Tworzenie stron internetowych

Rzeszów
Herb Rzeszowa Flaga Rzeszowa
Dewiza: Concordia res parvae crescunt – Zgodą małe rzeczy rosną[1]
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Aglomeracja	rzeszowska
Data założenia	XI wiek[2]
Prawa miejskie	19 stycznia 1354
Prezydent	Tadeusz Ferenc
Powierzchnia	120,4 km²
Wysokość	197–384 m n.p.m.
Populacja (01.01.2017) • liczba ludności • gęstość	188 021[3] 1562 os./km²
Strefa numeracyjna	17
Kod pocztowy	35-001 do 35-959
Tablice rejestracyjne	RZ
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Rzeszów
Położenie na mapie Polski Rzeszów
50°02′01″N 22°00′17″E/50,033611 22,004722
TERC (TERYT)	1863011
SIMC	0974133
Hasło promocyjne: Stolica Innowacji Miasto in Plus
Urząd miejski Rynek 1 35-064 Rzeszów
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Kościół Świętego Krzyża wraz zabudową konwentu popijarskiego, w którym mieści się siedziba Muzeum Okręgowego oraz I Liceum Ogólnokształcące im. ks. Stanisława Konarskiego (widok od strony murów miejskich)

Rzeszów – miasto na prawach powiatu w południowo-wschodniej Polsce, stolica województwa podkarpackiego i siedziba władz powiatu rzeszowskiego. Jest centralnym miastem aglomeracji rzeszowskiej.

Według danych GUS w dniu 1 stycznia 2017 roku Rzeszów liczył 188 021 mieszkańców^[3].

W mieście znajdują się dwie duże uczelnie państwowe, mianowicie Uniwersytet Rzeszowski (12 wydziałów) i Politechnika Rzeszowska, oraz kilka niepublicznych, między innymi Wyższa Szkoła Inżynieryjno-Ekonomiczna, WSPiA Rzeszowska Szkoła Wyższa i Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania.

Rzeszów posiada międzynarodowy port lotniczy oraz Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny ukierunkowany na przemysł nowych technologii. Na terenie miasta działa Specjalna Strefa Ekonomiczna Rzeszów-Dworzysko.

W mieście działają trzy konsulaty honorowe: Niemiec, Słowacji i Ukrainy. Rzeszów jest członkiem Unii Metropolii Polskich oraz Stowarzyszenia Eurocities (zrzeszającego miasta europejskie).

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1354 roku, położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[4] a w czasach zaborów w Królestwie Galicji i Lodomerii^[5]. Po odzyskaniu niepodległości miasto znalazło się w woj. lwowskim^[6]. Po wyzwoleniu w 1945 roku Rzeszów został stolicą nowego województwa rzeszowskiego, a od 1 stycznia 1999 jest stolicą województwa podkarpackiego.

Położenie[edytuj]

Rzeszów leży na pograniczu dwóch makroregionów fizycznogeograficznych: Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Środkowobeskidzkiego. Dokładnie według podziału mezoregionów Kondrackiego główna część miasta leży na Podgórzu Rzeszowskim, północny kraniec miasta w Pradolinie Podkarpackiej, a południowa część miasta na Pogórzu Dynowskim^[7].

Rzeszów położony jest na pograniczu Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej nad rzeką Wisłok. Ścisłe centrum miasta ułożone jest na rędzinie^[8]. Bezpośrednie sąsiedztwo rzeki było zjawiskiem niekorzystnym, do momentu regulacji w początkach XIX wieku. W dość znacznym zakresie mógł zmieniać się bieg jej koryta (w obrębie tzw. tarasu łęgowego). Taki stan rzeczy opisuje w 1903 roku Wilhelm Friedberg. Ponadto według jego badań miasto otoczone było licznymi bagnami, na przykład osuszonym Żabnikiem od zachodu^[8]. Podobnej charakterystyki dokonał A. Kamiński, który opisuje XVI-wieczną miejscowość jako „pagórek położony wśród mokradeł i bagien, w kotlinie, którą wypełnia niska terasa na lewym brzegu Wisłoka, pochodzenia dyluwialnego” (niektóre mokradła tworzone były sztucznie w celu poprawy obronności grodu).

Miasto położone jest na wysokości w przedziale od 197 m n.p.m. (Staromieście) do 384 m n.p.m. (Budziwój). Przecinają się tam szlaki komunikacyjne (Drezno–Kijów oraz Białystok–Koszyce). Dystans dzielący miasto Rzeszów od granic ze Słowacją i Ukrainą wynosi około 90 km^[9].

Warunki naturalne[edytuj]

Geologia[edytuj]

Podgórze Rzeszowskie w okolicach miasta

Miasto leży na styku dwóch jednostek tektonicznych, które dzielą je na dwie części. Południowa część leży na terenie płaszczowiny skolskiej, natomiast północna na zapadlisku przedkarpackim. W rejonie Rzeszowa próg Karpat jest wyraźnie obniżony, co powoduje, że najmłodsze utwory geologiczne zapadliska „wkroczyły już w tereny górskie, tworząc tzw. zatokę rzeszowską. Linia dzieląca dwie jednostki przebiega wzdłuż linii Wielopole – Iwierzyce – Zalesie – Markowa”^[10]. Na terenie środkowej części województwa wyznaczają ją antykliny: Brzezna, Babic, Wielopolski, Kąkolówki i Czerwonek. Najstarsze utwory skalne pochodzą z kredy górnej, należą do nich głównie bakulitowe margle – między Rzeszowem i Przemyślem, zlepieńce i czarne iły (na południe od Rzeszowa i Dębicy) oraz charakterystyczne wapniste piaskowce. W okolicy Rzeszowa ostatnia warstwa pochodzi z młodszego wieku mioceńskiego, co tłumaczy powstanie charakterystycznej „wyspy fliszowej” między Bzianką a Będziemyślem, nazwanej przez Henryka Świdzińskiego „półwyspem Trzciany”.

W powiecie rzeszowskim występują złoża gazo- i roponośne, w szczególności w regionie Podgórza (zapadlisko przedkarpackie). Na południe, pod Rzeszowem w sąsiednich gminach (Boguchwała, Błażowa) znajdują się złoża łupków menilitowych, które ze względu na własności mechaniczne są dobrej jakości surowcem budowlanym. Na południowy zachód z kolei (Lubenia) występują gipsy krystaliczne i laminowane wieku mioceńskiego.

Region rzeszowski pod względem geomorfologicznym obejmuje tereny Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej, obie są oddzielone obniżeniem terenu o charakterze dolinnym – Rynnę Podkarpacką. Na północ od rynny występuje Płaskowyż Kolbuszowski, a na południe, rozciągające się z grubsza równoleżnikowo Podgórze Rzeszowskie, które następnie przechodzi w Pogórze Dynowskie^[8].

Taka rzeźba terenu spowodowała, że niektóre tereny pagórkowate i górzyste narażone są na osuwanie (zwłaszcza w gminach Błażowa i Chmielnik Rzeszowski)^[11]. Przykładem osuwiska w pobliżu miasta jest Borek Stary, gdzie na skarpie znajduje się barokowy klasztor dominikanów (prace zabezpieczające budynek przeprowadzono w latach 2005–2006^[12]).

W 1969 i 1982 przeprowadzono pierwsze odwierty sondażowe, mające na celu sprawdzenie jakości wód mineralnych na terenie miasta. Badania ponowiono w 2007. Na ich podstawie PZH w Poznaniu zakwalifikował źródła jako chlorkowo-sodowe, jodkowe oraz solankowe. Dodatkowo potwierdził, że są one zdatne do używania jako wody lecznicze. Ich złoża są eksploatowane w Zakładzie Wodolecznictwa Szpitala Miejskiego w Rzeszowie^[13][14]. Zdrój zlokalizowany jest w dzielnicy Staromieście. Dodatkowo prowadzone są badania nad zasobami wód geotermalnych.

Klimat[edytuj]

Wedle podziału zaprezentowanego przez Eugeniusza Romera północna część obszaru wokół Rzeszowa zaliczana jest do klimatu podgórskich nizin i kotlin, część południowa zaś do klimatu górskiego. Z kolei podział E. Michna nazywa ten rejon jednostką mezotermiczną Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Dynowskiego. Jednym z głównych czynników kształtujących klimat w rejonie środkowego Podkarpacia są masy powietrza, w tym przypadku polarno-morskie (ok. 63%), których maksimum napływu przypada na lipiec. Około 32% mas powietrza zaliczana jest do grupy polarno-kontynentalnej, natomiast 5% stanowią pozostałe masy powietrza. Średnia temperatura roczna dla Rzeszowa to +8,9 °C Najwyższe średnie temperatury w skali roku przypadają na lipiec (+19,6 °C), a najniższe na styczeń (–2,1 °C). Przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie, wiatry wschodnie to około 13% ogółu i występują przede wszystkim w zimie^[15].

Przyroda Rzeszowa[edytuj]

Rezerwat przyrody „Lisia Góra”

Zbiornik Rzeszowski w tle Most Karpacki (jaz) i zabudowania osiedla Nowe Miasto

W obrębie miasta Rzeszowa znajduje się rezerwat przyrody Lisia Góra, który jest położony nad sztucznie utworzonym w 1973 Zbiornikiem Rzeszowskim. Początkowo zbiornik ten miał pełnić funkcję rekreacyjną oraz retencyjną. Kształt zbiornika jest wydłużony (południkowo), a jego powierzchnia wynosi ok. 65 ha. Wskutek sukcesywnego nanoszenia mułu z górnego Wisłoka na terenie zbiornika powstały liczne wysepki i płycizny, które w znacznym stopniu ograniczyły jego możliwości retencyjne, jak również rekreacyjne. Od wielu lat podejmowano w tym zakresie stosowne działania i odmulanie rzeszowskiego zbiornika zostało z sukcesem zakwalifikowane do ochrony przeciwpowodziowej dorzecza górnej Wisły.

