Tworzenie stron internetowych

Koszalin
Koszalin nocą (północna część miasta; 2005)
Herb Koszalina Flaga Koszalina
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Data założenia	XI wiek
Prawa miejskie	1266
Prezydent	Piotr Jedliński
Powierzchnia	98,34 km²
Wysokość	32 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	107 981[1] 1 098,0 os./km²
Strefa numeracyjna	94
Kod pocztowy	75-004, 75-016, 75-017, 75-113, 75-202, 75-238, 75-350, 75-446, 75-454, 75-455, 75-606, 75-617, 75-640, 75-840, 75-847, 75-900, 75-901, 75-903
Tablice rejestracyjne	ZK
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Koszalin
Położenie na mapie Polski Koszalin
54°11′25″N 16°10′54″E/54,190278 16,181667
TERC (TERYT)	3261011
SIMC	0949448
Hasło promocyjne: Zielone miasto zaprasza...; Koszalin – pełnia życia
Urząd miejski Rynek Staromiejski 6-7 75-007 Koszalin
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Koszalin (niem. Köslin, łac. Coslinum^[2], kasz. Kòszalëno^[3]) – miasto na prawach powiatu w północno-zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim, drugie co do wielkości miasto na Pomorzu Zachodnim. Największe miasto regionu Środkowopomorskiego (Middle-Pomerania). Położone na Pobrzeżu Koszalińskim, nad rzeką Dzierżęcinką, nad jeziorami: Jamno i Lubiatowo Północne. Siedziba powiatu koszalińskiego, sądu okręgowego, wydziału zamiejscowego urzędu marszałkowskiego i delegatury urzędu wojewódzkiego.

Według danych z 30 czerwca 2015 roku miasto miało 108 576 mieszkańców.

Miasto jest większym ośrodkiem kulturalnym w regionie, w którym znajdują się teatry, kina, filharmonia, amfiteatr oraz muzea. Jest także siedzibą lokalnych mediów. W Koszalinie znajduje się również kuria diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej.

Centrum miasta znajduje się ok. 11 km od Morza Bałtyckiego. Obszar miasta sięga południowego brzegu nadmorskiego jeziora Jamno.

Położenie[edytuj]

Koszalin pośród powiatów na mapie województwa (2009)

Miasto położone jest na Pobrzeżu Koszalińskim, a dokładnie znajduje się na styku granic trzech mezoregionów: Wybrzeża Słowińskiego, Równiny Białogardzkiej i Równiny Słupskiej. Po zmianach granic w 2010 roku miasto leży nad jeziorem Jamno.

Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia miasta wynosi 98,34 km²^[4].

Historycznie Koszalin jest położony na Pomorzu Zachodnim. W latach 1815–1945 miasto było siedzibą rejencji koszalińskiej. W latach 1946–1950 znajdowało się w województwie szczecińskim. Od 1950 do 1998 roku miasto było stolicą województwa koszalińskiego. Od 1999 roku leży w północnej części województwa zachodniopomorskiego.

Dzielnice i inne osiedla w Koszalinie: 4 Marca, Akademickie, Kędzierzyn, Kretomino, Przylesie, Unii Europejskiej, Zagórzyno, Lechitów, Wenedów, Na Skarpie, Rokosowo, Bukowe, Chełmoniewo, Dzierżęcino, Lubiatowo, Raduszka.

Dawne miejscowości stanowiące obecnie części miasta: Jamno, Łabusz, Sarzyno, Wilkowo, Żabowo^[5][6].

Historia[edytuj]

 Osobny artykuł: kalendarium historii Koszalina.

Góra Chełmska

Koszalin (Cößlin) na mapie Lubinusa

W 1214 r. książę pomorski Bogusław II nadał wieś Koszalin (łac. Cossalitz), koło Góry Chełmskiej, w ziemi kołobrzeskiej klasztorowi w Białobokach k. Trzebiatowa^[7][8][9].

W 1248 r. wschodnia część ziemi kołobrzeskiej z Koszalinem przeszła na własność biskupów pomorskich (kamieńskich), dając początek biskupiemu księstwu kamieńskiemu. 23 maja 1266 r. biskup Herman von Gleichen lokował miasto na prawie lubeckim, nadając mu okoliczne wsie i liczne przywileje i ustanawiając tu swoją główną rezydencję oraz stolicę biskupiego księstwa kamieńskiego.

Nabywając wieś Jamno (1331), część jeziora Jamno wraz z mierzeją i grodem Unieście (1353) Koszalin uzyskał bezpośredni dostęp do morza, uczestnicząc intensywnie w następnych wiekach w handlu morskim jako członek Hanzy. Prowadziło to do zatargów z Kołobrzegiem i Darłowem – m.in. w 1446 doszło do wygranej bitwy z Kołobrzegiem. W 1516 wprowadzono tu zakaz kupowania towarów od osób, które mówiły językiem słowiańskim^[10]. Zarazy i wojna trzydziestoletnia zmniejszyły znaczenie miasta – w 1535 na dżumę zmarło 1,5 tys. z 2,5 tys. mieszkańców^[11].

W 1582 roku ukończono budowę zamku-rezydencji książąt pomorskich.

Po wymarciu książąt pomorskich w 1637 r. miasto dostało się w ręce kuzyna Gryfitów – Ernesta Bogusława de Croy, a następnie margrabiów brandenburskich.

Fragment szczegółowej mapy Pomorza z niemiecką nazwą Köslin (1794 r.)

W 1690 wielki sztorm zamulił Jamieński Nurt, co zakończyło funkcjonowanie miasta jako portu morskiego^[12].

Prawie całe miasto spłonęło w pożarze w 1718 r. i od tego czasu miasto rozwijało się bardzo powoli. W 1816 r. w Koszalinie umieszczono stolicę rejencji koszalińskiej (obok szczecińskiej i stralsundskiej) wchodzącej w skład prowincji Pomorze państwa pruskiego. Miasto stało się w tym samym roku również siedzibą powiatu Fürstenthum, w 1872 przemianowanego na powiat Köslin. W 1859 r. ukończono budowę linii kolejowej Koszalin – Stargard jako część linii do Gdańska. W 1890 r. przeniesiono tu szkołę kadetów z Chełmna. W kwietniu 1933 w jej miejscu powstał Narodowosocjalistyczny Instytut Wychowawczy (NPEAs; jeden z trzech pierwszych w Rzeszy) - rodzaj nazistowskiego gimnazjum realnego zakończonego egzaminem maturalnym. W latach 1911-1937 w mieście funkcjonowała komunikacja tramwajowa. 1 kwietnia 1932 miasto wyłączono z powiatu Koszalin i przekształcono w powiat grodzki

Dawna willa TPPR

Kamienice z XIX wieku przy ul. Zwycięstwa

4 marca 1945 miasto zajęła Armia Czerwona (3 Korpus Pancerny Gwardii generała Aleksego Panfiłowa), radzieckim wojennym komendantem miasta został major Woronkow. Miasto zostało zburzone w 40%^[13].

