].

Willa Colonia we Wrocławiu, ul. Rapackiego 14 – miejsce podpisania kapitulacji Festung Breslau

Logo i dewiza Solidarności Walczącej

W czasie II wojny światowej we Wrocławiu znajdowała się filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen^[42]. W roku 1941 we Wrocławiu powstała polska organizacja konspiracyjna o nazwie Olimp. 25 sierpnia 1944 r. miasto zostało ogłoszone twierdzą (niem. Festung Breslau) i otrzymało rozkaz bronienia się do ostatniego żołnierza. 19 stycznia 1945, na rozkaz gauleitera Śląska Karla Hankego, dokonano przymusowej pieszej ewakuacji większości pozostałej w mieście ludności cywilnej. 13 lutego Armia Czerwona rozpoczęła oblężenie Wrocławia. 8 marca dowództwo Festung Breslau przejął Hermann Niehoff, a jego poprzednik, Hans von Ahlfen, opuścił miasto samolotem dwa dni później. 16 marca robotnicy przymusowi rozpoczęli wyburzanie kamienic i budowę lotniska w miejscu obecnego Placu Grunwaldzkiego. W nocy 1/2 kwietnia 750 samolotów radzieckich rozpoczęło masowe bombardowania Wrocławia. Na miasto zrzucane były bomby burzące i zapalające. Wrocław poddał się dopiero 6 maja, cztery dni po Berlinie. W godzinach wieczornych, w willi Colonia przy dzisiejszej ul. Rapackiego 14, gen. Hermann Niehoff i gen. Władimir Głuzdowski podpisali akt kapitulacji Wrocławia. W wyniku walk między Armią Czerwoną i Wehrmachtem uszkodzeniu lub całkowitemu zniszczeniu uległo około 70% zabudowy miasta.

2 sierpnia 1945 r. na konferencji poczdamskiej zapadła decyzja o przekazaniu Polsce Śląska wraz z Wrocławiem, zaś ludność niemiecką, która nie opuściła miasta przed oblężeniem Wrocławia, przesiedlono^[43] do radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech. Do Wrocławia zaczęła napływać ludność polska, głównie z centralnej Polski (Kielecczyzna, Łódzkie) i Wielkopolski oraz wysiedleni mieszkańcy Kresów Wschodnich przedwojennej Polski, głównie ze Lwowa i okolic oraz z Wileńszczyzny.

W 1948 we Wrocławiu odbyła się wielka Wystawa Ziem Odzyskanych (WZO), którą zwiedziło ponad 1,5 mln osób i Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju; z okazji WZO wzniesiono m.in. Iglicę, jeden z symboli Wrocławia.

W 1966 odbył się pierwszy festiwal „Wratislavia Cantans”, zaś w 1976 pierwszy Przegląd Piosenki Aktorskiej.

W czasie stanu wojennego w roku 1982 we Wrocławiu powstały antykomunistyczne organizacje konspiracyjne – Solidarność Walcząca i Pomarańczowa Alternatywa (od której swój rodowód wzięły obecne wrocławskie krasnale).

6 lutego 1990 we Wrocławiu zaczęła nadawać PTV Echo – pierwsza niepaństwowa telewizja w Polsce oraz w krajach postkomunistycznych.

Miasto kandydowało do wystawy EXPO 2010, lecz na gospodarza został wybrany Szanghaj^[44]. W rywalizacji o EXPO 2012 miasto przegrało z Yeosu (Korea Południowa)^[45].

Wrocław był jednym z czterech polskich miast, w których rozgrywano mecze EURO 2012.

W roku 2016 Wrocław był Europejską Stolicą Kultury.

Ludność[edytuj]

 Osobny artykuł: Ludność Wrocławia.

Na początku XIX wieku miasto zamieszkane było przez 78 tysięcy osób (dane z 1819). W połowie wieku liczba ludności przekroczyła 150 tysięcy, w 1870 – 200 tysięcy. Zjednoczenie Niemiec w 1871 przyczyniło się do szybkiego wzrostu liczby ludności miasta. Na początku XX wieku we Wrocławiu mieszkało ponad pół miliona osób (według zestawienia Heinza Rogmanna z 1937, w 1910 mieszkało w mieście 512 105 osób, natomiast suplement encyklopedii Orgelbranda podaje liczbę 510 929 osób). Wrocław stał się szóstym pod względem liczby ludności miastem Cesarstwa Niemieckiego. Według spisu niemieckiego z 1910 (przez historyków polskich i także niektórych niemieckich spis ten, podobnie jak inne niemieckie z I połowy XIX wieku, uważany jest za niedokładny^[46], fałszywy^[47] i tendencyjny^[48]) we Wrocławiu mieszkało 95,71% Niemców, 2,95% Polaków, 0,67% ludność mieszana polsko-niemiecka, 0,67% Czechów^{[potrzebny przypis]}.

Tuż przed II wojną światową liczba mieszkańców sięgnęła prawie 630 tysięcy, a 1 grudnia 1940 wynosiła 638 905; w styczniu 1945 wraz z uciekinierami ze wschodnich terenów Rzeszy przekroczyła 1 milion. Między połową stycznia a początkami lutego na rozkaz gauleitera Hanke przymusowo ewakuowano na zachód około siedemset tysięcy osób. Rok po zakończeniu wojny w spisie powszechnym zanotowano 170 tysięcy mieszkańców. Poziom zaludnienia z 1939 miasto osiągnęło w 1983. Największą liczebność populacji Wrocław odnotował w 1991 – według danych GUS 643 640 mieszkańców^[49]. Od czasów wojny Ukraińsko-Rosyjskiej czyli około 2015 roku liczba Ukraińców we Wrocławiu stale rośnie obecnie stanowią oni już 10% mieszkańców^[50].

 Zobacz też: Pionierzy Wrocławia.

Liczba ludności Wrocławia na przestrzeni lat

Piramida wieku mieszkańców Wrocławia w 2014 roku^[51].

Środowisko naturalne[edytuj]

Park Południowy

Mewa śmieszka

 Osobne artykuły: Zieleń miejska we Wrocławiu, Wzgórza we Wrocławiu i Pomniki przyrody we Wrocławiu.

Miasto jest położone na Nizinie Śląskiej na wysokości od 105 do 156 m n.p.m. (Wzgórze Gajowe i Wzgórze Maślickie)^[52], między Wzgórzami Trzebnickimi na północy, a Sudetami na południu.

Miasto rozciąga się na długości 26,3 kilometra na linii wschód-zachód oraz 19,4 kilometra na linii północ-południe^[53].

Miasto leży nad rzeką Odrą i czterema jej dopływami, które zasilają ją w granicach miasta: Bystrzycą, Oławą, Ślęzą i Widawą. Dodatkowo przez teren miasta przepływa rzeka Dobra oraz wiele strug.

Wrocław czerpie wodę pitną z obszaru terenów wodonośnych zasilanych wodami podziemnymi i powierzchniowymi rzek Oławy i Nysy Kłodzkiej poprzez Kanał Nysa-Oława.

Miasto posiada oczyszczalnię ścieków na osiedlu Janówek.

We Wrocławiu znajduje się Kilimandżaro, Morskie Oko, a w pobliskim Kamieńcu Wrocławskim Bajkał.

 Zobacz też: Wrocławski węzeł wodny.

Fauna[edytuj]

We Wrocławiu zarejestrowano obecność ponad 200 gatunków ptaków, z czego ponad 100 ma tu swoje miejsca gniazdowania. Podobnie jak w innych dużych miastach Polski, najliczniejsze są gołębie. Inne spotykane gatunki to wróbel, mazurek, czyżyk, gawron, wrona, kawka, sroka, jerzyk, jaskółka oknówka, jaskółka dymówka, pustułka, łabędź niemy, kaczka krzyżówka, łyska, nurogęś, mewa śmieszka, sikorka bogatka, sikorka modra, raniuszek, dzwoniec, grubodziób, sierpówka, grzywacz, kwiczoł, droździk, szpak, czapla siwa, bocian biały, zięba, kos, sójka, kowalik, gil, kukułka, jemiołuszka, dzięciołek, dzięcioł duży, dzięcioł białogrzbiety, pliszka siwa, kapturek, kopciuszek, muchołówka, trznadel, szczygieł, perkoz, błotniak stawowy, bączek, kurka wodna, potrzos, remiz, trzciniak, zielonka, sieweczka rzeczna oraz bielik.

Ponadto na terenie miasta żyją szczury, jeże, lisy, dziki, kuny, wiewiórki, sarny, zające, bobry, tchórze, wydry, borsuki, łasice, gronostaje oraz jenoty. Mogą się także pojawiać piżmaki, norki amerykańskie, szopy pracze^[54].

Klimat[edytuj]

 Osobny artykuł: Klimat we Wrocławiu.

Wrocław jest położony w strefie klimatów umiarkowanych średniej szerokości geograficznej, w typie klimatu przejściowego, podlegającego wpływom oceanicznym i kontynentalnym.

W mieście przeważają masy powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego; fronty atmosferyczne przemieszczają się przez 220 dni w roku z przewagą frontów chłodnych. Średnie miesięczne ciśnienie atmosferyczne waha się od 999,6 (kwiecień) do 1003,6 hPa (październik), dominują kierunki wiatru z sektora zachodniego. Dni pogodnych jest ok. 41 w roku, najwięcej we wrześniu, pochmurnych ok. 206, najwięcej w listopadzie; usłonecznienie wynosi średnio 1556 godzin w roku. Średnia roczna temperatura powietrza osiąga +9,7 °C; najchłodniejszy jest styczeń (średnio –0,5 °C), najcieplejszy lipiec (średnio +19,9 °C). W ciągu roku występuje 47 dni gorących, czyli takich, w których maksymalna temperatura przekracza +25 °C (z czego dziewięć dni jest upalnych, z temperaturą powyżej +30 °C), dni mroźnych, z temperaturą maksymalną poniżej 0 °C jest we Wrocławiu tylko 23 rocznie^[55].

Najdłuższą, trwającą 114 dni, termiczną porą roku jest lato; zima trwa 79 dni.

Średnia roczna suma opadów wynosi 548 mm. Największe średnie miesięczne sumy opadu wynoszą 75 mm (lipiec), najmniejsze 30 mm (luty)^[56]; średnio notuje się 158 dni z opadem w roku (z maksimum w zimie). Burze występują średnio 25 razy w roku, pokrywa śnieżna zalega średnio przez 35 dni w roku.

Warunki klimatyczne Wrocławia wykazują cechy typowe dla dużych aglomeracji miejsko-przemysłowych. Jednym z obserwowanych efektów jest podwyższenie temperatury powietrza, określane jako „miejska wyspa ciepła”, co najwyraźniej zaznacza się podczas pogodnych nocy letnich, dając dodatkowo ponad 5 °C.

Położenie Wrocławia na przedpolu Sudetów pociąga za sobą występowanie zjawisk fenopochodnych. Występują one średnio 18 dni w roku. Zjawiska te są zauważalne zwłaszcza zimą, kiedy to przy silnym, suchym wietrze dochodzi do gwałtownego wzrostu temperatury powietrza. Miało to miejsce np. 21 lutego 1990, gdy temperatura we Wrocławiu wzrosła do +20,1 °C.