Obecnie miasto poszukuje środków finansowych na odmulanie zalewu, które ma na celu przywrócenie jego pierwotnych funkcji. Jest to szczególnie ważne z punktu widzenia ewentualnych nagłych przyborów wód i zminimalizowania negatywnych skutków, mogących wystąpić po długich i intensywnych opadach. W marcu 2017 roku, po wielu latach negocjacji, Ministerstwo Środowiska zapowiedziało rozpoczęcie prac przy jego odmulaniu w roku 2018^[17].

Zbiornik Rzeszowski objęty jest obszarem chronionym „Natura 2000”. Obfituje on w: pałkę szeroko- i wąskolistną, trzcinę, mannę mielec, skrzyp bagienny, kosaciec żółty, szczaw lancetowaty. W wodzie i na jej powierzchni rosną również żabieniec, rzęsa wodna, moczarka kanadyjska, rogatek, rdestnica pływająca, grążele żółte, grzybienie białe. Na brzegach dochodzi do sukcesji łęgu – występują wierzby, topole, olchy, jesiony. Bogata jest również fauna (chrząszcze żółtobrzeżki, czy pająki topiki, ślimaki wodne – błotniarki; 28 gatunków ryb, np.: lin, sum, amur, karp oraz płoć, karaś, leszcz, liczne płazy: kumaki nizinne, żaby wodne i jeziorkowe, traszki zwyczajne i grzebieniaste). Zbiornik jest miejscem godów i rozrodu żab: trawnej i moczarowej, ropuch: szarej i zielonej. Wśród przedstawicieli gadów można tam znaleźć prowadzącego ziemno-wodny tryb życia zaskrońca, a na brzegach również jaszczurki: zwinkę i żyworodną. Wśród ssaków popularny jest lis.

W mieście znajduje się również Ścieżka Przyrodnicza im. Władysława Szafera. Składa się ona z dziewięciu przystanków (Stary Cmentarz – Olszynki – Park Kultury i Wypoczynku – Zapora – Niżej Zespołu Szkół Elektronicznych – Ujęcie wody dla WSK – Lisia Góra – Skarpa Lessowa – Przeprawa na wyspę) na długości ok. 6 km wzdłuż Wisłoka. Rozpoczyna się w centrum miasta na Starym Cmentarzu przy ul. Targowej. Można tam spotkać 230 gatunków ptaków (np.: kaczka krzyżówka, łabędź niemy, mewa śmieszka, gawron), nietoperze, łasice, jeża europejskiego i wiewiórki pospolitej. Na przystanku Lisia Góra można spotkać sarny europejskie i zające szaraki, jaszczurkę zwinkę, ropuchy: szarą, zieloną i chronionego chrząszcza kozioroga dębosza. Bogaty drzewostan, częściowo zasadzony przez człowieka (na ścisłym terenie miasta), a częściowo zachowany pierwotny obszar puszczy sandomierskiej. Liczne okazy orzecha czarnego, topoli: białej, czarnej, chińskiej, włoskiej oraz wiązu szypułkowego, dębu szypułkowego, graby wierzby płaczącą i mandżurską, liczne krzewy: irgi, ligustru, berberysu i derenia, bluszczu. Liczne organizmy pionierskie świadczące o czystości środowiska. Osobliwością ścieżki jest lessowa skarpa, której wysokość względna wynosi 30 m^[18].

Hydrologia[edytuj]

Ze względu na zróżnicowaną budowę geologiczną, odmienną względem ogółu województwa podkarpackiego również stosunki wodne mają inny charakter. Sieć rzeczna nie jest gęsta, natomiast dużą zmienność wykazują głębokość i zasobność wód gruntowych. Na terenie miasta do wód powierzchniowych płynących zaliczamy:

Wisłok w czasie wysokiego stanu w maju 2010 roku

• Wisłok – największa zlewnia w województwie podkarpackim. Przecina miasto na 2 części (wschodnią i zachodnią). Na przełomie XIX i XX wieków uregulowana, ponowne prace poczyniono w latach powojennych. Nad rzeką widoczne tarasy, wzdłuż, których rozciągają się tarasy lessowe (Lenartowicza – Hetmańska – Staszica – Dąbrowskiego, a także częściowo Chopina). Tereny, starego XVII-wiecznego Wisłoczyska sięgają po klasztor pijarski, gdzie w latach 60. XX w. wybudowano bloki mieszkalne i dwa 10-piętrowe biurowce (m.in. Elektromontaż). Do 1962 na terenie miasta z dna rzeki wydobywano piasek i żwir^[19].
• Stary Wisłok (Wisłoczysko) – przetrwało w północno-wschodniej części miasta w postaci niewielkich potoków/kanałów, które łączą się w 1 i są prawobrzeżnym dopływem Wisłoka. Ostatnie prace konserwacyjne potoku wykonano w 2009 (odmulanie, usypanie skarp)^[20].
• Strug – rzeka w województwie podkarpackim o długości około 35 km. Jej średnia szerokość wynosi od 3 do 5 m, przy głębokości nie przekraczającej 3 m. Do miasta wpływa od strony południowej przez Drabiniankę i Białą. Jest prawobrzeżnym dopływem Wisłoka.
• Mikośka – potok znajdujący się na terenie Rzeszowa, stanowiący niegdyś pierwszy system miejskiej kanalizacji w Rzeszowie, sukcesywnie obudowywany (przykrywany) kanałem od końca XIX wieku do lat powojennnych. Na przeważającej długości śródmieścia biegnie pod ulicami, stanowiąc jeden z głównych kolektorów kanalizacji burzowej miasta. Wedle Marka Czarnoty i innych historyków miasta (Kotula, Malczewski) na terenie miasta ponoć istnieją (jako skanalizowane) 2 potoki o tej samej nazwie^[21], łączą się one w 1 i wpadają do Wisłoka. Mikośki, swoje źródła mają w dzielnicy Zwięczyca (Mikośka I) i w ścisłym centrum miasta (Mikośka II), łączą się niedaleko źródła tej drugiej.
• Przyrwa – rzeczka biegnąca od Przybyszówki przez Baranówkę i Staromieście, wzdłuż ulic Dębickiej, alei Wyzwolenia i gen. Maczka. Wpada do Wisłoka w rejonie mostu załęskiego, jako lewobrzeżny dopływ. W przeszłości miała ona duże znaczenie strategiczne, w widłach jej i Wisłoka lokowany był pierwszy gród.
• Młynówka – potok we wschodniej części miasta (Słocina i Nowe Miasto).
• Czekaj – potok we wschodniej części miasta (Zalesie, Paderewskiego i Mieszka I – wzdłuż niego na sporym odcinku biegła przed wojną granica miasta).
• Hermanówka – potok w dzielnicy Budziwój
• Krzypopa – niewielki potok w rejonie Staromieścia
• Paryja – niewielki potok w południowo-zachodniej części miasta. Ślady osadnictwa w rejonie obniżenia Paryi sięgają wczesnego neolitu (KCWR). W jej obniżeniu powstało również osiedle Zwięczyca.

Parki i tereny leśne[edytuj]

• Park Kultury i Wypoczynku z Olszynkami (wzdłuż lewostronnego brzegu Wisłoka)
  Ulokowany w terenie zalewowym między Mostem Lwowskim a Mostem Karpackim jest największym rzeszowskim parkiem. Stanowi również naturalny „zabezpieczenie” dla miasta w razie powodzi. Główne założenie architektoniczne parku zostało stworzone w latach 70. XX w. w czasie, gdy w okolicy na lewym brzegu rzeki powstawały duże osiedla mieszkaniowe wzdłuż ulic Hetmańskiej i Dąbrowskiego. W parku zlokalizowana jest mała estrada koncertowa, na której organizowane są latem imprezy plenerowe. Od południa łączy się z Rezerwatem Przyrody „Lisia Góra”.

Park im. „Solidarności”