Na mocy ustaleń konferencji w Poczdamie Koszalin znalazł się w Polsce. W lipcu 1945 r. administracja polska rozpoczęła proces wysiedlania dotychczasowych mieszkańców miasta do Niemiec^[14]. 9 maja przybył z Gniezna pierwszy transport 500 polskich osadników^[12]. Niemców wysiedlono z Koszalina ostatecznie do końca 1947 r.

W 1945 r. władze dwa razy przenosiły siedzibę administracyjną pierwszego województwa szczecińskiego (Pomorze Zachodnie) między Koszalinem i Szczecinem (19 maja-9 czerwca; 19 czerwca-5 lipca)^[15]. W 1950 r. podzielono województwo na województwo szczecińskie i województwo koszalińskie. Koszalin był w latach 1950–1975 stolicą „dużego” województwa koszalińskiego (jednego z 17) oraz w latach 1975–1998 siedzibą władz „małego” województwa koszalińskiego (jednego z 49). W latach 1946–1954 siedziba wiejskiej gminy Koszalin.

4 lutego 1954 r. do Koszalina przyłączono obręb Rokosowo^[16]. 31 grudnia 1959 r. do Koszalina przyłączono tereny zakładu remontowo-montażowego z Chełmoniewa o powierzchni 3,31 ha^[17].

1 stycznia 1989 r. powiększono obszar Koszalina o tereny o łącznej powierzchni 17,875 km², gdzie przyłączono wsie: Lubiatowo, Chełmoniewo, Dzierżęcino, Wilkowo, Sarzyno, Raduszka, część wsi Konikowo oraz pomniejsze działki przygranicznych wsi^[18].

W wyniku reformy administracyjnej z 1998 Koszalin znalazł się w województwie zachodniopomorskim, mimo że część mieszkańców - głównie z Koszalina - opowiadała się za utworzeniem województwa środkowopomorskiego (pokrywającego się w części z dawnym woj. koszalińskim, istniejącym w latach 1950-1975).

1 stycznia 2010 roku zmianie uległy granice miasta, przyłączono tereny o powierzchni 15,01 km², w kierunku północnym, wraz z dawnymi wsiami Jamno i Łabusz^[19].

Środowisko naturalne[edytuj]

Dzierżęcinka w Koszalinie

Obszar miasta znajduje się w dorzeczu Dzierżęcinki, Unieści i Parsęty. Z Góry Chełmskiej spływa strumień Grodna. Na południowym obszarze miasta znajduje się potok Raduszka, którego wody płyną w dwóch kierunkach: do Dzierżęcinki oraz do strugi Czarnej (jej odcinek stanowi południową granicę miasta).

W granicach administracyjnych miasta w 2005 roku powierzchnia lasów wynosiła 3393 ha, a użytków rolnych 2119 ha^[20].

Na leżącym w granicach miasta wale morenowym Góry Chełmskiej znajduje się kilka wzniesień, z których najwyższa jest Krzyżanka, następnie Krzywogóra, Leśnica, Lisica.

Klimat[edytuj]

Klimat obszaru Koszalina kształtują masy powietrza napływające znad Oceanu Atlantyckiego, których cechy ulegają modyfikacji za sprawą sąsiedztwa Morza Bałtyckiego i deniwelacji terenu na granicy Pobrzeża Południowobałtyckiego i Pojezierza Pomorskiego. Najmniej opadów notuje się w lutym i marcu, a najwięcej w lipcu. Na terenie obszaru Koszalina zdecydowanie przeważają wiatry wiejące z kierunków południowo-zachodnich (sektor W–SE). W miesiącach zimowych wieją wiatry zachodnie i południowo-zachodnie, które przynoszą odwilż. Na wiosnę wieją wiatry północne i północno-wschodnie, przynoszące pogodę dość suchą i silnie skontrastowaną termicznie. W lecie przeważają chłodne wiatry zachodnie i północno-zachodnie, przynoszące wilgotne i deszczowe masy powietrza polarno-morskiego. Zima jest tu łagodna i krótka; przeciętna temperatura powietrza jest ujemna tylko w styczniu i lutym. Wiosna jest relatywnie długa i chłodna. Również lato jest chłodniejsze niż w Polsce centralnej, lecz różnice te są mniejsze aniżeli wiosną. Szczególnie charakterystyczna jest niewielka liczba dni gorących. Jesień jest długa i ciepła, znacznie cieplejsza od wiosny^[21].

Przyroda[edytuj]

Zabytkowy Park Książąt Pomorskich

Dużą powierzchnię miasta (40,78%) zajmują tereny zielone: Park im. Książąt Pomorskich, Las komunalny na masywie Góry Chełmskiej, Las Bukowy i wiele innych mniejszych parków oraz terenów zielonych.

Północna część miasta została objęta Koszalińskim Pasem Nadmorskim, który jest obszarem chronionego krajobrazu. W północno-zachodniej części Koszalina znajduje się większa część Bukowego Lasu Górki, będącego obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty (Natura 2000). Na terenie Koszalina znajduje się część jeziora Lubiatowo Północne ze ścisłym rezerwatem przyrody, rezerwat glebowy Bielica, zespół przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Grabowa.

Zdjęcie panoramiczne z 2009 roku – Park przy amfiteatrze

Architektura[edytuj]

Nowa zabudowa miasta.

Koszalin, ul. Zwycięstwa - w tle widoczna Katedra.

Koszaliński Rynek Staromiejski po rewitalizacji w 2014 roku.

 Osobny artykuł: Pomniki w Koszalinie.

Układ urbanistyczny[edytuj]

Koszalin posiada koncentryczny układ miasta, który tworzy siatka ulic obiegających najstarszą część miasta i ulic łączących śródmieście z pozostałymi obszarami. Początkowo miasto od swego średniowiecznego jądra rozwijało się przestrzennie w kierunku zachodnim (za Bramą Nową), północnym (za Bramą Młyńską) i południowym (za Bramą Wysoką), a od lat 20. XIX w., po rozbiórce murów miejskich, najpierw głównie w kierunku wschodnim, a następnie we wszystkich pozostałych. Od lat 60. XX w. w następstwie uzyskania przez Koszalin statusu miasta wojewódzkiego, nastąpiła ekspansja układu miejskiego na północ wzdłuż osi ul. Władysława IV, gdzie powstał zespół osiedli blokowych, a następnie na wschód i południe. W 1989 r. wskutek przyłączenia obszarów okolicznych wsi w granicach miasta znalazły się obszary niezurbanizowane. Wokół dawnych wsi powstaje zabudowa jednorodzinna, w dużej mierze rozproszona^[23].

