Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia hasła Elbląg.

Elbląg
Widok na elbląskie Stare Miasto z Bramy Targowej
Herb Elbląga Flaga Elbląga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Data założenia	1237
Prawa miejskie	10 kwietnia 1246
Prezydent	Witold Wróblewski
Powierzchnia	79,82[1] km²
Wysokość	1,8 m p.p.m. do 92 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	121 412[2] 1 521,1 os./km²
Strefa numeracyjna	55
Kod pocztowy	od 82-300 do 82-317
Tablice rejestracyjne	NE
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Elbląg
Położenie na mapie Polski Elbląg
54°09′30″N 19°24′10″E/54,158333 19,402778
TERC (TERYT)	2861011
SIMC	0932703
Hasło promocyjne: „Elbląg w formie”
Urząd miejski ul. Łączności 1 82-300 Elbląg
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Elbląg (łac. Elbinga, Elbingus, niem. Elbing, prus. Elbings, kaszb. Jelbiąg, Elbiąg^[3], rus. Эльблонг) – miasto na prawach powiatu w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba władz powiatu elbląskiego i gminy wiejskiej Elbląg, ale miasto nie wchodzi w ich skład, stanowiąc odrębną jednostkę samorządu terytorialnego. Od 1992 stolica diecezji elbląskiej. Najstarsze miasto w województwie, jedno z najstarszych w Polsce (rok założenia 1237, prawa miejskie 1246). Miasto posiadało prawo do czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla^[4]. Także najniżej położone miasto w Polsce. Leży u ujścia rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego. Według danych GUS na dzień 30 czerwca 2016 roku populacja Elbląga wynosiła 121 412 mieszkańców^[2].

Elbląg to ośrodek przemysłu ciężkiego (Scana Zamech zajmująca się produkcją śrub napędowych do statków oraz General Electric z Zakładem Metalurgicznym i Zakładem Turbin), przemysłu spożywczego (browar wchodzący w skład Grupy Żywiec), przemyslu meblarskiego, również turystycznego (Kanał Elbląski ze słynnymi pochylniami). Największy jednak rozwój miasta przypadał na okres od 1 czerwca 1975 do 31 grudnia 1998, kiedy Elbląg był stolicą województwa. Miał wtedy miejsce znaczny napływ ludności do miasta.

Przez obwodnicę Elbląga przebiegają dwie drogi krajowe: S7 łącząca Elbląg z Gdańskiem, Warszawą i Krakowem oraz S22 będąca najkrótszą drogą łączącą zachód i wschód Europy. Od Elbląga na wschód obie drogi mają status drogi ekspresowej. Obecnie trwa budowa drogi ekspresowej z Elbląga do Gdańska dzięki, czemu czas podróży między miastami skróci się do ok. 30 minut.

Dzięki dotacjom z Unii Europejskiej rozbudowywany jest port morski, sieć tramwajowa, a także odbudowywane Stare Miasto. Jednocześnie budowane są nowe osiedla mieszkaniowe: Modrzewina-Północ, Krasny Las, Dąbrowa oraz przemysłowa Modrzewina-Południe.

Elbląg jest jednym z najlepiej spenetrowanych archeologicznie polskich miast. Dzięki temu elbląskie muzeum posiada unikatowe eksponaty (np. średniowieczną windę).

Nazwa[edytuj]

Nazwa Elbląg pochodzi od rzeki Ilfing (dzisiaj rzeka Elbląg), nazwaną tak przez podróżnika Wulfstana w 890 roku. Miasto przejęło nazwę (Elbing) od rzeki w 1237 roku.

Spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach z 1835 roku, którego autorem jest J.E. Muller notuje nazwy miejscowości we fragmencie: „Elbing (Elbinga, poln. Elbiag, auch Elblag)”^[5].

Historia[edytuj]

Średniowiecze[edytuj]

Niedaleko miejsca, w którym do IX wieku znajdowała się pruska osada handlowa Truso, wiosną 1237 roku Krzyżacy pod dowództwem Hermanna von Balka wybudowali na wyspie u ujścia rzeki Elbląg niewielki drewniano-ziemny gródek. Po tym gdy fortyfikacja ta została prawdopodobnie zniszczona przez plemiona pruskich Pogezanów, Krzyżacy po roku 1240 przenieśli się w miejsce dzisiejszego Starego Miasta^[6], w którym w miejscu dzisiejszego Podzamcza istniała już osada zasiedlona od połowy X wieku^[7]. Do osady, której nazwa wywodziła się od pruskiej nazwy rzeki Ilfing, Krzyżacy sprowadzili kolonistów niemieckich i stąd prowadzili ekspansję militarną w kierunku ziem zamieszkanych przez Prusów. W 1242 roku Elbląg był jednym z nielicznych miejsc, które oparły się atakom Prusów w trakcie I powstania pruskiego i najazdowi księcia gdańskiego Świętopełka II, co oznacza, że już wtedy miejsce to musiało być ufortyfikowane. Osada ta już pod panowaniem zakonu krzyżackiego, bardzo szybko, bo już w 1246 roku, uzyskała przywilej miejski na prawie lubeckim, a także znacznie większe przywileje niż sąsiednie miasta lokowane na prawie chełmińskim. Podobnie jak w innych państwach nadbałtyckich ulice wytyczono prostopadle do rzeki, a przecinająca je w poprzek ulica stanowiła rynek. W latach 1245–1248 rozpoczęto budowanie murowanego zamku^[8], który w 1251 roku został siedzibą mistrza krajowego – dzięki temu przez pierwsze 70 lat Elbląg był najważniejszym ośrodkiem życia miejskiego, jedynym portem morskim oraz podstawową bazą militarną organizującego się państwa krzyżackiego. W 1246 roku po raz pierwszy pojawiła się wzmianka o komturze elbląskim o imieniu Aleksander.

Pieczęć Elbląga od 1350 r.

Zbudowany na południe od miasta w okolicach ujścia rzeki Kumieli do rzeki Elbląg zamek krzyżacki był uważany za najpotężniejszy i najpiękniejszy zamek zakonny po zamku w Malborku^[9]. Do czasu wybudowania tego ostatniego, pełnił do 1309 roku rolę centrum administracyjnego państwa krzyżackiego i był miejscem spotkań kapituły pruskiej.

Brama Targowa

Elbląg oparł się plemionom Prusów podczas II powstania pruskiego w latach 1260–1274. Po założeniu i rozbudowie Malborka oraz przeniesieniu z Wenecji na malborski zamek w 1309 r. siedziby wielkiego mistrza zamek elbląski stał się w 1312 roku siedzibą wielkiego szpitalnika zakonu i jednocześnie komtura elbląskiego. Źródłem zamożności miasta było nadanie mu przez Krzyżaków znacznych posiadłości na Żuławach i Wzniesieniu Elbląskim.

Podstawą rozwoju miasta był handel morski, który powodował napływ nie tylko towarów, ale i osadników z różnych krajów. W Elblągu osiedlali się Meklemburczycy i Lubeczanie, Holendrzy, licznie przybywali Westfalczycy mniej licznie Ostfalczycy (upraszczając Sasi), Anglicy, Francuzi i Szkoci.

Miasto żywo uczestniczyło w życiu Hanzy. Kupcy elbląscy zasiadali w mieście kantorowym Brugii i decydowali o przyjmowaniu do związku kolejnych miast. Także Krzyżacy doceniali wagę Elbląga, wznosząc tu wielki zamek, zniszczony w czasie wojny trzynastoletniej.

Od połowy XIV wieku Elbląg zaczął stopniowo tracić na znaczeniu w stosunku do innych pruskich miast portowych. Wpłynęło na to wiele czynników. Po podboju Prusów Elbląg przestał być wojenną bazą wypadową na wschód, a po zagarnięciu przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego i ustanowieniu stolicy państwa w Malborku, Elbląg stracił charakter głównego ośrodka politycznego i gospodarczego państwa. Skierowanie głównego ujścia Wisły ku Gdańskowi utrudniło żeglugę do Elbląga, a rozwój korzystniej położonego Gdańska zaczął przyciągać do niego większość statków z północy i zachodu Europy. Silnym ciosem dla miasta było założenie przez Krzyżaków konkurencyjnego Nowego Miasta Elbląg w 1337 r. i nadanie mu przywileju lokacyjnego w dziesięć lat później.

