Tworzenie stron internetowych

	Zwoleń
	Zwoleń
	; Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Zwoleniu
	Herb Zwolenia
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	zwoleński
Gmina	Zwoleń; gmina miejsko-wiejska
Data założenia	1425
Prawa miejskie	1425
Burmistrz	Bogusława Janina Jaworska
Powierzchnia	15,91 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 7 940; 499,1 os./km²
Strefa numeracyjna;	(+48) 48
Kod pocztowy	26-700
Tablice rejestracyjne	WZW
	Położenie na mapie powiatu zwoleńskiego Zwoleń
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Zwoleń
	Położenie na mapie Polski Zwoleń
	51°21′25″N 21°35′02″E/51,356944 21,583889
TERC; (TERYT)	1436054
SIMC	0974096
	Urząd miejski pl. Kochanowskiego 1; 26-700 Zwoleń
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta w Polsce. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Zwoleń – miasto w Polsce, w województwie mazowieckim, siedziba powiatu zwoleńskiego i gminy Zwoleń. Położone nad rzeką Zwolenką, na Wzniesieniach Południowomazowieckich, historycznie w Małopolsce. Miasto królewskie w powiecie radomskim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku^[3].

Według danych z 31 grudnia 2012, miasto miało 8240 mieszkańców^[4].

Położenie[edytuj]

Miasto leży w południowej części województwa mazowieckiego, we wschodniej części Równiny Radomskiej^[5].

Przez miasto przepływa niewielka rzeka Zwolenka, dopływ Wisły.

Historycznie należy do Małopolski. Leżało w ziemi sandomierskiej, następnie w województwie sandomierskim.

Historia[edytuj]

Zwoleń powstał na gruncie wsi Gotardowa Wola w latach 20. XV w., na mocy przywileju wydanego przez króla Władysława Jagiełłę. Datowane dokumenty lokacyjne z 1425 poświadczają zaawansowany już stopień zasadzenia osady.

Lustracja miasta z 1564 potwierdza ważność szlaku komunikacyjnego biegnącego z Lublina przez Zwoleń do Radomia i Wielkopolski. Ważnym czynnikiem do intensywnego rozwoju miasta było rzemiosło, które już w 1555 otrzymało prawo zrzeszania się w cechy.

W latach 1566-1575 Jan Kochanowski był prebendarzem miejscowej parafii. W wyniku potopu szwedzkiego Zwoleń poniósł ogromne straty materialne i ludzkie, które zaważyły na jego dalszych losach i spowodowały, że miasto nie powróciło już do dawnej świetności. Po upadku insurekcji kościuszkowskiej i III rozbiorze Polski miasto weszło w skład zaboru austriackiego. W 1808 przebywał tu, wraz ze swym sztabem książę Józef Poniatowski. Po likwidacji Księstwa Warszawskiego i utworzeniu w 1815 Królestwa Polskiego, Zwoleń wszedł w jego skład.

Od tego momentu zmienił się ustrój miasta, wprowadzono urząd burmistrza wraz z jego ławnikami. Za udział w powstaniach narodowych władze carskie zdegradowały Zwoleń do miasta osady. Efektem tego był zastój ekonomiczno-gospodarczy. W latach 1870–1925 Zwoleń był osadą miejską w gminie Zwoleń. 10 czerwca 1925 rozporządzeniem Rady Ministrów Zwoleń ponownie został wpisany w poczet miast; jednocześnie rozszerzono jego granice^[6].

W początkach I wojny światowej w okolicach miejscowości rozgrywały się ciężkie boje toczone przez wojska austriackie z oddziałami rosyjskimi. W samym Zwoleniu stacjonował sztab austriackiego korpusu gen. Paula Puhalli^[7] W 1921 w Zwoleniu mieszkało około 8544 osób z czego 3787 Żydów. Do chwili wybuchu wojny liczba żydowskich mieszkańców wzrosła do około 5000^[8].