W rejonie śródmieścia skoncentrowane są usługi o znaczeniu ogólnomiejskim i regionalnym. Śródmieście jest obszarem lokalizacji podstawowych funkcji miejskich, administracji publicznej, a także szkolnictwa i funkcji usługowych. Na osiedlach Śródmieście i Tysiąclecia występuje funkcja mieszkaniowa. Zabudowa mieszkalno-usługowa realizowana była głównie w latach 1950–1960. Znajduje się tam również zabudowa o charakterze zabytkowym i wysokiej wartości architektonicznej. Struktura przestrzenna śródmieścia jest prawie w całości wypełniona. Zachodnia część Koszalina obejmuje obszar oddzielony od śródmieścia torami kolejowymi. Są to w większości tereny poprzemysłowe. Funkcję mieszkaniową na tym obszarze tworzą osiedle Morskie i częściowo osiedle Nowobramskie. Funkcja mieszkaniowa koncentruje się w północnej części Koszalina na osiedlach: Kotarbińskiego, Śniadeckich, Wańkowicza i Na Skarpie, gdzie dominuje zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i wielorodzinna. Część wschodnia miasta również pełni funkcję mieszkaniową z budownictwem wielorodzinnym i jednorodzinnym. Znajdują się tu osiedla: Wspólny Dom, Rokosowo i Lubiatowo. Występują tu rezerwy terenu pod budownictwo mieszkaniowe. Funkcja mieszkaniowa dominuje również w południowej części miasta, na osiedlach Lechitów oraz Raduszka. Funkcję rekreacyjną pełnią tereny podożynkowe w pobliżu Góry Chełmskiej, Góra Chełmska wraz z rezerwatem Jezioro Lubiatowskie oraz ciągi ekologiczne wzdłuż rzeki Dzierżęcinki (od ul. 4 Marca do ul. Batalionów Chłopskich)^[24].

Zabytki[edytuj]

Mury miejskie

Koszalin – Domek Kata

Zespół młyna miejskiego: młyn, kamienica (obecnie Muzeum w Koszalinie)

Budynek poczty w Koszalinie

Cały obszar Starego Miasta został wpisany do rejestru zabytków^[25]. Zabytki Koszalina znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Lista zabytków chronionych prawem:

• fragmenty murów obronnych z ok. 1320 r.
• Katedra Niepokalanego Poczęcia NMP – kościół gotycki z 1333 r.
• Domek Kata z XV w., od 1964 r. siedziba Teatru Propozycji Dialog
• Kościół św. Józefa Oblubieńca – neogotycka budowla z 1869 r. dla wiernych, założonej w 1857 r. parafii katolickiej
• Kaplica św. Gertrudy – wybudowana w latach 1382-1383, obecnie kaplica ewangelicko-augsburska
• dawny kościół zamkowy – wybudowany ok. 1300 r. jako kościół klasztoru cysterek, opuszczony w czasie reformacji, następnie zrujnowany, został odbudowany przez księcia Franciszka I w latach 1602-1609 jako kościół zamkowy. Od 1953 r. cerkiew pw. Zaśnięcia NMP, siedziba parafii prawosławnej (ul. Adama Mickiewicza 22)
• Pałac Młynarza i młyn z XIX w.
• kamienica gotycka z XIV w. (ul. Bolesława Chrobrego 6)
• Pałac Ślubów – kamienica z XVI w., wzniesiona w okresie późnego średniowiecza, posiada w ścianach bocznych elementy z XV/XVI w. – ostrołukowe blendy (ul. Bogusława II 15)
• zespół budynków Poczty Głównej – zespół neogotycki wzniesiony w 1884 r.
• kamieniczka (elewacje) (ul. Zwycięstwa 125)
• dawna plebania (ul. kard. Stefana Wyszyńskiego)
• zabytkowe domy (pl. Wolności 2-3, pl. Wolności 4)
• zabytkowe wille (ul. Batalionów Chłopskich 83, ul. Jana z Kolna 38, ul. Józefa Piłsudskiego 53, ul. Szczecińska 1, ul. Zwycięstwa 126)
• stacja kolejki wąskotorowej wraz z obiektami kolejowymi z 1898 r.
• Park Miejski im. Książąt Pomorskich – zabytkowy park, którego najstarsza część powstała w 1817 r.
• wieża widokowa na Górze Chełmskiej zbudowana w 1888 r.; wysokość 31,5 m

Obiekty historyczne w mieście:

• budynek z początku XIX w. przy ul. Mickiewicza – obecnie część Urzędu Miasta
• Gmach Rejencji, wzniesiony ok. 1890 r. przy ulicy Andersa – obecnie siedziba Policji
• neogotycki budynek polikliniki – wzniesiony w latach 1895-1896 na potrzeby szpitala miejskiego.
• budynek Bałtyckiego Teatru Dramatycznego – wzniesiony w 1906 r. jako budynek parafialny ewangelickiej gminy wyznaniowej
• neogotycki budynek Archiwum Państwowego – wzniesiony na początku lat 80. XIX w. jako szpital garnizonowy, znajdował się pod zarządem administracji wojskowej do końca I wojny światowej
• budynek Straży Pożarnej – wzniesiony w 1928 r., z charakterystyczną wysoką wieżą usytuowaną od strony zachodniej, służącą pierwotnie jako ściana ćwiczeń wysokościowych.
• podziemia starego browaru, ul. Kazimierza Wielkiego – stanowią część dawnego browaru E. Aschera z 1846 r., istniejącego do 1910 r.
• budynek z końca XIX w. – zbudowany został w latach 70. XIX w. przez rodzinę Hildebrand. W latach 1905-1919 mieszkał tutaj dr Fryderyk Hildebrand, koszalinianin, znany botanik, profesor uniwersytecki i dyrektor Ogrodów Botanicznych we Fryburgu.
• skansen Kultury Jamneńskiej

Demografia[edytuj]

 Osobny artykuł: ludność Koszalina.

Struktura demograficzna mieszkańców Koszalina według danych z 31 grudnia 2007^[20]:

• Piramida wieku mieszkańców Koszalina w 2014 roku^[1].

Gospodarka[edytuj]

Koszalin jest jednym z większych centrów gospodarczych Pomorza.