Od końca XIV wieku Elbląg stopniowo tracił znaczenie na rzecz Gdańska, który później zmonopolizował handel polskim zbożem. Do osłabienia pozycji miasta przyczyniła się także przyroda. Przejścia morskie przez Mierzeję Wiślaną stopniowo się zamulały, co uniemożliwiało coraz większym statkom wpłynięcie do portu. Jednak regres nie był tak znaczny, jak się dotychczas sądziło. Dowodem są licznie zgromadzone obiekty archeologiczne, świadczące o względnym dobrobycie miasta w epoce nowożytnej.

Panorama Elbląga, 1554 r.

Po klęsce Krzyżaków z wojskami polsko-litewskimi pod Grunwaldem w 1410 mieszczanie elbląscy zdobyli i wypędzili załogę wraz z wielkim szpitalikiem i tutejszym komturem. Elblążanie 22 lipca 1410 złożyli hołd polskiemu królowi Władysławowi Jagielle. Jednak we wrześniu 1410 zamek ponownie wrócił we władanie Krzyżaków. W 1440 roku to właśnie w Elblągu powstał Związek Pruski. 12 lutego 1454 w wyniku powstania antykrzyżackiego elbląscy mieszczanie zdobyli po 5-dniowym oblężeniu zamek krzyżacki, a następnie, w obawie przed ponownym powrotem Krzyżaków, zniszczyli go. W tym samym roku elblążanie na opanowanym zamku krzyżackim złożyli hołd królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi. W 1454 Elbląg otrzymał od króla Kazimierza Jagiellończyka wielki przywilej potwierdzający stare prawa, rozszerzający władze samorządu polskiego, zwiększający kompetencje Sądu Miejskiego i powiększający terytorium miasta niemal dwukrotnie. Miasto ponadto przejęło dotychczasowe prawa rybackie komturów, ich młyny i inne dobra. W zamian za to Elbląg czynnie uczestniczył w rozgromieniu floty Zakonu w bitwach morskich na Zalewie Wiślanym. Według postanowień pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią w 1466 Elbląg przyznano Polsce, do której należał przez około 300 lat, aż do roku 1772.

Złoty wiek Elbląga i jego upadek[edytuj]

Elbląg w 1626 r.

Przełom XVI/XVII wieku to okres rozwoju miasta i handlu morskiego, spowodowany wojną Stefana Batorego ze zbuntowanym Gdańskiem. Cały polski eksport i import przechodził wówczas przez port elbląski aż do czasu ugody króla z mieszczaństwem Gdańska.

Na skutek wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły w latach 1626–1635 w mieście stacjonował szwedzki garnizon, który wycofał się z miasta po podpisaniu rozejmu w Sztumskiej Wsi.

W czasie potopu wojska szwedzkie zajęły miasto 22 grudnia 1655 roku. Zniszczenia spowodowane okupacją szwedzką w latach 1656-1660 zahamowały rozwój, a towarzyszące jej zarazy wyludniły miasto.

W czerwcu 1698 król Polski August II na zjeździe w Jańsborku podpisał z elektorem Fryderykiem I Hohenzollernem tajny układ, na mocy którego uzyskał on zgodę na zajęcie miasta w zamian za 150 tys. talarów. Oblężenie rozpoczęte w październiku tego samego roku zakończyło się aktem kapitulacji podpisanym przez radę miejską 10 listopada. Wzburzenie polskiej opinii publicznej i zdecydowane, mimo obłudnego postępowania Augusta II, dążenie do odzyskania Elbląga, a nadto próby mediacji ze strony Danii, Szwecji i cesarza skłoniły elektora do przyjęcia propozycji rozmów dyplomatycznych. Zostały one zakończone układem z 17 grudnia 1699, który przyniósł zgodę na zwrot Elbląga Polsce pod warunkiem spłaty należności wobec elektora. Było to tylko chwilowe zwycięstwo, gdyż już w 1703 Fryderyk I Hohenzollern zajął posiadłości ziemskie Elbląga, pozbawiając miasto 50% rocznych dochodów.

Podczas wielkiej wojny północnej miasto okupowane było kolejno przez oddziały szwedzkie (1703-1710), rosyjskie (1710-1712) i saskie (1712). Kolejne pobyty obcych wojsk uszczuplały kasę miejską. Podupadłe miasto stało się łatwym łupem dla Prus.

ELBLĄG Elbing, „Miasto Prus Królewskich”. (A Leide, Chez Pierre van der AaLeyden) – miedzioryt z XVIII wieku

Na początku XVIII wieku miejski handel był już w upadku, zamierała praca stoczni. Pod rządami pruskimi największe obok Królewca miasto Prus Wschodnich stało się głównym portem dorzecza Wisły, ale tylko do czasu zajęcia przez Fryderyka II Gdańska. Dwadzieścia lat działania w uprzywilejowanych warunkach pozwoliło Elblągowi wybić się gospodarczo dzięki usprawnieniu pracy portu – pogłębieniu Nogatu, rzeki Elbląg, redy portowej i rozbudowie urządzeń portowych. Ożywienie gospodarcze było jednak krótkotrwałe, a intensywne zamulenie toru wodnego ponownie zahamowało rozwój portu i handlu.

Już podczas I rozbioru Polski w 1772 Elbląg znalazł się pod zaborem pruskim. Wojska zaborcy opanowały miasto 12 września. Elbląg pozbawiony został swoich dotychczasowych przywilejów, odebrano mu prawo lubeckie, a tym samym zniesiono mu samorząd. Władze miasta zostały podporządkowane pruskim urzędnikom państwowym. Elbląg stał się prowincjonalnym miastem powiatowym. Dążąc do gospodarczego uzależnienia Polski od Prus zaborca nałożył cło na polskie towary. Odbiło się to ujemnie na, pozostających jeszcze w granicach Polski, Gdańsku i Toruniu, a dodatnio na obrotach handlowych Elbląga, do którego zaczęli się przenosić liczni kupcy. Nie trwało to jednak długo, gdyż już w 1807 rozpoczął się kryzys handlowy.

XIX wiek i rewolucja przemysłowa[edytuj]

Od 1815 do 1920 Elbląg należał do rejencji gdańskiej w pruskiej prowincji Prusy Zachodnie (przejściowo w latach 1829-1878 Prusy). W 1818 utworzono powiat ziemski Elbląg (Elbing), a w 1874 wydzielono z niego dodatkowo powiat miejski Elbląg (Stadtkreis).

Na początku XIX wieku miasto zostało zdegradowane do roli portu rzecznego w lokalnym handlu. Elbląg szukał nowych dróg rozwoju gospodarczego i powoli zaczął przeradzać się w ośrodek przemysłowy, administracyjny i wojskowy. Już w II połowie XIX wieku obok Szczecina, a przed Gdańskiem i Królewcem, był silnym pruskim ośrodkiem przemysłu metalowego. Miejscowi kupcy zaczęli inwestować w manufaktury i fabryki. Rozwinął się przemysł tkacki, farbiarski i szklarski. Powstawały liczne zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego, tytoniowe, mydlarnie, olejarnie, krochmalnie. Ważnym działem przemysłu pozostawała nadal budowa statków. Dużą rolę w tej dziedzinie odegrał Ferdinand Schichau, który w 1837^[10] otworzył fabrykę maszyn, a w 1854^[10] swoją stocznię, będącą głównym niemieckim producentem torpedowców. XIX-wieczny Elbląg stawiał przede wszystkim na rozwój nowoczesnego przemysłu. W tym okresie powstały m.in. odlewnia żelaza Tiessena, zakłady metalowe Neufelda, fabryka cygar Losera&Wolffa, fabryka samochodów Komnicka. Rozwój gospodarczy przyniósł ze sobą tworzenie się klasy robotniczej, której trzon stanowili metalowcy. Zatrudnianie dzieci, zbyt długi dzień pracy, niskie zarobki doprowadziły do wzrostu nastrojów rewolucyjnych. W mieście rozpoczęły się strajki rzemieślników. Na terenie miasta swoją działalność rozpoczęły komórki Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. Robotnicy zaczęli się formować w organizacje, które prowadziły szeroko zakrojoną akcję propagandową. Do wybuchu I wojny światowej przez miasto przetaczały się kolejne fale wystąpień, niekiedy brutalnie tłumionych przez policję. Nie zahamowało to jednak gospodarczego rozwoju miasta, który trwał do światowego kryzysu ekonomicznego w 1918.