Najwyższe temperatury zanotowane we Wrocławiu^[57]:

• 8 sierpnia 2015 (+38,9 °C)^[58]
• 27 czerwca 1935 (+38 °C)
• 31 lipca 1994 (+37,9 °C)
• 1 sierpnia 1994 (+37,4 °C)

Najniższa temperatura minimalna 11 lutego 1956 (–32,0 °C)

Zabytki, architektura i urbanistyka[edytuj]

 Osobne artykuły: Architektura Wrocławia i Zabytki Wrocławia.

Rynek we Wrocławiu, widok z wieży bazyliki św. Elżbiety Węgierskiej we Wrocławiu

Kościół św. Wojciecha

Stary Ratusz

Hotel Monopol (1892), późnogotycki kościół św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława z barokowym wnętrzem, postmodernistyczny Solpol

We Wrocławiu mimo zniszczeń wojennych zachowało się wiele budowli w stanie oryginalnym, bądź odrestaurowanych czy odbudowanych po wojnie. Do wyróżniających się należą: dwa ratusze na Rynku – gotycki Stary Ratusz oraz Nowy Ratusz w stylu historyzmu; gotyckie kościoły: archikatedra św. Jana Chrzciciela na Ostrowie Tumskim (przy niej barokowa kaplica Elektorska według projektu Fischera von Erlacha), katedra greckokatolicka pw. św. Wincentego i św. Jakuba, katedra św. Marii Magdaleny, bazylika św. Elżbiety, kolegiata św. Krzyża, NMP na Piasku, św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława, kościół św. Wojciecha, neogotycki św. Michała Archanioła; barokowy zespół głównych budynków Uniwersytetu Wrocławskiego z Aulą Leopoldina; neogotycki budynek Dworca Głównego; modernistyczne: Hala Stulecia (proj. Max Berg na Wystawę Stulecia 1913; wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO), gmach Opery Wrocławskiej, hotel Monopol, Hala Targowa, Spółdzielczy Dom Handlowy „Feniks” (dawniej Dom Handlowy Braci Barasch), Dom Towarowy Renoma, Dom Handlowy Kameleon (dawniej Dom Handlowy Rudolfa Petersdorffa) zaprojektowany przez Ericha Mendelsohna, budynki wystawy „Mieszkanie i miejsce pracy” (1929, m.in. dom projektu Hansa Scharouna), budynki Browaru Piastowskiego, Pałac Spätgenów, Pałac Schaffgotschów, Pałac Ballestremów, Landeshaus, Urząd Pocztowy, wieże ciśnień przy alei Wiśniowej, Na Grobli i przy alei Kasprowicza.

Wieża ciśnień przy alei Wiśniowej

Osiedle domków jednorodzinnych przy ulicy Kamienieckiej

Oprócz tego w mieście zachowało się ponad osiem tysięcy zabytkowych kamienic reprezentujących style historyczne pochodzących z XIX i początków XX wieku, które władze samorządowe starają się w ramach specjalnych programów rewitalizacyjnych sukcesywnie poddawać renowacjom. Jest to największe tego typu skupisko zabytkowego budownictwa w Polsce oraz jedno z największych w Europie. Kamienice te prezentują style począwszy od baroku poprzez klasycyzm, historyzm, secesję aż po modernizm. Wiele kamienic prezentuje wysokie walory architektoniczno-estetyczne. W niektórych przypadkach są to zachowane całe ciągi ulic architektury historyzującej jak chociażby ulica Miernicza oraz plac Księdza Stanisława Staszica na osiedlu Nadodrze. Na wrocławskim Tarnogaju zachowało się osiedle mieszkaniowe domków jednorodzinnych przy ul. Kamienieckiej, która bywa nazywana wrocławską „Złotą Uliczką”.

W budynku Banku Zachodniego na rogu Rynku i placu Solnego działa jedyny we Wrocławiu paternoster, czyli winda bez drzwi, która jeździ ze stałą prędkością, nie zatrzymując się na poszczególnych piętrach.

Wrocław jest piątym miastem w Europie pod względem liczby mostów (i kładek); plasuje się za Hamburgiem, Amsterdamem, Wenecją i Petersburgiem ^{[potrzebny przypis]}

Jako jedno z nielicznych miast w Europie ma zachowaną i stale wypełnioną wodą fosę miejską.

Wrocławski ratusz jest jednym z najstarszych ratuszy w Polsce. Na wysokiej wieży mieści się najstarszy w Polsce dzwon zegarowy i najstarszy, z 1368, zegar wieżowy. W piwnicach budynku znajduje się najstarsza (z XIV wieku) restauracja w Europie – Piwnica Świdnicka.

Miejsca[edytuj]

Pergola i Hala Stulecia

Wrocławska Fontanna Multimedialna przy Hali Stulecia nocą

Ogród Japoński w Parku Szczytnickim

• Hala Stulecia (dawniej Hala Ludowa) – obiekt wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO, uznany za pomnik historii
• Zespół historycznego centrum^[59] – uznany za Pomnik historii:
  • Ostrów Tumski (dawniej osobna wyspa) – najstarsza, zabytkowa część Wrocławia zasiedlona co najmniej od IX wieku, swój rozwój zawdzięcza dogodnemu położeniu, gdyż był to najwygodniejszy punkt przekraczania Odry.
  • Stare Miasto – najstarsza i najciekawsza część lewobrzeżnego Wrocławia, wywodząca się z trzynastowiecznego miasta lokacyjnego, m.in. ulice: Sukiennice, Rzeźnicza, Kuźnicza, Oławska, Psie Budy, Szewska, Uniwersytecka, Kotlarska, Odrzańska, Łaciarska, Wita Stwosza, Kurzy Targ, Białoskórnicza.
  • Rynek ze Starym Ratuszem, Nowym Ratuszem, Piwnicą Świdnicką i Browarem Spiż – jeden z największych rynków staromiejskich w Europie o wymiarach 205 na 175 m^[60]. Otaczające budynki reprezentują style różnych epok.
  • plac Solny – dawny średniowieczny plac targowy, swym narożnikiem styka się z Rynkiem. Prawdopodobna data powstania to koniec XIII wieku.
  • Nowy Targ – jeden z trzech historycznych placów targowych Wrocławia, powstał prawdopodobnie już około 1214
  • Plac Biskupa Nankiera.
• ulica Świdnicka – o łącznej długości ok. 1050 m. Jest jedną z głównych ulic Wrocławia
• Panorama Racławicka
• Stadion Miejski – jedna z aren Euro 2012
• Wrocławska Fontanna Multimedialna
• Pałac Królewski (Pałac Spätgenów)
• Ogród zoologiczny (założony w 1865)
• Ogród botaniczny – powołany w 1811 na terenie Ostrowa Tumskiego. Obszarem obejmuje 7,4 ha (i 0,33 ha pod szkłem), znajduje się w nim około 7,5 tysiąca gatunków roślin.
• Park Szczytnicki z Ogrodem Japońskim – zajmuje powierzchnię około 100 ha co sprawia, że jest jednym z największych parków Wrocławia. Park ma charakter krajobrazowy i duże walory kompozycyjne oraz dendrologiczne (około 400 gatunków drzew i krzewów).
• Stary Cmentarz Żydowski – zabytkowy cmentarz stanowiący obecnie Muzeum Sztuki Cmentarnej, które jest oddziałem Muzeum Miejskiego Wrocławia. Jego łączna powierzchnia wynosi 4,6 ha.
• Cmentarz Żołnierzy Włoskich.

Wyspy odrzańskie we Wrocławiu

Zespół wschodnich wysp odrzańskich we Wrocławiu

Kępa Mieszczańska

• Wyspy odrzańskie:
  • Kępa Mieszczańska – we Wrocławiu, w zachodniej (dolnej) części miejskiego odcinka Odry;
  • Wyspa Piasek znajduje się w obrębie historycznego starego miasta. Znajduje się tu kościół Najświętszej Marii Panny. Już we wczesnym średniowieczu przebiegał przez wyspę główny trakt w kierunku północ-południe;
  • Wyspa Słodowa – niewielka wysepka w obrębie wrocławskiego Starego Miasta;
  • Wielka Wyspa – na niej znajdują się osiedla Bartoszowice, Biskupin, Dąbie, Sępolno, Szczytniki, Zacisze, Zalesie.

Widok z Bulwaru Xawerego Dunikowskiego. Od lewej: Wyspa Piasek, Most Tumski, Ostrów Tumski i Most Pokoju

Mosty i kładki[edytuj]

 Osobny artykuł: Mosty i kładki we Wrocławiu.

Szwajcarski statek wycieczkowy na Odrze przy moście Pomorskim. W tle widoczny most Sikorskiego

Most Grunwaldzki

Most Rędziński

Przed II wojną światową w mieście istniały – licząc według obowiązujących wówczas niemieckich kryteriów definiujących budowle drogowe – 303 mosty. Obecnie wszystkie przedwojenne mosty, które uległy zniszczeniu podczas oblężenia w 1945 zostały odbudowane, powstało też kilkanaście całkiem nowych^[61]. Pomimo tego według kryteriów używanych współcześnie, uznaje się, że jest ich tylko od 117 (w tym 27 kładek) do 229, przy czym powierzchnia miasta od 1945 wzrosła ze 175,1 km² do 292,8 km². Według jeszcze innych kryteriów wszystkich mostów jest około 400^[62]. Największe i najważniejsze z mostów przerzucone są nad głównym i pobocznymi nurtami rzeki Odry (Stara Odra, Odra Północna i Południowa) i kanałów: Powodziowego, Żeglugowego, Bocznego, Miejskiego, Granicznego, Odpływowego i kilku pozostałych.

Przez obszar Wrocławia przepływa też kilkanaście innych, mniejszych rzek i strumieni, z których główne to cztery dopływy Odry: Ślęza, Oława (rozdzielająca się tu na dwa nurty – Oławę Górną i Dolną), Bystrzyca, Widawa, a z pomniejszych – Dobra, Zielona, Ługowina, Kasina, Oporówka, Łękawica, Piskorna, Młynówka, Trzciana, Czarna Woda, Rogożówka, Olszówka Krzycka, Grabiszynka, Brochówka i inne. Rzeki te i strumienie oraz przekopane sztuczne kanały tworzą liczne naturalne i kilka sztucznych wysp (zależnie od poziomu wody w rzece oraz od kryterium wielkości można się ich doliczyć do około 25), niektóre rzeki (prócz Odry – np. Widawa) mają swoje „stare” nurty płynące nieco inną trasą niż nurty główne; w wielu miejscach przedzielone są śluzami – niektóre ze śluz pełnią też rolę mostów lub kładek. Ponadto nad stale wypełnioną wodą wrocławską fosą miejską również przerzucone są ciągi komunikacyjne – piesze i kołowe. To wszystko sprawia że Wrocław bywa nazywany Wenecją Północy.

Ostatnią, wcale nie najmniej ważną kategorią mostów i kładek wrocławskich są kładki piesze i wiadukty drogowe ponad jezdniami ulic bądź torami kolejowymi.