Na terenie miasta ustanowiono podstrefę Koszalin – Słupskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, która obejmuje 21 kompleksów o łącznej powierzchni 105,05 ha. Teren podstrefy zlokalizowany jest w przemysłowej części miasta wzdłuż południowej granicy miasta (rejon ulic: Mieszka I, BOWiD i Strefowa)^[26][27]. Przedsiębiorcy podejmujący działalność gospodarczą na terenie podstrefy mogą skorzystać z pomocy publicznej w formie zwolnienia z części podatku dochodowego CIT lub części dwuletnich kosztów pracy^[28]. Ponadto samorząd Koszalina zwolnił od podatku od nieruchomości grunty i budynki znajdujące się na terenach położonych w podstrefie^[29].

Według danych z 2007 roku w mieście działa 17 914 prywatnych podmiotów gospodarczych, z czego 14 480 stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą^[20]. W 2007 r. spośród 1032 spółek handlowych – 205 miało udział kapitału zagranicznego^[20].

W końcu września 2014 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Koszalinie obejmowała ok. 5,1 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 10,5% do aktywnych zawodowo^[30].

Przeciętne wynagrodzenie pracownicze w październiku 2008 r. wynosiło 2933,57 zł, przy liczbie zatrudnionych pracowników w Koszalinie – 26 029 osób. Przeciętne wynagrodzenie w sektorze publicznym wynosiło 3235,94 zł, a w sektorze prywatnym 2770,78 zł^[31].

W 2013 r. wydatki budżetu samorządu Koszalina wynosiły 461,5 mln zł, a dochody budżetu 445,7 mln zł. Zadłużenie (dług publiczny) samorządu według danych na koniec 2013 r. wynosiło 246,5 mln zł, co stanowiło 55,3% wartości wykonywanych dochodów^[32].

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Koszalin^[33].

Przemysł[edytuj]

Miasto jest ośrodkiem przemysłowym średniej wielkości. Przeważa przemysł elektromaszynowy (dźwigów budowlanych, szyb samochodowych, urządzeń próżniowych), spożywczy (zakłady cukiernicze, mięsne, przetwórstwa rybnego „Espersen”, zbożowo-młynarskie PZZ Stoisław, Browar Koszalin, chłodnia składowa), drzewny (Fabryka stolarki otworowej i kantówki Drewexim, fabryki mebli), produkcja tworzyw sztucznych (fabryka styropianu Arbet), spółdzielnia mleczarska „Mlekosz” (przeniesiona do Bobolic), produkcja sprzętu medycznego (Meden-Inmed).

Oprócz zakładów przemysłowych w mieście istnieje szereg spółek zaopatrujących miasto w niezbędne media, m.in.^{[potrzebny przypis]}: Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, Miejski Zakład Komunikacji, Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej^[34], Zakład Energetyczny Energa.

Handel[edytuj]

 Osobny artykuł: Handel i usługi w Koszalinie.

Koszalin jest regionalnym ośrodkiem handlu. W mieście znajduje się wiele obiektów handlowych m.in. 3 centra handlowe, 3 domy handlowe oraz 1 dom towarowy. Istnieje wiele sieci supermarketów i dyskontów. W 2006 roku w mieście było 8 targowisk, z czego 7 z przewagą sprzedaży drobnodetalicznej^[20].

W każdą niedzielę organizowana jest także giełda na placu Podożynkowym. W mieście działają 2 hale typu cash and carry. Produktem regionalnym jest koszalińskie piwo Brok, sprzedawane głównie na terenach dawnego województwa koszalińskiego.

Transport[edytuj]

Skrzyżowanie z ruchem okrężnym „Rondo Kardynała Ignacego Jeża” (droga krajowej nr 6 i droga nr 206)

Koszalin stanowi węzeł komunikacji pasażerskiej, gdzie znajduje się dworzec autobusowy i kolejowy. Przez miasto prowadzą dwie drogi krajowe: nr 6 i nr 11.

Transport drogowy[edytuj]

Transport kolejowy[edytuj]

 Osobny artykuł: Koszalińska Kolej Wąskotorowa.

Koszalin posiada dwa dworce kolejowe: Koszalin i Koszalin Wąskotorowy, które znajdują się przy ulicy Armii Krajowej (kolej normalnotorowa) i Kolejowej (wąskotorowa).

Przez Koszalin przechodzą linie kolejowe:

• linia kolejowa nr 202 Stargard – Gdańsk.
• linia kolejowa nr 402 – początek linii prowadzącej do Goleniowa, przez Kołobrzeg i Trzebiatów.
• Wąskotorowa linia kolejowa Koszalin Wąskotorowy – Bobolice Wąskotorowe o rozstawie 1000 mm.

Kolejka wąskotorowa działa w sezonie wakacyjnym jako kolej turystyczna w ramach wolontariatu Towarzystwa Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej.

Miejski transport zbiorowy[edytuj]

 Osobne artykuły: Miejski Zakład Komunikacji w Koszalinie i Tramwaje w Koszalinie.

Koszaliński autobus Scania OmniCity na linii nr 11

Miejskim przewoźnikiem transportowym jest firma MZK Koszalin. Miasto posiada 18 linii oraz trzy sezonowe („1” do Mielna, „1 J” do przystani w Jamnie, „S” przeprawa przez jez. Jamno) i linie podmiejskie. Łączny tabor wynosi 66 autobusów. Na linie wyjeżdża codziennie 75% taboru niskopodłogowego. Do 2004 roku MZK Koszalin pozbył się wszystkich autobusów marki Ikarus, a wcześniej zrobiono to ze wszystkimi autobusami Jelcz. Od pewnego czasu koszaliński przewoźnik pozbywa się też turystycznych autobusów marki DAB^[35].

W latach 1911–1937 w Koszalinie kursowały tramwaje, które zlikwidowano z powodu nasilenia ruchu kołowego na Bergstrasse (obecna ul. Zwycięstwa), zużycia taboru oraz malejącej opłacalności ekonomicznej i recesji^[36].

Historia koszalińskiego PKS-u sięga roku 1946. Od roku 1950 swoim zasięgiem przedsiębiorstwo objęło cały region^[37].

Transport lotniczy[edytuj]

Około 23 km od miasta^[38] znajduje się lądowisko Koszalin-Zegrze Pomorskie, wcześniej funkcjonujące jako lotnisko Koszalin-Zegrze Pomorskie będące zarazem powojskowym lotniskiem sportowym. Obecnie wykorzystuje je Aeroklub Koszaliński i Lotnicze Pogotowie Ratunkowe. Przewidziana jest jego reaktywacja jako lotnisko cywilne.

W 2013 powstało prywatne śmigłowcowe lądowisko Koszalin-Kospel oraz oddano ponownie do użytku również śmigłowcowe lądowisko Polanów leżące ok. 40 km na południowy zachód od miasta.

Około 115 km od Koszalina^[39] znajduje się port lotniczy Szczecin-Goleniów, z którego wychodzą połączenia lotnicze do Warszawy, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Norwegii i czarterowe do Egiptu.