Wraz z wybuchem wojny sytuacja miasta znacznie się pogorszyła. Już od 1914 przez Elbląg przewijały się dziesiątki tysięcy uciekinierów. Rezultatem tego był powszechny chaos, brak żywności itp. Dekoniunktura gospodarcza lat wojny spowodowała zamknięcie wielu zakładów przemysłowych, a w rezultacie narastanie bezrobocia. W końcowych latach wojny tysiące mieszkańców cierpiało głód, często brakowało też dachu nad głową.

Widok z wyspy Spichrzów na Bulwar Zygmunta Augusta około 1930 roku

Dwudziestolecie międzywojenne[edytuj]

Po przegranej przez Niemcy wojnie, w wyniku postanowień traktatu wersalskiego z 1919, od 28 listopada 1920 Elbląg, wraz ze wschodnią część Prus Zachodnich, pozostałą w Niemczech po utworzeniu polskiego województwa pomorskiego, czyli tzw. polskiego korytarza, znalazł się w prowincji Prusy Wschodnie.

Ograniczenia narzucone Niemcom i utrata naturalnych rynków zbytu doprowadziły elbląską gospodarkę do kryzysu. Miasto było zmęczone wojną, panował chaos, bezrobocie i drożyzna. W tej sytuacji dochodziło do strajków i demonstracji, miały one jednak charakter bardziej ekonomiczny niż polityczny. W mieście działała komórka niemieckiej organizacji rewolucyjnej – Związku Spartakusa. 11 listopada 1918 powstała Rada Robotnicza, ale jej działalność ograniczyła się jedynie do zorganizowania kilku wieców. Niemniej jednak utworzona pod koniec tego roku placówka Komunistycznej Partii Niemiec miała pewne wpływy w mieście aż do dojścia Hitlera do władzy.

W latach 30. nastąpił ponowny rozkwit przemysłu na terenie miasta. Elbląg stał się jednym z większych miast garnizonowych w III Rzeszy. Przy utworzonym już w czasie wojny lotnisku powołano szkołę lotnictwa wojskowego. W różnych częściach miasta zostały wzniesione budynki koszarowe dla artylerii, kawalerii, wojsk inżynieryjnych i piechoty. Zgromadzenie w mieście dużej liczby wojska nadało mu charakter militarny, a z drugiej strony spowodowało rozwój infrastruktury miejskiej. Pojawiły się liczne nowe osiedla mieszkaniowe, oddano do użytku nowoczesny szpital wojskowy. W mieście rozwijało się szkolnictwo wyższe, powstała szkoła pedagogiczna, inżynierska, rolnicza. W mieście działały dwa muzea, biblioteka, archiwum, a wśród wielu urzędów i instytucji były także konsulaty: szwedzki, szwajcarski i polski. Pomyślny stan elbląskiej gospodarki pozwolił miastu na nowe inwestycje komunalne i przemysłowe. Podjęto modernizację sieci gazowej i kanalizacyjnej, przebudowano linie tramwajowe, unowocześniono port, pogłębiono tor wodny na Zalew Wiślany.

Plac Słowiański z dawnym ratuszem około 1930 roku

II wojna światowa[edytuj]

Podczas II wojny światowej całe życie gospodarcze i społeczne Elbląga zostało podporządkowane potrzebom wojny. Miasto było przeludnione w wyniku przesiedleń ludności z Meklemburgii, Mazur, a także jeńców różnej narodowości. Od marca 1940 istniał tu jeden, a później dwa podobozy obozu koncentracyjnego Stutthof. Wprowadzono racjonowanie żywności. Od momentu rozpoczęcia wojny Elbląg był niemal nietknięty przez działania zbrojne. Gdy na początku 1945 Armia Czerwona wkroczyła do Prus Wschodnich, do Elbląga zaczęli napływać żołnierze niemieccy.

Pierwsze oddziały wojsk radzieckich zbliżyły się do Elbląga 23 stycznia 1945. W krótkim czasie miasto zostało otoczone z trzech stron. Rozpoczęły się ciężkie walki. Siły hitlerowskie w mieście liczyły ok. 10 tys. żołnierzy Wehrmachtu i ok. 4 tys. członków Volkssturmu. W czasie walk poległo ok. 5 tys. hitlerowców. Reszta trafiła do niewoli. W walkach poległo też 2731 żołnierzy radzieckich z 2 armii uderzeniowej i 5 armii pancernej gwardii 2 Frontu Białoruskiego pod dowództwem marszałka K. Rokossowskiego. Miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną 10 lutego 1945 roku (ku czci żołnierzy radzieckich po wojnie wzniesiono Pomnik Wdzięczności przy ul. Agrikola)^[11]. Zaciekłe walki na przełomie stycznia i lutego obróciły miasto w gruzy. Zniszczona została zabytkowa zabudowa Starego Miasta, a także całe Śródmieście. Trudne do określenia były cywilne straty ludzkie. Wielu spośród przedwojennych elblążan utonęło w czasie panicznej ucieczki na Zachód przez Zalew Wiślany.

W pierwszych miesiącach po przejściu frontu Ziemie Północne były zarządzane przez radzieckie władze państwowe. W ciągu kilku miesięcy dokonały one wywozu w głąb ZSRR wszystkich maszyn i wyposażenia elbląskich fabryk.

Powrót Elbląga do Polski i lata PRL[edytuj]

19 maja 1945 r. przed ratuszem odbyła się uroczystość przekazania przez radziecką komendanturę symbolicznych kluczy do miasta władzom polskim, które powołano 3 kwietnia. Po ponad 170 latach Elbląg ponownie znalazł się w granicach państwa polskiego. Priorytetem nowych władz stało się nadanie miastu polskiej tożsamości narodowej i deportacja ludności niemieckiej. Rozpoczęto reorganizację nadwerężonej gospodarki oraz powolną odbudowę zniszczonego miasta. Niestety odbudowa ta przyniosła zniszczenie wielu zabytków kultury, gdyż podobnie jak w innych miastach Pomorza i Śląska, zabytki zostały uznane za niemieckie i w ramach propagandowego hasła „Cały naród buduje swoją stolicę” elbląskie Stare Miasto zostało do końca wyburzone, a zabytkowe cegły przeznaczono na odbudowę Warszawy. Na miejscu zdemolowanego w wyniku rabunkowej polityki władz PRL Starego Miasta planowano początkowo wybudować blokowisko. Jednakże brak funduszy uniemożliwił realizację tych planów^[12].

Układ urbanistyczny Starego Miasta, widok z Bramy Targowej

Po wojnie rodowici elblążanie stanowili tylko 2% mieszkańców^[12]. W 1949 r. miasto dotknął terror stalinowski w wydarzeniach znanych jako sprawa elbląska. Podczas wydarzeń z Grudnia 1970 roku w Elblągu zastrzelony został Tadeusz Marian Sawicz.

W PRL w mieście rozwinął się gwałtownie przemysł (m.in. zbudowano "Zamech", który w swych najlepszych latach zatrudniał 5100 pracowników^[13]).

Od 1 czerwca 1975 r. na mocy ustawy z 28 maja 1975 r. Elbląg stał się stolicą województwa, składającego się ze wschodnich powiatów dawnego województwa gdańskiego (powiaty: elbląski, nowodworski, malborski, sztumski, kwidzyński), oraz z północno-wschodniej części dawnego województwa olsztyńskiego (powiaty: braniewski, pasłęcki, część iławskiego i morąskiego).