• Ogród Miejski im. Solidarności (ul. Dąbrowskiego – Chrzanowskiej – Langiewicza)
  Najstarszy z miejskich parków, znajduje się między ul. Dąbrowskiego, Chrzanowskiej i Langiewicza, w miejscu dawnego ogrodu klasztornego franciszkanów reformatów. W 1871 roku Rada Miejska zdecydowała się w tym miejscu na utworzenie parku, którego plany obejmowały budowę sokolni i pomnika Adama Mickiewicza. Ostatecznie w ogrodzie powstała tylko altana, w której grywała wojskowa orkiestra i odbywały się festyny. Domek ogrodnika i mała oranżeria mieściły się w północno-wschodniej części parku. Pomnik Mickiewicza ostatecznie powstał przy ulicy jego imienia, a nie w parku, ale w 1927 roku wmurowano kamień węgielny pod pomnik innego wieszcza – Juliusza Słowackiego (pomnik powstał w 70 lat po tym podniosłym wydarzeniu w miejscu oddalonym o ok. 10 m, od pierwotnego cokołu). W 1944 roku park ten był miejscem przywitania polskich żołnierzy idących od wschodu, którzy oswobodzili Rzeszów. W 1952 roku park przyozdobiono zrabowanymi rzeźbami z pałacu w Siarach. Rzeźby przedstawiały: Apollina, Dianę, Demeter, Atenę i Marka Aureliusza. Zamontowano też pochodzącą, podobnie jak rzeźby, z pałacowego parku fontannę Dionizosa (rzeźby i fontannę zwrócono jednak w 1972 roku). W latach 1996–2000, w sąsiedztwie parku, powstał Instytut Jana Pawła II, obok zaś mieści się też diecezjalna drukarnia. W 2007 roku ustawione zostały rzeźby przedstawiające 4 pory roku, zaś rok później uruchomiona została nowa fontanna.
• Park Jedności Polonii z Macierzą (al. Cieplińskiego)
• Plac Ofiar Getta (róg al. Piłsudskiego i ul. Kopernika)
• Zespół dworsko-parkowy w Słocinie (wzdłuż ul. Powstańców Śląskich i Paderewskiego w Słocinie)^[22]
  Położony we wschodniej części miasta, na stoku Pogórza Dynowskiego, w dolinie potoku Młynówka. Powstały w XIX wieku jako założenie dworsko-pałacowe o powierzchni ok. 6 ha. Na jego terenie znajduje się piętrowy eklektyczny dworek rodzin Chłapowskich i Branickich (porzucony), neogotycki domek ogrodnika, sztuczne jezioro z wyspą. Park ten chroniony jest opieką miejskiego konserwatora zabytków (nr wpisu A-338) i wojewódzkiego konserwatora przyrody.
• Park Dworski (os. Załęże)
• Park Inwalidów Wojennych (róg ulic Chrobrego i Dąbrowskiego)
• Park Sybiraków (ul. mjra H. Sucharskiego)
• Park przy pałacu Jędrzejowiczów i Szpitalu Miejskim (pomiędzy ul. Partyzantów i Lubelską na Staromieściu)
  XIX-wieczny park i pałac stanowiący pozostałość dawnej posiadłości rodziny Jędrzejowiczów – resztki parku wraz z dawnym pałacem, wzniesionym przez Adama Jędrzejowicza w latach 1879–1883 według projektu architekta Tadeusza Stryjeńskiego. Ostatni właściciel pałacu – Jan Jędrzejowicz – został zmuszony do jego opuszczenia w 1944 roku. Park przebudowano, a na jego terenie wzniesiono Szpital Miejski im. Jana Pawła II. Sam pałac w latach powojennych budynek został adaptowany na potrzeby służby zdrowia, mieści się w nim Szpital Gruźliczy.
• Park Papieski (na rogu ulic Rejtana i Sikorskiego na Zalesiu)
  Jeden z najnowszych parków – otwarty w październiku 2015 roku. Znajduje się na błoniach w bezpośrednim sąsiedztwie katedry. W ramach Rzeszowskiego Budżetu Obywatelskiego (edycja 2014) została wybudowana fontanna, strumień oraz scena wraz z małą infrastrukturą (koszt inwestycji z RBO: 5 530 000 zł).
• Park bł. Karoliny (ul. bł. Karoliny Kózki)

Historia[edytuj]

Gotycki kościół farny pw. śś. Stanisława i Wojciecha – najstarsza zachowana budowla w mieście

Mapa Rzeszowa według K.H. Wiedemanna z 1762 r.

 Osobny artykuł: Historia Rzeszowa.

Ul. Bernardyńska w Rzeszowie (1912 r.)

Badania archeologów dowodzą, że w czasach neolitu miało miejsce osadnictwo na terenie Rzeszowa. Przed nadaniem praw miejskich w rejonie Staromieścia istniał tam duży gród, a drugi, prawdopodobnie graniczny znajdował się na terenie dzielnicy Pobitno.

Istniejące wcześniej miasto otrzymało nowy przywilej lokacyjny i prawa miejskie od króla Kazimierza Wielkiego 19 stycznia 1354, co uznaje się za początek pisanej historii Rzeszowa. W 1363 istniał w mieście kościół parafialny, a w 1406 parafialna szkoła. W XVI wieku Mikołaj Spytek Ligęza założył związek terytorialny, składający się z miasta Rzeszowa i pobliskich terenów, pod nazwą „Państwo Rzeszowskie”.

W XV wieku miasto zostało zdewastowane przez pożar. Po odbudowie otrzymało wiele przywilejów, co umożliwiło jego szybki rozwój. W XVI wieku miasto posiadało dobrze zorganizowaną administrację.

W 1591 wzniesiono ratusz miejski, a w 1600 rozpoczęto budowę zamku. W 1627 miasto ufortyfikowano, a w latach 1624–1629 właściciel miasta ufundował warowny klasztor i kościół oo. Bernardynów. W 1638 Rzeszów przeszedł na własność rodu Lubomirskich, stając się wzorowym ośrodkiem dóbr magnackich. O ówczesnej zamożności miasta świadczą księgi miejskie z XVI i XVII wieku, które wymieniają działających licznie na jego terenie złotników. W 1658 Jerzy Sebastian Lubomirski założył słynne Kolegium Pijarów, jedną z nielicznych wówczas w kraju szkół średnich. Wśród jego wykładowców był ksiądz Stanisław Konarski, a wiele lat później szkołę ukończyli m.in. Ignacy Łukasiewicz, Julian Przyboś, Władysław Sikorski, Władysław Szafer.

W marcu 1684 gościł w Rzeszowie król Jan III Sobieski, dziękując za udział rzeszowian w bitwie pod Wiedniem i biorąc udział we mszy św. w kościele oo. Pijarów (wówczas mających swój klasztor na ul. 3 Maja, gdzie teraz mieści się muzeum i „popijarskie” I Liceum Ogólnokształcące im. St. Konarskiego), odprawianej w intencji poległych, m.in. byłego prefekta collegium pijarów, Stanisława Bielińskiego^[23].

13 sierpnia 1769 pod Rzeszowem, w rejonie dzielnicy Pobitno doszło do bitwy między konfederatami barskimi a wojskami rosyjskimi. Po bitwie ciała zabitych pochowano, a nad mogiłą Polaków usypano kopiec. W 1772 miasto dostało się pod zabór austriacki. Następnie przez 146 lat wchodziło w skład Imperium Habsburgów. Od początku zaboru austriackiego, Rzeszów stał się stolicą dużego obwodu administracyjnego, zwanego cyrkułem, będącego właściwie odpowiednikiem powiatu.

Rzeszów stał się miastem wolnym w 1845. Uzyskanie przez Galicję swobód politycznych i gospodarczych przyczyniło się do rozwoju miasta. W 1858 do miasta doprowadzono linię kolejową z Krakowa, w 1888 pojawiły się pierwsze telefony, w 1900 powstała gazownia i gazowe lampy uliczne, a 11 lat później uruchomiono elektrownię i rozpoczęto tworzenie sieci wodociągowej. W 1910 Rzeszów liczył 23 tys. mieszkańców. Miasto zaczęło przekształcać się w znaczący ośrodek kapitalistyczny, pojawiły się nowe inwestycje budowlane i infrastrukturalne – koszary, szkoły, przebudowa ratusza, brukowanie ulic, wprowadzenie elektrycznego oświetlenia.

Stary Rynek w dniu targowym, widokówka z 1912 roku

Zbliżający się koniec monarchii austriackiej przyczynił się do narastania ruchów niepodległościowych. W 1918 rozpoczęła w Rzeszowie działalność Polska Organizacja Wojskowa, której komendantem był Leopold Lis-Kula. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości znaczenie Rzeszowa nadal rosło i choć notorycznie brakowało w kasie miasta środków na rozmaite inwestycje, władze miejskie wraz z Radą Miasta podejmowały szereg inicjatyw, mających na celu przede wszystkim nadrobienie zaległości infrastrukturalnych powodowanych szybkim rozwojem miasta i uporządkowanie spraw urzędowych związanych z systematycznym wzrostem rangi miasta. Nie udało się co prawda przywrócić po I wojnie światowej, w ramach państwowości polskiej, województwa z siedzibą w Rzeszowie (o co w Sejmie II RP zabiegali posłowie ziemi rzeszowskiej Buczyński i Krwawicz w interpelacjach z 20 marca i 5 sierpnia 1919), nie udało się zrealizować uchwał Rady Miasta o potrzebie uporządkowania zabudowy czy modernizacji ulic miasta ani uchwały o budowie tramwaju miejskiego w Rzeszowie^[24], mimo apeli Rady z 1928 roku nie powiększono w okresie międzywojennym powierzchni miasta, zajmującego w woj.lwowskim (dane GUS z grudnia 1931^[25]) drugie po Lwowie miejsce pod względem gęstości zaludnienia (3595 osób na km2 – co dało w okresie budowy COP-u niesamowite przegęszczenie ludnościowe obszaru miasta), jednak na mocy ustawy z 23 marca 1933, reformującej administrację samorządową w Polsce i rozporządzeń wykonawczych do niej^[26], wydzielono Rzeszów z powiatu ziemskiego, tworząc z miasta odrębny powiat miejski, na czele którego stanął w miejsce dotychczasowego burmistrza – prezydent miasta. Właściwie od tego czasu datuje się przyspieszony międzywojenny rozwój Rzeszowa. Rozbudowano wodociągi i system kanalizacji miejskiej, zmodernizowano zasilanie miasta w energię elektryczną, doprowadzono do odbiorców komunalnych gaz ziemny na potrzeby domowe, a w 1938 przystąpiono do opracowania założeń do planu rozwoju Rzeszowa.

Plan, opracowany przez dwóch wybitnych polskich architektów Kazimierza Dziewońskiego i Władysława Śmigielskiego zakładał rozbudowę przestrzenną i ludnościową miasta do ok. 100-150 tys. mieszkańców w 1969, możliwość adaptacji Zamku Lubomirskich na potrzeby administracji wojewódzkiej, a powstawał ściśle w koordynacji z lokalizacją w Rzeszowie obiektów Centralnego Okręgu Przemysłowego. Większość zamierzeń tego planu w zbliżonym kształcie zrealizowano w okresie powojennym, choć są takie, które zmienione (np. ze względu na oszczędność miejsca i przestrzeni) nie doczekały się realizacji^[27]. W ramach COP, w latach 1937–1939 rozpoczęto budowę zakładów zbrojeniowych, m.in. do wybuchu wojny powstała filia Zakładów H. Cegielskiego (następnie Zelmer) oraz producent silników lotniczych Wytwórnia Silników nr 2 Państwowych Zakładów Lotniczych (obecnie „Pratt & Whitney Rzeszów” a do roku 2015 WSK „PZL-Rzeszów”) w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Rzeszów stał się wówczas ośrodkiem przemysłu lotniczego i zbrojeniowego, pod koniec sierpnia 1939 przekraczając liczbę 40 tysięcy mieszkańców^[28].