W 2014 przy ul. Chałubińskiego oddano do użytku sanitarne lądowisko dla śmigłowców.

Infrastruktura techniczna[edytuj]

RTON Góra Chełmska (w oddali wieża)

Nadajniki radiowe:

• RTON Koszalin „Góra Chełmska”
• RTON Koszalin „Góra Chełmska” (wieża widokowa).

Nadajniki telewizyjne:

• RTON Koszalin „Góra Chełmska”
• maszt w Koszalinie na ul. Zwycięstwa 137-139
• komin „MEC Sp. z o.o.” w Koszalinie przy ul. Łużyckiej 25A

Miasto wykorzystuje także sygnał z nadajnika w Sławoborzu.

Opieka zdrowotna[edytuj]

Szpital MSWiA

Szpitale publiczne[edytuj]

• Szpital Wojewódzki im. Mikołaja Kopernika w Koszalinie
• Szpital Specjalistyczny – Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc w Koszalinie
• Szpital MSWiA w Koszalinie^[40]

Edukacja[edytuj]

Kampus Politechniki Koszalińskiej

I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Dubois w Koszalinie

W 2007 roku w koszalińskich 15 szkołach podstawowych uczyło się 5839 dzieci, a w 14 gimnazjach 3546 uczniów. W szkołach średnich uczyło się 6710 osób^[20]. Miasto w 2007 roku miało 9 liceów ogólnokształcących, 12 techników dla młodzieży, 5 liceów profilowanych dla młodzieży, 3 szkoły policealne, 5 zasadniczych szkół zawodowych, 6 szkół artystycznych^[20].

W Koszalinie największą uczelnią jest Politechnika Koszalińska, na której według danych z 30 listopada 2012 roku studiowało 9006 osób. Jest też trzecią uczelnią w woj. zachodniopomorskim pod względem liczby studentów^[41].

• Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna – filia w Koszalinie
• Centrum Szkolenia Sił Powietrznych im. Romualda Traugutta
• Koszalińska Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Koszalinie
• Politechnika Koszalińska
• Uniwersytet Gdański – Zamiejscowy Wydział Prawa i Administracji
• Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie
• wydział zamiejscowy Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi
• Zespół Państwowych Szkół Muzycznych im. Grażyny Bacewicz
• Zespół Szkół Plastycznych im. Władysława Hasiora

Kultura i rozrywka[edytuj]

Bałtycki Teatr Dramatyczny im. Juliusza Słowackiego

Nowy gmach Filharmonii Koszalińskiej

Koszalińska Biblioteka Publiczna im. Joachima Lelewela

Koszalin stanowi ośrodek kulturalny, w którym znajduje się m.in. Bałtycki Teatr Dramatyczny im. Juliusza Słowackiego, Filharmonia Koszalińska, Teatr Muza, Teatr Propozycji Dialog, Muzeum Miejskie, Skansen Jamneński, Muzeum Radia, Muzeum Włodzimierza Wysockiego, Muzeum Wody, Centrum Kultury 105 w Koszalinie, kina (kino Kryterium, Multikino). W Koszalinie znajduje się amfiteatr z widownią krytą stałym dachem, mogący gościć na trybunach 4,5 tys. widzów^[42].

Uroczystym dniem miasta jest 23 maja, będący rocznicą nadania praw miejskich. Dni Koszalina są obchodzone w okresie od 23 maja do 2 czerwca^[43].

Co roku organizowane są w Koszalinie liczne imprezy i festiwale o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym takie jak:

• Festiwal Filmowy „Młodzi i Film”,
• Festiwal Filmowy „Integracja Ty i Ja”,
• Letni Festiwal Kabaretów,
• Festiwal Chórów Polonijnych,
• Festiwal Organowy,
• Hanza Jazz Festiwal.

W Koszalinie działają dwa artystyczne ośrodki kształcenia: Zespół Państwowych Szkół Muzycznych im. Grażyny Bacewicz i Państwowy Zespół Szkół Plastycznych im. Władysława Hasiora.

Sztuka współczesna[edytuj]

W latach 1986-2002 funkcjonowały w Koszalinie autorskie galerie sztuki współczesnej Andrzeja Ciesielskiego: Galeria Na Plebanii oraz Galeria Moje Archiwum. Od 2005 roku w budynku Koszalińskiej Biblioteki Publicznej działa Galeria Scena prowadzona przez Ryszarda Ziarkiewicza. W latach 2011-2012 zorganizowany został Koszart – Festiwal Sztuki w Przestrzeni Publicznej.

W gmachu muzeum ma miejsca stała ekspozycja „Osieki 1963-81”, która jest przeglądem historii ważnych na kulturalnej mapie Polski Plenerów Osieckich.

Media[edytuj]

W Koszalinie mają siedzibę 4 rozgłośnie radiowe (Polskie Radio Koszalin, Eska Koszalin (dawniej Radio Północ), Radio Plus Koszalin (dawniej Vox FM Koszalin), Radio RMF Maxxx Pomorze), prywatna TV Max i studio TVP3 Szczecin. Regionalne pozycje prasowe to przede wszystkim: Głos Koszaliński, Miasto, Teraz Koszalin, "Fakty Tygodnik Koszaliński" Impuls, Prestiż, Gazeta Ziemska (miesięcznik samorządowy powiatu koszalińskiego).

Sport[edytuj]

Stadion im. Stanisława Figasa

Hala Widowiskowo-Sportowa w Koszalinie

Park Wodny Koszalin - koszaliński aquapark

W mieście działa klub koszykarski AZS Koszalin, zdobywca Pucharu Polski w koszykówce mężczyzn 2010, który od 2003 występuje w ekstraklasie oraz zdobywczynie Pucharu Polski (w sezonie 2007/2008) piłkarki ręczne KU AZS Politechnika Koszalin (od 2004 w ekstraklasie). Ponadto Koszalin posiada wiele klubów sportowych w innych, niższych ligach. W II lidze znajdują się tenisiści stołowi KTS „Koszalinianin” Koszalin, w III lidze znajdują się piłkarze Gwardii Koszalin. W 2011 roku do I ligi weszły koszykarki KSKK Koszalin.

W mieście istnieje około 50 klubów sportowych. Ponad 8 tys. osób, z czego większość stanowią dzieci i młodzież, bierze udział w zajęciach sportowych i ćwiczeniach^[44].

