Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia hasła Chorzów.

Chorzów
Ulica Wolności w Chorzowie
Herb Chorzowa Flaga Chorzowa
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Aglomeracja	górnośląska
Data założenia	przed 1257[1]
Prawa miejskie	1868
Prezydent	Andrzej Kotala
Powierzchnia	33,5 km²
Wysokość	ok. 250–341 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	109541[2] 3270 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	41-500 do 41-506
Tablice rejestracyjne	SH
Położenie na mapie województwa śląskiego Chorzów
Położenie na mapie Polski Chorzów
50°18′00″N 18°57′00″E/50,300000 18,950000
TERC (TERYT)	2463011
SIMC	0938887
Urząd miejski ul. Rynek 1 41-500 Chorzów
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Chorzów (1922–1934 Królewska Huta; niem. do 1922 Königshütte, 1939–1945 Königshütte O.S.; czes. Chořov^[3], też Králova Huť^[4]) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, położone na Górnym Śląsku, w centrum Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), lokalny ośrodek gospodarczy oraz kulturalny.

Przez miasto przepływa rzeka Rawa.

Geografia[edytuj]

Położenie[edytuj]

Chorzów leży na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim będącym częścią Wyżyny Śląskiej, na terenie Górnego Śląska. Najwyższymi punktami miasta są:

• wzniesienie w lesie załęskim (341 m n.p.m.)^{[potrzebny przypis]}
• Góra Wyzwolenia, dawniej Góra Redena (321 m n.p.m.)
• Góra Parkowa (wzniesienie z Planetarium) (320 m n.p.m.)
• wzniesienie w Chorzowie Starym (320 m n.p.m.)

Pod względem geologicznym miasto położone jest na obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego obejmującego cały Górnośląski Okręg Przemysłowy oraz Rybnicki Okręg Węglowy. Sąsiaduje z Katowicami (długość granicy: ok. 13 km), Rudą Śląską (ok. 4,5 km), Bytomiem (ok. 5 km), Piekarami Śl. (ok. 2 km), Siemianowicami (ok. 6,5 km) i Świętochłowicami (ok. 8 km). Rozciągłość południkowa wynosi ok. 11,5 km, a równoleżnikowa – ok. 6,5 km.

Klimat[edytuj]

Średnia roczna temperatura w Chorzowie wynosi +7,9 °C, a średnia suma opadów w skali roku wynosi 723 mm. Charakterystyczne dla Chorzowa są wiatry słabe, o prędkości nie przekraczającej 2 m/s, wiejące z kierunku zachodniego^{[potrzebny przypis]}.

Podział administracyjny[edytuj]

Dzielnice Chorzowa

Urząd Miasta Chorzowa

Gmach Poczty

Deptak – ul. Wolności – zimą

Od czasu ukształtowania się obecnych granic miasta funkcjonuje administracyjny podział na cztery dzielnice. Do 1991 r. używano nazw: Chorzów I, Chorzów II, Chorzów III i Chorzów IV. Uchwała Rady Miasta (19 lutego 1991) pozostawiła dotychczasowy podział i granice dzielnic, ale zmieniła nazwy trzech z nich. W dwóch przypadkach wykorzystano tradycyjne nazwy części miasta, nie do końca zgodnie z ich pierwotnym znaczeniem.

Dzielnicami Chorzowa są:

• Centrum (wcześniej Chorzów I) – ścisłe śródmieście oraz Klimzowiec; obejmuje południową część dawnego miasta Królewska Huta; granice wyznaczone są wzdłuż Rawy, linii kolejowej prowadzącej do Tarnowskich Gór i ulicy Parkowej
• Chorzów II – część północno-zachodnia; obejmuje północną część dawnego miasta Królewska Huta; granicą jest wzmiankowana linia kolejowa
• Chorzów Stary (wcześniej Chorzów III) – część północna; obejmuje dawną wieś Chorzów (właściwy Chorzów Stary) i Maciejkowice; granicę stanowi linia kolejowa oraz północne obrzeża Parku Śląskiego
• Chorzów Batory (wcześniej Chorzów IV) – część południowa; obejmuje dawną gminę Wielkie Hajduki, której w 1939 r. po przyłączeniu do Chorzowa nadano nazwę „Chorzów Batory”, i przyłączony po II wojnie światowej Niedźwiedziniec (jeszcze przed 1991 r. zamiennie używano nazw „Chorzów Batory”, „Chorzów IV” i „Hajduki”);

Do żadnej z dzielnic nie należy wschodnia część miasta – Park Śląski. Podkreślono przez to jego ponadregionalny charakter. Należy zaznaczyć, że po utworzeniu parku tylko jego część należała do Chorzowa, jednak gdy Katowice rozpoczęły budowę os. Tysiąclecia, potrzebowały więcej gruntu na wykonanie inwestycji. Ostatecznie zawarto porozumienie o wymianie terenów, w wyniku czego cały park znalazł się w Chorzowie.

Podobnie jak w wielu miastach Górnego Śląska, w świadomości chorzowian przetrwał podział związany z powstawaniem osad robotniczych czy osiedli. Wśród „tradycyjnych” dzielnic należy wymienić:

• Klimzowiec – dawniej kolonia wybudowana wokół młyna Jacka Klimzy, skąd wzięła swoją nazwę (Klimsawiese); od początku, tj. od 1868 r. była jedną z dzielnic Królewskiej Huty; dziś w składzie dzielnicy Centrum
• Nowe Hajduki – osada powstała w Wielkich Hajdukach, połączona z Królewską Hutą w 1934 r. jako ówczesna dzielnica IV; potem część Chorzowa I, dziś Centrum
• Pnioki (pierwotnie: Pniaki) – część Chorzowa II
• Górne i Średnie Łagiewniki – w granicach Chorzowa II (Dolne Łagiewniki znajdują się w Bytomiu)
• Szarlociniec – również w składzie Chorzowa II (Charlotte)
• Chorzów Stary (w sensie ścisłym) – dawna wieś Chorzów; w wyniku rozwoju przemysłu powstały tu kolonie robotnicze oraz ośrodki przemysłu (huty, kopalnie), z których kilka zostało wydzielonych z gminy, by wraz z innymi koloniami robotniczymi utworzyć w 1868 r. miasto Królewska Huta; Chorzów pozostawał gminą wiejsko-przemysłową aż do połączenia z miastem Królewska Huta w 1934 r.; ze względu na najstarsze tradycje (inna opinia: polityczne motywy połączenia oraz wyboru polsko brzmiącej nazwy Chorzów) nazwą tą objęto całe miasto, a do dzielnicy przylgnęło określenie „Stary”; później zasadnicza część Chorzowa III
• Maciejkowice – najdalej na północ wysunięta część miasta; dawna wieś znajdująca się w sąsiedztwie Chorzowa i Michałkowic (obecnie dzielnica Siemianowic Śl.), do dziś zachowała wiejski charakter; w 1934 roku wraz z gminą Chorzów i miastem Królewska Huta utworzyła miasto Chorzów; następnie część dzielnicy III, objętej w końcu nazwą „Chorzów Stary”

Kalendarium historii miasta[edytuj]

 Osobny artykuł: Historia Chorzowa.

• 1136 – pierwsza wzmianka o osadzie Zversov koło Bytomia. Wzmianka pojawiła się w liście papieża Innocentego II adresowanego do biskupa gnieźnieńskiego Jakuba ze Żnina. Jednak istnieje wiele wątpliwości czy aby na pewno wspomniany Zversov jest późniejszym Chorzowem.
• 24 czerwca 1257 – akt zezwalający na lokację wsi Chorzów (Chareu) Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Najświętszego Grobu Konwentu Miechowskiego tzw. bożogrobcom miechowickim wydany przez Władysława – Księcia Opolskiego w Czeladzi.
• 1778 – ks. Ludwik Bojarski – prepozyt parafii katolickiej we wsi Chorzów, odkrył złoża węgla i otworzył pierwsze pole wydobywcze.
• 1787 – na wniosek księdza Ludwika Bojarskiego kopalnia zostaje nazwana Fürstine Hedwige.
• 15 stycznia 1788 – wizytacja kopalni Fürstin Hedwig przez Friedricha Wilhelma hrabiego von Redena oraz Salomona Isaaca – przysięgłego górniczego (niem. Berggeschworener).
• 1790 – 1791 – wykupienie przez rząd pruski za kwotę 30 – 50 talarów od prepozyta księdza Ludwika Bojarskiego terenów na których odkryto złoża węgla kamiennego.
• 1791 – Friedrich Wilhelm hrabia von Reden na odkrytym przez Salomona Isaaca złożu buduje drugą, konkurencyjną dla Fürstine Hedwige kopalnie Krug nazywaną też Königliche Kohlenzeche, zaś sam Salomon Isaac buduje obok kopalnię Prinz Carl von Hessen – obie w rejonie dzisiejszej ulicy Księdza Piotra Skargi^[5]. Podczas odkrywki węgla natrafiono na wody solankowe które dały początek uzdrowisku.
• 1799
  • Friedrich Wilhelm hrabia von Reden nadał nazwę Königshütte (pol. Królewska Huta) nowo otwartemu ośrodkowi metalurgii (na cześć pruskiego króla). Jednocześnie dnia 25 września tegoż roku o godz. 18:00 pojawił się ogień w pierwszym piecu, a dwa dni później popłynęła z niego pierwsza surówka.
  • rozpoczęcie w rejonie szybu Krugschacht (później szyb Jacek I) budowy Hauptschlüssel-Erbstollen (Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej).
• 1800 – kopalnię Prinz Carl von Hessen przejmuje skarb pruski, łączy ją z kopalnią Krug. Nowo powstała kopalnia zostaje nazwana König, a później jej nazwę zmieniono na Königsgrube (kopalnia Król).
• 1802 – założenie pierwszej szkoły w Królewskiej Hucie.
• 1803 – uruchomienie drugiego pieca w Hucie Królewskiej.
• 1804 – otwarcie pierwszego urzędu pocztowego w Królewskiej Hucie.
• 1809 – powstał Knappschaftslazarett (Szpital Bracki) na dzisiejszej ul. Strzelców Bytomskich.
• 1828 – oddanie do użytku (stojacej wtedy jeszcze w lesie) budynków kolonii Erdmannswille (dzisiaj jest to środkowa ul.Wolności. Inwestorem był Theodor Erdmann Sarganek).
• 1830 – wpis miasta Königshütte do rejestru śląskich miejscowości uzdrowiskowych (specjalność: reumatyzm, artretyzm, choroby skóry, choroby kobiece i stany wyczerpania) – dom kąpielowy „Amalienbad” (nad kanałem „Suez”, w okolicy dzisiejszego Placu Chopina), dom i hotel uzdrowiskowy (ul. Wolności / ul. Jagiellońska) oraz park z muszlaą koncertową i budynkiem administracji kurortu (Plac Truchana / ul. Ligoty Górniczej).
• 1840 – pierwszy kościół w Królewskiej Hucie (ewangelicki pw. Elżbiety).
• 1846 – powstał dworzec kolejowy w Hajdukach, czyli dzisiejszy Chorzów Batory.
• 1850 – wybuch epidemii cholery.
• 1852 – poświęcenie pierwszego kościoła katolickiego w Królewskiej Hucie (św. Barbary).
• 1853
  • postawienie pomnika hrabiego von Redena (w obecności króla pruskiego).
  • dotarcie budowy Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, drążonej ręcznie z Zabrza.
• 1863 – ukończenie, trwającej od 1799, budowy Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej.