Pomniki[edytuj]

Iglica

Pomnik Bolesława Chrobrego

Pomnik Pomordowanych na Kresach 1939–1947

Pomnik Pomarańczowej Alternatywy

Wrocławski krasnal-Śpioch

Powodzianka

Pomnik Diany

Lista pomników i miejsc pamięci narodowych we Wrocławiu:

• Pomnik Katyński w Parku Słowackiego
• Pomnik Pomordowanych na Kresach 1939–1947 – przy ul. Andrzeja Modrzewskiego-Frycza
• Pomnik Witolda Pileckiego na Promenadzie Staromiejskiej przy pl. Wolności
• Pomnik Ofiar stalinizmu – na pl. Wolności
• Pomnik Uczonych Polskich, Ofiar hitleryzmu^[63], na pl. Grunwaldzkim – napis „Nasz los przestrogą”
• Pomnik Orląt Lwowskich – na cmentarzu św. Rodziny na Sępolnie
• Pomnik Zesłańcom Sybiru
• Pomnik Rozstrzelanych Zakładników z Nowego Sącza
• Pomnik Wspólnej Pamięci
• Pomnik Zwycięstwa Żołnierza Polskiego
• Pomnik Bohaterów Powstania Węgierskiego
• Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Jana Nepomucena we Wrocławiu
• Pomnik św. Jana Nepomucena na Ostrowie Tumskim
• Pomnik św. Jana Nepomucena przy kościele św. Macieja
• Pogodynka
• „Powodzianka” (na pamiątkę powodzi tysiąclecia w 1997)
• Pomnik ku czci Chińczyków z Tian’anmen na pamiątkę masakry na placu Tian’anmen w Pekinie 4 czerwca 1989
• Pomnik Pamięci Zwierząt Rzeźnych, ustawiony w zaułku Stare Jatki (przed wojną Große Fleischbänke – „Wielkie Ławy Mięsne”), historycznym miejscu sprzedaży mięsa z pobliskich nadodrzańskich ubojni (obecnie znajdują się tam galerie artystyczne)
• Papieża Jana XXIII na ul. św. Marcina – napis „PACEM IN TERRIS” (łac. pokój na świecie), odsłonięty 5 V 1968
• Juliusza Słowackiego w Parku Słowackiego
• Mikołaja Kopernika w Parku Kopernika
• Fryderyka Chopina w Parku Południowym, odsłonięty 2 IX 2004
• Kolumna Chrystusa Króla Wszechświata na pl. Katedralnym, odsłonięty w 2000
• Sokratesa na Wyspie Bielarskiej
• Szermierz na pl. Uniwersyteckim (M. Laderer, 1904)
• króla Bolesława Chrobrego
• Pomnik Amora na Pegazie z 1914 w Parku Kopernika
• Pomnik Friedricha Schillera, niemieckiego poety i dramaturga (rekonstrukcja pomnika odsłoniętego 9 maja 1905)
• Pomnik Josepha von Eichendorffa w Parku Szczytnickim (sam pomnik został usunięty, pozostał postument z dwiema płaskorzeźbami)
• Pomnik Josepha von Eichendorffa w Ogrodzie Botanicznym
• Pomnik Karola Linneusza w Ogrodzie Botanicznym
• Pomnik Hrabiego Aleksandra Fredry na Rynku
• Pociąg do nieba
• Kamień pamiątkowy ku czci Bojowników o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne
• Głaz pamiątkowy Pracowników Drogi Wodnej
• Kamienie Stulecia
• 800 lat Oporowa 1201–2001
• 700 lat Kleciny 1313–2013 (tzw. Diabelski Kamień)^[64]
• Iglica
• Pomnik Anonimowego Przechodnia
• Pomnik Diany na skwerze Zbigniewa Cybulskiego
• Pomnik Pomarańczowej Alternatywy
• Wrocławskie krasnale

Kamienice[edytuj]

W bloku śródrynkowym znajdują się renesansowe domy między którymi przebiegają trzy wąskie uliczki. Należą do nich Sukiennice, domy przy przejściu Garncarskim oraz przejściu Żelaźniczym.

Liczne zabytkowe kamienice otaczają płytę Rynku:

• Kamienica Pod Gryfami (Rynek 2);
• Kamienica Pod Złotym Orłem;
• Kamienica Dwór Polski (Rynek 5)^[65];
• Kamienica Pod Złotym Słońcem (Rynek 6)^[66] (obecnie tworzone w niej jest Muzeum „Pana Tadeusza”);
• Kamienica Pod Błękitnym Słońcem (Rynek 7);
• Kamienica Pod Siedmioma Elektorami (Rynek 8)^[67];
• Kamienica Pod Starą Szubienicą (Rynek 19)^[68];
• Kamienica Pod Złotym Dzbanem (Rynek 22);
• Kamienica Pod Zieloną Dynią (Rynek 23);
• Kamienica Pod Złotym Pucharem (Rynek 26)^[69];
• Kamienica Pod Złotym Psem (Rynek 41 róg ul. Wita Stwosza 1);
• Kamienice Jaś i Małgosia (ul. św. Mikołaja 1 róg ul. Odrzańskiej 40);
• Kamienica Pod Złotym Pelikanem;
• Kamienica Pod Złotym Jeleniem;
• Kamienica Pod Głową św. Jana;
• Kamienica Pod Złotym Półksiężycem;
• Kamienica Pod Złotą Kotwicą;
• Kamienica Pod Morwą;
• Kamienica Pod Złotą Palmą;

Ponadto na terenie Starego Miasta zachowały się m.in.:

• Kamienica Heinricha von Rybischa (ul. Ofiar Oświęcimskich 1);
• kamienice przy ul. Rzeźniczej.

• 

  Kamienice przy Rynku

• 

  Kamienice przy placu Solnym

• 

  Kamienica Pod Siedmioma Elektorami

• 

  Kamienica Pod Gryfami

• 

  Kamienice Jaś i Małgosia

• 

  Kamienice przy ul. Rzeźniczej

• 

  Kamienica przy ul. T. Kościuszki 51

Gospodarka[edytuj]

Sky Tower – najwyższy budynek w Polsce w kategoriach wysokość do dachu oraz wysokość do najwyżej położonego piętra

Wrocław posiada drugi po Warszawie pod względem wielkości dochodów (3,814 mld zł w 2012) i wydatków (3,804 mld zł) budżet w Polsce. Dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca (6025 PLN) także ustępują jedynie Warszawie^[70]. W lipcu 2015 roku wskaźnik bezrobocia rejestrowanego we Wrocławiu wynosił 3,9%^[71].

We Wrocławiu mieszka 401 milionerów, czyli osób, których roczne dochody przekraczają 1 mln złotych (stan za rok 2014)^[72]. Energię elektryczną oraz grzewczą zapewnia miastu Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich Kogeneracja, Tauron Polska Energia oraz Fortum Power and Heat.

We Wrocławiu działają dwie stocznie rzeczne.

9 lipca 2015 Rada Miejska Wrocławia poparła wniosek Wrocławskiego Centrum Badań EIT+ i Agencji Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej o włączenie w granice Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej nieruchomości położonych na terenie gminy Wrocław, w rejonie ulic Stabłowickiej i Towarowej. Na terenie 15 ha powstanie pierwsza w kraju, specjalna strefa ekonomiczna nowej generacji – SSE 2.0. Zgodnie z planami Ministerstwa Gospodarki SSE 2.0 mają być dedykowane działalności badawczo-rozwojowej, koncentrować i stymulować działalność innowacyjną^[73].

W graniczących z Wrocławiem Bielanach Wrocławskich znajduje się największe centrum handlowo-rozrywkowe w Polsce - Aleja Bielany.

W Bielanach Wrocławskich 28 października 2014 roku swoje dwa magazyny logistyczne uruchomił Amazon.com^[74].

Firma Bosch-Siemens-Hausgeräte GmbH (BSH) będzie we Wrocławiu produkować lodówki i piekarniki^[75].

Transport[edytuj]

Docelowy układ dróg we Wrocławiu

Volvo 7700 Hybrid

Transport drogowy[edytuj]

Przez Wrocław przebiegają drogi europejskie, krajowe i wojewódzkie:

W Bielanach Wrocławskich bezpośrednio przy południowej granicy Wrocławia znajduje się węzeł A4 (E40) i dróg 5, 35 i 98.

Struktura sieci drogowej Wrocławia jest silnie zorientowana na centrum miasta, mając kształt promienisty. Do końca XX wieku wszystkie mosty drogowe na głównej odnodze Odry skupiały się na jej odcinku długości około 2,5 km.

W latach 1977–1991 wybudowano w centrum miasta Trasę W-Z. Od lat 80 XX wieku, etapami budowana jest obwodnica śródmiejska. W latach 2008–2011 wybudowana została Autostradowa Obwodnica Wrocławia (AOW), a od czerwca 2009 etapami budowana jest Wschodnia Obwodnica Wrocławia (WOW). Etapami budowana jest Zachodnia Obwodnica Wrocławia (ZOW) zwana także obwodnicą aglomeracyjną. 2 października 2015 rozpoczęła się budowa obwodnicy Leśnicy. W planie jest budowa obwodnicy staromiejskiej.

W podwrocławskim Mokronosie Dolnym znajduje się Laboratorium Drogowe GDDKiA.

Transport Publiczny[edytuj]

Na osiedlu Huby w podziemiach budowanego centrum handlowo-rozrywkowego „Wroclavia”, znajdzie się dworzec autobusowy obsługiwany przez Polbus-PKS (z siedzibą przy ul. Joannitów 13) oraz PKS z całego kraju, a także PolskiBus.com i wielu innych przewoźników oferujących połączenia krajowe i zagraniczne, m.in. Eurolines.

Miejski transport zbiorowy[edytuj]

Plac Grunwaldzki – węzeł przesiadkowy komunikacji miejskiej

„Polinka” – kolejka linowa nad Odrą

 Osobne artykuły: Komunikacja miejska we Wrocławiu, Tramwaje we Wrocławiu i Autobusy miejskie we Wrocławiu.

Miejski transport zbiorowy we Wrocławiu korzysta z 22 stałych linii tramwajowych, ich przebieg sporadycznie ulega zmianie ze względu na remonty torowisk i dróg. Rozległa sieć tramwajowa jest jedną z większych w kraju, obsługiwana jest przez MPK Wrocław.

Transport autobusowy w mieście również zapewnia głównie MPK Wrocław (58 linii dziennych i 13 nocnych), natomiast między Wrocławiem a sąsiednimi gminami Polbus-PKS, DLA, Sevibus, Trako, Marco Polo i kilku mniejszych prywatnych przewoźników.

1 października 2013 oddano do użytku kolej linową przez Odrę (budowaną od 25 kwietnia 2013 przez firmę Doppelmayr Garaventa Group), której rolą jest skomunikowanie budynków Politechniki Wrocławskiej przy Wybrzeżu Wyspiańskiego z budynkami kompleksu edukacyjno-badawczego Geocentrum Na Grobli. Przeprawa działa cały rok.

Przed I wojną światową w mieście istniała linia trolejbusowa. W latach 30. XX wieku i w czasie II wojny światowej Niemcy planowali zbudować metro we Wrocławiu. W latach 2012–2013 Biuro Rozwoju Wrocławia przygotowało wstępne projekty budowy metra^[76].

Miejski transport indywidualny[edytuj]

We Wrocławiu jest 255 km ścieżek rowerowych oraz około 100 km tras poprowadzonych wałami (stan na koniec roku 2016). W czerwcu 2011 uruchomiono samoobsługową sieć wypożyczalni rowerów, tzw. Wrocławski Rower Miejski^[77][78], działającą każdego roku w okresie 1 marca – 30 listopada.

W mieście działają korporacje taxi oraz Uber.

Transport kolejowy[edytuj]

Wrocław Główny

Pociąg ED250 na stacji Wrocław Główny

 Osobny artykuł: Transport kolejowy we Wrocławiu.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Stacje i przystanki kolejowe we Wrocławiu.