Dynamiczny rozwój przerwała II wojna światowa, w wyniku której miasto uległo częściowemu zniszczeniu. W pierwszych dniach listopada 1939 hitlerowcy aresztowali większość księży z parafii leżących w powiecie rzeszowskim i osadzili ich w więzieniu w Rzeszowie na okres około dwóch tygodni. Niektórych wywieziono do obozów. W 1941 Niemcy utworzyli w Rzeszowie getto, które funkcjonowało zasadniczo (wyłączając pozostawionych przy życiu robotników przymusowych) do lipca 1942^[29] Większość z umieszczonych w nim Żydów (przed wojną w Rzeszowie mieszkało około 12 tys. ludności pochodzenia żydowskiego, co stanowiło ok. 30% mieszkańców miasta) wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu lub rozstrzelano w lasach na północ od Rzeszowa. Podczas okupacji niemieckiej w 1941 Niemcy wprowadzili dla miasta nazwę Reichshof.

W ramach Akcji „Kośba” 25 maja 1944 rzeszowska grupa dywersyjna Podokręgu Rzeszów AK dokonała udanego zamachu w Rzeszowie przy ul. Batorego na gestapowców Friedericha Pottebauma i Hansa Flaschkego.

Wyzwolenie Rzeszowa spod okupacji hitlerowskiej nastąpiło 2 sierpnia 1944 w wyniku wspólnej akcji wojsk I Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej, oddziałów I Armii Wojska Polskiego oraz żołnierzy rzeszowskiej komórki AK (dowództwo tych ostatnich wkrótce po wspólnym przepędzeniu Niemców NKWD aresztowało). Historycy podkreślają znaczenie udziału i współpracy wojsk AK w wyzwalaniu Rzeszowa, dzięki przewodnikom znającym miasto udało się manewrem okrążającym uniknąć znaczących strat ludzkich i materialnych w mieście. W październiku 1944 na Zamku w Rzeszowie NKWD przetrzymywało i torturowało ok. 400 żołnierzy AK. Ppłk. Łukasz Ciepliński „Pług” (1913–1951), od kwietnia 1941 r. Komendant Inspektoratu Rejonowego ZWZ-AK Rzeszów w nocy z 7 na 8 października 1944 dowodził nieudaną akcją rozbicia więzienia na Zamku i po schwytaniu został skazany „na pięciokrotną karę śmierci”. 1 marca 1951 wykonano na nim wyrok przez rozstrzelanie.

Wraz z zaprowadzeniem „nowych porządków” rozpoczęły się represje względem opozycji i przetrzymywania żołnierzy AK w obozach NKWD i wywózki w głąb ZSRR.

W sierpniu 1944 miasto Rzeszów przygotowywano do statusu stolicy nowo utworzonego województwa, choć granice województwa nie były jeszcze do końca znane. Po wojnie w 1945 roku w Rzeszowie ustanowiono oficjalnie stolicę nowo utworzonego województwa rzeszowskiego^[30]. Miasto w szybkim tempie rozbudowano (w praktyce prawie wiernie według przedwojennego planu rozbudowy, oficjalnie bowiem plan przedwojenny „zaginął”) i unowocześniono, powstało od podstaw wiele osiedli mieszkaniowych, fabryk (wiele już nieistniejących jak np. Zakłady Optyczne, Zakłady Radiowe UNITRA, Polsrebro, Fabryka Obuwia) i dziesiątki przedsiębiorstw i zakładów pracy. W latach 60. XX w., początkowo jako filie, potem jako samodzielne uczelnie powstały Wyższa Szkoła Pedagogiczna i Wyższa Szkoła Inżynierska (Politechnika Rzeszowska) w Rzeszowie, zaś do początku lat 90. XX w. funkcjonowały filie Akademii Rolniczej w Krakowie, Akademii Medycznej w Krakowie (pod koniec lat 80. XX w. była bliska usamodzielnienia), Akademii Muzycznej w Krakowie, SGPiS (SGH) w Warszawie oraz UMCS w Lublinie. W latach 50. XX w. odbudowano i rozbudowano podrzeszowskie lotnisko, a od lat 60. XX w. uruchomiono regularne cywilne połączenia pasażerskie, początkowo tylko z Warszawą, a do połowy lat 70. XX w. także z innymi miastami w Polsce, w tym wakacyjne do Słupska i Koszalina.

W sierpniu 1980 w Rzeszowie rozpoczęły się strajki i powstały pierwsze niezależne od PZPR-u związki zawodowe NSZZ „Solidarność”.

W nocy z 18 na 19 lutego 1981, po 50 dniach okupacyjnego strajku chłopskiego, pomimo usilnych prób jego rozbicia i oddziaływania na jego przebieg przez Służbę Bezpieczeństwa PRL w ramach akcji KRET po przeniesieniu się strajkujących z Ustrzyk Dolnych do siedziby CRZZ w Rzeszowie, podpisano porozumienia rzeszowsko-ustrzyckie. Po podpisaniu porozumień przewodniczący Komitetu Strajkowego Jan Kułaj wykrzyknął: „Chłopi! Polska nasza!”.

13 grudnia 1981 gen. Wojciech Jaruzelski wprowadził stan wojenny. Podobnie jak w całym kraju odcięto łączność telefoniczną i wprowadzono godzinę milicyjną oraz przepustki przy wyjeździe z miasta. Zarządzeniem Centralnego Zarządu Zakładów Karnych Ministerstwa Sprawiedliwości utworzonych zostało 46 ośrodków internowania, m.in. w Rzeszowie-Załężu, Nisku, Uhercach, w których przetrzymywano głównie działaczy „Solidarności”.

W Polsce wybuchały spontaniczne strajki. Podobnie w Rzeszowie zawiązał się w sposób spontaniczny strajk w „Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL Rzeszów”. Wobec beznadziejności sytuacji, trzeciego dnia stanu wojennego strajk został zakończony.

Po upadku PRL, w Rzeszowie zahamowane zostało na okres dekady budownictwo mieszkaniowe i w okres trudności wkroczyło wiele rzeszowskich zakładów pracy; wiele z nich przestało istnieć. W ich miejsce z czasem stopniowo zaczęły powstawać nowe, mniejsze. Po wizycie papieża Jana Pawła II utworzono w 1992 nową diecezję rzeszowską oraz diecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne. Zaczęły też powstawać pierwsze prywatne szkoły wyższe. W drugiej połowie lat 90. XX w., wobec wciąż jeszcze skromnych środków w kasie miasta, w Rzeszowie rozpoczęto proces rewitalizacji i estetyzacji wybranych ulic, rynku oraz modernizację infrastruktury komunalnej (jak np. budowa kolektora prawobrzeżnego zbierającego ścieki komunalne do istniejącej od 1988 oczyszczalni miejskiej (1999), pierwszy etap modernizacji urządzeń ujęcia wody dla miasta 1999).

1 stycznia 1999 r. likwidacji uległy małe województwa i utworzono 16 dużych w tym województwo podkarpackie z siedzibą władz w Rzeszowie, którego granice pokrywają się w dużej mierze z granicami województwa rzeszowskiego sprzed reformy terytorialnej z 1975. Od tego roku rozpoczyna się dynamiczny rozwój miasta. Dwa lata później, w 2001, działalność rozpoczął Uniwersytet Rzeszowski, który powstał z połączenia wcześniej działającej tam Wyższej Szkole Pedagogicznej, filii lubelskiego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, a także filii krakowskiej Akademii Rolniczej. Także wtedy pojawiły się w mieście pierwsze duże prywatne inwestycje w przemysł lotniczy, farmaceutyczny i informatyczny. W 2002 oddano do użytku halę widowiskową na "Podpromiu", most Zamkowy jako trzecią w śródmieściu przeprawę przez Wisłok, wraz z Trasą Zamkową.

W 2005 Rzeszów przyjęto do stowarzyszenia Eurocities oraz Unii Metropolii Polskich^[31]. W 2006 Rzeszów powiększył po raz pierwszy od 1977 swój obszar administracyjny – ze względu na brak powierzchni pod inwestycje. Proces poszerzania granic administracyjnych miasta trwał do roku 2017, kiedy to miasto osiągnęło powierzchnię 120,4 km kw^[32]. Dzięki temu miasto zyskało tereny pod inwestycje m.in. pod budownictwo mieszkaniowe, przemysłowe (m.in. obecnie działającą „SSE Rzeszów-Dworzysko”) oraz pod inwestycje drogowe.

W 2005 doszło także do otwarcia pierwszego regularnego międzynarodowego połączenia z rzeszowskiego lotniska do Londynu. Obecnie z Rzeszowa dolecieć można do Dublina, Londynu (Luton oraz Stansted), Bristolu, Manchesteru, East Midlands, Monachium, Grecji – Korfu (sezonowo), Berlina oraz kilka razy dziennie do Warszawy.

Ponadto w 2008 oraz w 2009 roku realizowane były bezpośrednie rejsowe loty międzykontynentalne do dwóch lotnisk Nowego Jorku. Takie połączenia posiadało tylko 3 lotniska w Polsce (w tym w Rzeszowie, który posiada 2. co do długości pas startowy w Polsce – 3200 m).

W listopadzie 2009 oddano do użytku, jako kolejny etap rozbudowy terminala pasażerskiego rzeszowskiego lotniska, nową halę odpraw z zapleczem restauracyjno-handlowym. W związku z systematycznym corocznym wzroście odpraw pasażerskich, jak i Cargo na lotnisku w Rzeszowie prowadzone są z dużym rozmachem inwestycje, mające poprawić bezpieczeństwo, jak i zaplecze Międzynarodowego Portu Lotniczego.