• 1864 – konsekracja kościoła pw. św. Barbary – pierwszej parafii w Królewskiej Hucie (kościół był później w 1896 roku konsekrowany powtórnie w wyniku jego przebudowy).
• 1865 – uruchomienie pierwszego wodociągu w Królewskiej Hucie zasilanego wodą z kopalni Königsgrube^[6]
• 1868
  • 11 lipca – nadanie praw miejskich kolonii Królewska Huta (wieś Chorzów nadal pozostaje autonomiczną wsią, nie wchodząc w granice miasta).
  • powstał dworzec kolejowy Königshütte Mitte, czyli dzisiejszy Chorzów Miasto.
• 1869
  • 9 marca – powołanie pierwszego (komisarycznego) burmistrza Lange z Bernau bei Berlin.
  • 18 października – nadanie miastu herbu przez króla Prus Wilhelma I z jego monogramem „W”.
• 1870 – asesor sądowniczy Goetz zostaje burmistrzem.
• 1871 – ulica Kaiserstrasse (Wolności) zostaje wybrukowana.
• 1872
  • następcą burmistrza Goetza zostaje poseł Bödcher.
  • Sąd Królewski rozpoczyna działalność.
  • mieszkańcy Königshütte na wojnie prusko-francuskiej.
  • zapadła decyzja o budowie huty żelaza (Bismarckhütte) w Hajdukach (dziś Chorzów Batory).
• 1873
  • założenie parku hutniczego.
  • założenie ochotniczej straży pożarnej w Królewskiej Hucie.
  • budowa synagogi Królewskiej Hucie, zakończenie w 1875 r.
• 1875 – wielodniowe strajki i ciężkie zamieszki w wyniku próby reformy nadzoru zjazdu do kopalni, interwencja bytomskich ułanów.
• 1876 – początek pierwszej kadencji wieloletniego i popularnego burmistrza Girndt’a (później: Girndtplatz=Pl.Matejki).
• 1877 – przybycie do miasta młodego dr Wilhelma Wagnera z Hesji, później bardzo osławionego, a dla Königshütte zaslużonego.
• 1884
  • zmiana nazwy miasta z Königshütte na Königshütte Oberschlesien (Królewska Huta Górny Śląsk).
  • zakończenie budowy (wodnej) wieży ciśnień i nowego wodociągu.
• 1886 – doprowadzenie wodociągu do wsi Chorzów (obecnie dzielnica Chorzów Stary).
• 1889 – założenie nowej parafii (św. Jadwigi) wyodrębnionej z parafii św. Barbary.
• 1898
  • wyłączenie miasta Königshütte z powiatu Beuthen (bytomskiego) i utworzenie miasta na prawie powiatu (Stadtkreis).
  • uroczyste poświęcenie ewangelickiego kościoła pw. Marcina Lutra.
  • pierwsza elektryczna linia linia tramwajowa.
• 1900 – epidemia tyfusu spowodowana czerpaniem przez mieszkańców wody z Rawy.
• 1901
  • otwarcie Oberschlesisches Volkstheater (Teatru Ludowego).
  • otwarcie nowej rzeźni miejskiej (Neues Städtisches Schlachthaus).
• 1903 – połączenie Górnych i Dolnych Hajduk w jeden organizm o nazwie Bismarckhütte (od nazwy huty).
• 1905 – otwarcie hali targowej (Markthalle) i przeprowadzka cotygodniowego targu (Wochenmarkt) z rynku (Ring) na plac koło hali i rzeźni.
• 1905 – Róża Luksemburg w Königshütte.
• 1906 – niemiecki cesarz Wilhelm II w hucie Königshütte w Königshütte.
• 1905–1912 – mieszkańcy Königshütte na wojnach w różnych pruskich koloniach (m.in. Deutsch-Südwestafrika).
• 1907 – poświęcenie kościoła św. Józefa.
• 1910 – założenie pierwszego klubu piłki nożnej Verein für Rasenspiele (VfR) Königshütte (późniejszy AKS).
• 1911 – parafia św. Józefa zostaje usamodzielniona (po jej wyłączeniu z parafii św. Barbary); konsekracja kościoła w 1912 r.
• 1914–1918 – I wojna światowa. Mieszkańcy Königshütte w niemieckich mundurach na różnych frontach, w różnych niewolach; w wojnie ginie wielu mężczyzn.
• 1918 – 1919 – polityczny chaos i kryzys powojenny (zamieszki i próba rewolucji; m.in. strzelanina przed Berginspektion na Rynku z ok. 20 ofiarami ).
• 1919–1921 – trzy powstania śląskie
• 1920 – powstał klub sportowy Ruch (po plebiscycie Ruch Hajduki Wielkie, dziś Ruch Chorzów).
• 1921
  • 20 marca – na terenie Śląska, w tym także Chorzowa odbywa się plebiscyt, w którym pytano Ślązaków o chęć przynależności do Polski lub do Niemiec.
  • 24 kwietnia – ogłoszenie wyników plebiscytu; za przynależnością do Polski opowiedziało się 40,4%, a za przynależnością do Niemiec 59,5% uprawnionych do głosowania, natomiast w samej Królewskiej Hucie niecałe 75% głosów padło za przynależnością do Niemiec, podobnie jak w pobliskim Bytomiu-mieście, w tym ponad 11% tzw. emigrantów niemieckich (ściągniętych na tereny plebiscytowe w celu podniesienia końcowego rezultatu^[7]; wniosek o prawo głosu dla emigrantów złożyła strona Polska, ale w praktyce znaczna większość z nich głosowała za przynależnością do Niemiec. Natomiast w okolicznej gminie Chorzowie – 52% głosowało za przynależnością do Niemiec; w gminach wchodzących w skład powiatu Bytom – 59% głosujących optowało za przynależnością do Polski. Ostatecznie w 1922 roku Królewska Huta oraz okoliczne wsie zostały przyznane Polsce.
• 1922
  • 23 czerwca – uroczystości przyłączenia Królewskiej Huty i Chorzowa oraz innych części składowych dzisiejszego miasta do Polski.
  • założenie niemieckiego teatru.
• 1922–1930 – częściowa emigracja proniemieckiej ludności, w tym także miejscowych Żydów^[8] Królewskiej Huty do niemieckiej części Górnego Śląska, m.in. do Bytomia (dla przesiedleńców z Królewskiej Huty powstała tam wielka dzielnica północna z kościołem pw. św. Barbary jako pamiątką królewskohuckiej parafii św. Barbary), oraz imigracja propolskiej ludności z zachodniej części Górnego Śląska m.in. do Królewskiej Huty; w całym okresie międzywojennym imigracja ludności polskiej z reszty Polski; również: imigracja ludności żydowskiej z Polski, a po 1933 także z Niemiec.
• 1923 – 1926 (też medialnie) glośny wewnętrzny konflikt i w końcu rozłam w gminie żydowskiej w związku z postępującą dominacją przyjezdnych Żydów (głównie z eks-Galicji), konsekwencja: opuszczenie miasta przez sporą grupę członków gminy, w tym prawie wszystkich dotychczasowych prominentów.
• 1924 – zmiana nazwy Verein für Rasenspiele (VfR) Königshütte na Amatorski Klub Sportowy (AKS) Królewska Huta.
• 1926 – genewski proces (Chorzow factory case) w sprawie odszkodowań za Stickstoffwerke ("Azoty"), decyzja na niekorzyść Polski: wysokie odszkodowanie dla niemieckiego konsorcjum i negatywny wydźwięk na arenie międzynarodowej.
• 2 października 1927 – uroczyste otwarcie stadionu miejskiego (AKS).
• 18 września 1932 – otwarcie prywatnego niemieckiego gimnazjum im. Josepha von Eichendorffa (Eichendorffschule). Obecnie w budynku tym mieści się Liceum Ogólnokształcące im. J. Słowackiego.
• 1934
  • 1 lipca uchwałą Sejmu Śląskiego, ze względów praktycznych (urbanistycznych i demograficznych) oraz polonizacji nazw, do miasta Królewska Huta (dziś dzielnice: Centrum, Klimzowiec i Chorzów II) została – mimo protestu ze strony wszystkich dotkniętych tą refoma stron – przyłączona wieś Chorzów (dziś Chorzów Stary) wraz z Maciejkowicami (przyłączonymi do wsi Chorzów w 1930 r.) oraz gmina Nowe Hajduki (obszar dzisiejszych ul.: przedłużonej Wolności, Omańkowskiej, Nomiarki, 75. Pułku Piechoty, Żołnierzy Września, Gwareckiej, Wandy itd.). W wyniku tych przemian nowemu organizmowi miejskiemu nadano nazwę Chorzów; zmiana herbu miasta (dzisiejsza forma).
  • 9 września poświęcenie kościoła św. Antoniego.
• 1935 – napad polskich bojówek na spotkanie Górnośląskiego Związku Niemieckich Rolników w hotelu Hrabia Reden (wiele osób rannych), ataki na aktorów i gości teatru niemieckiego – polityczne tło: koniec 15-letniej niemiecko-polskiej umowy (Genewa) o ochronie mniejszości (umowa wygasała dopiero w 1937 r.).
• 1936 – aresztowanie przyjezdnego komunisty Władysława Gomułki (więziony m.in. w Katowicach).
• 1936 – huta Królewska Huta zostaje przemianowana na Hutę Piłsudskiego, podobnie jak Rynek przed Ratuszem.
• 1939
  • 1 kwietnia – włączenie do Chorzowa Wielkich Hajduk (dziś Chorzów Batory).
  • 18 lipca – zniszczenie pomnika hrabiego Redena.
  • sierpień – kradzież z koszar polskich mundurów, prawdopodobnie użytych później w sfingowanym napadzie na radiostację gliwicką.
  • 1 września – 'wycofanie się' polskich władz oraz wojska (łącznie z uprowadzeniem 40 niemieckich mieszkańców miasta jako zakładników, do Mysłowic).
  • 3 września – 'wkroczenie'' oddziałów niemieckich oraz wcielenie miasta do III Rzeszy – po krótkich, nielicznych walkach, po czym wprowadzenie niemieckiej administracji (łącznie z aresztowaniem 19 polskich mieszkańców miasta jako zakładników).
  • 5 września – Chorzów otrzymuje nazwę Königshütte (Królewska Huta).
• 1939–1945 – II wojna światowa – okres administracji niemieckiej. Mieszkańcy Königshütte w różnych mundurach (w niemieckich głównie od 1941), na różnych frontach, w różnych niewolach, obozach, łagrach; wielkie ubytki ludności męskiej; rasistowska segregacja ludności, wywózka Żydów do gett i obozów, spalenie synagogi; urzędowe naciski na mieszkańców aby składali podania o wpis na Volkslistę. Urzędowe zmiany imion i nazwisk na niemieckie, represje wobec Ślązaków-Polaków odmawiających wpisu na Volkslistę).
• 1941 – słynna wizyta i przemowa ministra Wilhelma Fricka w hutach Königshütte i Bismarckhütte.
• 1942 – utworzenie jednego z sieci obozów koncentracyjnych administrowanych przez Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle przeznaczonych dla Polaków na Śląsku – Polenlager – Polenlager Königshütte^[9]
• 7 lipca 1942 – ponowne odsłonięcie odbudowanego pomnika hrabiego von Redena.
• 1945
  • deportacja więźniów i robotników przymusowych na zachód, częściowo w formie morderczego marszu pieszo (tzw. Todesmarsch).
  • w ostatnich dniach: wielki wiec z udziałem robotników i uczniów na stadionie Ruchu, główny punkt programu: przemowa ‘motywacyjna’ gauleitera Brachta (tzw. Durchhalterede).
  • 'wkroczenie' oddziałów radzieckich oraz ponowne przyłączenie miasta do Polski (prawie bez walk); problemy z zaopatrzeniem miasta w żywność.
  • instalacja radzieckiej baterii dział artylerii przeciwlotniczej na stadionie Ruchu.
  • podpalenie magazynu niemieckich mundurów itp. w kinie na ul. Wolności i kilkudniowy pożar.
  • ponowne zniszczenie w niewyjaśnionych okolicznościach pomnika hrabiego Redena.
  • przymusowe wysiedlenia urzędowo uznanych za Niemców mieszkańców miasta lub ucieczka (częściowo w kierunku południowym).
  • masowa imigracja ludności polskiej (tzw. napływowej).
  • masowe wyrzucanie mieszkańców z mieszkań (konfiskata) i z pracy.
  • mieszkańcy Chorzowa w polskich (?) obozach (między innymi w Obozie Zgoda?).
  • wywózki górników-autochtonów do ZSRR (m.in. Workuta, Donieck).
• 1945–1946 – tzw. rehabilitacja mieszkańców którzy wpisani byli na niemiecką listę narodowościowa (Volkslista), często nie całkiem dobrowolna (łącznie z przymusową zmianą imion i pisowni nazwisk).
• 1950 – "rehabilitacja", z urzędu, mieszkańców którzy w czasie wojny mieli nadaną volkslistę (czyli powyżej 90%), a nie zostali zrehabilitowani w inny sposób.
• 1951 – rozpoczęcie długotrwałej budowy Parku Śląskiego
• 1954 – 82 ofiary (według danych oficjalnych; według innych wersji znacznie wiecej) wśród górników oraz więźniów i robotników przymusowych pracujących w kopalni Barbara-Wyzwolenie (w wyniku pożaru wywołanego przez awarię systemu energetycznego).
• 1955 – od ok. 1955 stała emigracja, głównie do RFN i NRD.
• 1968 – polityczne zamieszki.
• 1971 – nasilenie emigracji mieszkańców miasta do NRF w wyniku „umowy o łączeniu rodzin”.
• 1972 – Fidel Castro w Chorzowie.
• 1978 – budowa estakady na chorzowskim rynku.
• 1982 – początek kolejnej fali emigracji na zachód (główine do RFN) w wyniku stanu wojennego i ogólnej sytuacji ekonomiczno-politycznej w Polsce.
• 1991 – uchwała Rady Miasta nadająca dzielnicom I-IV odpowiednio nazwy: Centrum, Chorzów II, Chorzów Stary i Chorzów Batory
• 1993 – zamknięcie KWK Prezydent.
• 1998 – reorganizacja Huty Kościuszko (Królewskiej).
• 2002 – 06 wrzesień – ponowne odsłonięcie zrekonstruowanego pomnika hrabiego Redena, tym razem na Placu Hutników w śródmieściu miasta.
• 2005 – pierwsze rozmowy na temat planu połączenia Chorzowa z innymi miastami GOP.
• 2006 28 stycznia – na terenie Międzynarodowych Targów Katowickich dochodzi do katastrofy budowlanej. W wyniku wad konstrukcyjnych oraz naporu grubej warstwy zalegającego śniegu zawaleniu ulega hala wystawowa o pow. ok. 1,5 ha. Pod jej gruzami zginęło 65 osób a ok. 190 odniosło obrażenia wymagające hospitalizacji.