W latach 80. przystąpiono do budowy centrum miasta, jednakże zamiast odbudowywać kamienice, by przypominały te przedwojenne, wybudowano nowoczesne budynki o kształcie i wielkości zbliżonej do średniowiecznych. Prace przy fundamentach spowodowały, że odsłonięto fundamenty dawnych budynków, co ukazało wielkość i zamożność dawnego Elbląga^[12].

Przełom XX/XXI wieku[edytuj]

Funkcję siedziby władz województwa Elbląg pełnił do ostatniej reformy administracyjnej w roku 1999, kiedy to od 1 stycznia 1999 r. na prawach powiatu wszedł w skład województwa warmińsko-mazurskiego wbrew woli większości mieszkańców, którzy opowiedzieli się zdecydowanie za przynależnością miasta do województwa pomorskiego^{[potrzebny przypis]}. W tym samym roku jako jedyne polskie miasto dostał nagrodę Unii Europejskiej za dokonania w dziedzinie ekologii oraz prestiżową nagrodę – Flagę Europy.

Zabytki istniejące[edytuj]

Katedra pw. św. Mikołaja

Zabytkowe kamieniczki przy ul. Mostowej

• Kościół katedralny św. Mikołaja, XIII-XV wiek, przebudowany po pożarze spowodowanym wyładowaniem atmosferycznym 26 stycznia 1777, z cennym wyposażeniem wnętrza (późnogotyckie tryptyki, gotyckie drewniane figury apostołów w nawie głównej, chrzcielnica brązowa z 1387, gotycki relikwiarz Krzyża św., płyty nagrobne z połowy XIII wieku)
• Brama Targowa z 1309 i pozostałości fortyfikacji miejskich,
• Kanał Elbląski
• Ścieżka kościelna
• kościół podominikański NMP, XIII-XVI wiek (obecnie Galeria „El”), częściowo zburzony w 1945, zrekonstruowany w latach 60.; dawny ołtarz główny zachował się kościele katedralnym, pozostałe wyposażenie (prospekt organowy, epitafia, empory) uległo zniszczeniu.
• Kościół św. Wojciecha,
• Kościół Bożego Ciała, XIII-XV wiek (przed pożarem z 1405 istniał tu kościół św. Jerzego wraz z lapidarium),
• Kościół Świętego Ducha, XIV wiek
• Kościół św. Antoniego, XIV wiek
• Kościół bł. Doroty, szachulcowy z XVIII wieku, przeniesiony z Kaczynosu
• Kościół św. Jerzego, 1 połowa XIV wieku
• Kościół św. Pawła Apostoła, 1895
• Kościół św. Trójcy, 1838
• Kościół polskokatolicki Dobrego Pasterza, 1880-1890
• Cerkiew prawosławna św. Marii Magdaleny, dawna kaplica ewangelicka, 1905
• Pałac Augusta Abbegga
• Muzeum w Elblągu
• Zespół dawnego zamku i podzamcza
• kamienice późnogotyckie, renesansowe i manierystyczne (w większości zniszczone w 1945)
• Szkoła przy ul. Robotniczej z 1926-27 roku w stylu modernistycznym przy ul. Robotniczej, obecnie Gimnazjum nr 2
• Szkoła przy ul. Królewieckiej z 1928, ceglana, w stylu ekspresjonizmu, pierwotnie przeznaczona na szkołę zawodową dla dziewcząt, obecnie Zespół Szkół Gospodarczych.
• Szkoła przy ul. Agrykola z lat 1926-1929, w stylu modernistycznym, zwieńczony iglicą, tarasowo ukształtowany budynek, proj. Walter Kleemann^[14]

Zabytki niezachowane[edytuj]

Ratusz Staromiejski w Elblągu (retrowersja)

• Kościół Trzech Króli, 1881-1885, neogotycki, wcześniej gotycki (XIV wiek), nieznacznie uszkodzony w 1945, zburzony wiosną 1954 roku
• Kościół św. Anny, 1900-1901, neogotycki, częściowo zniszczony w 1945, zburzony wiosną 1954 roku
• Stary kościół św. Anny, 1621, zburzony w 1899 roku
• Kościół baptystów, 1898, rozebrany po 1945
• Kościół Matki Boskiej Królowej Polski (dawniej baptystów), zburzony w 1989, w jego miejscu stoi nowy kościół pod tym samym wezwaniem
• Kościół św. Jakuba, XIV wiek, rozebrany w 1601 roku
• Kościół zamkowy św. Andrzeja, XIII-XIV wiek, zniszczony w 1454 roku razem z zamkiem krzyżackim, następnie rozebrany
• kamienice Starego i Nowego Miasta
• Ratusz Nowego Miasta, rozebrany w XIX wieku
• Ratusz Starego Miasta, XIV wiek, spalony w 1777 roku, później rozebrany
• Ratusz Miasta Elbląga, 1891-1894, w stylu manieryzmu niderlandzkiego, częściowo spalony w 1945, rozebrany w 1948 roku
• stary gmach sądu, 1858, spalony po działach wojennych w 1945 roku, rozebrany w 1961
• willa Schichaua, XIX wiek, spalona w 1945, później rozebrana
• willa Ziesego, koniec XIX wieku, spalona w 1945, rozebrana w 1961

Miejsca historyczne, pamiątkowe[edytuj]

• Wieża Bismarcka w Elblągu
• Skwer im. Ofiar Sprawy Elbląskiej
• Synagoga żydowska, 1824, spalona przez Niemców w czasie nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku, później rozebrana
• Na Placu Słowiańskim, tuż obok dębu i obelisku z datą „1837” upamiętniającego 600-lecie lokacji miasta, znajduje się symboliczny „grób” województwa elbląskiego, odsłonięty 31 grudnia 1998 roku. Na pamiątkowej tablicy napis: „Tu leży województwo elbląskie”.

Znaleziska archeologiczne[edytuj]

Ulica Stary Rynek

Ta sekcja od 2013-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W trakcie odbudowy średniowiecznych zabudowań miasta, trwającej od lat 80. XX wieku do dziś, na każdą parcelę wchodzą wcześniej archeolodzy. Znaleziono dzięki temu ponad 800 tysięcy przedmiotów, w tym kilka unikatów:

• XV-wieczne okulary w rogowej oprawie, najstarsze zachowane w Europie
• giterna – średniowieczny instrument muzyczny, jedna z trzech zachowanych w Europie
• XIII-wieczna winda towarowa, jedna z trzech zachowanych w Europie. Zbudowana z dębu, wysokości ok. 70 cm i średnicy 60 cm. Działała na zasadzie kabestanu.
• zapinka żółwiowata z ok. połowy X wieku

W 1982 elbląski archeolog dr Marek Jagodziński odkrył w Janowie Pomorskim 7 km na południe od miasta pozostałości wczesnośredniowiecznej osady. Prowadzone wykopaliska dowiodły, że było to poszukiwane długo, również w Elblągu, Truso wspominane przez średniowieczne kroniki.

Gospodarka[edytuj]

Browar Grupy Żywiec (dawniej EB)

Elbląg jest ośrodkiem przemysłu ciężkiego (turbiny parowe i gazowe), meblowego i spożywczego. W mieście znajdują się również tereny Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, a wykwalifikowaną kadrę zapewniają elbląskie uczelnie wyższe^{[potrzebny przypis]}.

W mieście działa 7 centrów handlowych, 4 markety elektroniczne, 3 hipermarkety, market budowlany oraz 24 dyskonty spożywcze^{[potrzebny przypis]}.

Ochrona przyrody[edytuj]

W granicach miasta znajduje się część Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu Wysoczyzny Elbląskiej – Zachód^[15].

 Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Elblągu.

Ludność[edytuj]

 Osobny artykuł: Ludność Elbląga.

Według danych GUS na dzień 30.06.2015 populacja Elbląga wynosiła 121 994 osób. Obecnie liczba mieszkańców systematycznie spada, na co ma wpływ duża emigracja zarobkowa (głównie do Wielkiej Brytanii i Niemiec)^[16], niż demograficzny oraz przenoszenie się zamożniejszych mieszkańców do podelbląskich gmin. Najwyższa jak dotąd liczba ludzi mieszkała w Elblągu na przełomie lat 1999/2000 i wynosiła 130 160.