Wrocław jest jednym z większych w Polsce węzłów kolejowych. Ma połączenia z większością miast w kraju, w tym szybkie połączenia składami Pendolino z Jelenią Górą, Wałbrzychem, Opolem, Częstochową i Warszawą. Najważniejszym dworcem osobowym jest Wrocław Główny. Natomiast Wrocław Brochów to druga pod względem wielkości stacja towarowa w Polsce, także Wrocław Gądów jest dużą stacją towarową.

Z Wrocławia wychodzą linie kolejowe w kierunkach: Leszno – Poznań, Opole – Katowice – Kraków, Opole – Lubliniec – Częstochowa, Legnica – Węgliniec – Zgorzelec, Legnica – Żagań – Żary, Głogów – Zielona Góra, Strzelin – Kłodzko – Kudowa-Zdrój, Strzelin – Kłodzko – Międzylesie, Jaworzyna Śląska – Świdnica, Jaworzyna Śląska – Wałbrzych – Jelenia Góra – Szklarska Poręba, Oleśnica – Ostrów Wielkopolski – Łódź – Warszawa.

Ponadto istnieją nieczynne linie kolejowe:

• nr 285 Wrocław – Bielany Wrocławskie – Kobierzyce – Sobótka – Świdnica
• Wrocław – Kobierzyce – Dzierżoniów.

Etapami tworzona jest Wrocławska Kolej Aglomeracyjna.

Transport lotniczy[edytuj]

Terminal T2 wrocławskiego portu lotniczego

Na terenie miasta znajduje się międzynarodowy Port Lotniczy Wrocław-Strachowice (ang. Copernicus Airport Wrocław) obsługiwany przez PLL LOT, Lufthansę, Germanwings, Ryanair, Wizz Air, SAS i Sprint Air.

Około 11 km od centrum miasta znajduje się Lądowisko Wrocław-Szymanów, natomiast ok. 25 km na południowy zachód od centrum miasta znajduje się Lądowisko Mirosławice.

Istnieją także lądowiska dla helikopterów: lądowisko Wrocław-Dolnośląski Szpital Specjalistyczny, lądowisko Wrocław-4 Wojskowy Szpital Kliniczny, lądowisko Wrocław-Uniwersytecki Szpital Kliniczny, lądowisko Wrocław-Stadion Miejski, lądowisko Wrocław-Szpital Wojewódzki oraz lądowisko Wrocław-Nowy Szpital.

Transport wodny[edytuj]

 Osobne artykuły: Wrocławski węzeł wodny, Drogi wodne we Wrocławiu i Odrzańska Droga Wodna.

Na terenie miasta znajduje się także port rzeczny na Odrze.

Przed II wojną światową i przez pewien okres po jej zakończeniu funkcjonował Tramwaj wodny we Wrocławiu.

Turystyka[edytuj]

Bazylika św. Elżbiety Węgierskiej z tarasem widokowym

Statek białej floty na Przystani przy Hali Targowej

Afrykarium

Centrum Informacji Turystycznej mieści się w Rynku w kamienicy nr 14.

W roku 2011 Wrocław odwiedziło około 3 miliony turystów^[79], a w roku 2016 około 5 milionów.

We Wrocławiu funkcjonuje „Free Walking Tour” (freewalkingtour.com).

Miasto posiada wiele punktów widokowych zlokalizowanych na zabytkach, są to m.in.: wieża północna Katedry św. Jana Chrzciciela, wieża Bazyliki św. Elżbiety, Wieża matematyczna Uniwersytetu Wrocławskiego, Mostek Czarownic między wieżami Katedry polskokatolickiej św. Marii Magdaleny. Także na 49 piętrze Sky Tower znajduje się punkt widokowy będący najwyżej położonym punktem widokowym na budowli w Polsce.

Wrocław posiada dwa obiekty na liście Pomników Historii – najcenniejszego wyróżnienia przyznawanego w kraju obiektom uznanym za szczególnie wartościowe dla kultury, będących pod patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej. Są nimi: Zespół historycznego centrum i Hala Stulecia.

Dużą popularnością cieszą się rejsy statkami białej floty, pływającymi po Odrze. Głównymi przystaniami są Przystań Zwierzyniecka i Przystań przy Hali Targowej. Popularnym sposobem zwiedzania miasta są także przejażdżki zabytkowymi tramwajami oraz odkrytym zabytkowym autobusem Jelcz 043. Innym ciekawym sposobem zwiedzania miasta jest poszukiwanie wrocławskich krasnali.

Licznie odwiedzany jest wrocławski Ogród Zoologiczny, który jest najstarszym zoo w Polsce i posiada największą w Polsce liczbę gatunków zwierząt.

Często odwiedzane są także nocne pokazy Wrocławskiej Fontanny multimedialnej, Ogród Japoński, Ogród Botaniczny, Aquapark Wrocław, Park linowy na Wyspie Opatowickiej oraz Kraina Miniatur i Park dinozaurów przy ul. Wróblewskiego 9.

Częstym celem wycieczek turystów odwiedzających Wrocław jest także pobliska góra Ślęża.

Szlaki turystyczne:

• Szlak Historii i Tradycji Wrocławia;
• Szlak dookoła Wrocławia im. doktora Bronisława Turonia;
• Droga św. Jakuba – Via Regia;
• EuroVelo 9 – Europejska Federacja Cyklistów wyznaczyła szlak rowerowy o przebiegu pokrywającym się z Bursztynowym Szlakiem.

Kultura i rozrywka[edytuj]

Strefa kibica podczas Euro 2012 na placu Solnym

Dawny zamek książęcy podczas Festiwalu Dobrego Piwa

 Osobny artykuł: Kultura we Wrocławiu.

Wrocław jest jednym z największych ośrodków kulturalnych i intelektualnych w Polsce, o wielowiekowej tradycji. Wrocław był gospodarzem Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju, Kongresu eucharystycznego 1997, Mistrzostw Europy w Koszykówce Mężczyzn 1963 i 2009, Mistrzostw Europy w Piłce Siatkowej Kobiet 2009, Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej Mężczyzn 2012, Mistrzostw Świata w Podnoszeniu Ciężarów 2013, Mistrzostw Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2014.

Wrocław został wybrany na Europejską Stolicę Kultury 2016 i Światową Stolicę Książki 2016. Miasto będzie gospodarzem Mistrzostw Europy w Piłce Ręcznej Mężczyzn 2016, Olimpiady Teatralnej 2016, Europejskiej Nagrody Filmowej 2016 i World Games 2017.

Znajduje się tu spora liczba teatrów, muzeów, kin i galerii sztuki, zapewnia swym mieszkańcom i turystom szeroką ofertę kulturalną – od muzyki dawnej do projektów z obszaru sztuki nowoczesnej. Wizytówką kulturalną Wrocławia stały się festiwale muzyczne o międzynarodowym znaczeniu, m.in. Wratislavia Cantans, Jazz nad Odrą, Przegląd Piosenki Aktorskiej, Thanks Jimi Festival czy mniej znane: Musica Polonica Nova, Forum Musicum i Jazztopad.

Miasto słynie z dużej ilości klubów muzycznych, dyskotek, pubów oraz multi-tapów. Największa ich liczba znajduje się w Rynku i okolicach, a także w Pasażu Niepolda, w estakadzie kolejowej przy ulicach Bogusławskiego i Kolejowej, na Wzgórzu Partyzantów i na Dworcu Świebodzkim. W mieście istnieje także wiele domów publicznych zwanych agencjami towarzyskimi.

Każdego roku w drugi weekend czerwca odbywa się największy w Polsce i jeden z największych w Europie festiwal piwny – Festiwal Dobrego Piwa.

We Wrocławiu odbywają się festiwale filmowe: Nowe Horyzonty, Festiwal Kina Amatorskiego i Niezależnego KAN, Międzynarodowy Festiwal Filmowy Ofensiva.

Tutaj ma swoją siedzibę Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”, który jest instytucją kultury prowadzoną przez Miasto Wrocław i ma na celu dokumentowanie i upowszechnianie wiedzy o powojennej historii Wrocławia i Dolnego Śląska oraz ziemiach zachodnich.

Od roku 2010 co rok 11 listopada w dniu Narodowego Święta Niepodległości odbywa się Marsz Patriotów^[80].

W listopadzie 2015 Wrocław był gospodarzem zjazdu Platformy Europejskiej Pamięci i Sumienia^[81].

21 czerwca 2011 Wrocław został wybrany na Europejską Stolicę Kultury roku 2016^[82]. W aplikacji do ESK 2016 tak opisano to, co najbardziej wyróżniało kandydaturę Wrocławia od kandydatur innych miast Polski:

„Wrocław jako współczesna europejska metropolia zaczął się od powstania „Solidarności”. Pięknie to ujął dawny wrocławianin, amerykański historyk niemieckiego pochodzenia, Fritz Stern: „Teraz, patrząc z oddali, widziałem jak Wrocław lat 80. nabierał nowego znaczenia, stając się prawdziwą twierdzą Solidarności, tego polskiego ruchu społecznego, który doprowadził do samowyzwolenia Europy Wschodniej, a także do zjednoczenia Niemiec”. (…) „Solidarność” zmierzała tu bowiem do wolności trzema nurtami: pierwszy wiązał się ze strukturami „Solidarności” sprzed stanu wojennego; drugi to konspiracyjny ruch „Solidarności Walczącej”, nawiązujący do Polskiego Państwa Podziemnego z II wojny światowej; trzeci zaś to młodzieżowa „Pomarańczowa Alternatywa”, która walkę z komunizmem w prześmiewczy, lecz skuteczny sposób powierzyła krasnoludkom.”^[83]

24 czerwca 2014, podczas zjazdu UNESCO w Paryżu, Wrocław został wybrany Światową Stolicą Książki na rok 2016. To co przyczyniło się do zwycięstwa, to przede wszystkim program miasta z zakresu promocji czytelnictwa na poziomie lokalnym, regionalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym. Przewodnicząca komisji Światowej Stolicy Książki, Irina Bokova, w przemówieniu pogratulowała Wrocławiowi zwycięstwa jako pierwszemu polskiemu miastu, które otrzymało ten tytuł^[84].

23 kwietnia 2015 utworzono we Wrocławiu Park kulturowy Stare Miasto^[85].

Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu jest jedną z 15 bibliotek w Polsce, która otrzymuje egzemplarz obowiązkowy^[86].

Muzea[edytuj]

Gmach Główny Muzeum Narodowego we Wrocławiu

Muzeum Miejskie – dawny pałac królewski

We Wrocławiu znajduje się kilkanaście znaczących obiektów muzealnych. Należy do nich Muzeum Narodowe we Wrocławiu, zawierające między innymi zbiory przeniesione ze Lwowa i Kijowa, jedyne w Polsce Muzeum Architektury, restytuowane w 1995 Muzeum Książąt Lubomirskich we Wrocławiu i Muzeum Sztuki Mieszczańskiej w Ratuszu.

Do atrakcji kulturalnych należy też zaliczyć Panoramę Racławicką – rotundę, będącą oddziałem Muzeum Narodowego, w której mieści się panoramiczne malowidło o wymiarach: 120x15 metrów przedstawiające bitwę pod Racławicami z 4 kwietnia 1794.

19 kwietnia 2009 Muzeum Miejskie otworzyło kolejny oddział mieszczący się w odrestaurowanym pałacu królewskim (zamku królów pruskich) w centrum miasta. Część budynku zajmują drobiazgowo odrestaurowane komnaty królewskie. Dwa skrzydła gmachu zajmuje wystawa „1000 lat Wrocławia”. Na wystawie prezentowanych jest prawie trzy tysiące eksponatów, wiele z nich pochodzi ze zbiorów polskich i niemieckich kolekcjonerów oraz Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, skarbca katedry św. Jana i Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu.