Jedną z ważniejszych organizacji sportowych jest Zarząd Obiektów Sportowych, będący spółką miejską, której przedmiotem działania jest stwarzanie warunków dla rozwoju sportu i rekreacji w mieście poprzez działalność gospodarczą^[45]. ZOS zarządza największymi obiektami sportowymi w mieście: hala sportowa, sala judo, basen, skatepark, stadion „Bałtyk”, hala sportowa przy ul. Orlej. Spółka zarządza również Parkiem Wodnym Koszalin (w którym ma swoją siedzibę). Otwarty 31 lipca 2015r. i znajdujacym się przy ul. Rolnej 14 u podnóża Góry Chełmskiej. W mieście 2 duże obiekty sportowe posiada Gwardia Koszalin (stadion piłkarski, hala widowiskowo-sportowa „Gwardia” na 2000 miejsc). Koszalin posiada ponadto boisko golfowe^[46], lodowisko, 5 obiektów, na których znajdują się korty tenisowe^[47] oraz 1 ściankę wspinaczkową^[48], Park Linowy, Motopark, kręgielnię w Galerii Kosmos. W mieście powstała też tzw. Sportowa Dolina.

W mieście rozwija się sport samochodowy. Od 1971 roku Automobilklub Koszalinski organizuje Rajd Monte Karlino. Impreza od roku 2009 została włączona do ogólnopolskiego cyklu Pucharu Polski Automobilklubów i Klubów.

Kluby sportowe[edytuj]

• Piłka nożna: Gwardia Koszalin, Bałtyk Koszalin.
• Armwrestling: UKS 16 Koszalin
• Judo: Judo „Samuraj” Koszalin, Judo „Gwardia” Koszalin
• Siatkówka: UKS Bronek Koszalin, Orzeł Kinderki Koszalin
• Koszykówka: AZS Koszalin, KSKK Koszalin, Politechnika Koszalin, KUKS Koszalin, MKKS Żak Koszalin, MKK Basket Koszalin
• Piłka ręczna: Energa AZS Koszalin, Szabel Koszalin, KSPR Gwardia
• Tenis stołowy: KTS „Koszalinianin” Koszalin
• Tenis ziemny: Bałtyk Koszalin
• Lotnictwo: Aeroklub Koszaliński
• Rugby: Rugby Club Koszalin
• Futbol amerykański: Korsarze Koszalin
• Sporty wodne:MKS Znicz Koszalin klub pływacki, OSP ORW Klub Płetwonurków Mares, Jacht Klub Koszalin, Morski Klub Żeglarski Tramp
• Sporty walki: Fight Club Koszalin, Koszaliński Klub Karate Kyokushin; Judo: KJ Samuraj Koszalin, Koszaliński Klub Oyama Karate, Akademicki Klub Karate Tradycyjnego (AKKT Koszalin); Taekwondo KKT Bałtyk, P.W Dragon Koszalin (MMA)
• Podnoszenie ciężarów: Atletyczny Klub Sportowy Koszalin
• Szachy: AKSz Hetman Politechnika Koszalińska
• Wspinanie: Klub wspinaczkowy Koszalin
• Sporty Motorowe: Automobilklub Koszalinski
• Stowarzyszenie Sportu Niepełnosprawnych „Start Koszalin”

Administracja[edytuj]

Modernistyczny budynek urzędu miasta. Pierwotnie ten projekt architektoniczny miał być zrealizowany w Szczecinie, później jednak zdecydowano się na Koszalin^[49]

Plac Zwycięstwa w Koszalinie - pomnik marsz. Józefa Piłsudskiego, w tle gmach Delegatury Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego

Samorząd lokalny[edytuj]

 Osobny artykuł: Burmistrzowie i prezydenci Koszalina.

Koszalin ma status miasta z prawami powiatu. Mieszkańcy wybierają 25 radnych do Rady Miejskiej w Koszalinie^[50], w pięciu okręgach wyborczych (każdy po 5 radnych)^[51]. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta, którym obecnie jest Piotr Jedliński. Siedzibą władz miasta jest ratusz na Rynku Staromiejskim.

Rada Miasta

Koszalin jest członkiem następujących organizacji i związków:

• Związek Miast Polskich,
• Związek Miast Bałtyckich,
• Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Pomorza Środkowego^[56],
• Nowa Hanza,
• Stowarzyszenia Euroregionu Pomerania.

Urząd Miasta w Koszalinie zarządzany jest zgodnie z międzynarodowymi standardami określonymi w normach ISO 9001^[57].

Podział administracyjny[edytuj]

Osiedla Koszalina

Koszalin utworzył 17 jednostek pomocniczych miasta, zwanych osiedlami. W każdym z nich mieszkańcy wybierają radę osiedla, która liczy 15 członków. Rada wybiera organ wykonawczy – zarząd osiedla, w skład którego wchodzi przewodniczący, wiceprzewodniczący i sekretarz. Przewodniczący zarządu osiedla pełni jednocześnie funkcję przewodniczącego rady osiedla^[58][59].

 Osobna strona: Kategoria:Dzielnice i osiedla Koszalina.

Osiedla samorządowe Koszalina:

1. „Bukowe”,
2. „Jedliny”,
3. „im. Tadeusza Kotarbińskiego”,
4. „Lechitów”,
5. „Lubiatowo”,
6. „Morskie”,
7. „Na Skarpie”,
8. „Nowobramskie”,
9. „Rokosowo”,
10. „im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich”,
11. „Śródmieście”,
12. „Tysiąclecia”,
13. „im. Melchiora Wańkowicza”,
14. „Wspólny Dom”,
15. „Unii Europejskiej”,
16. „Raduszka”,
17. „Jamno–Łabusz”.

Sąd Okręgowy

Instytucje państwowe[edytuj]

Koszalin jest siedzibą władz powiatu koszalińskiego (gminy poza Koszalinem). Znajduje się tu wydział zamiejscowy urzędu marszałkowskiego, delegatura urzędu wojewódzkiego, sąd okręgowy, Regionalne Centrum Informacji Europejskiej, urząd celny, a także Zachodniopomorski Zarząd Dróg Wojewódzkich.

Miasto jest obszarem właściwości miejscowej Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Koszalinie^[60].

Reprezentanci mieszkańców[edytuj]

Mieszkańcy Koszalina wybierają radnych do sejmiku województwa w okręgu IV. Posłów na Sejm wybierają z okręgu wyborczego nr 40, senatora z okręgu wyborczego nr 100.

W Koszalinie znajdują się 4 biura poselskie: Stanisława Gawłowskiego (PO), Jana Kuriaty (PO), Danuty Olejniczak (PO), Stanisława Wziątka (SLD) oraz 2 biura senatorskie: Grażyny Sztark (PO), Piotra Zientarskiego (PO).

Przy wyborach do Parlamentu Europejskiego, Koszalin znajduje się w okręgu wyborczym nr 13. W mieście znajduje się jedno biuro posła PE, tj. Zdzisława Chmielewskiego (PO).