Nazwa miasta[edytuj]

Nazwa Chorzów[edytuj]

Pochodzenie nazwy Chorzów (od 1934 r. miasta, zaś wcześniej wsi – obecnego Chorzowa Starego) nie jest do dzisiaj ostatecznie ustalone.

Obecnie obowiązującą etymologię nazwy Chorzów podał w 1987 roku krakowski onomasta Kazimierz Rymut. Wywodzi ją on od znanej w źródłach średniowiecznych nazwie osobowej Charz, u której źródła zapewne leży imię Zacharz (później: Zachariasz). Jego zdaniem dzisiejsza forma Chorzów jest stosunkowo późna i powstała przez upodobnienie do wyrazów typu chory, ponieważ samogłoska -a- w pozycji przed spółgłoską -rz- mogła mieć podwyższoną wymowę, przechodząc w -o-^[10].

Niektórzy historycy wiążą pochodzenie tej nazwy z pojawiającego się w XII w. zapisu o osadzie targowej pod Bytomiem, zwanej Zversov lub też Zuersov (do XVI w. w alfabecie łacińskim nie istniało rozróżnienie U i V, stosowano tylko półsamogłoskę V, odczytywaną jako samogłoska U lub spółgłoska V, różnica polega tylko na współczesnej transliteracji, podobnie W może być średniowieczną ligaturą VV lub transliterowane z V). Onomasta Stanisław Rospond uważał, iż mylnie kojarzy się wzmiankowaną w 1136 r. kopalnię srebra koło Bytomia Zversov z Chorzowem. Osada Zversov jest różnie rekonstruowana: Zwierszów, Zwierzów, Sierszów (jak Siersza) i podstawy należałoby szukać w prasłowiańskim sěrъ, od którego wywodzą się wyrazy siarka i szary. Profesor Rospond zastanawiał się również, czy oprócz dominującego poglądu, imię Chorz nie mogło być po prostu zdrobnieniem od Zachariasza^[11].

Inny zapis, który ma dotyczyć Chorzowa, to Coccham lub Coccha. Ta forma z kolei pojawia się w dokumencie patriarchy jerozolimskiego z 1198 roku, w którym nadał ziemię Stróżom Bożego Grobu (Bożogrobcom). Wieś Chorza, czyli Chorzew, potem Chorzów (nazwa dzierżawcza), została zniszczona w 1241 r., przez Tatarów. Kolejną formą, jest Chareu (Charev), która pojawia się w dokumencie księcia Władysława opolskiego z 1258 roku. Uważa się go za pierwszy pewny dokument potwierdzający średniowieczną historię Chorzowa. Obok nazwy Chareu pojawia się jeszcze nazwa Belobreze^[12] (prawdopodobnie dzisiejszy Dąb – dzielnica Katowic). Ta forma (Belobreze) pojawia się też obok Coccha w dokumencie z 1198 roku. W XIII i XIV wiekach zaś pojawiają się zapisy: Charzew (1257), Charzow (1292), Chorevo (1297), Chorzow (1339).

Nazwa Charzow na mapie z 1792 r.

W nazwie miejscowości a zamiast o powtarza się w dokumentach aż do XVIII wieku (w 1780 r. Charzow lub Chorzow). Stanisław Rospond domniemywa, że albo prasłowiańskie chvorъ= chory funkcjonowało w podwójnej postaci chor- || char-, czego przykładem może być, iż obok nazw osobowych Chorzela, Chorzęta występują również Charzyński, Charuba, albo zapisy Char- należałoby uznać za germanizacyjne, gdzie polskie o zastępowano a (Wartha = Bardo).

Jak wspomniano nazwa Chorzów może posiadać swój źródłosłów w podstawie „chory”, od której utworzono wiele dawnych nazw osobowych: Chorz, Chorzęta, Chorzel, Chorzela, porównaj nazwę miejscową: Chorzele, Charzewice, Chorzewice^[13]. Wtedy osada ta – Chorzów – mogła być miejscem, gdzie przebywało wielu chorych. Pierwszą formą, udokumentowaną w 1257 roku, tego potocznego, hipotetycznego określenia osady Chorzev mogła być podobna w brzmieniu nazwa Chareu (Charev). Wybudowany w tej osadzie szpital przeniesiony został w 1299 r. do Bytomia.

Od polskiej nazwy choroby nazwę wywodził również niemiecki geograf Heinrich Adamy, który w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę miejscowości jako „Charzow (Chory)” podając jej znaczenie „Krankenort. Ungesunder Ort”, czyli w polskim znaczeniu: 'miejscowość chorych’ lub 'niezdrowe miejsce'^[14]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość (dzisiejszy Chorzów Stary) występuje pod nazwą Chorzow, Chożow oraz Hospitalgrund auch Chorzowski Grund (‘szpitalny też chorzowski grunt’)^[15][16].

Nazwa Królewska Huta[edytuj]

Jest to dosłowne tłumaczenie na język polski (tzw. kalka językowa) pierwotnej, urzędowej nazwy niemieckiej Königshütte, oznaczającej zarówno hutę, jak i powstałą przy niej kolonię (późniejsze miasto). Już od początku XIX w. w obiegu były obydwie formy: niemiecka społeczność używała nazwy Königshütte, zaś polska – Królewska Huta, czego jednym z dowodów jest statystyczny opis Prus z roku 1837, w którym miejscowość zanotowana jest jako: „Königshütte (polnisch Krolewska Huta)”^[17].

Niemiecka forma Königshütte funkcjonowała w oficjalnym obiegu (urzędowym) w latach 1797–1922 i jako Königshütte O.S. w latach 1939–1945. W czerwcu 1922 r. tradycyjna już polska nazwa Królewska Huta stała się urzędową nazwą miasta i pozostała nią do końca czerwca 1934 r. Z dniem 1 lipca 1934 r. do miasta Królewska Huta przyłączono wiejskie gminy Chorzów i Nowe Hajduki, jednocześnie zmieniając nazwę miasta na Chorzów^[18]. Choć zmiana nazwy dużego przemysłowego miasta była niezwykle kosztowna, utrudniająca życie mieszkańcom i przedsiębiorcom, zdecydowano się na nią ze względów polityczno-propagandowych i narodowych. W spektakularny sposób jednoznacznie zerwano z tradycją niemiecką, usuwając z nazewnictwa miejscowego odniesienie do pruskiego króla, w którego imieniu założono w 1791 r. państwową (a więc należącą do królewskiego majątku) kopalnię węgla kamiennego König – ‘król’ (niem. Königsgrube, późniejsza kopalnia Król), a następnie, w 1797 r. państwową hutę żelaza König – ‘król’ (niem. Königshütte, późniejsza huta Królewska) wraz z osiedlem patronackim o identycznej nazwie co huta. W 1936 r. spolszczono również nazwę huty Królewskiej, którą przemianowano na Piłsudski. Zmiany te wpisywały się w wieloletnią akcję polonizowania przestrzeni publicznej województwa śląskiego, inicjowaną i aktywnie wspomaganą przez wojewodę śląskiego Michała Grażyńskiego. W jej ramach zmieniono m.in. w 1933 r. nazwę huty Bismarcka w Hajdukach Wielkich na Batory.

Demografia[edytuj]

 Osobny artykuł: Ludność Chorzowa.

Chorzów jest najstarszym demograficznie miastem w województwie śląskim. Więcej niż 65 lat ma 27% ludności (przy regionalnej średniej 19%), a poniżej 15 roku życia jest zaledwie 11% chorzowian^{[potrzebny przypis]}.