Arsenał Miejski jest oddziałem Muzeum Miejskiego, w jego południowym i wschodnim skrzydle znajduje się Muzeum Militariów, a w starym spichlerzu ma swoją siedzibę Archiwum Budowlane Muzeum Architektury i od 2001 Muzeum Archeologiczne.

• Muzeum Przyrodnicze powstało w 1814 i znajduje się na terenie Ogrodu Botanicznego;
• Muzeum Sztuki Medalierskiej założony w 1964 oddział Muzeum Miejskiego. Jako jedyne w Polsce gromadzi zbiory z zakresu medalierstwa i falerystyki;
• Muzeum Archidiecezjalne założone w 1898 na terenie Ostrowa Tumskiego gromadzi zabytki starożytne i gotyckie, głównie z czasów piastowskiego Śląska. W zbiorach znajduje się m.in. Księga henrykowska z najstarszym zapisanym po polsku zdaniem oraz obraz Madonna pod jodłami;
• Mauzoleum Piastów Śląskich mieści się w kościele św. Klary i św. Jadwigi i posiada m.in. urnę z sercem księżniczki Karoliny, ostatniej Piastówny z 1707;
• Muzeum Poczty i Telekomunikacji jest jedyną tego typu placówką w Polsce i prezentuje unikalne zbiory poczty polskiej od XVI w;
• Muzeum Geologiczne przy Uniwersytecie powstało w 1866;
• W 1812 powstało Muzeum Mineralogiczne;
• Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego ukazuje historię uczelni od 1702 do czasów współczesnych, mieści się w gmachu głównym Uniwersytetu Wrocławskiego;
• Muzeum Człowieka znajduje się w budynku Katedry Antropologii Uniwersytetu Wrocławskiego i posiada zbiory jeszcze z czasów przedwojennych;
• Muzeum Etnograficzne znajduje się w dawnym Pałacu Biskupów Wrocławskich przy placu Zgody;
• Muzeum Akademii Sztuk Pięknych jest częścią ASP we Wrocławiu przy pl. Polskim;
• Muzeum Sztuki Cmentarnej obejmuje teren Starego Cmentarza Żydowskiego przy ul. Ślężnej;
• Muzeum Archeologiczne w swoich zbiorach posiada części Skarbu zakrzowskiego oraz Skarbu kotowickiego;
• Muzeum Odry;
• Muzeum Farmacji;
• Muzeum Współczesne Wrocław mieszczące się w bunkrze na placu Strzegomskim;
• Hydropolis – stała wystawa edukacyjna poświęcona wodzie (otwarte 05.12.2015)
• Muzeum Sztuki Współczesnej w Pawilonie Czterech Kopuł (otwarte 27.06.2016^[87]);
• Muzeum Ziem Zachodnich (zwane także Centrum Historii Zajezdnia) (otwarte 16.09.2016)^[88][89][90];
• Muzeum „Pana Tadeusza” w Kamienicy Pod Złotym Słońcem (od 2016, w zbiorach znajdzie się m.in. oryginalny rękopis Pana Tadeusza);
• Muzeum Teatru w pałacu królewskim (planowanie otwarcie 29 marca 2017 r.)^[91][92])
• Muzeum Fotografii (w trakcie tworzenia).

Teatry[edytuj]

Opera Wrocławska

Wrocławski Teatr Lalek

W dzisiejszym Wrocławiu działa kilkanaście teatrów i grup teatralnych. Do ważniejszych zaliczyć można Teatr Polski złożony z trzech scen, Teatr Współczesny powstały w początkach lat 70. XX wieku we Wrocławiu, będący inicjatorem Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego DIALOG-WROCŁAW odbywającego się co 2 lata.

Tradycje operowe we Wrocławiu, sięgające pierwszej połowy XVII w., podtrzymuje Opera Wrocławska wzniesiona w latach 1839–1841.

Dla melomanów ważna jest również Filharmonia Wrocławska utworzona w 1954, m.in. z inicjatywy hr. Wojciecha Dzieduszyckiego. Przedstawienia operetkowe na dwóch scenach wystawia natomiast Teatr Muzyczny Capitol.

Kina[edytuj]

Dom Handlowy „Renoma” (1930)

We Wrocławiu znajduje się 6 multipleksów: 2 kina należą do sieci kin Helios: Nowe Horyzonty i w Centrum Handlowo-Rozrywkowym Magnolia Park, 2 kina posiada Multikino – w Centrum Handlowym Arkady Wrocławskie i w Centrum Handlowo-Rozrywkowym Pasaż Grunwaldzki natomiast jedno kino należy do sieci Cinema City i mieści się w Centrum Handlowym Korona. Oprócz nich Wrocław może pochwalić się także kameralnymi kinami o znacznie dłuższej historii, jak Lwów, Lalka czy Warszawa (obecnie Dolnośląskie Centrum Filmowe). Większość kin osiedlowych została w ostatnich latach zamknięta.

W Centrum Handlowo-Rozrywkowym Magnolia Park znajdowało się kino 5D.

Kąpieliska[edytuj]

Ta sekcja od 2016-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Aquapark Wrocław

Zabytkowy budynek Wrocławskiego Centrum Spa (1897)

We Wrocławiu znajduje się największy w Polsce aquapark – Aquapark Wrocław^[93] z basenami krytymi i odkrytymi działającymi cały rok.

Basen Kąpielowy Orbita w Parku Zachodnim posiada 50-metrowy kryty basen i dwa baseny odkryte.

Inne baseny kryte to:

• Zakład Pływania AWF Wrocław na terenie Stadionu Olimpijskiego;
• Basen WKS Śląsk Wrocław przy ulicy Racławickiej;
• Wrocławskie Centrum Spa przy ulicy Teatralnej z najstarszym krytym basenem w mieście otwartym w roku 1897. W sumie w kompleksie znajdują się trzy kryte baseny;
• Basen w szkole przy ulicy Zemskiej;
• Basen w szkole sportowej przy ulicy Trwałej;
• Basen w szkole przy ulicy Wieczystej;
• Pływalnia Uniwersytetu Ekonomicznego przy ul. Kamiennej;
• Pływalnia Uniwersytetu Przyrodniczego przy ulicy Chełmońskiego;
• Centrum Basenowo-Sportowe Redeco;
• Punkt Rekreacji w Hotelu Wrocław;

Kąpieliska odkryte działające sezonowo:

• Kąpielisko Morskie Oko;
• Staw Królewiecki;
• Basen Kąpielowy Kłokoczyce na Psim Polu;
• Kąpielisko Glinianki – w kompleksie tym znajduje się WakePark Wrocław – Centrum Sportów Wodnych, które oferuje m.in. wyciąg do nart wodnych i wakeboardu, szkółkę, wypożyczalnię sprzętu, Banana Tiki Bar, Boardshop, sztuczny tor do skimboardu, rowery wodne.

Lodowiska[edytuj]

• lodowisko na Pergoli;
• lodowisko przy Stadionie Miejskim;
• lodowisko w Hali Orbita przy ul. Wejherowskiej;
• lodowisko w Zespole Szkół nr 3 przy ul. Szkockiej 64;
• lodowisko w Zespole Szkół nr 14 przy al. Brücknera 10;
• lodowisko przy ul. Spiskiej.

Wrocław w literaturze[edytuj]

W roku 1959 wydana została książka „So kämpfte Breslau” napisana przez Hansa von Ahlfena i Hermanna Niehoffa, ostatnich dowódców Festung Breslau. Polskie wydanie ukazało się dopiero w roku 2008 pod tytułem „Festung Breslau w ogniu”.

W 1963 wydano książkę „Upadek Festung Breslau” Karola Joncy i Alfreda Koniecznego, a w 1966 opracowany przez nich pamiętnik księdza Paula Peikerta „Kronika dni oblężenia Wrocławia” („Festung Breslau in den Berichten eines Pfarrers. 22 Januar bis 6 Mai 1945”). W 1970 roku ukazała się książka Bolesława Dolaty „Wyzwolenie Dolnego Śląska w 1945 roku”, w roku 1975 „Bitwa o Wrocław” Ryszarda Majewskiego i Teresy Sozańskiej. W 1982 wydano „Dolny Śląsk 1945 – Wyzwolenie”, a w 1985 „Wrocław – godzina zero” obie autorstwa Ryszarda Majewskiego. W roku 2003 ukazała się książka „Obce Miasto. Wrocław 1945” autorstwa Gregora Thuma. W 2011 wydana została „Hitler’s Final Fortress – Breslau 1945”, którą napisał Richard Hargreaves. W roku 2013 ukazały się: zredagowana przez Tomasza Głowińskiego „Festung Breslau 1945 – Nieznany Obraz”, zawierająca zbiór 13 referatów wygłoszonych na konferencji naukowej, która odbyła się w maju 2011 roku na Uniwersytecie Wrocławskim oraz „Moje przeżycia w Festung Breslau – Z zapisków kapłana” autorstwa Waltera Lassmanna, proboszcza parafii św. Józefa przy dzisiejszej ul. Krakowskiej, który był jednym z 35 księży katolickich, którzy dostali pozwolenie na pozostanie w oblężonej twierdzy.

Wrocławski filolog i pisarz, Marek Krajewski, poświęcił cykl książek kryminalnych detektywowi Eberhardowi Mockowi oraz miastu Breslau. Została też wydana książka Michała Karczmarka „Wrocław Eberharda Mocka – Przewodnik na podstawie książek Marka Krajewskiego”. We Wrocławiu będzie można zwiedzać stworzone w jednej z przedwojennych kamienic w Śródmieściu mieszkanie Eberharda Mocka (według książek jego mieszkanie w latach 30 znajdowało się przy Zwingerplazt 1 [obecny Plac Teatralny] w kamienicy Sachsów).

W 2002 roku wydawnictwo ATUT opublikowało pierwszy tom poetyckiego pamiętnika lirycznego pt. „Wratislavia cum figuris”, autorstwa Gabriela Leonarda Kamińskiego (księgarza, wydawcy, pisarza związanego z miastem od 1957 roku). Tom zawiera 44 wiersze, które opowiadają o wrocławskich ulicach, spotkaniach ze znanymi ludźmi. Książce towarzyszą stylowe czarno-białe zdjęcia Witolda Zielińskiego. W 2013 roku ukazał się tom II.

W lutym 2013 roku nakładem Wydawnictwa Literackiego wydana została książka Błażeja Przygodzkiego pt. „Z chirurgiczną precyzją”, której akcja dzieje się we Wrocławiu. Akcja kilku utworów Wojciecha Żukrowskiego toczy się we Wrocławiu, podobnie utwory Andrzeja Ziemiańskiego często opisują miasto. Także akcja powieści Niskie Łąki Piotra Siemiona dzieje się we Wrocławiu.

Najobszerniej dzieje Wrocławia zostały opisane w książce Mikrokosmos: portret miasta środkowoeuropejskiego autorstwa Normana Daviesa i Rogera Moorhouse’a.

W roku 2011 ukazał się 1104-stronnicowy Leksykon architektury Wrocławia, a w roku 2013 – 960-stronnicowy Leksykon zieleni Wrocławia. W marcu 2015 Wrocław złoży wniosek o nadanie tytułu „Miasto Literatury UNESCO”.