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Koszalin posiada następujące miasta i gminy partnerskie^[61]:

• Albano Laziale (Włochy) od 2008
• Berlin Tempelhof-Schöneberg (Niemcy) od 1995
• Bourges (Francja) od 1999
• Fuzhou (福州) (Chiny) od 2007
• Gladsaxe (Dania) od 1990
• Iwano-Frankiwsk (Stanisławów) (Ukraina) od 2010
• Kristianstad (Szwecja) od 2004
• Lida (Ліда) (Białoruś) od 1993
• Neubrandenburg (Niemcy) od 1987
• Neumünster (Niemcy) od 1990
• Schwedt/Oder (Niemcy) od 2004
• Seinäjoki (Finlandia) od 1988

Bezpieczeństwo[edytuj]

Miejska Komenda PSP

W mieście znajduje się Miejska Komenda Policji, której obszarem działania jest Koszalin oraz powiat koszaliński. Miasto posiada dwa komisariaty policji, które oprócz terenów Koszalina obejmują obszar działania powiatu koszalińskiego. Komisariat Policji I obejmuje swym działaniem północno-wschodnią część miasta, natomiast Komisariat Policji II część południowo-zachodnią^[62][63]. Zarówno pierwszy rewir, jak i drugi przyporządkowany jest 9 dzielnicowym. Ponadto MKP w Koszalinie posiada 4 sekcje (prewencji, ruchu drogowego, kryminalna, do walki z korupcją i przestępczością gospodarczą) oraz 7 zespołów administracyjnych.

Miasto jest położone w strefie nadgranicznej i zasięgiem służbowym obejmuje je placówka Straży Granicznej w Darłowie z Morskiego Oddziału SG^[64][65].

W Koszalinie mieści się Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej. Miasto posiada dwie jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP, a także jedną jednostkę Wojskowej Straży Pożarnej z JW 1223. W mieście działają jeszcze dwie jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej, tzn. OSP PKS Koszalin oraz OSP ORW Klub Płetwonurków „Mares”, który działa w strukturach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego PSP^[66].

Koszalin posiada straż miejską, do której zakresu działań należą przede wszystkim sprawy dotyczące czystości i porządku na terenie miasta. Zadania te wykonywane są w trakcie działań operacyjno-prewencyjnych oraz przy realizacji programów z zakresu bezpieczeństwa.

Wojsko w Koszalinie[edytuj]

 Osobny artykuł: Garnizon Koszalin.

Przyjmuje się, iż charakter miasta garnizonowego Koszalin miał od pierwszej połowy XVIII wieku – kiedy to w mieście były dyslokowane jednostki armii pruskiej. Po I wojnie światowej w wyniku ograniczeń wynikających z postanowień traktatu wersalskiego w mieście była rozmieszczona stosunkowo niewielka liczba żołnierzy niemieckich.

Od 1945 roku w Koszalinie stacjonuje Wojsko Polskie. Jako pierwsze były dyslokowane w mieście jednostki 1 Warszawskiej Dywizji Kawalerii. Dynamiczny rozwój garnizonu koszalińskiego miał miejsce od 1948 roku. Wówczas w Koszalinie została utworzona Oficerska Szkoła Artylerii Przeciwlotniczej, której w 1967 roku nadano status wyższej uczelni wojskowej. Jednostka była kilkakrotnie przekształcana i obecnie funkcjonuje jako Centrum Szkolenia Sił Powietrznych im. Romualda Traugutta.

W Koszalinie w okresie powojennym stacjonowały dowództwa kilku związków taktycznych:

• 8 Drezdeńskiej Dywizji Piechoty, przeformowanej kolejno w 8 Drezdeńską Dywizję Zmechanizowaną, następnie w 8 Bałtycką Dywizję Obrony Wybrzeża (rozformowaną z końcem 2001 roku);
• 16 Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej (istniejącej do 1963 roku);
• jednostki Wojsk Ochrony Pogranicza, w 1948 roku przeformowanej w brygadę, która istniała do 1990 roku. Obecnie po rozwiązaniu formacji w koszarach funkcjonuje Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej.

Ogólnie w całym okresie powojennym w Koszalinie stacjonowało kilkadziesiąt różnych jednostek i instytucji wojskowych zarówno podporządkowanych Ministerstwu Obrony Narodowej, jak i z pionu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Jako ciekawostkę należy odnotować, że krótki czas po zakończeniu działań wojennych Koszalin był siedzibą dowództwa Okręgu Wojskowego, przebazowanego następnie do Bydgoszczy. Również w pierwszych latach po wojnie w Koszalinie stacjonowała Oficerska Szkoła Samochodowa następnie przeniesiona do Piły.

Wspólnoty religijne[edytuj]

Katedra Niepokalanego Poczęcia NMP

Cerkiew greckokatolicka Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy

Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny

Katolicyzm[edytuj]

Od XII do XVI wieku Góra Chełmska była miejscem kultu chrześcijańskiego. Na początku XIII wieku powstało tu sanktuarium maryjne. Miasto jest siedzibą diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej Kościoła rzymskokatolickiego. Koszalin posiada 8 parafii, które wchodzą w skład dekanatu Koszalin. Miasto posiada także parafię garnizonową pw. św. siostry Faustyny Kowalskiej. Głównym koszalińskim kościołem rzymskokatolickim jest katedra Niepokalanego Poczęcia NMP. W 1981 r. utworzono w Koszalinie Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, jednak dopiero po poświęceniu nowego budynku przez Jana Pawła II w 1991 r. miasto stało się siedzibą seminarium. W mieście znajduje się 1 męskie zgromadzenie zakonne franciszkanów (w parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego) oraz 4 zakony żeńskie: felicjanki, franciszkanki Rodziny Maryi, pallotynki, siostry szensztackie.

• grekokatolicy – Cerkiew Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy

Prawosławie[edytuj]

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • parafia Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy będąca siedzibą prawosławnego dekanatu Koszalin – Cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny

Protestantyzm[edytuj]

• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
  • kościół parafialny Jezusa Dobrego Pasterza
• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP
  • Parafia Ewangelicko-Metodystyczna w Koszalinie
• Kościół Chrześcijan Baptystów w RP
  • zbór na Podgrodziu
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Koszalinie
• Kościół Zielonoświątkowy w RP
  • zbór „Betel”
• Kościół Chrystusowy w RP
  • zbór
• Kościół Wolnych Chrześcijan w RP
  • zbór

Judaizm[edytuj]

• Synagoga gminy żydowskiej. Synagoga zbudowana XIX w. została zniszczona w 1938 r. przez bojówki hitlerowskie w czasie nocy kryształowej.

Świadkowie Jehowy[edytuj]

• 6 zborów (w tym grupa języka migowego oraz grupa rosyjskojęzczna) zgromadzających się w 2 Salach Królestwa^[67].