Miasto ma dziś mniej mieszkańców niż przed wojną (w 1939, według różnych źródeł, ludność miasta wynosiła 127–135 tys. mieszk.). W czasie wojny nastąpił ogromny, nie notowany nigdzie indziej na Górnym Śląsku^{[potrzebny przypis]} ubytek mieszkańców – liczba ludności w 1945 roku była o blisko 30 tys. osób niższa niż w 1939 roku. Przyczyną tego zjawiska był stosunkowo duży odsetek osób deklarujących narodowość niemiecką oraz liczne antagonizmy na tym tle występujące jeszcze przed II wojną światową. W okresie wojny na niemiecką listę narodowościową wpisano 92% mieszkańców miasta, z których większość posiadała I lub II kategorię DVL^[19]. Po 1945 r. osoby te zostały zmuszone do opuszczenia granic Polski. Przez pierwszych dwadzieścia lat powojennych liczba ludności rosła. Obniżyła się nieco przy wymianie gruntów z Katowicami, by ponownie rosnąć. Najwięcej ludności zamieszkiwało Chorzów w 1977 – 156 600 osób przy średniej gęstości zaludnienia prawie 4800 osób/km². Później liczba mieszkańców malała i nadal maleje. W ostatnich latach proces ten uległ spowolnieniu.

Pod koniec 2012 r. Chorzów zamieszkiwało 111 168 osób, a w 2035 r. według prognoz GUS liczba mieszkańców wyniesie 108 328^[20]. Mimo to, na najbliższe lata przewiduje się duży napływ ludzi z Katowic wraz z wieloma inwestycjami mieszkaniowymi w pobliżu Parku Śląskiego^{[potrzebny przypis]}.

Bezrobocie w Chorzowie jest jednym z wyższych w województwie śląskim – w grudniu 2013 r. bez pracy pozostawało 12,0% ludności. Jest to wskaźnik niższy niż średnia dla Polski o 1,4 p.p., wyższy jednak o 0,8 p.p. niż średnia w województwie. Szczególnie źle wypada Chorzów w porównaniu z dwoma swoimi sąsiadami – Katowicami (5,4%) i Rudą Śląską (9,2%), natomiast bezrobocie jest znacząco niższe niż w Bytomiu (20,7%).

W dwudziestoleciu międzywojennym Chorzów (Królewska Huta) był najgęściej zaludnionym miastem w Polsce – średnia gęstość zaludnienia wynosiła ponad 12 tys. mieszkańców na kilometr kwadratowy.

• Wykres liczby ludności Chorzowa na przestrzeni ostatnich 140 lat

Największą populację Chorzów odnotował w 1977 r. – według danych GUS 156 600 mieszkańców.

• Piramida wieku mieszkańców Chorzowa w 2014 roku^[21].

Gospodarka[edytuj]

Huta Kościuszko (Królewska) – 2005 r.

Przemysł[edytuj]

Historia miasta wiąże się ściśle z rozwojem przemysłu. Głównie górnictwa i hutnictwa, ale także energetyki, chemii. Dziś dawne filary przemysłu nie odgrywają już wiodącej roli, gdyż w wyniku przemian gospodarczych doszło do restrukturyzacji zakładów w pracy w wyniku czego zamknięto bądź połączono z innymi chorzowskie kopalnie, ograniczono także zakres działania hut stali. W hucie Kościuszko (Królewskiej) zamknięto wydziały wielkich pieców, stalownię, aglomerownię i koksownię. Huta Batory została natomiast sprywatyzowana i podzielona na kilka spółek. Do dziś działają Zakłady Azotowe (podobnie jak huta Batory sprywatyzowane), nowoczesna Elektrociepłownia ELCHO Chorzów (w miejsce Elektrowni Chorzów), Alstom Konstal (dawniej Konstal) specjalizujący się dzisiaj głównie w konstrukcjach taboru szynowego, Zakłady Chemiczne HAJDUKI. W wyniku ograniczenia roli przemysłu ciężkiego oraz zastosowaniu nowoczesnych technologii znacznie spadła emisja substancji szkodliwych dla atmosfery.

Handel[edytuj]

Pierwszym nowoczesnym budynkiem służącym handlowi w Królewskiej Hucie, była Hala Targowa, oddana do użytku 15 sierpnia 1905 roku na placu targowym, przy głównej ulicy prowadzącej do Bytomia^[22]. Była to pierwsza na Śląsku hala targowa (dwie kolejne na Śląsku hale targowe nr 1 i nr 2 we Wrocławiu otwarto dopiero w 1908 roku), świadcząca o prawdziwie wielkomiejskich aspiracjach władz i mieszkańców Królewskiej Huty.

Od końca lat 80. zmieniła się całkowicie struktura handlu w całej Polsce – w tym także w Chorzowie. Ówczesne domy handlowe – dziś nazywane marketami – zostały w większości sprywatyzowane. Ścisłe centrum handlowe to deptak – ulica Wolności. W mieście znajduje się kilka sklepów dużych sieci handlowych, są to: hipermarket Carrefour w Centrum Handlowym AKS (CH AKS), Media Markt, dwa supermarkety Kaufland, trzy sklepy TESCO, supermarket E.Leclerc, market budowlany Castorama.

Przedsiębiorstwa[edytuj]

Poprzemysłową lukę w chorzowskiej gospodarce uzupełniają małe i średnie przedsiębiorstwa, głównie usługowe i handlowe.

Transport[edytuj]

Tramwaj 102Na, Mija chorzowski rynek (2006 r.)

Autobusowy[edytuj]

• Przez miasto przebiega wiele linii autobusowych o różnych relacjach. Większość z nich ma przystanki wokół Rynku. Do utrzymywania sieci lokalnych połączeń autobusowych wykorzystywane są różne drogi, łącznie z autostradą A4 oraz DTŚ. Jeżdżą po niej autobusy ekspresowe relacji Katowice – Gliwice.
• Autobusy międzynarodowe odjeżdżają z przystanku przy Placu Powstańców Śląskich.
• Linie autobusowe przejeżdżające przez miasto i ich relacje:

1. 6 Katowice Mickiewicza – Chorzów – Świętochłowice – Ruda Śląska – Zabrze – Gliwice Robotnicza
2. 7 Katowice Plac Wolności – Chorzów – Świętochłowice – Ruda Śląska – Zabrze Goethego
3. 7N Katowice Dworzec – Chorzów – Świętochłowice – Ruda Śląska – Zabrze Goethego -- linia nocna
4. 22 Chorzów Batory Pętla – Siemianowice Rurownia
5. 23 Katowice Plac Wolności – Chorzów – Świętochłowice – Ruda Śląska – Zabrze Goethego
6. 48 Chorzów Stary Szyb Prezydent – Ruda Śląska – Katowice Dworzec
7. 74 Chorzów Batory Park Logistyczny – Siemianowice Śląskie – Zawodzie Pętla (Katowice)
8. 92 Chorzów Rynek (CP) – Bytom – Helenka ELZAB (Zabrze)
9. 98 Halemba Pętla (Ruda Śląska) – Chorzów – Michałkowice Pl. 11 Listopada (Siemianowice Śląskie)
10. 130N Katowice Dworzec – Chorzów – Halemba Pętla (Ruda Śląska) – linia nocna
11. 139 Chorzów Stary Szyb Prezydent – Bykowina Grzegorzka (Ruda Śląska)
12. 144 Chorzów Rynek (CP) – Halemba Pętla (Ruda Śląska)
13. 165 Obroki ELKOP (Katowice) – Chorzów – Osiedle Tysiąclecia Pętla (Katowice)
14. 190 Chorzów Miasto Dworzec PKP – Siemianowice Śląskie – Katowice – Siemianowice Plac Skargi
15. 192 Chorzów Stary Szyb Prezydent – Bytom – Piekary Śląskie – Świerklaniec – Tarnowskie Góry Dworzec
16. 201 Chorzów Batory Pętla – Świętochłowice – Bytom Dworzec PKP
17. 231 Chorzów Centrum Edukacji – (Świętochłowice) Osiedle Ustronie Chopina
18. 632 Chorzów Gwarecka – Katowice Dworzec
19. 663 Chorzów Batory Pętla – Siemianowice Pszczelnik Park
20. 664 Przełajka Pętla (Siemianowice Śląskie) – Chorzów – Węzłowiec Pętla (Siemianowice Śląskie) -- linia okrężna
21. 665 Węzłowiec Pętla (Siemianowice Śląskie) – Chorzów – Przełajka Pętla (Siemianowice Śląskie) -- linia okrężna
22. 820 Katowice Piotra Skargi – Chorzów – Bytom – Tarnowskie Góry Dworzec -- linia przyspieszona
23. 830 Katowice Piotra Skargi – Chorzów – Bytom Dworzec PKP -- linia przyspieszona
24. 830N Katowice Dworzec – Chorzów – (Świętochłowice – kurs wariantowy) – Bytom Dworzec PKP -- linia nocna
25. 840 Katowice Mickiewicza – Chorzów – Świętochłowice – Ruda Śląska – Zabrze – Gliwice Plac Piastów -- linia przyspieszona
26. 840N Katowice Dworzec – Chorzów – Świętochłowice – Ruda Śląska – Zabrze – Gliwice Plac Piastów -- linia nocna
27. 870 Katowice Mickiewicza – Chorzów – Świętochłowice – Ruda Śląska – Zabrze – Gliwice Plac Piastów -- linia przyspieszona kursująca DTŚ
28. 974 Chorzów Batory Pętla – Michałkowice Pl. 11 Listopada (Siemianowice Śląskie)
29. 998 Chorzów Gwarecka – Klimzowiec Racławicka -- linia minibusowa

Kolejowy[edytuj]

Początki kolei żelaznych w Chorzowie sięgają I połowy XIX wieku. Pierwsze pociągi pojawiły się jesienią 1846:

• 3 października 1846 oddano do użytku 63,8 km (w większości 2-torowy) odcinek linii kolejowej łączący Katowice, Chorzów i Kędzierzyn-Koźle. W listopadzie 1876 linię tę przedłużono o 220 km (częściowo 2-torowy) odcinek Kędzierzyn Koźle-Legnica^[23].
• 27 października 1872 uruchomiono 28 km 2-torowy odcinek linii kolejowej łączący Chorzów i Tarnowskie Góry. W okresie międzywojennym (lata 1926–1933) przedłużono ją o 277 km odcinek Kalety-Inowrocław.
• W latach 20. XX wieku rozbudowano istniejącą sieć połączeń kolejowych o 2 krótkie odcinki. W czerwcu 1924 oddano do użytku 4,8 km 1-torowy odcinek Chorzów Batory-Ruda Kochłowice, a w grudniu 1929 uruchomiono 4,5 km 1-torowy odcinek Chorzów Batory-Katowice. Obydwa odcinki obsługują wyłącznie przewozy towarowe.

Obecnie funkcjonują stacje kolejowe:

• Chorzów Batory na trasie: Katowice-Gliwice
• Chorzów Miasto i Chorzów Stary na trasie: Katowice-Chorzów Batory-Bytom-Lubliniec

Istnieją dworce kolejowe: Chorzów Batory, Chorzów Miasto, Chorzów Stary

Lotniczy[edytuj]

• W pobliżu Chorzowa znajduje się Lotnisko w Pyrzowicach
• W 2013 w Parku Śląskim oddano do użytku lądowisko Chorzów-Park. Jest to w pełni wyposażone lądowisko dla służb ratunkowych w utrzymaniu Chorzowskiego Centrum Pediatrii i Onkologii, jednak mogą z niego korzystać także inne szpitale znajdujące się w Chorzowie i sąsiednich miastach.