Wrocław w filmie[edytuj]

Ulica Miernicza we Wrocławiu jest często wykorzystywana przez filmowców

We Wrocławiu swoje siedziby mają Centrum Technologii Audiowizualnych (dawniej Wytwórnia Filmów Fabularnych), Szkoła Kaskaderów Filmowych, ATM Grupa, Grupa 13 i Tako Media.

We Wrocławiu zadebiutowali m.in. Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski, Sylwester Chęciński i powstało wiele filmów, m.in.: Popiół i diament, Rękopis znaleziony w Saragossie, Sami swoi, Lalka, Morderca zostawia ślad, Mniejsze niebo, Wielki Szu, Konsul, Zaraza, Przepraszam, czy tu biją?, Kobieta samotna, Wściekły, Wyjście awaryjne, Kobieta na wojnie, Character, Aimée & Jaguar, Córka konsula, Nie ma zmiłuj, Avalon, Most Powietrzny, Bezmiar sprawiedliwości, Kobieta w Berlinie, Enen, Randka w ciemno, Sala samobójców, Wygrany, 80 milionów, Biegnij chłopcze biegnij, Hiszpanka, Szczęście świata^[94] i „Most Szpiegów”^[95] (2015).

We Wrocławiu kręcono także znane polskie seriale: Świat według Kiepskich, Fala zbrodni, Pierwsza miłość, Licencja na wychowanie, Tancerze, Głęboka woda, Bodo^[96] i niektóre odcinki innych seriali: Czterej pancerni i pies i Stawka większa niż życie były kręcone we Wrocławiu (w „Stawce” Wrocław występował jako Berlin, m.in. dworzec główny, a Teatr Lalek występował jako Teatr Roma).

Edukacja[edytuj]

Gmach Uniwersytetu Wrocławskiego

Budynek główny Politechniki Wrocławskiej (1905–1911)

 Osobny artykuł: Edukacja we Wrocławiu.

Wrocław jest trzecim co do wielkości w Polsce ośrodkiem uniwersyteckim. Na samych studiach stacjonarnych uczy się tu około 150 tysięcy osób^[97].

Uczelnie publiczne to:

• Uniwersytet Wrocławski założony w 1702;
• Politechnika Wrocławska założona w 1910/1945^[98] (na bazie niemieckiej Technische Hochschule z 1910 roku);
• Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich (dawna Akademia Medyczna) założony w 1950, posiada tradycje kształcenia sięgające 1811;
• Uniwersytet Ekonomiczny (dawna Akademia Ekonomiczna) założony w 1947;
• Uniwersytet Przyrodniczy (dawna Akademia Rolnicza) założony w 1951;
• Akademia Wychowania Fizycznego założona w 1950;
• Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta założona w 1946;
• Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego założona w 1948;
• Akademia Wojsk Lądowych im. gen. Tadeusza Kościuszki założona w 2002;
• Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika Solskiego;
• Kolegium Pracowników Służb Społecznych założone w 2006.

Oprócz licznych placówek państwowych we Wrocławiu mieści się duża liczba uczelni prywatnych i ośrodków badawczych.

Media[edytuj]

Centra i ośrodki nadawcze[edytuj]

We Wrocławiu

• Dom Akademicki „Kredka”;
• Komin EC Wrocław.

Obejmujące zasięgiem Wrocław

• RTON Żórawina;
• RTCN Ślęża.

Stacje radiowe[edytuj]

• Radio RAM;
• Radio Eska Wrocław;
• Akademickie Radio LUZ;
• RMF Maxxx Wrocław dawniej Radio Aplauz;
• Radio Wrocław;
• Katolickie Radio Rodzina;
• Radio Złote Przeboje;
• Radio ZET Gold Wrocław dawniej Radio Traffic FM;
• Radio RMF FM;
• Radio WAWA Wrocław.
• Radio Pogoda

Stacje telewizyjne[edytuj]

• TV Odra
• Echo24
• TeDe – nieistniejąca już stacja TV
• TVP3 Wrocław
• PTV Echo – nieistniejąca już stacja TV, która była pierwszą prywatną telewizją w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej

Prasa[edytuj]

Dzienniki[edytuj]

• Gazeta Dolnośląska (dolnośląska edycja Gazety Wyborczej);
• Polska – Gazeta Wrocławska (dolnośląska edycja dziennika „Polska”);
• Auto Giełda Dolny Śląsk.

Czasopisma[edytuj]

• Tygodnik Wrocławski;
• Wrocławski Gość Niedzielny (tygodnik);
• Wrocławianin (dwutygodnik);
• Odra (miesięcznik);
• Gazeta Południowa (miesięcznik);
• Nowe Życie (miesięcznik);
• CD-Action (miesięcznik);
• Magazyn Miłośników Matematyki (kwartalnik).
• Magazyn Goodlife Wrocław

Pisma już nie ukazujące się[edytuj]

• Gazeta Robotnicza (przekształcona w Gazetę Wrocławską);
• Słowo Polskie („Pionier”);
• Wieczór Wrocławia;
• Dziennik Dolnośląski;
• Biuletyn Dolnośląski;
• Monitor Dolnośląski;
• Nowiny Szląskie;
• Schlesische Zeitung;
• Żołnierz Ludu;
• Sprawy i Ludzie;
• Naprzód Dolnośląski;
• Nasz Wrocław;
• WTK;
• Panorama dolnośląska.

Religia[edytuj]

 Osobne artykuły: Religia we Wrocławiu i Kościoły protestanckie we Wrocławiu.

Archikatedra św. Jana Chrzciciela

XVIII w. grobowiec głównego patrona Wrocławia bł. Czesława w kościele dominikanów

Kościół Imienia Jezus (uniwersytecki)

Kościół Michała Archanioła – nawa

Katedra św. Marii Magdaleny Kościoła polskokatolickiego

Synagoga Pod Białym Bocianem

Od roku 1000, na mocy dekretu papieża Sylwestra II, Wrocław stał się stolicą nowo powołanej diecezji wrocławskiej (jednej z czterech w Polsce), od 1929 archidiecezji wrocławskiej, a od 1992 metropolii wrocławskiej. Jest siedzibą wrocławskiej diecezji Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP (1947), prawosławnej diecezji wrocławsko-szczecińskiej (1951), a także diecezji wrocławsko-gdańskiej Kościoła greckokatolickiego (1997).

Od czasu włączenia Wrocławia do Państwa polskiego po II wojnie światowej największą grupą wyznaniową są katolicy. Konsekwentnie, najwięcej świątyń chrześcijańskich należy do archidiecezji wrocławskiej obrządku łacińskiego, która istnieje nieprzerwanie od 1000 r. Do 1821 r. należała ona jako diecezja do metropolii Gnieźnieńskiej, potem podporządkowano ją bezpośrednio Stolicy apostolskiej. W 1930 r. stała się archidiecezją^[99]. Patronem katedry od czasów średniowiecza jest Jan Chrzciciel, którego głowa jest w centrum herbu miasta. Głównym patronem miasta w 1963 r. ogłoszony został przez papieża Pawła VI bł. Czesław Odrowąż, którego zabytkowy grób w kościele dominikanów ocalał w bombardowaniu w czasie oblężenia Festung Breslau^[100]. Od 1702 r., kiedy powstała Akademia Leopoldyńska, istnieje w mieście wydział teologiczny. Po wyjeździe niemieckich profesorów teologii po II wojnie światowej, został on wskrzeszony dopiero w 1968 r. – w wyniku antykościelnej polityki władzy komunistycznej już oddzielnie od Uniwersytetu, jako samodzielny wrocławski wydział teologiczny na prawach papieskich^[101]. Wydaje on czasopismo teologiczne pt. Wrocławski Przegląd Teologiczny^[102]. Archidiecezja ma także rozgłośnię radiową Katolickie Radio Rodzina.

Obecność wielu grup religijnych jest rezultatem złożonej przeszłości miasta, w której Wrocław zamieszkiwały przeróżne narodowości.

Pozostałością po tworzących niegdyś większość mieszkańców niemieckich protestantach jest do dziś mała niemieckojęzyczna wspólnota ewangelicko-augsburska. Jednocześnie istnieje polskojęzyczna wspólnota luterańska oraz ewangelicko-reformowana. Na terenie miasta działa również kilkanaście kościołów protestanckich innych wyznań – do tej grupy należą między innymi wrocławskie zbory Kościoła Chrześcijan Baptystów, Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego, Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego, Kościoła Zielonoświątkowego, Ewangelicznego Kościoła Reformowanego, Kościoła Wolnych Chrześcijan czy Wspólnoty Kościołów Chrystusowych, a także niezależny charyzmatyczny (neozielonoświątkowy) Kościół Wrocław dla Jezusa.

Po 45 latach swą greckokatolicką wiarę w obrządku ukraińsko-bizantyjskim mogą również bez przeszkód wyznawać Ukraińcy i Łemkowie, którzy do miasta zostali przesiedleni ze wschodniej Polski w ramach tzw. akcji „Wisła”. Tuż po wojnie, jako skutek przesiedleń mniejszości narodowych ze wschodnich terenów kraju, powstały tu również dwie wspólnoty prawosławne. Obecnie we Wrocławiu działają 4 parafie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (w tym jedna wojskowa). Są one odwiedzane przez Ukraińców i Łemków wyznających prawosławie, a także niewielką liczbę Rosjan i Polaków.

Na życie religijne dolnośląskiej stolicy wpływ ma także dziewiętnastowieczna emigracja Polaków do Ameryki. Utworzyli oni w nowej ojczyźnie własny Kościół Polskokatolicki, który z kolei w okresie międzywojennym trafił do Polski. Liczną grupę stanowili także Żydzi, czego śladem jest do dziś Synagoga pod Białym Bocianem. W XIX w. rabinem był tu jeden z ideowych przywódców judaizmu reformowanego Abraham Geiger. We Wrocławiu wychowała się Edyta Stein, konwertytka na katolicyzm, karmelitanka i patronka Europy.

Wrocławcy buddyści skupieni są głównie we wspólnotach Świątyni Buddyjskiej Horakuji (Rinzai Zen i Sōtō Zen), Ośrodka Misyjnego Druk Jesze Dordże (Drukpa Kagyu), Ośrodka Misyjnego (Sōtō Zen), Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu. Stworzony został również Projekt Dharma mający na celu zebranie w jednym miejscu informacji o buddyjskich grupach i ośrodkach.

Znaczącą grupę stanowią również Świadkowie Jehowy zgromadzeni w 25 zborach. Korzystają oni z kompleksu czterech Sal Królestwa przy ul. Reymonta oraz dwóch obiektów na terenie miasta (na ul. Ołtaszyńskiej i ul. Kiełczowskiej) i dwóch poza miastem^[103] i są drugą co do wielkości grupą wyznaniową we Wrocławiu (ponad 3500 głosicieli).

Wrocław jest także największym w Polsce skupiskiem Karaimów. Tutaj mieszkał ostatni polski hazzan Rafał Abkowicz oraz funkcjonowała jedyna w historii powojennej Polski kienesa.

Wrocław dwa razy był gospodarzem dorocznego Europejskiego Spotkania Młodych organizowanego przez Wspólnotę Taize. Pierwsze takie spotkanie odbyło się w 1989, drugie w 1995^[104]. W dniach od 25.05 do 1.06.1997r. w Hali Stulecia odbył się 46. Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny z udziałem papieża Jana Pawła II.

Sport[edytuj]

Pierwsze polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” we Wrocławiu założone w 1893 roku.

Stadion Miejski we Wrocławiu

Najpopularniejszym klubem sportowym jest Śląsk Wrocław – Mistrz Polski 1977, 2012 oraz zdobywca Pucharu Polski 1976, 1987.