Nieistniejąca obecnie synagoga w Zwoleniu, która spłonęła po zbombardowaniu miasta przez Niemców we wrześniu 1939

Wybuch II wojny światowej okazał się tragiczny w skutkach, miasto zostało mocno zniszczone^[9]. Między innymi spłonęła zabudowa rynku i miejscowa synagoga. Za udział w ruchu oporu (Armia Krajowa i Bataliony Chłopskie) mieszkańcy Zwolenia i okolic trafiali do więzień lub byli rozstrzeliwani w egzekucjach na placu Jana Kochanowskiego, a także ginęli w katowniach gestapo. Po zajęciu miasta przez Niemców, zamieszkujący je Żydzi byli zmuszani do prac porządkowych. Wielokrotnie byli też ofiarami wymuszeń niemieckich żandarmów z Sandomierza^[10]. Miały miejsce egzekucje Żydów w radomskim więzieniu za opuszczanie terenu getta w Zwoleniu^[11]. W Zwoleniu istniała delegatura radomskiego komitetu Żydowskiej Samopomocy Społecznej^[12]. W marcu 1941 do Zwolenia przesiedlono część Żydów z Przytyka^[13]. Getto w Zwoleniu powstało w lutym 1942.^[14] Było zamieszkane przez około 6000 osób, tak ze Zwolenia jak i Pionek, Garbatki, Gniewoszowa, Sarnowa i Kazanowa. Żydów zmuszano do pracy przy regulacji Wisły oraz wysyłano do obozów pracy w Pustkowie, Skarżysku-Kamiennej i Dęblinie^[15]. 18 sierpnia 1942 Niemcy zaczęli zwozić do Zwolenia Żydów z Gniewoszowa, Janowic, Oblas, Pionek i Policzny. Liczba ludności wzrosła do około 9000-11000^[16]^[17]. Zwoleńskie getto zostało zlikwidowane 29 września 1942 r, kiedy około 10 000-10 500 ludzi zostało wywiezionych do obozu w Treblince^[17]^[18]. W czasie wojny Niemcy zniszczyli żydowski cmentarz. Zwoleńscy Żydzi walczyli i ginęli w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR i LWP^[19]. Po pewnym czasie od zakończeniu działań wojennych, w czerwcu 1945 w Zwoleniu odnotowano obecność 73 Żydów^[20].

Dalsza historia Zwolenia to dźwiganie się z pożogi wojennej. Przykładem tego może być powołanie w pierwszych miesiącach po ustaniu działań wojennych gimnazjum przekształconego później w liceum ogólnokształcące. Uruchomiono również średnią szkołę rolniczą.

30 września 1954 w Zwoleniu został utworzony powiat, który należał do województwa kieleckiego, co podniosło znacznie rangę miasta. Powstały dogodne warunki do rozwoju infrastruktury gospodarczej i przemysłowej. Powstała filia Zakładów Metalowych "Łucznik" oraz Zakłady Mięsne.

W latach 1970-1972 Zwoleń zdobył I miejsce w konkursie "Mistrz Gospodarności". Po likwidacji powiatu 21 sierpnia 1975 gmina i miasto zostają połączone w jedną jednostkę administracyjną i włączone do nowo powstałego województwa radomskiego. W skład gminy weszło 28 okolicznych wsi. Na podstawie ustawy z marca 1990 o terenowej organizacji rządowej 1 sierpnia 1990 został utworzony w Zwoleniu przez Szefa Rady Ministrów Urząd Rejonowy, obejmujący swym zasięgiem 7 gmin w tym miasta Zwoleń i Lipsko. W 1999 Zwoleń stał się siedzibą powiatu obejmującego 5 gmin: gminę Tczów, gminę Kazanów, gminę Przyłęk, gminę Policzna oraz gminę Zwoleń. Powiat wszedł w skład województwa mazowieckiego.

Komunikacja[edytuj]

Zwoleń leży w południowo-wschodniej części województwa mazowieckiego, na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 79 Warszawa – Sandomierz – Kraków – Bytom i drogi krajowej nr 12 Łęknica – Żary – Żagań – Głogów – Leszno – Kalisz – Sieradz – Piotrków Trybunalski – Radom – Puławy – Lublin – Dorohusk, która na odcinku Piotrków Trybunalski – Dorohusk ma stać się drogą ekspresową S12 z obwodnicą miasta.