Rowerowy[edytuj]

• W roku 2009 Chorzów posiadał tylko 9 kilometrów tras rowerowych^[24].
• Likwidacja Linii tramwajowej nr 12 otworzyła w roku 2010 szansę na rozbudowanie infrastruktury transportu rowerowego o kolejne dwa kilometry drogi wzdłuż ulicy Siemianowickiej^[25].
• Sytuacja zmienia się powoli^[26], a w mieście brak zespołu ds polityki rowerowej.

Samochodowy[edytuj]

północ-południe:

• ul. Stefana Batorego (Chorzów Batory), ul. J. Gałeczki, ul. gen. H. Dąbrowskiego, ul. W. Kollmanna (Obwodnica Chorzowa Batorego)

wschód-zachód:

• Autostrada A4 Kraków-Katowice-Wrocław (węzeł Batory)
• Drogowa Trasa Średnicowa (DTŚ) Katowice-Gliwice,
• droga krajowa nr 79 Katowice–Bytom, odcinek tej drogi przebiega estakadą przez środek miasta kilkadziesiąt metrów od Urzędu Miasta i przecinając Rynek
• ul. Armii Krajowej

Tramwajowy[edytuj]

• Tramwaje jeżdżące po torach umiejscowionych na głównym deptaku miasta, ulicy Wolności, podawane są jako wzorcowy przykład koegzystancji ruchu pieszego i tramwajowego i uspokojenia ruchu.
• Przez blisko sto lat Chorzów stanowił skrzyżowanie szlaków komunikacji tramwajowej Bytom – Katowice i Ruda Śląska – Siemianowice. Po zlikwidowaniu linii tramwajowej numer 12, Chorzów utracił połączenie tramwajowe z Siemianowicami. Jednocześnie połączenie pomiędzy Skwerem Przy Pomniku Redenana, a Chorzowem Starym (domem dziecka, Starochorzowskim Domem Kultury, domem pomocy społecznej i ogródkami działkowymi na Węzłowcu) zaczęło być obsługiwane przez autobusy co nie mogło pozostać bez wpływu na jakość powietrza w tych miejscach.
• Do niedawna funkcjonowała zajezdnia tramwajowa Chorzów Batory (dziś Zakład Usług Remontowych)^[27].
• Przystanek Chorzów Rynek został przebudowany i z dniem 21.12.2015r został oddany do użytku linii tramwajowych jako Centrum Przesiadkowe.
• Linie przejeżdżające przez miasto i ich relacje:

1. 0 Chorzów Stadion Śląski Pętla Zachodnia – (Katowice) Plac Wolności – linia weekendowa
2. 1 Gliwice Zajezdnia – Zabrze – Ruda Śląska – Świętochłowice – Chorzów – Katowice Plac Miarki
3. 6 Bytom Szkoła Medyczna – Chorzów – (Katowice)Brynów Pętla
4. 7 Bytom Pl. Sikorskiego – Zawodzie Pętla
5. 9 Chorzów Rynek (CP)- Świętochłowice – Ruda Śląska Chebzie – Bytom Pl. Sikorskiego
6. 11 Chebzie Pętla (Ruda Śląska) – Chorzów – Katowice Plac Miarki
7. 17 Chorzów Rynek (CP)- Świętochłowice – Chebzie Pętla
8. 19 Bytom Stroszek Zajezdnia – Chorzów – Katowice Plac Wolności
9. 20 Szopienice Pętla – Chorzów Rynek (CP)
10. 23 Chorzów Stadion Śląski Pętla Zachodnia – Katowice Plac Wolności (Plac Miarki) – Zawodzie Pętla – linia turystyczna weekendowa
11. 33 Chorzów Stadion Śląski Pętla Zachodnia – (Katowice) Koszutka Słoneczna Pętla
12. 43 Koszutka Słoneczna Pętla – Chorzów Batory Zajezdnia

Służba zdrowia[edytuj]

Szpitale[edytuj]

Publiczne[edytuj]

• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej – Zespół Szpitali Miejskich,
• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej – Chorzowskie Centrum Pediatrii i Onkologii im. dr. E. Hankego,
• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej – Szpital Specjalistyczny (szpital zakaźny).

Niepubliczne[edytuj]

• Szpital im. Ignacego Mościckiego Lecznica Dzieci i Dorosłych
• Prywatny Szpital Okulistyczny – Weiss Klinik
• Śląskie Centrum Urologii UROVITA
• Śląski Instytut Matki i Noworodka

Oświata[edytuj]

IV LO im. Skłodowskiej-Curie

• Górnośląska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości im. Karola Goduli
• Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu, Wydział Zamiejscowy w Chorzowie
• Uniwersytet Śląski, jednostka dydaktyczna – Szkoła Zarządzania.
• Śląskie Międzyuczelniane Centrum Edukacji i Badań Interdyscyplinarnych
• Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna
• I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego
• II Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Ligonia
• III Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Batorego
• IV Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie
• ZSTiO nr 1 im Wojciecha Korfantego
• ZSTiO nr 2 im Mariana Batko
• ZSTiO nr 3 im Nikoli Tesli
• ZSTiO nr 4 im Jędrzeja Śniadeckiego
• ZSE im. Oskara Langego
• ZSB im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
• Centrum Kształcenia Ustawicznego Ekonomistów im. Ludwika Krzywickiego
• Zespół Szkół Gastronomiczno-Usługowych im. Marii Dąbrowskiej
• Zespół Szkół Stowarzyszenia Rodzin Katolickich Archidiecezji Katowickiej im. Kardynała Prymasa Augusta Hlonda
• Państwowa Szkoła Muzyczna im. Grzegorza Fitelberga
• ZSO nr 2 im Miłośników Ziemi Śląskiej
• Górnośląski Uniwersytet Trzeciego Wieku
• Liczne szkoły podstawowe i przedszkola

Kultura, zabytki i atrakcje turystyczne[edytuj]

Planetarium Śląskie

Fragment Parku Śląskiego

Kościół pw. św. Józefa

Wieża szybowa Szybu Prezydent

Park Śląski[edytuj]

• Stadion Śląski – były stadion reprezentacji Polski
• Planetarium Śląskie z 1955 roku – największe i najbardziej znane obserwatorium astronomiczne w Polsce
• Górnośląski Park Etnograficzny – skansen prezentujący blisko 70 zabytkowych drewnianych obiektów architektury wiejskiej i małomiasteczkowej
• Śląski Ogród Zoologiczny
• Legendia Śląskie Wesołe Miasteczko – najstarszy stały lunapark w Polsce
• Kąpielisko „FALA” – Jedyne nie kryte kąpielisko w mieście. Jego nazwa wzięła się od atrakcji jaką jest sztucznie wytwarzana fala. Dziś już nieczynne.
• Kolejka wąskotorowa (planowana modernizacja na przełomie 2013/2014 roku)
• Rosarium
• rzeźba Żyrafy
• Galeria Rzeźby Śląskiej
• Hala wystawowa „Kapelusz” z 1968 roku
• restauracja Przystań w stylu socrealistycznym
• korty tenisowe
• kilka restauracji
• „Taneczny Krąg” – duża altana wraz z otaczającym ją placem na którym w okresie letnim odbywają się imprezy folklorystyczne

Do 2006 r. dużą atrakcją była Kolejka linowa „ELKA” – najdłuższa, a zarazem jedyna w Europie nizinna kolejka linowa. Jej trasa okrążała cały park. Ze względu na zły stan techniczny została zamknięta w 2007 r., a w 2008 r. podjęto decyzję o jej likwidacji. Jednak po 6-latach 06.09.2013r ponownie otwarto kolejkę linową „ELKA”. Na razie zmodernizowano i otwarto jeden odcinek na trasie od stacji „Stadion Śląski” do stacji „Wesołe Miasteczko”, ale planowane jest w przyszłości otwarcie dalszych odcinków kolejki.

Zabytki[edytuj]

Miasto Chorzów chociaż jest stosunkowo młodym miastem (prawa miejskie otrzymał jako Królewska Huta w 1868 roku), to jednak może się poszczycić wieloma zabytkami, na swój sposób unikatowymi.

• Teatr Rozrywki – zabytkowy, bogato zdobiony budynek dawnego hotelu Graf Reden. Jego charakterystyczną częścią jest wieża.
• Kościół św. Wawrzyńca na Górze Wyzwolenia (Górze Redena) – XVI-wieczny drewniany kościółek wzniesiony w Knurowie. Do Chorzowa został przeniesiony w 1935 roku.
• Kościół im. Elżbiety – kościół ewangelicki, najstarszy kościół na terenie Królewskiej Huty (budowę rozpoczęto w 1840 a poświęcony został 4 lata później).
• Kościół św. Antoniego – modernistyczny z lat 1930–1934
• Kościół św. Barbary – najstarszy kościół katolicki w Królewskiej Hucie. Powstał w II poł. XVIII wieku, w okresie wielkich przemian gospodarczych na Górnym Śląsku.
• Kościół św. Marii Magdaleny – Kościół najstarszej chorzowskiej parafii. Obecny został wzniesiony w XIX wieku po spłonięciu poprzedniego (wzniesionego jeszcze przez bożogrobców).
• Gmach Urzędu Pocztowego przy ul. Pocztowej – XIX-wieczny bogato zdobiony neogotycki budynek, będący wizytówką miasta.
• Dawny ratusz Wielkich Hajduk w Chorzowie Batorym
• Dawny ratusz gminny Chorzowa w Chorzowie Starym
• Plac św. Jana, oraz ul. Bożogrobców w Chorzowie Starym – najstarsza część Chorzowa, miejsce historyczne, które do XVIII wieku, czyli początków rozwoju gospodarczego było najważniejszym punktem Chorzowa. Dziś znajduje się tam kościół św. Marii Magdaleny, oraz pozostałości dawnej zabudowy wiejskiej (na placu św. Jana).
• Kościół im. ks. Marcina Lutra – kościół ewangelicki pod który kamień węgielny został położony 21 marca 1897 r. a poświęcenia dokonano 10 listopada 1898 r. w dniu urodzin ks. dra M. Lutra.
• Kościół Wniebowzięcia NMP w Chorzowie Batorym (daw. Kościół parafialny w Wielkich Hajdukach)
• Kościół św. Józefa, oraz otaczająca go kolonia Pnioki w Chorzowie Drugim
• Budynek IV LO im. M. Skłodowskiej-Curie przy ul. gen. H. Dąbrowskiego – secesyjny budynek dawnego gimnazjum żeńskiego (Cäcilien-Gymnasium).
• Budynek ZST nr 2 im. M. Batko przy ul. Powstańców 6a – wybudowany w 1891 r. w stylu historycznym z elementami neorenesansowymi, pierwotnie gimnazjum męskie.
• Rzeźba Chłopiec z łabędziem autorstwa Theodora Erdmanna Kalidego, znajdująca się przy placu Matejki.
• Gmach Straży Pożarnej w Chorzowie Drugim
• Dawna zabudowa Zakładów Mięsnych (Städtisches Schlachthaus)
• Wieża szybowa Szybu Prezydent w Chorzowie Starym
• Szyb Elżbieta w Chorzowie Starym
• Brama Cmentarna na ulicy M. Drzymały
• Gmach ZUS-u, przy ul. gen. H. Dąbrowskiego
• Park Hutników

Mówiąc o zabytkach nie sposób nie wspomnieć o ratuszu chorzowskim (daw. Królewskiej Huty), oraz Hali Targowej (ob. palarnia kawy POSTI). Obydwie budowle utraciły wiele ze swojej świetności. Ratusz został przebudowany w latach 20. XX wieku ze względu na małą funkcjonalność (za mało pomieszczeń), w wyniku czego utracił swój niepowtarzalny charakter. Natomiast hala targowa została z niewiadomych przyczyn przebudowana w latach 70. XX wieku, i obecnie nie jest już chlubą miasta.