Rzeszów jest dynamicznie rozwijającym się ośrodkiem miejskim o coraz szerszym zasięgu oddziaływania. Dużą rolę w mieście odgrywa przemysł (lotniczy, informatyczny, elektroniczny, farmaceutyczny, spożywczy, gospodarstwa domowego) oraz handel. Z roku na rok powstają nowe inwestycje: przemysłowe, usługowo-handlowe, drogowe, mieszkaniowe, jak również biurowe – w tym o standardzie „A”. Z myślą o przyciągnięciu kapitału, tworzeniu nowych miejsc pracy, utworzono Biuro Obsługi Inwestora, mającą na celu kompleksową obsługę potencjalnych podmiotów gospodarczych, planujących inwestycje w działających na terenie miasta – Specjalnych Strefach Ekonomicznych (zwłaszcza w nowej SSE „Rzeszów-Dworzysko”).

Z roku na rok zwiększają się także wpływy do budżetu miasta, dzięki czemu Rzeszów dysponuje coraz większymi środkami na inwestycje (w roku 2015 budżet miasta wyniósł 1347 mln zł, z czego 539 mln zł przeznaczono na wydatki inwestycyjne).

Ponadto szczególną wagę władze miasta – jak i mieszkańcy – przywiązują do estetyki oraz wizerunku miasta – co ma swoje odzwierciedlenie chociażby w ogólnopolskich rankingach.

Nazwa miasta[edytuj]

Pochodzenie nazwy Rzeszowa jest tłumaczone trojako. Pierwsza, dyskusyjna teoria, podawana już przez ks. Wojciecha Michnę (1820-1893) wywodzi nazwę Rzeszów jako adaptowaną z języka niemieckiego pierwotną formę Reichshoff (‘dwór pański’) – jako nazwę miasta założonego przez niemieckich kolonistów i przez nich rzekomo przeniesioną (a więc ponowioną) z terenu Niemiec^[33] (zob. Głuchoniemcy). Etymologia ta budziła już przed pierwszą wojną światową spore zastrzeżenia, które nasiliły się po II wojnie światowej jako rozpowszechniane po dojściu w Niemczech do władzy Adolfa Hitlera i oparte na nazistowskiej propagandzie NSDAP^[34]. Przy czym, jak zauważa Stanisław Rospond, forma Reichshoff lub podobna nie poparta jest żadnymi dawnymi zapisami, zaś sam model przekształcenia tej nazwy w formę Rzeszów nie jest spotykany w polszczyźnie (niemieckie reich- przekształcane było w rych-)^[35]. Inne źródła wskazują, że Niemcy w XIV wieku w okresie lokacji miasta na prawie magdeburskim nazywać mieli Rzeszów – Resche^[36]. Nazwa Rzeszów występuje również w innych językach pod zmienionymi formami: łac. Resovia, czes. Řešov, jid. רײַשע (Rajsze), ukr. Ряшiв, ros. Ряшев (< starorus. Ря́шев) i Жешув (na bazie współczesnego brzmienia polskiej nazwy). W okresie niemieckiej okupacji Polski władze gubernatorstwa wprowadziły w 1941 r. urzędową nazwę Reichshof, powołując się właśnie na prace ks. Michny i Kurta Lucka z 1934 roku.

Według trzeciej teorii nazwa miasta uznawana jest za nazwę genetycznie polską, wywodzącą się od słowa rzesza ('duża ilość osób’) lub formy dzierżawczej imienia Rzech^[37]. Potwierdzać to ma zarówno łacińska nazwa miasta (Resovia) używana od czasów lokacji (w dokumencie lokacyjnym z 1354 roku użyto sformułowania „Oppidum Rzeszoviense''), jak i przyjęte nazwisko pierwszych właścicieli miasta (Rzeszowscy), którzy otrzymali je w 1354 roku z dóbr królewszczyzny, a także fakt, że w ciągu 146 lat zaboru austriackiego, a więc niemieckojęzycznej administracji państwowej, dokumentacji i kartografii, zaborca nigdy nie używał niemieckiego egzonimu Reichshof, a wyłącznie polską nazwę Rzeszów. Toponimia polska obecna jest również w miejscowej tradycji (jako Rzesza lub Rzeszów) oraz w nazwach sąsiednich najstarszych osad (jak np. Mrowla, dawniej Mrowie), na co w swoich etnologicznych badaniach wskazywał Franciszek Kotula („Tamten Rzeszów”, 1983).

Polityka, administracja i sądownictwo[edytuj]

Rzeszowski ratusz (XVI w., 1867, 1884, 1897-98)

Podkarpacki Urząd Wojewódzki w Rzeszowie

 Osobny artykuł: Polityka w Rzeszowie.

Miasto a region[edytuj]

Rzeszów jest stolicą województwa podkarpackiego, mieszczą się w nim Podkarpacki Urząd Wojewódzki i Podkarpacki Urząd Marszałkowski. W Urzędzie Wojewódzkim swoją siedzibę mają władze Powiatu Rzeszowskiego, którego samo miasto nie jest częścią, gdyż Rzeszów jest miastem na prawach powiatu. W Rzeszowie swoje siedziby maja różne urzędy szczebla wojewódzkiego.

Miasto jest siedzibą rzymskokatolickiej diecezji rzeszowskiej.

Samorząd[edytuj]

Rzeszów jest miastem na prawach powiatu. Organem stanowiącym samorządu miasta jest rada miasta składająca się w VI kadencji z 25 radnych (w V kadencji, po powiększeniu obszaru miasta rada liczyła przejściowo 38 radnych, w IV kadencji było ich 25).

Organem wykonawczym samorządu miasta jest prezydent miasta, od 2002 wybierany w wyborach bezpośrednich co 4 lata. Funkcję doradczą dla prezydenta miasta stanowią jego trzej zastępcy (zatrudnieni na podstawie umowy o pracę), mogą oni również wykonywać zadania zlecone przez prezydenta.^{[potrzebny przypis]}

Siedzibą prezydenta miasta i rady miasta jest rzeszowski ratusz.

Zarządcy miasta[edytuj]

 Osobny artykuł: Zarządcy Rzeszowa.

Prezydentem Rzeszowa jest Tadeusz Ferenc. Funkcję tą pełni już czwartą kadencje (od 2002 roku). W czerwcu 2015 r. został uznany przez tygodnik „Newsweek” za najlepszego Prezydenta polskich miast, a także za „Człowieka roku 2015” przez Kapitułę Konkursową „Smart City Forum” w 2016 r. Jest on pierwszym prezydentem Rzeszowa wybranym w wyborach powszechnych oraz 29. osobą stojącą na czele rzeszowskiego magistratu, licząc kolejno od czasów uzyskania przez Galicję autonomii w XIX w. (choć burmistrzowie, tzw. proconsulowie, istnieli też w Rzeszowie w okresie I Rzeczypospolitej, gdy miasto miało prywatnych właścicieli i własny samorząd – to jednak zbyt mało o rzeszowskich burmistrzach tego okresu wiadomo, a o nazwiskach można dowiedzieć się z ksiąg grodzkich, które nie przetrwały w komplecie)^[38]. Zatem pierwszym burmistrzem „Wolnego Królewskiego Miasta Rzeszowa” (której to nazwy używano chętnie od 1846 po okres międzywojenny), z tytułem Naczelnika Miasta Rzeszowa, został wybrany w (1863) Jan Pogonowski herbu Ogończyk. Tytuł ten obowiązywał do 1893, kiedy Leon Schott uzyskał miano burmistrza. W okresie międzywojennym Rzeszowem władał do 1933 burmistrz, a od wydzielenia Rzeszowa jako powiatu miejskiego w ramach reformy samorządowej (1933) – prezydent (ostatnim burmistrzem i zarazem pierwszym prezydentem Rzeszowa był Roman Krogulski). Po II wojnie światowej na pierwszego prezydenta miasta powołano przedwojennego wiceprezydenta Franciszka Ślusarczyka. W latach 50., podobnie jak w całej Polsce władze lokalne rezygnowały z funkcji prezydentów miast a ich obowiązki przejęli przewodniczący Miejskich Rad Narodowych. Ostatecznie funkcję prezydentów miast powrócono tzw. małą reformą administracyjną z 1974.

Sądownictwo[edytuj]

Budynek Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie

Ta sekcja od 2010-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W mieście siedziby mają wszystkie organy sądów powszechnych (sądy: Rejonowy, Okręgowy, Apelacyjny). Swoją siedzibę ma tam również Wojewódzki Sąd Administracyjny oraz Prokuratura Regionalna^[39]. W 1812 na Zamku w Rzeszowie rozpoczęły się prace adaptacyjne budynku, które miały na celu przystosowanie go do pełnienia funkcji Sądu Obwodowego i więzienia. Przez szereg lat Zamek pełnił funkcję siedziby sądów Rejonowego i Okręgowego. W czerwcu 2010 r. Sąd Rejonowy został przeniesiony do nowo wybudowanego budynku przy ul. gen. J. Kustronia 4.

Obecnie trwają zaawansowane rozmowy – poparte deklaracjami – a dotyczące przeniesienia siedziby Sądu Okręgowego z budynku Zamku Lubomirskich. W planach jest budowa nowej siedziby Sądu Okręgowego obok obecnego Sądu Rejonowego^[40].

W czasach Galicji Rzeszów należał do apelacji krakowskiej, jednak w 1944 siedzibę sądu apelacyjnego przeniesiono czasowo z Krakowa do Rzeszowa. Doprowadziło to do konfliktu władz lokalnych o to, gdzie na stałe ma znaleźć się sąd apelacyjny znajduje odzwierciedlenie w nomenklaturze instytucji, kiedy to używano 2 pieczęci (Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, lub zamiennie Sąd Apelacyjny w Krakowie z tymczasową siedzibą w Rzeszowie). 3 marca 1945 „apelacja” powróciła ostatecznie do Krakowa, a 29 marca tego samego roku wydzielono obszar pod jurysdykcją nowo powstałego Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie (zlikwidowano go w 1946 i ponownie powołano w 1949). W 1950 wszystkie sądy apelacyjne zostały zlikwidowane. Wskutek reformy sądownictwa z 1990 w całej Polsce powstało 10 nowych Sądów Apelacyjnych, w tym w Rzeszowie. Wojewódzki sąd administracyjny w Rzeszowie powstał po przekształceniu ośrodka zamiejscowego Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Polityka[edytuj]

Mieszkańcy Rzeszowa wybierają posłów na Sejm w okręgu wyborczym nr 23. senatora w okręgu wyborczym nr 56 (wraz z mieszkańcami powiatów: łańcuckiego, rzeszowskiego).