* Wykres liczby ludności Elbląga

• Piramida wieku mieszkańców Elbląga w 2014 roku^[2].

Podział miasta na osiedla i dzielnice[edytuj]

Elbląg – Urząd Miasta

Elbląg, Plac Konstytucji 1 (Sąd Okręgowy)

Elbląg nie jest podzielony na osiedla w sensie administracyjnym (jednostki pomocnicze gminy). Poniższy spis zawiera osiedla wyodrębnione historycznie, których nazwy są powszechnie używane przez mieszkańców, nie stanowią one jednak oficjalnego podziału administracyjnego miasta.

Dzielnice i osiedla południowe[edytuj]

• Śródmieście
• Stare Miasto
• Łasztownia
• Zawodzie
• Osiek
• Zatorze
• Dębica
• Nowe Miasto
• Nowe Pole
• Dąbki
• Warszawskie Przedmieście
• Przy Młynie
• Witoszewo
• Winnica
• Wyspa Spichrzów
• Truso
• Stagniewo
• Rakowo

Dzielnice i osiedla północne[edytuj]

• Ogrody
• Stawnik
• Kępa Północna
• Zawada
• Zakrzewo
• Osiedle Marynarzy
• Kamionka
• Nad Jarem
• Na Stoku
• Dąbrowa
• Drewnik
• Zajazd
• Bielany
• Modrzewina
• Rubno Wielkie
• Krasny Las
• Próchnik
• Bażantarnia – park leśny stanowiący integralną część miasta

Transport[edytuj]

Dworzec autobusowy w Elblągu

Pesa 121N na linii nr 4 – skrzyżowanie 12-Lutego, Teatralnej, Królewieckiej, Nowowiejskiej, Płk. Dąbka

 Osobne artykuły: ZKM Elbląg i Tramwaje w Elblągu.

Komunikacja miejska[edytuj]

Komunikacja miejska w Elblągu nadzorowana jest przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Elblągu Sp. z o.o. Transport publiczny obsługiwany jest przez pięć spółek przewozowych: Warbus Spółka z o.o., Tramwaje Elbląskie Spółka z o.o., PKS Elbląg, Przedsiębiorstwo Komunikacji Autobusowej w Elblągu Spółka z o.o. oraz Arriva Bus Transport Polska Sp. z o.o. ZKM w Elblągu swoim zasięgiem działania obejmuje miasto Elbląg oraz przyległe do niego miejscowości.

Kolej[edytuj]

Dworzec kolejowy w Elblągu

Wnętrze dworca w Elblągu, styczeń 2016 roku

Elbląg ma bezpośrednie połączenia kolejowe z Gdańskiem, Malborkiem, Tczewem, Słupskiem, Koszalinem, Szczecinem, Olsztynem, Ełkiem i Białymstokiem.

Przez miasto przebiega linia kolejowa z Berlina do Kaliningradu (którą uruchomiono 19 października 1852)^[17]. W 1897 rozpoczęto pierwsze prace przy budowie Kolei Nadzalewowej, która miała połączyć Elbląg z Królewcem. W maju 1899 oddano do użytku odcinek z Elbląga do Fromborka, zaś we wrześniu tego roku odcinek z Fromborka do Braniewa.

W tym czasie oddano też do użytku dworzec Elbląg Miasto i dworzec Elbląg Angielskie Źródło. Stację Elbląg Miasto łączyła z dworcem wschodnim linia kolejowa biegnąca przez centrum miasta, która to istniała do początku lat 80. XX w.

Zlikwidowano ją po wybudowaniu w latach 1975-1982 obwodnicy łączącej stację Elbląg, czyli dawny Dworzec Wschodni ze stacją Elbląg Zdrój.

Dworce i przystanki kolejowe[edytuj]

obecne

• Elbląg
• Elbląg-Zdrój
• Rubno Wielkie

dawne

• Elbląg Miasto
• Elbląg Most Zwodzony

Transport lotniczy[edytuj]

Elbląg nie posiada własnego portu lotniczego, a najbliższy znajduje się w odległości ok. 70 km od miasta w Gdańsku-Rębiechowie (Port lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy).

Lotnisko w Elblągu[edytuj]

 Osobny artykuł: lotnisko Elbląg.

W dzielnicy Nowe Pole istnieje od 1915 trawiaste lotnisko, obecnie aeroklubowe. Rozważany jest jego rozwój i przekształcenie go w komunikacyjny port lotniczy. Alternatywnie, rozważane jest przekształcenie pobliskiej bazy lotniczej lotniska Królewo Malborskie, w port lotniczy Trójmiasto-Elbląg, która w przeciwieństwie do trawiastego lotniska w Elblągu posiada pełnowymiarową betonową drogę startową^{[potrzebny przypis]}.

Rzeka Elbląg w oddali jeden z mostów zwodzonych w mieście

Transport wodny[edytuj]

W Elblągu mieści się port morski. Nowe nabrzeża zostały wybudowane kosztem 30 mln złotych. Obok części towarowej znajduje się terminal pasażerski-punkt odpraw granicznych o przepustowości jednorazowej 200 osób i 30 samochodów osobowych.

Elbląg jako jeden z dwóch portów na Zalewie Wiślanym (obok Fromborka) ma morskie przejście graniczne, umożliwiające odprawę jachtów udających się do obwodu kaliningradzkiego.

Istnieją tutaj czynne drogowe mosty zwodzone^[18].

Uczelnie[edytuj]

 Osobny artykuł: Edukacja w Elblągu.

Wyższe Seminarium Duchowne w Elblągu

• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu
• Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna
• Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w Elblągu – zamiejscowy wydział szkoły wyższej z Warszawy
• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych – Regent College
• Wyższe Seminarium Duchowne w Elblągu
• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Wydział Prawa i Administracji – Administracja w Elblągu
• Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych – Politologia w Elblągu

Religia[edytuj]

Na terenie miasta działalność religijna prowadzą następujące kościoły i wspólnoty:

Elbląg – ul. Wigilijna, ścieżka kościelna

Kościół polskokatolicki pw. Dobrego Pasterza w Elblągu

Chrześcijaństwo[edytuj]

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia Katedralna św. Mikołaja – kościół katedralny św. Mikołaja
  • Parafia św. Wojciecha – kościół św. Wojciecha
  • kościół św. Antoniego
  • Parafia bł. Doroty z Mątów – kościół bł. Doroty z Mątów
  • Parafia Świętej Rodziny
  • Parafia św. Rafała Kalinowskiego
  • Parafia św. Pawła Apostoła – kościół św. Pawła Apostoła
  • Parafia św. Józefa Robotnika
  • Parafia św. Jerzego
  • Parafia św. Brata Alberta
  • Parafia bł. Franciszki Siedliskiej – Kościół bł. Franciszki Siedliskiej w Elblągu
  • Parafia św. Floriana
  • Parafia Wszystkich Świętych
  • Parafia Świętej Trójcy
  • Parafia św. Brunona z Kwerfurtu
  • Parafia Matki Bożej Królowej Polski
  • Parafia Wojskowa Miłosierdzia Bożego
• Kościół polskokatolicki
  • Parafia Dobrego Pasterza
• Kościół greckokatolicki
  • Parafia Narodzenia św. Jana Chrzciciela
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia św. Marii Magdaleny
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia w Elblągu
• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny
  • Parafia w Elblągu
• Kościół Chrześcijan Baptystów
  • Zbór w Elblągu
• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór „Nowe Życie”
• Kościół Chrystusowy
  • Zbór w Elblągu
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • Zbór w Elblągu
• Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego
  • Zbór w Elblągu
• Świadkowie Jehowy
  • 4 zbory, Sala Królestwa^[19]

Buddyzm[edytuj]

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Opieka medyczna[edytuj]

Wojewódzki Szpital Zespolony

• Wojewódzki Szpital Zespolony
• Elbląski Szpital Specjalistyczny z Przychodnią SPZOZ
• Szpital Miejski im. Jana Pawła II
• Szpital El-Vita

Wojsko[edytuj]

• Dowództwo 16 Dywizji Zmechanizowanej
• 13 Elbląski Pułk Przeciwlotniczy – rozformowany 2011-12-31
• 16 Żuławski Batalion Remontowy
• 16 Batalion Dowodzenia im. Ziemi Elbląskiej
• 16 Kompania Chemiczna – rozformowana 2010-12-31
• 16 Batalion Zaopatrzenia – rozformowany
• 21 Wojskowy Oddział Gospodarczy
• Oddział Żandarmerii Wojskowej^[20]

Kultura, rozrywka i sport[edytuj]

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu

Biblioteka Elbląska im. Cypriana K. Norwida dawny Kościół Świętego Ducha (XIII w.)