Przyroda[edytuj]

Akweny Amelung po rewitalizacji

Chorzów posiada także atrakcje przyrodnicze, oprócz Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku należą do nich:

• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Uroczysko Buczyna”
• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Żabie Doły na granicy Maciejkowic, bytomskiej dzielnicy Rozbark i Piekar Śląskich
• zespół akwenów Amelung w Chorzowie Drugim.

Kultura[edytuj]

Teatr Rozrywki

Instytucje kulturalne:

• Chorzowskie Centrum Kultury
  • Miejska Biblioteka Publiczna
  • MDK Batory
  • Dworzec Kolejowy Centrum
  • MDK przy ul. Lompy
  • Teatr Rozrywki
  • Miejska Galeria Sztuki MM
  • Starochorzowski Dom Kultury jest obecnie oddz. ChCK
  • Muzeum Miejskie
  • Fontanna w Parku Hutników
  • Budynek Ratusza
  • Odrestaurowana ulica Wolności (główny deptak miasta)
  • Odrestaurowana ulica Jagiellońska (deptak prowadzący od ul. Wolności do Urzędu Miasta)
  • Park Róż
  • Uroczysko Buczyna
  • Rezerwat przyrody Antonowiec-Żabie Doły
  • Kompleks „Sztygarka”
  • Zespół stawów Amelung
  • Lekki Teatr Przenośny^[28][29]

Rozrywka[edytuj]

Lista cyklicznych imprez masowych i kulturalnych odbywających się w Chorzowie:

• Święto Miasta – Obchody święta miasta odbywają się zawsze na początku czerwca, są związane z rocznicą przybycia Bożogrobców do Chorzowa. Cała uroczystość zaczyna się uroczystym korowodem który maszeruje spod kościoła św. Jadwigi na stadion miejski przy ul. Lompy. W korowodzie idą uczniowie chorzowskich szkół, oraz przedstawiciele organizacji młodzieżowych i sekcji sportowych. Następnym punktem programu są występy artystyczne na specjalnie przygotowanej estradzie na stadionie miejskim.
• Festiwal Piwa – odbywa się co roku we wrześniu na polach marsowych w parku kultury.
• Rozdanie nagród Prezydenta Miasta w dziedzinie kultury – odbywa się co roku w październiku w Teatrze Rozrywki.
• Obchody Święta Niepodległości oraz Konstytucji 3 maja – odbywają się zawsze 11 listopada i 3 maja. Rozpoczyna je uroczysta msza św. w kościele św. Barbary, po czym zebrani maszerują pod pomnik Powstańca Śląskiego, gdzie składane są kwiaty. W uroczystościach biorą udział władze miasta, chorzowskie szkoły, oraz przedstawiciele organizacji młodzieżowych i społecznych.
• Śląskie Gody – regionalna impreza folklorystyczna
• Chorzowska Biesiada Rocznicowa – coroczna biesiada organizowana przez Miejski Ośrodek Rekreacji i Sportu.
• Bluestracje – festiwal bluesowy organizowany przez MDK Batory
• If summer ends festival – festiwal muzyki alternatywnej organizowany przez MDK Batory
• Festiwal Rock bez igły – festiwal przeciw narkomanii organizowany przez chorzowską filię Wyższej Szkoły Bankowej.
• Reggae Rap Festival – festiwal muzyki rap oraz reggae, występuje tam 6 grup/artystów wyłonionych spośród Reggae Rap Ligi, a także znani wykonawcy tychże gatunków, min. Molesta Ewenement, Tewu, DonGuralesko, O.S.T.R., Jamal, Natural Dread Killaz
• Chorzowski Teatr Ogrodowy – organizowany w sierpniu przegląd teatralny na terenach dawnej kopalni Prezydent, w Magazynie Ciekłego Powietrza chorzowskiego ośrodka Sztygarka.
• Port Poetycki – impreza kulturalna zrzeszająca w swoim kręgu poetów, muzyków i artystów plasyków, odbywająca się w czerwcu, na terenach dawnej kopalni Prezydent, w Magazynie Ciekłego Powietrza chorzowskiego ośrodka Sztygarka.
• Festiwal Muzyczny im. Ryśka Riedla Ku Przestrodze – festiwal muzyczny odbywający się od 1999 r. Organizowany przez Adama Antosiewicza. Od 2009. festiwal odbywa się na terenie Pól Marsowych w Parku Śląskim.
• Plenerowy festiwal muzyki klubowej ''Silesia in Love'' odbywający się w Parku Śląskim
• Chorzowski Jarmark Bożonarodzeniowy – coroczny jarmark bożonarodzeniowy.

Prasa lokalna[edytuj]

• „Chorzowianin” – tygodnik mieszkańców miasta
• TubaChorzowa.pl – portal internetowy o mieście

Sport[edytuj]

Okres przed I wojną światową[edytuj]

Herb klubu MTV Königshütte.

Najstarsza wzmianka pojawia się 10 lipca 1862 r. jako data założenia pierwszego klubu gimnastycznego zwanego później Männerturnverein Königshütte – MTV (Męski Klub Gimnastyczny). Współzałożycielem klubu był mistrz maszyn hutniczych niejaki Angele, a pierwszym prezesem został mistrz cieślarski Carlitzek. Początkowo klub korzystał z sali hotelu Wandel przy ul. Katowickiej^[30] aby 13 lipca 1895 r. przenieść się do własnego, nowo wybudowanego ośrodka przy ul. Parkowej^[31], który prócz kompleksu halowego posiadał jeszcze stadion piłkarsko-lekkoatletyczny.

22 sierpnia 1875 r. odbyły się w Królewskiej Hucie^[32] pierwsze górnośląskie pokazy gimnastyczne (Gauturnfest), w których uczestniczyło ponad 200 zawodników. W zarządzie klubu zasiadali wtedy fabrykant Paul Sonsalla i skarbnik Czajor^[33].

W 1891 r. nauczyciel Alker rozpoczął w szkole nr VII, położonej w dzielnicy robotniczej codzienne ćwiczenia ze swoimi uczniami^[34].

 Osobny artykuł: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Chorzowie.

Z biegiem czasu coraz więcej nauczycieli i szkół wprowadzało ćwiczenia, gimnastykę i gry w szkołach w czasie i po zajęciach. Pierwszy burmistrz Królewskiej Huty^[32], Stolle i kuratorium popierali rozwój sportu zarówno ideowo, jak i finansowo. Tak burzliwy rozwój sportu doprowadził w 1901 roku do utworzenia pierwszego klubu, który nazwano Spielvereinigung 1901 Königshütte^[33] z „sekcjami”: fistball, tamburello, baseball i turystyką wędrowną. Klubem kierował nauczyciel Pompa. Przed 1912 r.^[35] doszła sekcja piłki nożnej, która jednak nie miała własnego boiska i dlatego klub połączył się w 1923 r. z SC 08 Königshütte i przyjął nazwę Zjednoczeni Przyjaciele Sportu.

SC 08 Königshütte został założony w 1908 r. przez braci Opitz z Królewskiej Huty^[32] oraz piłkarzy Kleinera i Borna z Katowic^[36]. Klub ten wstąpił bezpośrednio po swoim założeniu do Południowo-Wschodniego Niemieckiego Związku Piłki Nożnej^[37].

Innym, zasłużonym królewskohuckim klubem jest założony w 1910 r. VfR Königshütte, późniejszy AKS.

W tym okresie drużyny piłkarskie nie odnosiły większych sukcesów; górnośląscy konkurenci, głównie ci z Katowic byli zbyt silni.

I wojna światowa[edytuj]

W tym okresie rozgrywki sportowe były bardzo ograniczone ze wzgl. na działania wojenne.

Okres międzywojenny[edytuj]

Przed i po włączeniu wschodniej części Górnego Śląska łącznie z miastem Królewska Huta w 1922 do Polski miejscowe kluby początkowo kontynuowały swoja działalność uczestnicząc dalej w rozgrywkach niemieckich. 7 sierpnia 1922 r. w Katowicach założony został niemiecki Wojewódzki Związek Piłki Nożnej (Wojewodschaft Fußballverband). Do 143 członków założycieli należeli m.in. królewskohuckie Verein für Rasenspiele (VfR) i Spielvereinigung 01 oraz Bismarckhütter Ballspiel Club Hajduki Wielkie.

W późniejszym okresie niemieckie kluby, często o dużych tradycjach i osiągnięciach zostały zmuszone do samorozwiązania, łaczenia się lub były wchłaniane przez polskie kluby albo wstępowania do polskiego związku na dyskryminujących, polonizujących warunkach takich jak zmiana tradycyjnej niemieckiej nazwy, usunięcie niemiecko-śląskiego zarządu itp. aby mogły dołączyć do polskich rozgrywek.

W ten sposób VfR przemianowano na Amatorski Klub Sportowy (AKS), Spielvereinigung 1901 na Zjednoczeni Przyjaciele Sportu, a Bismarckhütter Ballspiel Club (BBC) połączył się7 stycznia 1923 z Ruchem przyjmując nazwę Ruch BBC Hajduki Wielkie.

Równocześnie powstawały niemieckie kluby sportowe wywodzące się z ruchu katolickiej młodzieży niemieckiej zwane Jugendkraft oraz nowe polskie takie jak KS Śląsk, KS Kresy, KS Polonia czy klub wojska polskiego, 75 Pułk Piechoty (75 pp).

W latach 1926–1927 został zbudowany na Górze Redena nowy stadion (miejski), którego uroczyste otwarcie nastąpiło 2 października 1927 r. w obecności polskiego prezydenta Ignacego Mościckiego. W skład stadionu wchodziły: boisko do piłki nożnej z bieżnią (400m x 6m) i trybuną (8000–10 000 miejsc), małe boisko (70m x 50m), budynek klubowy, plaża, WC, hala pływacka, dwa baseny (50 × 30 m i 40 × 30 m) z trampoliną, korty tenisowe, boisko do krykieta, plac do musztry oraz natryski i szatnie.

6 stycznia 1928 r. został założony w Królewskiej Hucie nowy wielosekcyjny klub pod nazwą KS Stadion z następującymi sekcjami: piłką nożną, lekkoatletyką, pływacką i tenisa ziemnego.

Istniał też jedyny niemiecki klub tenisowy – Lawn-Tennis-Club (LTC) we wschodniej części Górnego Śląska.

Z Chorzowa pochodzi też czterokrotna mistrzyni Polski w jeździe figurowej na łyżwach Erna Scheibert, trenująca głównie w Katowicach, mistrzyni Polski w jeździe solowej w latach 1936, 1937, 1938 i 1939.

II wojna światowa[edytuj]

Stan dzisiejszy[edytuj]

Głównie ze względu na Stadion Śląski (stan na 2009) – największy stadion w Polsce, oficjalnie nazwany stadionem narodowym, na którym odbywają się mecze reprezentacji narodowej czy koncerty sławnych grup muzycznych. Kolejnym ośrodkiem sportowym promującym Chorzów jest drużyna Ruchu Chorzów, która przez długie lata utrzymywała się w czołówce klubów piłkarskich w kraju, jeden z najbardziej zasłużonych klubów w historii polskiego futbolu.