W wyborach do Parlamentu Europejskiego mieszkańcy wybierają 2 eurodeputowanych w okręgu wyborczym nr 9, które obejmuje całe województwo podkarpackie.

Podział administracyjny miasta[edytuj]

Podział na osiedla

Rzeszów jak każda gmina ma prawo wyznaczenia jednostek pomocniczych. Jest oficjalnie podzielony na 30 osiedli^[41].

Rzeszowskie dzielnice:

Rozwój terytorialny[edytuj]

Ta sekcja od 2010-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Ostanie powiększenie miasta o ponad 4,04 km2 (miejscowość Bzianka) dokonano 1 stycznia 2017 roku (Rozporządzeniem Rady Ministrów z 19 lipca 2016 roku^[47]).

Ponowną Uchwałę Rady Miasta dot. zmiany granic podjęto w grudniu 2016. Konsultacje dotyczące zmiany granic Rzeszowa odbędą się w całej gm. Świlcza oraz w miejscowościach: Miłocin i Pogwizdów Nowy z gminy Głogów Małopolski, Racławówce z gminy Boguchwała; Zaczerniu, Nowej Wsi, oraz w Jasionce z gminy Trzebownisko (tereny lotniska)^[48].

Ludność[edytuj]

Osiedle Drabinianka

 Osobny artykuł: ludność Rzeszowa.

Według danych GUS na dzień 31 grudnia 2015/1 stycznia 2016 r. Rzeszów liczył 185 896 mieszkańców^[49]. Pół roku później, tj. na dzień 30 czerwca 2016 roku, liczba mieszkańców według GUS wyniosła 187 027 osób^[50]. W przeciwieństwie do innych zbliżonych wielkością miast ludności Rzeszowa corocznie przybywa – np. według danych GUS na 1 stycznia 2010 po dokonaniu ostatnich przed rokiem 2017 przyłączeń obszarów podmiejskich Rzeszów liczył 177 521 mieszkańców^[44].

Rzeszów jest 18. miastem Polski pod względem liczby ludności i 22. pod względem zajmowanej powierzchni. Na spadek z 20. na 22. miejsce wg zajmowanej powierzchni miały wpływ decyzje Rady Ministrów o powiększeniu obszaru Zielonej Góry^[51] i Opola^[52].

Demografia[edytuj]

• Wykres liczby ludności Rzeszowa na przestrzeni ostatniego stulecia

Największą liczbę ludności wg GUS miasto notuje obecnie – 188 021 mieszkańców^[3] (stan na 1 stycznia 2017). Wg. najnowszych danych Urzędu Miasta Rzeszów z dnia 30 czerwca 2017 roku miasto zamieszkuje 188 900 mieszkańców^[53]. Władze Rzeszowa szacują, że na jego terenie mieszka około 35 tysięcy osób, które nie są zameldowane ani ujęte w statystykach GUS. W związku z powyższym Urząd Miasta prowadzi (w formie loterii) kampanię, mającą na celu zachęcenie nowych mieszkańców do rozliczania podatku PIT w mieście, a tym samym zmobilizowanie mieszkańców do zameldowania się w Rzeszowie, aby wszyscy mieszkańcy mieli wpływ na miasto, w którym mieszkają. Podobną kampanię w Polsce prowadzi Wrocław.

^[54]

Społeczność[edytuj]

 Osobny artykuł: Honorowi Obywatele Miasta Rzeszowa.

Poziom życia[edytuj]

Prowadzone są intensywne remonty i rewitalizacja wielu rejonów^[55]. Duża część ze środków na rozwój miasta ma swe źródło w funduszach strukturalnych Unii Europejskiej. Według danych UM w latach 2006–2015 największą część miejskich funduszy przeznaczonych zostało na inwestycje infrastruktury drogowej i komunikacyjnej. W latach 2006–2017 powiększono obszar miasta ponad dwukrotnie, rozbudowano i zmodernizowano międzynarodowy port lotniczy „Rzeszów-Jasionka” oraz wzmocniono pozycję ośrodka akademickiego.

Miasto charakteryzuje dość niski poziom bezrobocia.

Według danych GUS na koniec 2016 r. stopa bezrobocia wynosiła 6,8%^[56], a wg danych Urzędu Pracy w Rzeszowie na koniec czerwca 2017 r. wyniosło 6,1%^[57]

Rzeszów, jako pierwsze miasto w Polsce, udostępnił mieszkańcom darmowy szerokopasmowy Internet (sieć ResMAN). Według rankingu „Przekroju” – Gdzie się żyje najlepiej? opublikowanego 18 czerwca 2009^[58] Rzeszów zajął 2. miejsce, po Poznaniu.

Według Dziennika „Gazeta Prawna – maj 2014” Rzeszów zajął 2. miejsce z kwotą dotacji 13 038 zł na jednego mieszkańca związanym z pozyskiwaniem i wydawaniem pieniędzy z Brukseli oraz zarządzaniem długiem. Ponadto w maju 2014 roku miasto Rzeszów zajęło II miejsce w rankingu Miast Atrakcyjnych dla Biznesu, w kategorii dużych miast (od 150 tys. do 300 tys. mieszkańców) zorganizowanym przez miesięcznik „Forbes”. W sierpniu 2014 roku dwutygodnik „Wspólnota” opublikował ranking bilansujący dokonania wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w mijającej kadencji „Najszybciej rozwijające się gminy w latach 2010–2014”. Rzeszów zajął pierwsze miejsce wśród miast na prawach powiatu. W październiku 2014 r. Prezydent Miasta Rzeszowa – Tadeusz Ferenc został wybrany najlepszym prezydentem kadencji 2010 – 2014 dzięki ocenom czytelników Portalu Samorządowego, uzyskując 92,3% pozytywnych głosów w trzech kategoriach: sytuacja społeczno-gospodarcza i rynek pracy, inwestycje miejskie oraz zarządzanie urzędem i usługami dla mieszkańców.

W styczniu 2015 w analizie dokonanej przez „Puls Biznesu” Miasto Rzeszów zajęło 1 miejsce pod względem inwestycji przeliczając na jednego mieszkańca (per capita). Zestawienie dotyczyło 12 miast tworzących Unię Metropolii Polskich. W lutym 2015 roku miasto Rzeszów otrzymało nagrodę główną w kategorii „Wschodząca Gwiazda Outsourcingu w Polsce”. Nagroda ta stanowi podsumowanie działań dot. wspierania biznesu, jego rozwoju w mieście. Zauważono również aktywność lokalnego dewelopera (przedsiębiorstwo „Developres Rzeszów”), dzięki któremu w tym roku miasto zyskało nowoczesny biurowiec klasy „A” „SkyRes Warszawska” a budowę kolejnego planowana jest na rok 2017. Ponadto w maju 2015 roku Fundacja Schumana przedstawiła raport „miast uczących się”. Rzeszów w tym rankingu zdobył 2 miejsce. Pod uwagę wzięto m.in. infrastrukturę produkcyjną, kapitał ludzki, prowadzenie biznesu, coroczny przyrost liczby mieszkańców, jak również współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami a mieszkańcami miasta. W raporcie wzięto pod uwagę fakt że Rzeszów konsekwentnie od lat wiąże swoją przyszłość z nowoczesnymi technologiami (lotnictwo, branża IT).

W tym samym rankingu spośród wszystkich metropolii Polski – Rzeszów zajął 1 miejsce. W 2015 roku Rzeszów zajął 1. miejsce w rankingu miast atrakcyjnych dla biznesu (w kategorii miast od 150 do 300 tys. mieszkańców). Ranking opracował miesięcznik „Forbes”.

Kapitał jakości życia – w zestawieniu 12 polskich metropolii – został zakwalifikowany dość wysoko. W badania przeprowadzonych w roku 2016 PwC oceniło Rzeszów jako miasto w bardzo dobrej kondycji z dużymi perspektywami na przyszłość^[59].

 Osobny artykuł: Gospodarka Rzeszowa.

Przemysł[edytuj]

Siedziba Alima Gerber SA

Rzeszów jest znaczącym środkiem przemysłowym zarówno w regionie, jak i w kraju. Rzeszów znany jest z produkcji sprzętu domowego, z przemysłu spożywczego i maszynowego, ale najbardziej wiodącymi w Rzeszowie są przemysł lotniczy, przemysł farmaceutyczny oraz branża IT.

Miasto jest europejskim centrum koncernu United Technologies Corporation, a jego nazwa od lipca 2015 roku brzmi „Pratt & Whitney Rzeszów” (dawniej: Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego „PZL-Rzeszów”), światowego potentata w przemyśle lotniczym. Rzeszów jest głównym ośrodkiem stowarzyszenia przedsiębiorców Dolina Lotnicza (Aviation Valley). W skład stowarzyszenia wchodzą przedsiębiorstwa z całego kraju. W Rzeszowie swoją siedzibę ma również Zelmer SA – producent sprzętu AGD oraz jeden z liczących się na świecie producentów odkurzaczy i sprzętu gospodarstwa domowego. Ponadto Rzeszów jest jedynym na świecie miastem obok amerykańskiego Middletown, w którym produkowane są silniki do samolotów F-16.