Szkoła tzw. Hansa Schule, obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Elblągu i Gimnazjum nr 8 w Elblągu

Ośrodki kultury w Elblągu[edytuj]

• Centrum Spotkań Europejskich Światowid
• Młodzieżowy Dom Kultury w Elblągu
• Centrum Tańca „Promyk”
• Osiedlowy Zespół Społeczno-Kulturalny „Jar”
• Spółdzielczy Dom Kultury „Zakrzewo”

Kina i teatry[edytuj]

• Teatr im. Aleksandra Sewruka (dawniej Teatr Dramatyczny)
• Teatr Alter Ego
• Multikino – kino
• Światowid – kino

Galerie[edytuj]

• Centrum Sztuki Galeria El – galeria sztuki
• Galeria Art Miś – galeria sztuki
• Galeria Atrium hotelu Arbiter – galeria sztuki
• Galeria Zachętka
• Galeria Sztuki ART – PIK
• Klub Galeria Studnia

Muzea[edytuj]

• Muzeum w Elblągu – muzeum archeologiczno-historyczne

Biblioteki[edytuj]

• Biblioteka Elbląska im. Cypriana K. Norwida
• Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu
• Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Elbląskiej
• Biblioteka Lekarska w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Elblągu

Rozrywka i wypoczynek[edytuj]

Muszla koncertowa z pocz. XX w. w parku Bażantarnia

Park im. Kajki

stadiony, pływalnie, baseny[edytuj]

• • stadion przy ul. Skrzydlatej
  • stadion Mlexer Elbląg
  • stadion miejski ul. Agrykola 8
  • stadion przy ul. Krakusa
  • basen odkryty przy ul. Spacerowej, zamknięty w 2012
  • basen kryty przy ul. Karowej zamknięty we wrześniu 2015
  • lodowisko przy ul. Karowej
  • Pływalnia Delfin
  • Centrum Rekreacji Wodnej „Dolinka”

tereny zielone[edytuj]

• • Las miejski Bażantarnia
  • Park Modrzewie
  • Park Michała Kajki
  • Park Dolinka
  • Park Romualda Traugutta
  • Park Wojska Polskiego
  • Park Planty

sporty zimowe[edytuj]

• • wyciąg narciarski na Górze Chrobrego
  • lodowisko

sportowe[edytuj]

• • CSB Hala Widowiskowo-Sportowa, Centrum Sportowo-Biznesowe
  • Hala MOSiR

inne[edytuj]

• • Kompleks Wypoczynkowy „Nowa Holandia”

Cykliczne imprezy w Elblągu[edytuj]

Ta sekcja od 2009-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• Letnie Ogrody „Polityki”
• Tydzień z „Rzeczpospolitą”
• Elbląskie Noce Teatru i Poezji
• Ogólnopolski Festiwal Sztuki Słowa „...Czy to jest kochanie?”
• Międzynarodowy Festiwal Tańca „Baltic Cup”
• Międzynarodowe Spotkania Artystyczne
• EFMBŻ, czyli Elbląski Festiwal Muzyki Beznadziejnej i Żenującej
• Repliki Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni
• Letnie Salony Muzyczne w Bażantarni
• Warmińsko-Mazurskie Spotkania z Teatrem na Wodzie
• Elbląska Biesiada Specjala
• Elbląskie Święto Chleba
• Elbląg Rocks Europa – Festiwal Muzyki Alternatywnej w Elblągu^[21]
• Superliga Downhill Elbląg – zawody kolarstwa zjazdowego
• Festyn dla dzieci „W krainie Króla Piegusa”
• MEGAzlot Elbląg Lato – impreza miłośników motoryzacji organizowana przez Fanklub Użytkowników Renault w Elblągu
• Święto Głupców – impreza odbywa się 1 kwietnia każdego roku^[22]. Przygotowuje ją grupa kuglarsko-teatralna Ignis Fatuus oraz przyjaciele
• Elbląg 3run Gathering – impreza odbywa się co roku, zlot freerunerów z całej Polski.
• Juwenalia studenckie (Turbinalia) organizowane przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Elblągu^[23]
• W latach 1965-1973 odbywały się międzynarodowe spotkania artystyczne pod nazwą Biennale Form Przestrzennych

Piłka nożna[edytuj]

• Olimpia Elbląg – piłka nożna mężczyzn, II liga
• Concordia Elbląg – piłka nożna mężczyzn, III liga
• Concordia II Elbląg – piłka nożna mężczyzn, klasa okręgowa
• Olimpia II Elbląg – piłka nożna mężczyzn, klasa okręgowa

Piłka ręczna[edytuj]

• Start Elbląg – piłka ręczna kobiet (Ekstraklasa)
• Techtrans Darad Elbląg – piłka ręczna mężczyzn (I liga)
• MKS Truso Elbląg – piłka ręczna mężczyzn, kat. juniorzy

Siatkówka[edytuj]

• UKS Adam Elbląg – amatorska grupa mężczyzn-siatkarzy, pretendent do zdobycia I miejsca IV edycji Awandarda Volley Liga 2013!
• IKS Atak Elbląg – siatkówka niepełnosprawnych, mężczyźni
• MKS Truso Elbląg – siatkówka kobiet oraz mężczyzn, kat. młodziczki, kadetki, juniorki
• E. Leclerc Orzeł Elbląg – siatkówka kobiet, II liga kobiet, grupa I (sezon 2013/2014)

Koszykówka[edytuj]

• MKS Truso Elbląg – koszykówka kobiet i mężczyzn, kat. młodziki, kadeci, juniorzy

Sporty walki[edytuj]

• Boks: Tygrys Elbląg, Kontra Elbląg
• Judo: UKS Kosai Judo, UKS Truso Elbląg, UKS Tomita Elbląg,UKS Olimpia Judo-Elbląg
• Capoeira: Abada Caporeira Elbląg, Cordao de Ouro Elbląg
• Unifight: SSW Figter Elbląg
• Sambo Bojowe: SSW Fighter Elbląg”
• mma: Fight Club Elbląg
• k1: Fight Club Elbląg
• Aikido: Elbląska Szkoła Aikido Ronin
• Karate: Elbląski Klub Karate – sekcja Karate (Shotokan) i sekcja kickboxingu, Akademia Karate Andrex (Shotokan)
• Zapasy: Olimpia Elbląg
• Aikido: Elbląskie Stowarzyszenie Aikido Aikikai
• Wrestling: Elbląski Klub Wrestlingu

Inne[edytuj]

• sporty wodne: Grupa Wodna
• taniec towarzyski: Elbląski Klub Tańca „Jantar”, Formacja „Lotos - Jantar”
• lekkoatletyka: MKS Truso Elbląg
• przystań jachtowa, żeglarstwo: Bryza Elbląg, Wodnik Elbląg
• przystań kajakarstwa: Olimpia Elbląg, PKS „Korona” Elbląg
• pływanie, strzelectwo, pięciobój nowoczesny: UKP Jedynka Elbląg, UKS Pirat Elbląg”, „UKS Delfin 2 Elbląg, KS Orzeł Elbląg, UKS Orlik Elbląg, IKS Atak Elbląg (również siatkówka niepełnosprawnych)
• lotnictwo sportowe: Aeroklub Elbląski
• łyżwiarstwo: KS Orzeł Elbląg
• łyżwiarstwo figurowe: UKS „Szóstka” Elbląg
• hokej na sledgach: IKS Atak Elbląg
• taniec nowoczesny: Hipnotic, Brodway, Destination, Dance Vision, Cadmans
• Rugby: „Rugby Klub Elbląg”