Kluby sportowe[edytuj]

• AKS Chorzów – klub wielosekcyjny, najstarszy z istniejących klubów, główne sukcesy odnosił w piłce nożnej (mężczyzn), piłce ręcznej (kobiet i mężczyzn), lekkoatletyce i tenisie ziemnym. Już nie istnieje, a na bazie tego klubu wyodrębniły się 2 kluby: AKS WYZWOLENIE Chorzów (piłka nożna) oraz Towarzystwo Sportowe AKS Chorzów (lekka atletyka, piłka nożna, zapasy).
• Chorzowski Klub Kyokushin Karate
• Chorzowskie Centrum Sztuk i Sportów Walki
• Chorzowskie Towarzystwo Górskie „Koliba” – jedyna w mieście ściana wspinaczkowa
• Chorzowskie Towarzystwo Tenisowe
• Chorzowskie Towarzystwo Szachowe
• Clearex Chorzów – męski klub piłki 5-osobowej (futsal), Puchar Polski 2004, 2. miejsce w 1 lidze w sezonie 2003/2004
• DOSiR „SOKOLNIA” sportowa, gimnastyka sportowa i szermierka- akrobatyka
• KPR „RUCH” Chorzów – piłka ręczna kobiet
• KS Ruch Chorzów – Data założenia: 20 kwietnia 1920 – klub wielosekcyjny, głównie sukcesy odnosiły sekcje: piłki nożnej (czternastokrotny mistrz Polski, zdobywca Pucharu Polski w latach: 1951, 1974, 1996); żeńskiej piłki ręcznej (dziewięciokrotne mistrzynie Polski) i kolarstwa szosowego. Ruch Chorzów Spółka Akcyjna Klub Sportowy Ruch w Chorzowie – data założenia spółki (SSA/SA): 27 grudnia 2004
• KS Królewscy Chorzów – koszykówka
• KS „Stadion Śląski” Chorzów – szkółka piłkarska dla młodzieży działająca przy Stadionie Śląskim, założona w 1962 r.,
• KSP „Stal” Chorzów – klub sportowy pétanque
• MKS „Zantka” (piłka nożna) – szkółka piłkarska dla młodzieży
• MKS „Zryw” Chorzów – młodzieżowy klub piłki ręcznej chłopców
• Narciarski Klub Sportowy „Dynamit” Chorzów
• Parafialny Klub Sportowy „Józefka” – piłka nożna
• Starochorzowskie Centrum Sportu „Sokół” (dawny KS „Azoty”)– siatkówka kobiet, klub grający w I lidze polskiej piłki siatkowej kobiet obecnie Silesia Volley wspólnie z Mysłowicami
• UKS „Alba” Chorzów – męski klub koszykówki grający w 2 lidze

Żużel[edytuj]

Na Stadionie Śląskim czterokrotnie odbyły się finały Indywidualnych Mistrzostw Świata (w 1973 wygrał Jerzy Szczakiel). W latach 2002–2003 odbyły się tutaj dwie rundy Grand Prix Europy.

Infrastruktura sportowa[edytuj]

Obiekty sportowe w Chorzowie:

• bulodrom w Parku Śląskim
• Stadion Śląski
• Stadion KS Ruch Chorzów
• Hala Moris – nowoczesna hala sportowa
• Kompleks Sportowy Hajduki – w jego skład wchodzą hala sportowa, oraz basen.
• Miejski Zakład Kąpielowy
• Stadion Miejski przy ul. Lompy

Polityka[edytuj]

Partie i ugrupowania[edytuj]

Od początku lat 90. najwięcej miejsca na scenie politycznej zajmuje lokalne Stowarzyszenie „Wspólnie dla Chorzowa”. W wyborach samorządowych 1998 r. stowarzyszenie uzyskało 24 z 45 mandatów^{[potrzebny przypis]}.

W 2002 r. Stowarzyszenie „Wspólnie dla Chorzowa” zawarło koalicję wyborczą z Ruchem Autonomii Śląska, lokalnymi kołami Związku Górnośląskiego i Stowarzyszeniem „Wyspa”. Najpoważniejszą siłą opozycyjną był Sojusz Lewicy Demokratycznej. W wyborach 2002 r. pojawił się nowy konkurent, tzw. Społeczna Odnowa Samorządowa^{[potrzebny przypis]}.

W wyborach samorządowych 2002 r. frekwencja wyniosła 33,72% Następujące komitety wyborcze uzyskały mandaty w Radzie Miasta:

• Wspólny Chorzów (44,29% głosów) – 14 mandatów,
• SLD-UP (17,83%) – 5 mandatów,
• Platforma Prawa i Samorządności (PO-PiS, 14,78%) – 4 mandaty,
• SOS Chorzów (Społeczna Odnowa Samorządowa, 11,36%) – 2 mandaty^{[potrzebny przypis]}

W 2006 r. wybory wygrała Koalicja Wspólny Chorzów zdobywając 13 z 25 mandatów, tym samym układ sił w Radzie uległ zmianie w stosunku do poprzedniej kadencji. Drugą siłę stanowi Platforma Obywatelska (6 mandatów), a dalej Prawo i Sprawiedliwość (4 mandaty) i SLD (2 mandaty). Mandatów radnych nie zdobyli przedstawiciele SOS Chorzów^{[potrzebny przypis]}. Po 20 latach sprawowania funkcji prezydenta miasta przez Marka Kopla na stanowisko to w wyborach samorządowych 2010 został wybrany na Andrzej Kotala – kandydat komitetu wyborczego Platforma Obywatelska RP uzyskując 50,59% głosów przy frekwencji 27,3%. Różnica głosów wyniosła 281^[38][39][40]. W wyborach do Rady Miasta mandaty uzyskały następujące komitety: Koalicja Wspólnych Chorzów – 14, Platforma Obywatelska – 7, Prawo i Sprawiedliwość – 3, Sojusz Lewicy Demokratycznej – 1.^[41]

W 2014 roku w wyborach na prezydenta Chorzowa w I turze wygrał urzędujący prezydent Andrzej Kotala otrzymując 50,79% głosów. Swoje reprezentacje w Radzie Miasta uzyskały: Platforma Obywatelska – 11, Wspólnie dla Chorzowa – 8, Prawo i Sprawiedliwość – 4, Ruch Autonomii Śląska – 2.^[42]

Swoje biura poselskie w Chorzowie posiadają – Marek Wójcik^[43] z Platformy Obywatelskiej oraz Maria Nowak^[44] z Prawa i Sprawiedliwości. Biuro senatorskie zlokalizowane w Chorzowie posiada również Leszek Piechota z Platformy Obywatelskiej^[45].

Samorząd[edytuj]

Chorzów jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Chorzów 25 radnych^[46]. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym obecnie jest Andrzej Kotala.

Miasto jest członkiem Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.

Miasta partnerskie[edytuj]

Lista miast partnerskich Chorzowa:

Miasto	Kraj	Data rozpoczęcia współpracy
Ózd	Węgry	od 1995[47]
Zlín	Czechy	od 1996[48]
Termoli	Włochy	od 1998[49]
Creil	Francja	od 2001[50]
Iserlohn	Niemcy	od 2004[51]
Tarnopol	Ukraina	od 2009[52]

Wspólnoty religijne[edytuj]

Kościół pw. św. Barbary

Kościół Wniebowzięcia NMP – transept i wieża

Klasztor Franciszkanów w Chorzowie Klimzowcu, 2007

Kościół rzymskokatolicki[edytuj]

Najstarszą parafią katolicką na terenie Chorzowa jest parafia św. Marii Magdaleny (obecnie dzielnica Chorzów Stary). Powstała ona bezpośrednio po lokacji wsi (na pewno przed rokiem 1300), a do 1817 roku patronat nad nią sprawowali bożogrobcy z Miechowa.

Rozwój Królewskiej Huty wpłynął na erygowanie w roku 1852 parafii św. Barbary (obecnie dzielnica Chorzów II). Objęła ona: Górne i średnie Łagiewniki, Górne i Średnie Hajduki, Świętochłowice, Chropaczów, Lipiny, Szarlociniec, Pnioki i Wolę Erdmanna (Erdmanswille), należące dotąd do parafii Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu; przyłączono też przyhutnicze domy mieszkalne, należące do parafii św. Marii Magdaleny.

Wraz z rozwojem miasta rozwijała się także sieć parafialna. W roku 1889 z parafii św. Barbary wydzielono parafię św. Jadwigi, a z tej w 1908 r. parafię Wniebowzięcia NMP w Hajdukach. W tym czasie raz jeszcze podzielono parafię św. Barbary, tworząc w 1912 r. parafię św. Józefa. Następnie w 1940 r. powołano do istnienia parafię Najśw. Serca Pana Jezusa (z parafii Wniebowzięcia), a w dzielnicy Klimzowiec w 1942 – kurację św. Franciszka z Asyżu (z parafii św. Jadwigi; dekret potwierdzający istnienie parafii wydano w 1992 r.).

Odwilż gomułkowska ułatwiła powstanie 4 nowych parafii. W roku 1957 powstała parafia św. Antoniego (z parafii św. Jadwigi; wcześniej kuracja) i parafia św. Floriana (z parafii św. Barbary i św. Jadwigi), a w 1958 – parafia Ducha Św. (z parafii św. Jadwigi) oraz kuracja MB Nieustającej Pomocy i św. Rozalii w dzielnicy Maciejkowice (z parafii św. Marii Magdaleny i św. Michała Archanioła w Michałkowicach; dekret potwierdzający istnienie parafii wydano w 1984 r.).

Od roku 1964 prowadzono samodzielne duszpasterstwo przy kościele św. Wawrzyńca, gdzie ostatecznie w 1978 r. powołano parafię, wydzielając jej teren z parafii św. Antoniego i św. Marii Magdaleny. Ostatnia zmiana miała miejsce w 1983 r., gdy po wielu trudnościach z parafii Wniebowzięcia NMP wydzielono parafię Jezusa Chrystusa Dobrego Pasterza.

Na terenie Chorzowa działa zatem 13 parafii rzymskokatolickich:

Warto dodać, że leżące na terenie Chorzowa ul. Chropaczowska, ul.Pokoju i część ul. 3 Maja należą do parafii Najśw. Serca Pana Jezusa w świętochłowickiej dzielnicy Piaśniki.

Kościoły protestanckie[edytuj]

Działalność duszpasterską na terenie Chorzowa prowadzi parafia ewangelicka, należąca do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, oraz zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów i zbór Wolnych Chrześcijan, protestanckie wspólnoty o charakterze ewangelicznym.

Inne[edytuj]

• Świadkowie Jehowy – cztery zbory z własnym kompleksem Sal Królestwa, ul. Składowa 26^[53][54].
• Bractwo Kapłańskie Piusa X, Rynek 2^[55].