Utworzony został Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny. Podstawą tego przedsięwzięcia jest przemysł lotniczy i farmaceutyczny. Nowe pomysły i rozwiązania powiązane z parkiem technologicznym powstawać będą w preinkubatorze akademickim Politechniki Rzeszowskiej. W PPNT powstały i funkcjonują zakłady m.in. MTU Aero Engines, Borg Warner, Ultratech (przemysł lotniczy). Działający w mieście Valeant Pharmaceuticals International (dawniej ICN Polfa Rzeszów) jest eksporterem leków. W Rzeszowie działa koncern Sanofi-Aventis oraz Chema-Elektromet – producenci leków. Swą siedzibę ma tam także Alima Gerber SA – spółka koncernu Novartis. Jest producentem pożywienia i soków dla niemowląt i dzieci. Podkarpaccy przedsiębiorcy działający w sektorze informatycznym powołali Stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka. Po połączeniu przedsiębiorstw „Asseco” i Softbank Rzeszów jest centralą przedsiębiorstwa z sektora IT – Asseco Poland. W grudniu 2014 r. Asseco Poland z Rzeszowa zdobyła nagrodę główną w konkursie „Polska Firma – Międzynarodowy Czempion”, zorganizowanym przez przedsiębiorstwo doradcze PwC. W konkursie tym nagrodzono przedsiębiorstwa skutecznie realizujące strategię zagranicznego rozwoju. W lipcu 2015 roku „Asseco Poland” został najlepszym przedsiębiorstwem IT raportu Computerworld w 6 kategoriach – według raportu przedsiębiorstw IT za rok 2014. W mieście działa sporo firm z sektora IT, choćby takie jak „BMM” czy też „G2A.COM”, która to w 2016 r. otrzymała 3 nagrody, przyznane przez American Business Awards^[60]. W Rzeszowie ponadto swoją siedzibę ma Centrum Usług dla Biznesu "Deloitte" (biurowiec "SkyRes Warszawska"), świadcząca usługi audytu, finansów, IT dla Europy Środkowej^[61] czy też przedsiębiorstwo doradcze "PwC"^[62].

PGE Obrót S.A zdobył 1. miejsce spośród największych przedsiębiorstw z Podkarpacia, uzyskując w roku 2014 ponad 12,9 mld zł przychodów ze sprzedaży. Siedzibą „PGE Obrót S.A.” jest Rzeszów. Spółka PGE Obrót posiada swoje oddziały w Białymstoku, Lublinie, Łodzi, Rzeszowie, Skarżysku–Kamiennej, Warszawie i Zamościu.

Specjalne Strefy Ekonomiczne[edytuj]

Na terenie miasta funkcjonują 3 Specjalne Strefy Ekonomiczne:

– SSE Rzeszów-Dworzysko (Obecnie na jej terenie zainwestowała firma „Raben” a kilka firm wykupiła już grunty i zainteresowana jest w najbliższym czasie budową swoich zakładów na jej terenie). Należy podkreślić iż SSE Rzeszów – Dworzysko składa się z części miejskiej, jak i powiatu rzeszowskiego;

– SSE w rejonie ul. Ciepłowniczej;

– SSE na terenie „Pratt & Whitney Rzeszów” (dawniej: „WSK PZL Rzeszów”). Na terenie ostatniej z nich produkowane są przez przedsiębiorstwo Hamilton Sundstrand Poland podzespoły używane w samolotach oraz silniki lotnicze.

Na północ od miasta istnieją ponadto bardzo dobrze rozwinięte trzy SSE (wszystkie w niedalekiej odległości od miasta i lotniska):

– SSE S1 Jasionka;

– SSE S1-3 Tajęcina

– SSE S2 Rogoźnica

W/w strefy działają w ramach Parku Naukowo-Technologicznego „Aeropolis” (Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny – Rzeszów ul. Szopena 51).

Handel[edytuj]

W mieście funkcjonują galerie handlowe, centra handlowe, hipermarkety oraz znaczna liczba supermarketów. Najważniejsze z nich to:

• Galeria Rzeszów, ul. Piłsudskiego 44
• Galeria (Centrum Kulturalno-Handlowe) Millenium Hall, Al. Kopisto 1
• Outlet Graffica Rzeszów, plac Pułkownika Leopolda Lisa-Kuli 19
• Galeria Nowy Świat, ul. Krakowska 20
• C.H. Rzeszów-Plaza, Al. Rejtana 65
• C.H. Rotunda, Al. Okulickiego 10
• C.H. Europa II, Piłsudskiego 34
• Castorama, ul. Rejtana 67
• Makro Cash&Carry, Al. Armii Krajowej 92
• E.Leclerc, Rejtana 69
• Bi1, Al. Witosa 21
• Tesco, Al. Powstańców Warszawy 13
• OBI, ul. Podkarpacka 4
• Agata Meble, Al. Powstańców Warszawy 32
• Auchan, Krasne /k. Rzeszowa
• Leroy Merlin Krasne /k. Rzeszowa

Rzeszów należy do miast o najwyższym wskaźniku nasycenia powierzchni handlowej na 1000 mieszkańców. W latach 2011–2014 w Rzeszowie odnotowano wzrost wskaźnika łącznej powierzchni w centach handlowych o ponad 60%. Ma to niewątpliwie związek z faktem że Rzeszów nastawiony jest w dużej mierze na partnerów biznesowych oraz kupujących głównie zza wschodniej granicy. Sporą grupę docelową stanowią mieszkańcy, przedsiębiorcy z mniejszych miast województwa, zaopatrujący się w Rzeszowie ze względu na dużą podaż – w porównaniu z pozostałymi miastami Podkarpacia. Osobną, ale i ważną rolę odgrywa także spora ilość studentów.

Hotele[edytuj]

W mieście funkcjonuje dużo hoteli. Niektóre z nich to:

• Hilton Garden Inn Rzeszów
• Bristol Tradition and Luxury
• Ambasadorski
• Rzeszów
• Prezydencki
• Grand
• Ferdynand Best Western Plus
• Forum
• Zimowit

Mieszkania[edytuj]

Nowe mieszkania oddane do użytku w Rzeszowie w poszczególnych latach:

• 2002 – 505
• 2003 – 866
• 2004 – 645
• 2005 – 456
• 2006 – 1011
• 2007 – 793
• 2008 – 918
• 2009 – 1546
• 2010 – 937
• 2011 – 1565
• 2012 – 1576
• 2013 – 1346
• 2014 – 1649
• 2015 – 2392 [5]
• 2016 – 2958

Transport[edytuj]

 Osobny artykuł: Transport w Rzeszowie.

Transport drogowy[edytuj]

Efektem postępującej od kilku lat modernizacji dróg w regionie podkarpackim jest m.in. otwarcie odcinka autostrady A4 (Drezno – Kijów) oraz fragmentu drogi ekspresowej S19 (Suwałki – Barwinek).

W kwietniu 2013 r. udostępniono do ruchu łącznik drogi miejskiej z autostradą i drogą ekspresową S19 – razem stanowiącej część autostradowej obwodnicy Rzeszowa (do węzła Rzeszów – Wschód)^[63].

W tym samym miesiącu podpisano umowę z wykonawcą kolejnego odcinka drogi ekspresowej S-19 (od wykonanego węzła Świlcza do planowanego węzła Rzeszów Południe – oddając plac budowy wykonawcy w lipcu 2015).

Według zapisów zatwierdzonego przez rząd kontraktu wojewódzkiego droga ekspresowa S-19 zostanie przedłużona do węzła Babica, dzięki czemu Rzeszów zyska „zachodnią obwodnicę miasta” (w. Babica – w. Rzeszów-Południe – w. Świlcza – w. Rzeszów Zachód).

Wybudowana autostrada A-4 na terenie Polski biegnie nieprzerwanie od granicy ukraińskiej do granicy z Niemcami. 10 lipca 2016 roku oddano do użytkowania ostatni brakujący jej odcinek od węzła Rzeszów-Wschód do Jarosławia.

Ponadto w ramach kontraktu wojewódzkiego zatwierdzono m.in. budowę południowej obwodnicy Rzeszowa.

Również w samym mieście prowadzone były remonty głównych arterii miejskich i dróg wylotowych m.in. ul. Podkarpackiej, ul. Rejtana oraz ul. Lubelskiej. W październiku 2014 roku otwarta została przebudowana Aleja Wyzwolenia. Inwestycja ta jest częścią większego projektu budowy systemu integrującego transport publiczny miasta Rzeszowa, którego koszt wyniósł ok. 415 mln złotych.

W roku 2015 dokonano poszerzenia do 4 pasów ruchu część Al. Sikorskiego. We wrześniu 2016 rozpoczęto III etap inwestycji rozbudowy w/w Alei do granicy miasta^[64].

W 2017 i w następnych latach planowane jest m.in. poszerzenie odcinka ul. Podkarpackiej do 4 pasów ruchu – do granicy miasta wraz z budową łącznika do węzła drogi ekspresowej S-19 „Rzeszów Południe”. Równocześnie przewidziana jest kontynuacja budowy obwodnicy północnej od ulicy Lubelskiej przez Warszawską po ul. Krakowską, mającą na celu odciążyć ścisłe centrum od ruchu samochodowego (II i III etap inwestycji).

I etap inwestycji (z mostem T. Mazowieckiego) został oddany w roku 2015 roku.

Od początku 2016 r. – po 12 latach przerwy – w centrum miasta zaczęła działać ponownie strefa płatnego parkowania. Ma ona na celu odciążenie centrum od ruchu samochodowego, propagując jednocześnie ideę poruszania się środkami komunikacji miejskiej. Równocześnie zamontowano parkomaty dla obsługi samochodów planujących postój w strefie.

Miasto na ten cel miasto zakupiło nowoczesne autobusy, biletomaty, wprowadzono „Rzeszowską Kartę Miejską” oraz system ich obsługi w autobusach. Zamontowano równocześnie tablice świetlne oraz nowe wiaty przystankowe. Na wybranych drogach wyznaczono „bus-pasy”.

W celu ochrony dróg miejskich zamontowano na drogach wlotowych do miasta wagi wraz z wyświetlaczami elektronicznymi dla samochodów, przekraczających dopuszczalny ciężar. System wag połączony jest z Centrum Sterowania Ruchem, rejestrującym pojazdy. W przypadku przekroczenia dopuszczalnego ciężaru powiadamiana zostaje Inspekcja Transportu Drogowego.