Organizacje pozarządowe[edytuj]

• Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych
• Elbląskie Towarzystwo Kulturalne
• Fundacja Elbląg
• Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
• Stowarzyszenie Elbląg Europa
• Towarzystwo Przyjaciół Dzieci oddział w Elblągu
• Związek Harcerstwa Polskiego Hufiec Elbląg
• Regionalne Centrum Wolontariatu w Elblągu
• Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych
• Elbląskie Stowarzyszenie Organizatorów Pomocy Społecznej
• Elbląskie Centrum Mediacji i Aktywizacji Społecznej
• Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze Oddział Ziemi Elbląskiej w Elblągu

Media[edytuj]

Prasa[edytuj]

• „Magazyn Elbląski” – kwartalnik
• „Tygiel” – kwartalnik kulturalny^[24]
• "Dziennik Elbląski"

Stacje radiowe[edytuj]

• Radio Eska Elbląg (byłe Radio El) – ogólnodostępna lokalna rozgłośnia prywatna
• Radio Olsztyn – regionalna rozgłośnia Polskiego Radia w województwie warmińsko-mazurskim, redakcja w Elblągu
• Radio Gdańsk – regionalna rozgłośnia Polskie Radio w województwie pomorskim, zasięg częstotliwości 103,7 MHz FM z okresu, gdy Elbląg był w województwie gdańskim, redakcja w Elblągu

Stacje telewizyjne[edytuj]

• Truso.tv – lokalny kanał TV kablowej o tematyce elbląskiej

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Elbląg, dzięki swojemu przygranicznemu położeniu, bierze udział w wielu międzynarodowych projektach, w ostatnich latach szczególnie z obwodem kaliningradzkim. Z jego inicjatywy doszło także do stworzenia Euroregionu Bałtyk, który skupia w swoim zasięgu większość krajów wokół Morza Bałtyckiego (Polska, Rosja, Litwa, Łotwa, Szwecja, Dania). W Elblągu mieści się także jego stały międzynarodowy sekretariat^{[potrzebny przypis]}.

Na dowód ścisłej współpracy między Elblągiem a francuskim miastem Compiègne powstało w 2007 roku rondo przy ulicy Nowowiejskiej, które zostało nazwane Rondem Compiègne, a rondo, którym z Compiègne wyjeżdża się w kierunku Paryża, w 2003 roku zostało nazwane Rondem Elblag.

Obecnie Elbląg współpracuje z 14 miastami partnerskimi z 13 krajów:

•  Rosja: Kaliningrad i Bałtijsk
•  Niemcy: Leer (Ostfriesland)
•  Szwecja: Ronneby
•  Białoruś: Nowogródek
•  Estonia: Narwa
•  Litwa: Druskieniki
•  Ukraina: Tarnopol
•  Łotwa: Lipawa
•  Francja: Compiègne
•  Wielka Brytania: Trowbridge
•  Chile: Coquimbo
•  Chiny: Baoji
•  Tajwan: Tainan
•  Polska: Nowy Sącz

W listopadzie 2007 miasto Elbląg zainicjowało międzynarodową kampanię „Bałtycka Ukraina”, ukierunkowaną na zbudowanie w mieście ukraińskiego kompleksu portowego. Plany te są ściśle powiązane z decyzją rządu RP o budowie kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną^[25]. W 2017 roku rondu na skrzyżowaniu ulic Konopnickiej i Niepodległości nadano nazwę ukraińskiego miasta partnerskiego, Tarnopola, w związku z 25-leciem współpracy obu miast. ^[26]

Honorowi obywatele miasta Elbląga[edytuj]

Pomnik Jana Pawła II przy katedrze św. Mikołaja

Tytuły nadane przed 1945 r.

• Adolf Hitler^[27]
• Hermann Goering^[27]
• Joseph Goebbels^[27]

Tytuły nadane po 1989 r. (data nadania tytułu)^[28][29]

• Jan Paweł II (1999)
• Lech Wałęsa (2011)
• Jerzy Julian Szewczyński (2015)
• Lech Baranowski (1995) – założyciel pierwszego po wojnie Urzędu Pocztowego w Elblągu
• Gerhard Jürgen Blum-Kwiatkowski (2011) – inicjator Laboratorium Sztuki „Galeria EL”
• Ryszard Tomczyk (2011) – pisarz, publicysta związany z Elblągiem.
• Marian Biskup (2007) – profesor, wybitny znawca historii Pomorza Gdańskiego i dziejów zakonu krzyżackiego
• Marcin Dowbor (2010) - lokalny celebryta, krytyk muzyczny, filantrop, działacz sportowy
• Henryk Iwaniec (2006) – światowej sławy matematyk, zajmuje się liczbami pierwszymi
• ks. Mieczysław Józefczyk (1994) – miłośnik historii Elbląga, kapelan „Solidarności”, kapelan b. żołnierzy AK
• o. Czesław Klimuszko (2004) – o. franciszkanin, zielarz i wizjoner
• gen. bryg. Bolesław Nieczuja-Ostrowski (1992) – legendarny dowódca 106 Dywizji Armii Krajowej
• Mateusz Markiewicz (2009) – założyciel pierwszej pierogarni w Elblągu
• Stanisław Piekarski (1994) – tramwajarz, jeden z elbląskich pionierów
• Helena Pilejczyk (2002) – łyżwiarka szybka, medalistka olimpijska
• Ryszard Rynkowski (2002) – polski piosenkarz, dawniej związany z grupą „Vox”, obecnie solista
• Hans G. Schrock-Opitz (1997) – były mieszkaniec Elbląga, zamieszkały w Niemczech popularyzator i sponsor elbląskiego środowiska tanecznego
• Hans-Jürgen Schuch (2003) – urodzony w Elblągu, zamieszkały w Niemczech emerytowany dyrektor muzeum Wollbeck i przewodniczący Stowarzyszenia Truso
• Stanisław Wójcicki (1993) – jeden z elbląskich pionierów, członek Morskiej Grupy Operacyjnej organizującej życie pierwszym mieszkańcom miasta

Parlamentarzyści[edytuj]

Mieszkańcy Elbląga wybierają posłów z okręgu wyborczego Elbląg, senatora z okręgu wyborczego nr 84, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 3.

Fakty historyczno-geograficzne[edytuj]

• Elbląg jest najstarszym miastem w województwie warmińsko-mazurskim.^{[potrzebny przypis]}
• Siedziba gminy wiejskiej Elbląg znajduje się w Elblągu, który jest obecnie największym miastem z siedzibą gminy wiejskiej w Polsce.
• Skrzyżowanie ulic Nowowiejskiej, Traugutta oraz Górnośląskiej w Elblągu nosi nazwę „Rondo Compiegne”, na pamiątkę współpracy z tym francuskim miastem. Co ciekawe, jedno ze skrzyżowań o ruchu okrężnym w Compiègne nosi nazwę „Rondo Elbląg” (Carrefour d’Elbląg).^[30]
• W Elblągu znajdują się ruiny największego odkrytego basenu w Europie o długości 340 m, szerokości 100 m i łącznej powierzchni lustra wody 3,4 ha. Został wybudowany w 1934 roku i był czynny do roku 2011.^[31]
• Podczas zdobywania Elbląga (9 lutego 1945) został aresztowany Aleksandr Sołżenicyn.
• W Elblągu znajdowała się drewniana wieża Bismarcka.
• W latach 1966–1990 polska Marynarka Wojenna dysponowała okrętem nazwanym na cześć miasta ORP Elbląg.
• 16 października 1954 r. Poczta Polska wydała znaczek o wartości 0,20 zł i nakładzie 1,52 mln egz. na którym widnieje panorama Elbląga według szychtu Christiana D. Pietescha (XVII/XVIII w.).^[32]

Elbląg na ekranie[edytuj]