Osoby urodzone w Chorzowie[edytuj]

• Kurt Alder – profesor nauk chemicznych, laureat nagrody Nobla w dziedzinie chemii
• Henryk Alszer – piłkarz, olimpijczyk
• Emil Bednarek – zbrodniarz wojenny, kapo w KL Auschwitz, skazany na dożywocie w drugim procesie oświęcimskim
• Gerard Cieślik – były piłkarz reprezentacji Polski i Ruchu Chorzów, Honorowy Obywatel Miasta Chorzowa
• Barbara Fedyszak-Radziejowska – socjolog, członek kolegium IPN
• August Froehlich – ksiądz rzymskokatolicki, przeciwnik nazizmu, który za obronę polskich robotników przymusowych z Rathenow został zamęczony w obozie KL Dachau
• Oswald Kaduk ps. „Teufel” – zbrodniarz wojenny, podoficer SS i Rapportführer w KL Auschwitz. Skazany najpierw w NRD, a później w drugim procesie oświęcimskim na dożywocie za szczególne okrucieństwo i zbrodnie
• Theodor Erdmann Kalide – rzeźbiarz, projektant, mistrz sztuki odlewnictwa hutniczego (działający głównie w Gliwicach i Berlinie)
• Bogdan Kalus – aktor
• Radosław Kobierski – pisarz
• Violetta Kołakowska – aktorka, modelka
• Agnieszka Krukówna – aktorka
• Wojciech Kuczok – pisarz współczesny
• Andrzej Lampert – artysta, wokalista zespołu PIN (2003–2013), solista Opery Krakowskiej (2013-)
• Olgierd Łukaszewicz – aktor, były prezes ZASP. Znany głównie z ról filmowych Soli ziemi czarnej, Seksmisji, Magnata, Karola – który został Papieżem
• Jan Macha – ksiądz rzymskokatolicki, działacz ruchu oporu, sługa boży Kościoła katolickiego
• Walter Mixa – biskup polowy Bundeswehry i diecezji augsburskiej
• Helga Molander – aktorka, matka Hansa Eysencka
• Ludwik Mzyk SVD – błogosławiony i męczennik Kościoła katolickiego, polski werbista. Zamordowany przez nazistów w KL Posen.
• Antoni Piechniczek – były trener reprezentacji Polski w Piłce Nożnej
• Ryszard Riedel – wokalista zespołu Dżem
• Günther Rittau – kamerzysta (współpracownik reżysera Fritza Langa)
• Erna Scheibert – czterokrotna mistrzyni Polski w jeździe solowej na łyżwach w okresie międzywojennym
• Hanna Schygulla – aktorka
• Christian Skrzyposzek – pisarz
• Józef Słupina CM – Sługa Boży, ksiądz Zgromadzenia Misjonarzy. Zamordowany w KL Auschwitz, oczekuje na beatyfikację w procesie beatyfikacyjnym II grupy polskich męczenników z okresu II wojny światowej
• Jan Świerc SDB – Sługa Boży, salezjanin. Zamordowany w KL Auschwitz, oczekuje na beatyfikację w procesie beatyfikacyjnym II grupy polskich męczenników z okresu II wojny światowej
• Paul Szczurek – zbrodniarz wojenny, podoficer Wojska Polskiego, a następnie SS, strażnik w KL Auschwitz. Skazany w pierwszym procesie oświęcimskim na karę śmierci za zbrodnie
• Adam Taubitz – muzyk, kompozytor muzyki poważnej i jazzowej
• Gerhard Wagner – zbrodniarz nazistowski, Naczelny Lekarz III Rzeszy, odpowiedzialny za wprowadzenie Ustaw Norymberskich i mordy na niepełnosprawnych oraz Żydach
• Franz Wachsmann/Waxman – muzyk i kompozytor muzyki filmowej, laureat Oscara
• Friedrich Weißler – prawnik, przeciwnik nazizmu, działacz w Kościele Wyznającym, zamordowany w KL Sachsenhausen
• Aleksander Woźniak – kompozytor, tekściarz, producent muzyczny, członek zespołu PIN
• Wojciech Maziarski – dziennikarz, redaktor naczelny Newsweek Polska

Osoby związane z Chorzowem[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Chorzowem.

Zobacz też[edytuj]

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Królewska Huta

• Śląsk
• synagoga w Chorzowie
• cmentarz żydowski w Chorzowie
• ulica 3 Maja w Chorzowie
• ulica Powstańców w Chorzowie
• ulica Siemianowicka w Chorzowie
• ulica Teodora Kalidego w Chorzowie
• ulica Wolności w Chorzowie
• osiedle Falklandy
• osiedle Ryszki
• Ruch Chorzów

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• A. Stasiak, Miasto Królewska Huta. Zarys rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego w latach 1869–1914, Arkady, 1962
• Chorzów: zarys rozwoju miasta / pod red. Jana Kantyki. [Zespół aut. Franciszek Biały...]. Ślaski Instytut Naukowy w Katowicach, 1977.
• J. Kantyka (red.), Chorzów. Zarys rozwoju miasta, Śląsk, 1977.
• J. Drabina, Historia Chorzowa od średniowiecza do 1868 roku, Chorzów, 1998.
• J. Drabina, Historia Chorzowa od 1868 do 1945 roku, Chorzów, 1999.
• J. Drabina, Historia Chorzowa 1257–2000, Muzeum w Chorzowie, Chorzów 2007, ​ISBN 978-83-921640-6-7​.
• D. Sieradzka, Królewska Huta. Chorzów w latach 1868–1945. Szkice do portretu miasta, Chorzów, 2001.
• M. Gałuszka, Chorzów wczoraj – Koenigshuette gestern.
• R. Liczba, Chorzów A.D. 2000 – nietypowy przewodnik po mieście dla młodzieży i dorosłych, Chorzów 2000.
• Idzi Panic: Wczesnośredniowieczne osadnictwo w kasztelanii bytomskiej. W: Z dziejów dzielnic Bytomia. Jan Drabina (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 1991, s. 11, seria: Magazyn Bytomski tom VIII.
• A. Pobog-Rytkowski, Historia miasta Królewskiej Huty, Królewska Huta, 1927.
• M. Gałuszka, J. Kurek, Powstanie „wielkiego” Chorzowa, Chorzów 2004.
• Paul Rother, Chronik der Stadt Königshütte Oberschlesien, wyd. Laumann Verlag, Dülmen, 1994, ​ISBN 3-87466-193-8​.
• Johann Knie: Alpabetisch, Statistisch, Topographische Uebersicht aller Dorfer, Flecken, Stadt und andern Orte der Konigl. Preus. Provinz Schliesen... Breslau: Barth und Comp., 1830.
• L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837.
• Bernhard Gröschel, Die Presse Oberschlesiens von den Anfängen bis zum Jahre 1945: Dokumentation und Strukturbeschreibung, Gebr. Mann Verlag Berlin, 1993, s. 447 (Schriften der Stiftung Haus Oberschlesien: Landeskundliche Reihe, Bd. 4) ​ISBN 3-7861-1669-5​.
• Bernhard Gröschel, Studien und Materialien zur oberschlesischen Tendenzpublizistik des 19. und 20. Jahrhunderts, Gebr. Mann Verlag Berlin 1993, s. 219 (Schriften der Stiftung Haus Oberschlesien: Landeskundliche Reihe, Bd. 5) ​ISBN 3-7861-1698-9​.
• Bernhard Gröschel, Themen und Tendenzen in Schlagzeilen der „Kattowitzer Zeitung” und des „Oberschlesischen Kuriers” 1925–1939, Gebr. Mann Verlag Berlin, 1993, s. 188 (Schriften der Stiftung Haus Oberschlesien: Landeskundliche Reihe, Bd. 6) ​ISBN 3-7861-1719-5​.
• R. Schmidt, Kleines Stadtbuch von Königshütte Oberschlesien, wyd. Verlag für Sozialpolitik, Wirtschaft und Statistik, P. Schmidt, Berlin.
• H. Mohr, Geschichte der Stadt Königshütte in Oberschlesien: aus Urkunden und amtlichen Aktenstücken, wyd. Ploch, Königshütte, 1890.

Linki zewnętrzne[edytuj]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Chorzów

• Miejski Serwis Internetowy
• Wirtualny spacer po Chorzowie
• Chorzowski Informator Kulturalny
• Telewizyjny Serwis Miasta
• Historia Żydów w Chorzowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Chorzów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa, 1880.
• Królewska Huta w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa, 1883.

p • d • e Dzielnice Chorzowa Dzielnice administracyjne Centrum • Chorzów II • Chorzów Batory • Chorzów Stary Dzielnice tradycyjne Antoniowiec • Górne Łagiewniki • Klimzowiec • Maciejkowice • Niedźwiedziniec • Nowe Hajduki • Pnioki • Szarlociniec • Średnie Łagiewniki

p • d • e Województwo śląskie Miasta na prawach powiatu Bielsko-Biała • Bytom • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice (siedziba) • Mysłowice • Piekary Śląskie • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tychy • Zabrze • Żory Powiaty będziński • bielski • bieruńsko-lędziński • cieszyński • częstochowski • gliwicki • kłobucki • lubliniecki • mikołowski • myszkowski • pszczyński • raciborski • rybnicki • tarnogórski • wodzisławski • zawierciański • żywiecki Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga • Metropolia

p • d • e Województwo śląskie (II Rzeczpospolita) miasto wojewódzkie – Katowice Powiaty miejskie Katowice • Bielsko • Królewska Huta (od 1934 Chorzów) Powiaty bielski • cieszyński • cieszyński zachodni (1938) • frysztacki (od 1938) • katowicki • lubliniecki • pszczyński • rudzki (do 1924) • rybnicki • tarnogórski • świętochłowicki (do 1939)

p • d • e Miasta województwa śląskiego Miasta powiatowe Będzin • Bielsko-Biała • Bieruń • Bytom • Cieszyn • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice • Kłobuck • Lubliniec • Mikołów • Mysłowice • Myszków • Piekary Śląskie • Pszczyna • Racibórz • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tarnowskie Góry • Tychy • Wodzisław Śląski • Zabrze • Zawiercie • Żory • Żywiec Miasta gminne Blachownia • Czechowice-Dziedzice • Czeladź • Czerwionka-Leszczyny • Imielin • Kalety • Kłobuck • Knurów • Koniecpol • Koziegłowy • Krzanowice • Krzepice • Kuźnia Raciborska • Lędziny • Łaziska Górne • Łazy • Miasteczko Śląskie • Ogrodzieniec • Orzesze • Pilica • Poręba • Pszów • Pyskowice • Radlin • Radzionków • Rydułtowy • Siewierz • Skoczów • Sławków • Sośnicowice • Strumień • Szczekociny • Szczyrk • Toszek • Ustroń • Wilamowice • Wisła • Wojkowice • Woźniki • Żarki

p • d • e Gminy górnicze Bełchatów • Bestwina • Będzin • Bieruń • Bobrowniki • Boguszów-Gorce • Bojszowy • Brzeszcze • Bytom • Chełm Śląski • Chełmek • Chorzów • Cyców • Czechowice-Dziedzice • Czeladź • Czerwionka-Leszczyny • Dąbrowa Górnicza • Gaszowice • Gierałtowice • Gliwice • Goczałkowice-Zdrój • Godów • Gorzyce • Imielin • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Jejkowice • Katowice • Kłodawa • Knurów • Kornowac • Lędziny • Libiąż • Lubomia • Ludwin • Lyski • Łaziska Górne • Marklowice • Miedźna • Mikołów • Mszana • Mysłowice • Nowa Ruda (gm. miejska) • Nowa Ruda (gm. wiejska) • Ornotowice • Orzesze • gm. wiejska Oświęcim • Pawłowice • Piekary Śląskie • Pilchowice • Psary • Pszczyna • Pszów • Puchaczów • Radlin • Radzionków • Ruda Śląska • Rybnik • Rydułtowy • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Sośnicowice • Suszec • Świerklany • Świętochłowice • Trzebinia • Tychy • Wałbrzych • Wodzisław Śląski • Wojkowice • Wyry • Zabrze • Zebrzydowice • Żory