Buddyści[edytuj]

• Buddyjski Ośrodek Medytacyjny Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu^[68]

Ludzie związani z miastem[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Koszalinem.

Honorowi Obywatele Koszalina[edytuj]

• Ignacy Jeż – biskup diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej^[69]
• Marek Kamiński – polarnik, przedsiębiorca^[70]
• Jan Paweł II – nadane jako dowód hołdu dla dokonań i wyraz pamięci o wizycie, najważniejszej w dziejach miasta^[71]
• Mirosław Mikietyński – prezydent Koszalina w latach 2002-2010^[72]
• Maria Hudymowa – nauczycielka-bibliotekarz, nestorka Pionierów Koszalina^[73]

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Z dziejów Koszalina, praca zbiorowa, Biblioteka Słupska, tom 7, Wydawnictwo Poznańskie i Polskie Towarzystwo Historyczne, Poznań – Słupsk 1960
• Dzieje Koszalina, praca zbiorowa pod red. A. Lesińskiego i B. Drewniaka, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1967
• Tadeusz Gasztold, Adam Muszyński, Hieronim Rybicki, Koszalin. Zarys dziejów, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1974

Linki zewnętrzne[edytuj]

• BIP samorządu Koszalina
• Koszalin w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa, 1883.

p • d • e Miasta województwa zachodniopomorskiego Miasta powiatowe Białogard • Choszczno • Drawsko Pomorskie • Goleniów • Gryfice • Gryfino • Kamień Pomorski • Kołobrzeg • Koszalin • Łobez • Myślibórz • Police • Pyrzyce • Sławno • Stargard • Szczecin • Szczecinek • Świdwin • Świnoujście • Wałcz  Miasta gminne Barlinek • Barwice • Biały Bór • Bobolice • Borne Sulinowo • Cedynia • Chociwel • Chojna • Czaplinek • Człopa • Darłowo • Dębno • Dobra k. Nowogardu • Dobrzany • Drawno • Dziwnów • Golczewo • Gościno • Ińsko • Kalisz Pomorski • Karlino • Lipiany • Maszewo • Mielno • Mieszkowice • Międzyzdroje • Mirosławiec • Moryń • Nowe Warpno • Nowogard • Pełczyce • Płoty • Polanów • Połczyn-Zdrój • Recz • Resko • Sianów • Stepnica • Suchań • Trzcińsko-Zdrój • Trzebiatów • Tuczno • Tychowo • Węgorzyno • Wolin • Złocieniec

p • d • e Województwo zachodniopomorskie Miasta na prawach powiatu Koszalin • Szczecin (siedziba) • Świnoujście Powiaty białogardzki • choszczeński • drawski • goleniowski • gryficki • gryfiński • kamieński • kołobrzeski • koszaliński • łobeski • myśliborski • policki • pyrzycki • sławieński • stargardzki • szczecinecki • świdwiński • wałecki Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga

p • d • e Związek Hanzeatycki Wykaz miast hanzeatyckich WERSALIKAMI PÓŁGRUBYMI oznaczono miasta-przywódców rejonów lub okręgów; WERSALIKAMI — miasta które odegrały poważną rolę w Hanzie Region nadreński (Ren – Moza) Dinant • Duisburg • Düsseldorf • Emmerich • Grieth (de) • KOLONIA • Neuss • Nijmegen • Roermond • Tiel • Venlo • Wessel • Zaltbommel Region Ijssel i Zuiderzee Arnhem • DEVENTER • Doesborg • Elburg • Harderwijk • Hasselt • Hattem • KAMPEN • Ommen • Stavoren • Zutphen • Zwolle Wybrzeże Morza Północnego Groningen • BREMA • Stade • Buxtehude • HAMBURG Między Renem i Wezerą (Westfalia) Ahlen • Allendorf (de) • Altena • Arnsberg • Attendorn • Beckum • Belecke (de) • Bielefeld • Blankenstein (de) • Bocholt • Bochum • Bodefeld (de) • Borgentreich • Borken • Brakel • Breckerfeld • Brilon • Coesfeld • Dorsten • DORTMUND • Drolshagen • Dülmen • Essen • Eversberg (de) • Freienohl (de) • Fürstenau • Geseke • Grevenstein (de) • Hachen (de) • Hagen • Haltern • Hamm • Hattingen • Herford • Hirschberg (de) • Hörde • Hüsten (de) • Iburg (de) • Iserlohn • Kallenhardt (de) • Kamen • Langscheid (de) • Lemgo • Lüdenscheid • Lünen • Melle • Menden • Minden • MÜNSTER • Neheim (de) • Neuenrade • Neustadt • Nieheim • Oldenzaal • Olpe • OSNABRÜCK • Paderborn • Peckelsheim (de) • Plettenberg • Quakenbrück • Ratingen • Recklinghausen • Rheine • Rüthen • Schwerte • SOEST • Solingen • Sundern • Telgte • Unna • Vörden (de) • Vreden • Warburg • Warendorf • Warstein • Wattenscheid (de) • Werl • Werne • Westhofen (de) • Wetter • Wiedenbrück (de) Między Wezerą i Łabą (Dolna Saksonia) Alfeld • Aschersleben • Bockenem • BRUNSZWIK • Einbeck • Gardelegen • GOSLAR • Gronau • Halberstadt • Hameln • Hanower • Helmstedt • HILDESHEIM • LÜNEBURG • MAGDEBURG • Osterburg • Quedlinburg • Salzwedel • Seehausen • Stendal • Tangermünde • Ulzen • Werben Niemcy środkowe (na południe do Harzu między górną Wezerą i Soławą) Duderstadt • Erfurt • Getynga • Halle • Merseburg • Mühlhausen • Naumburg • Nordhausen • Northeim • Osterode • Uslar Brandenburgia Berlin • Brandenburg • Frankfurt nad Odrą • Havelberg • Kolno (de) • Kyritz • Perleberg • Przestawilk Wybrzeże Bałtyku (na zachód od Odry) Kilonia • LUBEKA • WYSZOMIERZ • ROZTOKA • STRZAŁÓW • Gryfia • Dymin • Guczkowo • SZCZECIN Pomorze Zachodnie (na wschód od Odry) Białogard • Darłowo • Goleniów • Gryfice • Kamień • Kołobrzeg • Koszalin • Sławno • Słupsk • Stargard • Trzebiatów • Wolin Prusy, Polska Braniewo • Chełmno • GDAŃSK • Elbląg • KRÓLEWIEC • TORUŃ • WROCŁAW • KRAKÓW Inflanty DORPAT • Goldingen • Kokenhusen • Lemsal • Parnawa • REWEL • Roop • RYGA • Valmiera • Viljandi • Wenden • Windawa Szwecja Kalmar • Nyköping • SZTOKHOLM • VISBY