Śląsk Wrocław jest 17-krotnym Mistrzem Polski w koszykówce mężczyzn oraz 15-krotnym Mistrzem Polski w piłce ręcznej mężczyzn. KS AZS Wrocław jest 8-krotnym Mistrzem Polski w piłce nożnej kobiet.

Na Stadionie Olimpijskim swoje mecze rozgrywają żużlowcy Sparty Wrocław, czterokrotnego drużynowego mistrza Polski (1993, 1994, 1995, 2006).

Miasto było jednym z czterech polskich miast, w których rozgrywano Mistrzostwa Europy w piłce nożnej mężczyzn UEFA Euro 2012. Mecze odbywały się na Stadionie Miejskim. Było gospodarzem Mistrzostw świata w podnoszeniu ciężarów w 2013 roku. Posiada tor wyścigów konnych (w Polsce są tylko 3), usytuowany jest on na Partynicach. Co roku w mieście odbywa się Wrocław Maraton. Odbywały się tu Mistrzostwa Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2014. W 2017 roku miasto będzie organizatorem zawodów World Games 2017^[105].

Administracja[edytuj]

Wrocław jest miastem na prawach powiatu. Jest też członkiem aglomeracji wrocławskiej i Unii Metropolii Polskich.

Samorząd[edytuj]

 Osobny artykuł: Prezydent Wrocławia.

Mieszkańcy miasta wybierają do Rady Miejskiej we Wrocławiu 37 radnych.

Podział administracyjny[edytuj]

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Wrocławia.

Wrocław dzieli się administracyjnie na 48 osiedli, stanowiących jednostki pomocnicze miasta. Niegdyś miasto składało się z 5 dzielnic: Psie Pole, Śródmieście, Stare Miasto, Krzyki, Fabryczna, które obecnie nie posiadają własnej osobowości prawnej, stanowią jednak nadal kryterium organizacji wielu urzędów i instytucji.

Bezpieczeństwo publiczne[edytuj]

Dolnośląskie Centrum Medyczne „Dolmed” – budynek z 1977 roku

Nowo wybudowany Szpital Wojewódzki

We Wrocławiu znajduje się centrum powiadamiania ratunkowego, które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999^[110].

Służba zdrowia[edytuj]

 Osobny artykuł: Służba zdrowia we Wrocławiu.

Wrocław posiada kilkanaście szpitali oraz znaczną liczbę państwowych i prywatnych przychodni i ośrodków zdrowia. Dzięki współpracy z tutejszą Akademią Medyczną 12 lutego 1958 dokonano tu pierwszej w Polsce operacji na otwartym sercu, a 31 marca 1966 pierwszą operację przeszczepienia nerki od żywego dawcy. Były to wówczas osiągnięcia o znaczeniu europejskim. III Klinika Chirurgii, kierowana przez prof. Z. Jeziorę, w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wyspecjalizowała się w operacjach wytwórczych przełyku, uzyskując czołowe miejsce w kraju.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Szpitale we Wrocławiu.

Jednostki wojskowe[edytuj]

 Osobny artykuł: Garnizon Wrocław.

Stosunki międzynarodowe[edytuj]

Miasta partnerskie[edytuj]

Miasta partnerskie^[111]

Miasto	Kraj	Data rozpoczęcia współpracy
Araucária	Brazylia	Od 2006[112]
Breda	Holandia	Od 1991[113]
Charlotte	Stany Zjednoczone	Od 1991[114]
Drezno	Niemcy	Od 1991[115]
Grodno	Białoruś	(od 28 lipca 2005 zawieszone)
Guadalajara	Meksyk	Od 1995[116]
Hradec Králové	Czechy	od 2003
Kowno	Litwa	od 2003
Lwów	Ukraina	od 2002
Ramat Gan	Izrael	Od 1997[117]
Reykjavík	Islandia	Od 2017[118]
Lille	Francja	Od 2009[119]
Wiesbaden	Niemcy	Od 1987[117]
Vienne (departament)	Francja	1990

Placówki konsularne[edytuj]

Lista placówek konsularnych funkcjonujących obecnie we Wrocławiu^[120]. Z wyjątkiem konsulatu Generalnego Niemiec (przed 1993 NRD) są to placówki konsuli honorowych^[121]

• Konsulat Generalny Niemiec;
• Konsulat Republiki Austrii;
• Konsulat Republiki Bułgarii;
• Konsulat Republiki Chile;
• Konsulat honorowy Republiki Czeskiej;
• Konsulat Królestwa Danii;
• Konsulat Królestwa Niderlandów (Holandii);
• Konsulat Stanów Zjednoczonych Meksyku;
• Konsulat honorowy Republiki Słowackiej;
• Konsulat Szwecji;
• Konsulat honorowy Ukrainy;
• Konsulat Wielkiej Brytanii;
• Agencja Konsularna Francji;
• Konsulat Honorowy Luksemburga;
• Honorowy Konsulat Finlandii.

Osoby związane z Wrocławiem[edytuj]

Fontanna „Szermierz” (1904)

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Wrocławiem.

Nobliści[edytuj]

• Theodor Mommsen (1902) – historyk, poeta oraz prawnik niemiecki.
• Philipp Lenard (1905) – fizyk, nagrodę otrzymał dzięki swej pracy nad promieniowaniem katodowym.
• Eduard Buchner (1907) – niemiecki profesor chemii. Prowadził badania z dziedziny związków cyklicznych (odkrycie pirazolu), nad alkoholową fermentacją drożdżową i procesami fermentacyjnymi.
• Paul Ehrlich (1908) – chemik i bakteriolog, wynalazł salwarsan – lekarstwo przeciwko kile stosowane przed wynalezieniem antybiotyków.
• Gerhart Hauptmann (1912) – dramaturg i powieściopisarz, był przedstawicielem nurtu naturalistycznego w teatrze.
• Fritz Haber (1918) – chemik niemiecki pochodzenia żydowskiego, nagrodę otrzymał za opracowanie metody syntezy amoniaku, umożliwiającej produkcję nawozów sztucznych.
• Friedrich Bergius (1931) – prace badawcze nad wysokociśnieniowym uwodornianiem węgla do węglowodorów ciekłych – benzyna syntetyczna (metoda Bergiusa), scukrzaniem drewna (hydroliza celulozy).
• Otto Stern (1943) – fizyk, nagrodę otrzymał za swój wkład w rozwój metody wiązki molekularnej i odkrycia momentu magnetycznego protonu.
• Max Born (1954) – sformułował standardową obecnie interpretację kwadratu funkcji falowej (ψ*ψ) w równaniu Schrödingera jako gęstości prawdopodobieństwa znalezienia cząstki.
• Reinhard Selten (1994) – ekonomista niemiecki, Nagrodę Nobla otrzymał za osiągnięcia w dziedzinie teorii gier.

Honorowi obywatele Wrocławia^[122][edytuj]

Civitate Wratislaviensi Donatus:

• Ferdinand Heinke (1831)
• August von Ende (1870)
• Arthur Johnson Hobrecht (1872)
• Heinrich Robert Göppert (1875)
• Ernst Wachler (1875)
• Max von Forckenbeck (1878)
• Carl Friedrich Eduard Bartsch (1878)
• Wilhelm von Tümpling (1880)
• Adolph Menzel (1885)
• Helmut Karl Bernhard von Moltke (1890)
• Gustav Dickhuth (1892)
• Otto Theodor von Seydewitz (1894)
• Ferdinand Julius Cohn (1897)
• Wilhelm Salomon Freud (1901)
• Maximilian von Ysselstein (1902)
• Hermann von Hatzfeld-Trachenberg (1903)
• Otto Mühl (1907)
• Robert von Zedlitz-Trützschler (1909)
• Georg Bender (1912)
• Georg Kopp (1912)
• Wiktor II Amadeusz von Ratibor (1913)
• Remus von Woyrsch (1919)
• Gerhart Hauptmann (1922)
• Alfred von Scholtz (1924)
• Paul von Hindenburg (1927)
• Adolf Hitler (1933)
• Helmuth Brückner (1933)
• Hermann Göring (1935)
• Fritz Hofmann (1936)
• Wilhelm Frick (1937)
• Josef Wagner (1938)
• Joseph Goebbels (1938)
• Józef Stalin (1945)
• Władysław Gomułka (1946)
• Stanisław Piaskowski (1946)
• Stanisław Popławski (1947)
• Konstanty Rokossowski (1949)
• Ryszard Malinowski (1963)
• Mirosław Hermaszewski (1978)
• Romesh Chandra (1979)
• Alfred Jahn (1993)
• Tadeusz Różewicz (1994)
• Henryk Tomaszewski (1995)
• Henryk Gulbinowicz (1996)
• Jan Paweł II (1997)
• Jerzy Grotowski (1998)
• Wojciech Dzieduszycki (1999, zrzekł się tytułu w 2006)
• Jan Nowak-Jeziorański (2000)
• Václav Havel (2001)
• Norman Davies (2002)
• Andrzej Wajda (2003)
• Władysław Bartoszewski (2004)
• Lech Wałęsa (2005)
• Sylwester Chęciński (2006)
• Kurt Masur (2007)
• Dalajlama XIV (2008)
• Urszula Kozioł (2009)
• Aleksandra Natalli-Świat (2010, pośmiertnie)
• Władysław Stasiak (2010, pośmiertnie)
• Jerzy Szmajdziński (2010, pośmiertnie)
• Władysław Frasyniuk (2011)^[123]
• Eugeniusz Get-Stankiewicz (2012, pośmiertnie)^[124]
• Bogdan Zdrojewski (2013)^[125]
• Jan Miodek (2014)^[125]
• Ks. Stanisław Orzechowski (2015)^[126]
• Ojciec Ludwik Wiśniewski (2015)^[126]
• Adolf Juzwenko (2016)^[127]
• Karol Cyryl Modzelewski (2016)^[127]
• Kornel Morawiecki (2016)^[127]

W 2012 roku władze magistratu oficjalnie przyznały, iż honorowe obywatelstwa miasta Wrocław nadane przed 1945 rokiem, tracą swoją moc z powodu braku ciągłości prawnej między dzisiejszym Wrocławiem a tym przedwojennym.

Więcej:

• Blaski i cienie, czyli rzecz o honorowych obywatelach Wrocławia
• Czy Hitler przestanie być honorowym obywatelem Wrocławia?