• 1964 – Elbląg – reż. Lech Lorentowicz (film turystyczno-krajoznawczy)
• 1970 – Krajobraz po bitwie – reż. Andrzej Wajda (plenery w Bażantarni i na autostradzie)
• 1974 – Polewacz polany(lub Elbląg – kinolaboratorium) – reż. Paweł Kwiek, Karol Cichecki (film eksperymentalny)
• 1975 – Elbląg – reż. Zbigniew Ryszard Frankowski (film dokumentalny)
• 2002 – Ojciec Święty w Elblągu – reż. Mirosław Salicki (film dokumentalny)
• 2003 – Nowe życie Starego Miasta (film dokumentalny prod. rosyjskiej)
• 2003 – film dokumentalny prod. niemieckiej (TV ARD)
• 2007 – Nowa Europa Michaela Palina (serial produkcji BBC)
• 2007 – Świadek koronny – reż. Jarosław Sypniewski, Jacek Filipiak (film sensacyjny); plenery w okolicach Elbląga
• 2007 – Odwróceni reż. Jarosław Sypniewski, Michał Gazda (serial kryminalny); plenery w okolicach Elbląga
• 2008 – Travel 2008 – program w polskiej wersji był realizowany w Elblągu (była także sekcja dotycząca Elbląga, Travel Channel)
• 2012 – Bitwa na głosy, II edycja – zespół Ryszarda Rynkowskiego (TVP2 i TVP2 HD)
• 2012 – Bejbi Blues – reż. Katarzyna Rosłaniec (dramat); Galeria El
• 2013 – Kuchenne rewolucje, restauracja „Szprota” (TVN i TVN HD)
• 2015 --Kuchenne rewolucje Magdy Gessler, restauracja „Duchówka” (TVN i TVN HD)
• 2015- „Krew z krwi 2” (serial TVP2)

Zobacz też[edytuj]

 Wykaz literatury uzupełniającej: Elbląg.

• Truso
• województwo elbląskie
• Elektrociepłownia Elbląg
• Cmentarz żydowski w Elblągu
• Miasto nowych ludzi – powieść o pierwszych latach zasiedlania miasta po 1945
• Elbląg w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881.

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• J.E. Muller: Vollstandiges geographish, statistisch, topographisches Worterbuch preusischen Staates. Erfurt: J.E. Muller’sche Buchhandlung, 1835.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Historia Żydów w Elblągu na portalu Wirtualny Sztetl
• Elbląg w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881., s. 326-342.
• Elbląski Węzeł wodny - przewodnik żeglarski Piotra Saleckiego

p • d • e Dzielnice i osiedla Elbląga Bielany • Dąbrowa • Dębica • Drewnik • Kamionka • Kępa Północna • Krasny Las • Modrzewina • Na Stoku • Nad Jarem • Nowe Miasto • Nowe Pole • Osiek • Próchnik • Przy Młynie • Rakowo • Rubno Wielkie • Stare Miasto • Stagniewo • Śródmieście • Truso • Warszawskie Przedmieście • Witoszewo • Wyspa Spichrzów • Winnica • Zajazd • Zakrzewo • Zatorze • Zawada • Zawodzie

p • d • e Województwo warmińsko-mazurskie Miasta na prawach powiatu Elbląg • Olsztyn (siedziba) Powiaty bartoszycki • braniewski • działdowski • elbląski • ełcki • giżycki • gołdapski • iławski • kętrzyński • lidzbarski • mrągowski • nidzicki • nowomiejski • olecki • olsztyński • ostródzki • piski • szczycieński • węgorzewski Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga

p • d • e Miasta województwa warmińsko-mazurskiego Miasta powiatowe Bartoszyce • Braniewo • Działdowo • Elbląg • Ełk • Giżycko • Gołdap • Iława • Kętrzyn • Lidzbark Warmiński • Mrągowo • Nidzica • Nowe Miasto Lubawskie • Olecko • Olsztyn • Ostróda • Pisz • Szczytno • Węgorzewo Miasta gminne Barczewo • Biała Piska • Biskupiec • Bisztynek • Dobre Miasto • Frombork • Górowo Iławeckie • Jeziorany • Kisielice • Korsze • Lidzbark • Lubawa • Mikołajki • Miłakowo • Miłomłyn • Młynary • Morąg • Olsztynek • Orneta • Orzysz • Pasłęk • Pasym • Pieniężno • Reszel • Ruciane-Nida • Ryn • Sępopol • Susz • Tolkmicko • Zalewo

p • d • e Związek Hanzeatycki Wykaz miast hanzeatyckich WERSALIKAMI PÓŁGRUBYMI oznaczono miasta-przywódców rejonów lub okręgów; WERSALIKAMI — miasta które odegrały poważną rolę w Hanzie Region nadreński (Ren – Moza) Dinant • Duisburg • Düsseldorf • Emmerich • Grieth (de) • KOLONIA • Neuss • Nijmegen • Roermond • Tiel • Venlo • Wessel • Zaltbommel Region Ijssel i Zuiderzee Arnhem • DEVENTER • Doesborg • Elburg • Harderwijk • Hasselt • Hattem • KAMPEN • Ommen • Stavoren • Zutphen • Zwolle Wybrzeże Morza Północnego Groningen • BREMA • Stade • Buxtehude • HAMBURG Między Renem i Wezerą (Westfalia) Ahlen • Allendorf (de) • Altena • Arnsberg • Attendorn • Beckum • Belecke (de) • Bielefeld • Blankenstein (de) • Bocholt • Bochum • Bodefeld (de) • Borgentreich • Borken • Brakel • Breckerfeld • Brilon • Coesfeld • Dorsten • DORTMUND • Drolshagen • Dülmen • Essen • Eversberg (de) • Freienohl (de) • Fürstenau • Geseke • Grevenstein (de) • Hachen (de) • Hagen • Haltern • Hamm • Hattingen • Herford • Hirschberg (de) • Hörde • Hüsten (de) • Iburg (de) • Iserlohn • Kallenhardt (de) • Kamen • Langscheid (de) • Lemgo • Lüdenscheid • Lünen • Melle • Menden • Minden • MÜNSTER • Neheim (de) • Neuenrade • Neustadt • Nieheim • Oldenzaal • Olpe • OSNABRÜCK • Paderborn • Peckelsheim (de) • Plettenberg • Quakenbrück • Ratingen • Recklinghausen • Rheine • Rüthen • Schwerte • SOEST • Solingen • Sundern • Telgte • Unna • Vörden (de) • Vreden • Warburg • Warendorf • Warstein • Wattenscheid (de) • Werl • Werne • Westhofen (de) • Wetter • Wiedenbrück (de) Między Wezerą i Łabą (Dolna Saksonia) Alfeld • Aschersleben • Bockenem • BRUNSZWIK • Einbeck • Gardelegen • GOSLAR • Gronau • Halberstadt • Hameln • Hanower • Helmstedt • HILDESHEIM • LÜNEBURG • MAGDEBURG • Osterburg • Quedlinburg • Salzwedel • Seehausen • Stendal • Tangermünde • Ulzen • Werben Niemcy środkowe (na południe do Harzu między górną Wezerą i Soławą) Duderstadt • Erfurt • Getynga • Halle • Merseburg • Mühlhausen • Naumburg • Nordhausen • Northeim • Osterode • Uslar Brandenburgia Berlin • Brandenburg • Frankfurt nad Odrą • Havelberg • Kolno (de) • Kyritz • Perleberg • Przestawilk Wybrzeże Bałtyku (na zachód od Odry) Kilonia • LUBEKA • WYSZOMIERZ • ROZTOKA • STRZAŁÓW • Gryfia • Dymin • Guczkowo • SZCZECIN Pomorze Zachodnie (na wschód od Odry) Białogard • Darłowo • Goleniów • Gryfice • Kamień • Kołobrzeg • Koszalin • Sławno • Słupsk • Stargard • Trzebiatów • Wolin Prusy, Polska Braniewo • Chełmno • GDAŃSK • Elbląg • KRÓLEWIEC • TORUŃ • WROCŁAW • KRAKÓW Inflanty DORPAT • Goldingen • Kokenhusen • Lemsal • Parnawa • REWEL • Roop • RYGA • Valmiera • Viljandi • Wenden • Windawa Szwecja Kalmar • Nyköping • SZTOKHOLM • VISBY