Zwoleń nie posiada stacji kolejowej, niemniej jednak posiada połączenia autobusowe z Lublinem, Warszawą, Radomiem, Tarnobrzegiem, Ustrzykami Dolnymi, Sanokiem, Mielcem, Krakowem, Rzeszowem, Zamościem, Tomaszowem Lubelskim, Poznaniem, Katowicami, Łodzią, Lipskiem, Kozienicami, Iłżą, Puławami, Wrocławiem, Częstochową, Piotrkowem Tryb., Kielcami i Chełmem. Obsługiwane są przez PKS i firmy prywatne.

Instytucje oświatowe[edytuj]

W Zwoleniu działają Szkoła Podstawowa im. Władysława Jagiełły, Publiczne Gimnazjum, Niepubliczne Gimnazjum przy Liceum Ogólnokształcącym im. Jana Kochanowskiego, Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego oraz Zespół Szkół Rolniczo-Technicznych im. Bohaterów Walki z Faszyzmem. Założony także został Uniwersytet Trzeciego Wieku, którego zadaniem jest animacja osób starszych oraz zwiększenie ich aktywności w życiu kulturalnym.

Demografia[edytuj]

Piramida wieku mieszkańców Zwolenia w 2014 roku ^[2].

Sport[edytuj]

W Zwoleniu działa nieformalny klub rowerowy^{[potrzebny przypis]} oraz brydżowy (od 2001), klub tenisa ziemnego, klub piłkarski Zwolenianka, klub szachowy Hetman (przy Domu Kultury) oraz MPKS (miejski parafialny klub sportowy) i UMKS "Orlęta" Zwoleń – młodzieżowy klub piłki ręcznej. W 2013 roku został ukończony nowoczesny skatepark na terenie Orlika.

Kultura[edytuj]

W Zwoleniu odbywa się szereg imprez kulturalnych, organizowanych przez Dom Kultury oraz władze miasta i powiatu. Najbardziej znaną są coroczne imieniny Pana Jana poświęcone Janowi Kochanowskiemu. Odbywają się one w przedostatnią niedzielę czerwca (pierwsza niedziela wakacji). Na tę imprezę zapraszani są różni sławni goście. Zaproszeni byli m.in.:Szymon Wydra, Ryszard Rynkowski, Jerzy Zelnik, Czesław Majewski, Tadeusz Ross, Dariusz Jakubowski, Stachursky, Alicja Majewska, Marek Torzewski, zespoły Budka Suflera i Kombii, uczestnicy programu Europa da się lubić i inni. Na innych imprezach w Zwoleniu wystąpili także zespół Boys i Ewelina Flinta. W 2000 Zwoleń odwiedził w ramach kampanii wyborczej przed wyborami prezydenckimi prezydent Aleksander Kwaśniewski.

Zabytki i pomniki[edytuj]

Kaplica św. Anny

kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z XVI wieku, z kaplicami Kochanowskich, w podziemiach której spoczywają szczątki Jana Kochanowskiego wraz z rodziną oraz Owadowskich, spokrewnionych z Kochanowskimi;
kaplica św. Anny przy ul. Wojska Polskiego;
pomnik Jana Kochanowskiego z Urszulką, przy Gimnazjum, od ul. Kościelnej;
pomnik Jana Kochanowskiego w centralnej części parku na pl. Jana Kochanowskiego;
pomnik Władysława II Jagiełły przy Szkole Podstawowej przy ul. Ludowej;
pomnik św. Jana przy ul. św. Jana;
ściana straceń w północno-wschodniej części pl. Jana Kochanowskiego.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie:

Plac Kochanowskiego

Zvolen
Ploeszti

Sławni ludzie[edytuj]

Pomnik Jana Kochanowskiego w Zwoleńskim parku

Jan Kochanowski – poeta, proboszcz parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
Władysław II Jagiełło – król Polski, nadawca praw miejskich
Stanisław Chomętowski – starosta zwoleński 1706-1728
Stanisław Tarło (zm. 1599) – starosta zwoleński do 1599
Stanisław Witowski – starosta zwoleński 1641-1649
Karol Gregorek – piłkarz
Paweł Janeczek – porucznik Biura Ochrony Rządu, jedna z ofiar katastrofy polskiego samolotu Tu-154 w Smoleńsku.