Panoramy miasta[edytuj]

Widok z punktu widokowego na 49. piętrze Sky Tower w kierunku północnym i północno-wschodnim (styczeń 2014)

Panorama północno-wschodnia (180°) z 23. piętra nieistniejącego już budynku „Poltegoru” przy ul. Powstańców Śl. 95 (czerwiec 2005[128])

Panorama południowa (~90°) z tego samego miejsca i w tym samym czasie

Zobacz też[edytuj]

• toponimia Wrocławia
• parki we Wrocławiu
• tunele we Wrocławiu
• hotele we Wrocławiu
• Wielki Cmentarz
• średniowieczny cmentarz żydowski we Wrocławiu
• cmentarz żydowski we Wrocławiu przy ul. Gwarnej
• Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu
• Nowy Cmentarz Żydowski we Wrocławiu
• Cmentarz Oficerów Radzieckich we Wrocławiu
• Kamienie Stulecia
• b. Konsulat RP we Wrocławiu
• Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu
• Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis
• Młyn Siedmiu Kół
• Encyklopedia Wrocławia
• Historia piwowarstwa we Wrocławiu

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• G. Hassel: Vollständige und neueste Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie. Weimar: Geographische Institute Weimar, 1819.
• Norman Davies, R. Moorhouse: Mikrokosmos: Portret miasta środkowoeuropejskiego, Kraków 2002, ​ISBN 83-240-0172-7​.
• Tadeusz Drankowski, Olgierd Czerner: Wrocław z lotu ptaka, Ossolineum Wrocławs 1992.
• Ryszard Majewski: Wrocław godzina zero, Krajowa Agencja Wydawnicza Wrocław 1985.
• Karol Jonca, Alfred Konieczny: Upadek „Festung Breslau”, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wrocław 1963.
• Beata Maciejewska: Dzieje miasta Wrocław, Wrocław 2002.
• K. Maleczyński, M. Morelowski, A. Ptaszycka: Wrocław: Rozwój urbanistyczny, Warszawa 1956.
• W. Długoborski, J. Gierowski, K. Maleczyński: Dzieje Wrocławia do roku 1807, Warszawa 1958.
• Gregor Thum: Obce miasto: Wrocław 1945 i potem, Wrocław: Via Nova 2006.
• Till van Rahden: Juden und andere Breslauer: Die Beziehungen zwischen Juden, Protestanten und Katholiken in einer deutschen Großstadt von 1860 bis 1925, Vandenhoeck & Ruprecht Getynga 2000, ​ISBN 3-525-35732-X​.
• Mariusz Urbanek: Dolny Śląsk. Siedem stroń świata, Wydawnictwo MAK Wrocław 2003.
• Agnieszka Zabłocka-Kos: Zrozumieć miasto: Centrum Wrocławia na drodze ku nowoczesnemu city, 1807–1858. Wrocław: Via Nova, 2006.
• Skrypt historyczny Stowarzyszenia Historycznego Legionów Polskich i Legii Polsko-Włoskiej w Nysie, Nysa 2010, pod red. Marek Szczerski, kpt. Tomek.
• M. Bukowski, M. Zlat, Ratusz Wrocławski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1958

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Strona internetowa Wrocławia
• Centrum Informacji Turystycznej
• tripadvisor
• Wrocław uncut
• Wratislaviae Amici
• Wrocław w panoramach sferycznych
• Wrocław w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” z lat 1880–1902 (tom XIV s. 24–48)
• Wrocław będzie odbudowany w kronice PKF w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej

p • d • e Województwo dolnośląskie Miasta na prawach powiatu Jelenia Góra • Legnica • Wałbrzych • Wrocław (siedziba) Powiaty bolesławiecki • dzierżoniowski • głogowski • górowski • jaworski • jeleniogórski • kamiennogórski • kłodzki • legnicki • lubański • lubiński • lwówecki • milicki • oleśnicki • oławski • polkowicki • strzeliński • średzki • świdnicki • trzebnicki • wałbrzyski • wołowski • wrocławski • ząbkowicki • zgorzelecki • złotoryjski Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga Portal:Województwo dolnośląskie • Wikiprojekt:Dolny Śląsk

p • d • e Podział administracyjny Polski Województwa dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Siedziby wojewodów i sejmików Białystok • Bydgoszcz • Gdańsk • Gorzów Wielkopolski • Katowice • Kielce • Kraków • Lublin • Łódź • Olsztyn • Opole • Poznań • Rzeszów • Szczecin • Toruń • Warszawa • Wrocław • Zielona Góra Podziały administracyjne województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Herby województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Flagi województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Województwa proponowane staropolskie • środkowopolskie • środkowopomorskie • Warszawa Inne jednostki podziału powiaty • gminy

p • d • e Miasta województwa dolnośląskiego Bardo • Bielawa • Bierutów • Bogatynia • Boguszów-Gorce • Bolesławiec • Bolków • Brzeg Dolny • Bystrzyca Kłodzka • Chocianów • Chojnów • Duszniki-Zdrój • Dzierżoniów • Głogów • Głuszyca • Góra • Gryfów Śląski • Jawor • Jaworzyna Śląska • Jedlina-Zdrój • Jelcz-Laskowice • Jelenia Góra • Kamienna Góra • Karpacz • Kąty Wrocławskie • Kłodzko • Kowary • Kudowa-Zdrój • Lądek-Zdrój • Legnica • Leśna • Lubań • Lubawka • Lubin • Lubomierz • Lwówek Śląski • Mieroszów • Międzybórz • Międzylesie • Milicz • Mirsk • Niemcza • Nowa Ruda • Nowogrodziec • Oborniki Śląskie • Oleśnica • Olszyna • Oława • Piechowice • Pieńsk • Pieszyce • Piława Górna • Polanica-Zdrój • Polkowice • Prochowice • Prusice • Przemków • Radków • Siechnice • Sobótka • Stronie Śląskie • Strzegom • Strzelin • Syców • Szczawno-Zdrój • Szczytna • Szklarska Poręba • Ścinawa • Środa Śląska • Świdnica • Świebodzice • Świeradów-Zdrój • Świerzawa • Trzebnica • Twardogóra • Wałbrzych • Wąsosz • Węgliniec • Wiązów • Wleń • Wojcieszów • Wołów • Wrocław • Zawidów • Ząbkowice Śląskie • Zgorzelec • Ziębice • Złotoryja • Złoty Stok • Żarów • Żmigród Portal:Województwo dolnośląskie • Wikiprojekt:Dolny Śląsk

p • d • e Dzielnice administracyjne i osiedla Wrocławia (1952–1990) Fabryczna Gajowa • Gajowice • Gałów • Gądów Mały • Grabiszyn • Grabiszynek • Janówek • Jarnołtów • Jerzmanowo • Kozanów • Kuźniki • Leśnica • Marszowice • Maślice • Mokra • Muchobór Mały • Muchobór Wielki • Nowa Karczma • Nowe Domy • Nowy Dwór • Oporów • Osiniec • Pilczyce • Popowice • Pracze Odrzańskie • Pustki • Ratyn • Stabłowice • Strachowice • Złotniki • Żar • Żerniki Krzyki Bieńkowice • Bierdzany • Borek • Brochów • Dworek • Gaj • Glinianki • Huby • Jagodno • Klecina • Krzyki • Księże Małe • Księże Wielkie • Lamowice Stare • Nowy Dom • Ołtaszyn • Opatowice • Partynice • Południe • Przedmieście Oławskie • Rakowiec • Siedlec • Świątniki • Tarnogaj • Wilczy Kąt • Wojszyce Psie Pole Karłowice • Kleczków • Kłokoczyce • Kowale • Lesica • Ligota • Lipa Piotrowska • Miłostków/Marzanów • Mirowiec • Osobowice • Pawłowice • Polanka • Polanowice • Poświętne • Pracze Widawskie • Psie Pole • Rędzin • Różanka • Sołtysowice • Strachocin • Swojczyce • Świniary • Widawa • Wojnów • Zakrzów • Zgorzelisko Stare Miasto Stare Miasto • Przedmieście Świdnickie • Szczepin Śródmieście Bartoszowice • Biskupin • Dąbie • Nadodrze • Ołbin • Plac Grunwaldzki • Sępolno • Zacisze • Zalesie • Szczytniki

p • d • e Miasta Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich 2001 Madryt • 2002 Aleksandria • 2003 Nowe Delhi • 2004 Antwerpia • 2005 Montreal • 2006 Turyn • 2007 Bogota • 2008 Amsterdam • 2009 Bejrut • 2010 Lublana • 2011 Buenos Aires • 2012 Erywań • 2013 Bangkok • 2014 Port Harcourt • 2015 Inczon • 2016 Wrocław • 2017 Konakry • 2018 Ateny Portal:Literatura

p • d • e Związek Hanzeatycki Wykaz miast hanzeatyckich WERSALIKAMI PÓŁGRUBYMI oznaczono miasta-przywódców rejonów lub okręgów; WERSALIKAMI — miasta które odegrały poważną rolę w Hanzie Region nadreński (Ren – Moza) Dinant • Duisburg • Düsseldorf • Emmerich • Grieth (de) • KOLONIA • Neuss • Nijmegen • Roermond • Tiel • Venlo • Wessel • Zaltbommel Region Ijssel i Zuiderzee Arnhem • DEVENTER • Doesborg • Elburg • Harderwijk • Hasselt • Hattem • KAMPEN • Ommen • Stavoren • Zutphen • Zwolle Wybrzeże Morza Północnego Groningen • BREMA • Stade • Buxtehude • HAMBURG Między Renem i Wezerą (Westfalia) Ahlen • Allendorf (de) • Altena • Arnsberg • Attendorn • Beckum • Belecke (de) • Bielefeld • Blankenstein (de) • Bocholt • Bochum • Bodefeld (de) • Borgentreich • Borken • Brakel • Breckerfeld • Brilon • Coesfeld • Dorsten • DORTMUND • Drolshagen • Dülmen • Essen • Eversberg (de) • Freienohl (de) • Fürstenau • Geseke • Grevenstein (de) • Hachen (de) • Hagen • Haltern • Hamm • Hattingen • Herford • Hirschberg (de) • Hörde • Hüsten (de) • Iburg (de) • Iserlohn • Kallenhardt (de) • Kamen • Langscheid (de) • Lemgo • Lüdenscheid • Lünen • Melle • Menden • Minden • MÜNSTER • Neheim (de) • Neuenrade • Neustadt • Nieheim • Oldenzaal • Olpe • OSNABRÜCK • Paderborn • Peckelsheim (de) • Plettenberg • Quakenbrück • Ratingen • Recklinghausen • Rheine • Rüthen • Schwerte • SOEST • Solingen • Sundern • Telgte • Unna • Vörden (de) • Vreden • Warburg • Warendorf • Warstein • Wattenscheid (de) • Werl • Werne • Westhofen (de) • Wetter • Wiedenbrück (de) Między Wezerą i Łabą (Dolna Saksonia) Alfeld • Aschersleben • Bockenem • BRUNSZWIK • Einbeck • Gardelegen • GOSLAR • Gronau • Halberstadt • Hameln • Hanower • Helmstedt • HILDESHEIM • LÜNEBURG • MAGDEBURG • Osterburg • Quedlinburg • Salzwedel • Seehausen • Stendal • Tangermünde • Ulzen • Werben Niemcy środkowe (na południe do Harzu między górną Wezerą i Soławą) Duderstadt • Erfurt • Getynga • Halle • Merseburg • Mühlhausen • Naumburg • Nordhausen • Northeim • Osterode • Uslar Brandenburgia Berlin • Brandenburg • Frankfurt nad Odrą • Havelberg • Kolno (de) • Kyritz • Perleberg • Przestawilk Wybrzeże Bałtyku (na zachód od Odry) Kilonia • LUBEKA • WYSZOMIERZ • ROZTOKA • STRZAŁÓW • Gryfia • Dymin • Guczkowo • SZCZECIN Pomorze Zachodnie (na wschód od Odry) Białogard • Darłowo • Goleniów • Gryfice • Kamień • Kołobrzeg • Koszalin • Sławno • Słupsk • Stargard • Trzebiatów • Wolin Prusy, Polska Braniewo • Chełmno • GDAŃSK • Elbląg • KRÓLEWIEC • TORUŃ • WROCŁAW • KRAKÓW Inflanty DORPAT • Goldingen • Kokenhusen • Lemsal • Parnawa • REWEL • Roop • RYGA • Valmiera • Viljandi • Wenden • Windawa Szwecja Kalmar • Nyköping • SZTOKHOLM • VISBY