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 1.10.2009].
↑ ^a^b http://www.polskawliczbach.pl/Zwolen, w oparciu o dane GUS.
↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 XII 2012 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-11-24. ISSN 1734-6118.
↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
↑ Dz.U. z 1925 r. Nr 62, poz. 435
↑ Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, Wspomnienia Wielkiej Wojny, Warszawa 2015
↑ Eugeniusz Fąfara Gehenna ludności żydowskiej s. 625
↑ Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim s. 58
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 36, częściowo za Wojciech Lipowski Lekarz: wspomnienia s. 75-76
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 105, za Kazimierz Jaroszek i Sebastian Piątkowski Martyrologia s. 13-26
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 108
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 141
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 116 i 151
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 151
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 165
↑ ^a^b Eugeniusz Fąfara op. cit. s. 625
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 166
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 233
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 235
↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 11 lutego 2013.

Bibliografia[edytuj]

Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej Kraków 2004 ISBN 83-7271-260-3
Wojciech Lipowski Lekarz: wspomnienia Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Warszawa 1980 ISBN 83-205-3213-2
Kazimierz Jaroszek i Sebastian Piątkowski Martyrologia Żydów w więzieniu radomskim 1939-1944: wykaz zamordowanych, zmarłych, deportowanych do obozów koncentracyjnych i obozów zagłady Archiwum Państwowe Radom 1997 ISBN 83-905288-0-0
Eugeniusz Fąfara Gehenna ludności żydowskiej Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Warszawa 1983 ISBN 83-205-3452-6
Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej Warszawa 1928 s. 334

Linki zewnętrzne[edytuj]

Zwoleń w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIV: Worowo – Żyżyn. Warszawa, 1895.
żydowska księga pamięci Zwolenia, wolny dostęp przez Bibliotekę Publiczną Nowego Jorku (New York Public Library) (jid.)
Zdjęcie Szkoły Rolniczej w Zwoleniu zamienionej w czasie wojny w niemieckie koszary na stronach Narodowego Archiwum Cyfrowego [1]
Zdjęcie Zwolenia zniszczonego przez bombardowanie podczas kampanii wrześniowej 1939 r. na stronach Narodowego Archiwum Cyfrowego [2]
strona gminy
Strona starostwa

[gus-1] Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 1.10.2009].

[populacja2016-2] ttp://www.polskawliczbach.pl/Zwolen, w oparciu o dane GUS.

[3] Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.

[Ludno.C5.9B.C4.872012-12-4] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 XII 2012 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-11-24. ISSN 1734-6118.

[5] Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.

[6] Dz.U. z 1925 r. Nr 62, poz. 435

[7] Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, Wspomnienia Wielkiej Wojny, Warszawa 2015

[8] Eugeniusz Fąfara Gehenna ludności żydowskiej s. 625

[9] Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim s. 58

[10] Krzysztof Urbański op. cit. s. 36, częściowo za Wojciech Lipowski Lekarz: wspomnienia s. 75-76

[11] Krzysztof Urbański op. cit. s. 105, za Kazimierz Jaroszek i Sebastian Piątkowski Martyrologia s. 13-26

[12] Krzysztof Urbański op. cit. s. 108

[13] Krzysztof Urbański op. cit. s. 141

[14] Krzysztof Urbański op. cit. s. 116 i 151

[15] Krzysztof Urbański op. cit. s. 151

[16] Krzysztof Urbański op. cit. s. 165

[autonazwa1-17] Eugeniusz Fąfara op. cit. s. 625

[18] Krzysztof Urbański op. cit. s. 166

[19] Krzysztof Urbański op. cit. s. 233

[20] Krzysztof Urbański op. cit. s. 235

[21] Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 11 lutego 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]