Rzeszów jest jedynym obok Krakowa i Dublina miastem w Europie dysponującym tzw. inteligentną sygnalizacją świetlną – systemem SCATS. ^{[potrzebny przypis]}

Mosty[edytuj]

Most Zamkowy

Ulica Dąbrowskiego, Autobus MAN NL 223 MPK Rzeszów

• Most Lwowski
• Most Karpacki (zapora)
• Most Narutowicza
• Most św. Józefa
• Most Załęski
• Most Zamkowy
• Most kolejowy
• Most im. Tadeusza Mazowieckiego

Budowa mostu im. T. Mazowieckiego wraz z połączeniem ulic Lubelskiej i Rzecha stanowi pierwszy z trzech etapów budowy północnej obwodnicy miasta, która przebiega od trasy wlotowej na łącznik autostradowy „Rzeszów-Wschód” (ronda im. J. Kuronia) do ulicy Krakowskiej. Koszt budowy mostu wraz z infrastrukturą drogową to 184 mln złotych z czego zdecydowana większość to dofinansowanie unijne.

Pylon mostu liczący 108,5 metra jest drugim co do wysokości w Polsce. Długość mostu to 480 metrów.

W opublikowanym rankingu dziennika „Puls Biznesu” inwestycja ta uplasowała się na 2. miejscu spośród najbardziej spektakularnych i najciekawszych inwestycji samorządowych 2015 r. w Polsce^[65]

Mieszkańcy miasta wystąpili z inicjatywą oddolną do władz dot. zmiany nazwy mostu z „im. T. Mazowieckiego” na „Żołnierzy Wyklętych”. Jak do tej pory Rada Miasta nie przychyliła się do petycji mieszkańców.

Transport miejski[edytuj]

Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne obsługuje aktualnie 45 linii autobusowych, w tym 32 miejskie, 11 podmiejskich oraz 3 nocne (MPK Rzeszów obsługuje także 3 linie stanowiące połączenia z centrum miasta do podrzeszowskich stref ekonomicznych).

W 2015 roku uruchomiony został system integrujący transport publiczny miasta Rzeszowa i okolic.

Na cały system składa się: sterowanie sygnalizacją świetlną, mające na celu priorytetowanie pojazdów komunikacji zbiorowej, włącznie z systemem lokalizacji pojazdów „on-line”, system informacji (elektroniczne tablice na przystankach i na ulicach miasta), wprowadzenie biletu elektronicznego oraz stacjonarnych biletomatów. W ramach systemu przebudowano układ komunikacyjny infrastruktury drogowej (włącznie z wytyczeniem bus-pasów, wag dla samochodów na drogach wylotowych z miasta). Zakupiono również 80 nowych autobusów, spełniających normę emisji spalin EEV. Wszystkie autobusy współpracują z systemem e-Info, jak również e-Bilet.

Inwestycja ta jest częścią większego projektu budowy systemu integrującego transport publiczny miasta Rzeszowa, którego koszt wynosi 415 mln złotych.

Komunikacja podmiejska[edytuj]

Komunikację podmiejską obsługuje od kilku lat także drugi duży przewoźnik – Międzygminna Komunikacja Samochodowa (MKS) utworzona przez związek kilku podmiejskich gmin podrzeszowskich. MKS obsługuje 14 linii podmiejskich o numerach od 202 do 238. Przewozy na tych trasach realizuje przedsiębiorstwo PKS Rzeszów, głównie autobusami marki MAN^[66] oraz Solbus, w większości w wersji miejskiej.

Międzymiastowa komunikacja autobusowa[edytuj]

Rzeszów jest głównym węzłem komunikacji autobusowej w południowo-wschodniej Polsce. Ruch pasażerów obsługują 2 miejskie dworce autobusowe: Dworzec Główny PKS dla komunikacji dalekobieżnej i międzymiastowej – w centrum (przy ul. Grottgera, obok dworca PKP) oraz będący w zarządzie miasta Dworzec Podmiejski przy ul. Kasprowicza (pod wiaduktem Śląskim), z którego korzystają PKS, Veolia Environnement realizujący przewozy na krótkich trasach podmiejskich.

Dłuższe trasy realizuje również przedsiębiorstwo transportowe „Polski Bus”, które z dużą częstotliwością oferuje komfortowe przejazdy z Rzeszowa do Gdańska, Wrocławia, Warszawy oraz Berlina.

Ponadto kursy organizuje „LunaTrans” (Rzeszów – Warszawa – Rzeszów) oraz „Neobus” (Warszawa, Wrocław i Łódź).

Uzupełnieniem oferty są liczne połączenia przewoźników prywatnych (m.in. „Marcel” – oferujący popularna trasę: Rzeszów – Kraków – Rzeszów oraz wiele innych). Mają oni swoje stanowiska odjazdów przy Centrum Handlowym „Europa II”, parkingu przy Bazylice (w rejonie parkingu pod Ogrodami Bernardyńskimi i Pomnikiem Czynu Rewolucyjnego), jak również na dworcu komunikacji lokalnej (pod Wiaduktem Śląskim – ulica Kasprowicza – 100 metrów od Hotelu i Galerii Rzeszów).

Planowany przyszły kompleks dworcowy pod nazwą „Rzeszowskie Centrum Komunikacyjne” pozwoli korzystać PKP, PKS oraz innym przewoźnikom korzystanie z jednego dużego budynku z pełnym zapleczem dworcowo-komercyjnym. Czas realizacji zadania to lata 2018–2020.

Transport kolejowy[edytuj]

Dworzec kolejowy Rzeszów Główny

Terminal Międzynarodowego Portu Lotniczego Rzeszów-Jasionka

Międzynarodowy Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka – wnętrze terminala

 Osobny artykuł: Transport kolejowy w Rzeszowie.

Historia rzeszowskiej kolei sięga połowy XIX wieku, kiedy to powstał dworzec na trasie Wiedeń – Kraków – Lwów. W drugiej połowie lat 50. XIX w. wybudowano linię kolejową Kraków – Rzeszów – Przemyśl, uruchomioną 4 listopada 1860 (2-torowa linia o długości 244,3 km; zelektryfikowana w latach 1959–1963)^[67]. Trzydzieści lat później, 12 października 1890, otwarto linię kolejową do Jasła przez Strzyżów (1-torowa linia o długości 70,2 km; niezelektryfikowana)^[68]. W I połowie lat 60. XX w. budowano linię kolejową do Tarnobrzega przez Kolbuszową. Pierwszy 29,4 km 1-torowy niezelektryfikowany odcinek Rzeszów-Kolbuszowa oddano do użytku 22 lipca 1964 (w okresie: kwiecień 2000 – luty 2007 zawieszono na niej przewozy pasażerskie)^[69].

Stacja Rzeszów Główny jest węzłem kolejowym kategorii „B” (odprawa podróżnych w przedziale 1–2 mln pasażerów rocznie). Dworzec posiada bezpośrednie połączenia m.in. z Krakowem, Warszawą, Wrocławiem, Poznaniem, Szczecinem, Bydgoszczą, Lublinem, Zamościem, Gdańskiem, Zagórzem oraz ukraińskim Lwowem.

Od grudnia 2015 PKP Intercity uruchomiło z Rzeszowa Gł. kurs EIP obsługiwany składem Pendolino do stacji Gdynia Gł. (trasa: Rzeszów Gł. – Kraków Gł. – Warszawa Centr. – Gdynia Gł.) i z powrotem do stacji Rzeszów Gł. Ponadto została zwiększona liczba kursujących pociągów IC i TLK (m.in. do Warszawy, Krakowa, Szczecina).

Z dworca Rzeszów Główny realizowane są połączenia w czterech kierunkach:

• północnym (Tarnobrzeg – Stalowa Wola – Lublin – Warszawa),
• południowym (Jasło – Krosno – Zagórz)
• zachodnim (Dębica – Kraków – Katowice – Wrocław – Szczecin),
• wschodnim (Jarosław – Przemyśl – Lwów).

Ponadto w Rzeszowie istnieją dwie stacje kolejowe:

1. Rzeszów Główny,
2. Rzeszów Staroniwa,

oraz trzy przystanki osobowe:

1. Rzeszów Osiedle,
2. Rzeszów Załęże,
3. Rzeszów Zwięczyca

Na odcinku międzynarodowej magistrali kolejowej E-30 Kraków – Rzeszów prowadzone są gruntowne prace remontowe, mające na celu podwyższenie docelowej prędkości pociągów pasażerskich do szybkości 160 km/h oraz poprawa bezpieczeństwa na tym odcinku. Jednocześnie od Rzeszowa do Przemyśla trwa rewitalizacja w/w linii do prędkości 120 km/h. Modernizacja jest również prowadzona na linii kolejowej Rzeszów – Jasło. Docelowo Rzeszów będzie mieć szybkie połączenia z miastami ościennymi, zwłaszcza z Krakowem (prędkość docelowa 160 km/h). Wśród projektów zawartych w zaakceptowanym przez rząd kontrakcie wojewódzkim jest uruchomienie Aglomeracyjnej Kolei Podmiejskiej wraz z budową linii kolejowej do lotniska w Jasionce, jak również elektryfikacja linii kolejowej Rzeszów-Ocice (kierunek Tarnobrzeg – Lublin)^[70].

Sam remont stacji PKP Rzeszów Główny zostanie rozpoczęty w roku 2018 (przebudowa peronów, zadaszenia, układu torowego, wydłużenie tunelu podziemnego). Zostanie on wykonany po zakończeniu remontu linii Kraków-Rzeszów ze względu na duży rozmiar prac. Obecnie trwają ostatnie prace projektowe związane z remontem stacji^[71]. Równocześnie trwa przygotowywanie dokumentacji pn. „Rzeszowskie Centrum Komunikacji” – zapisane w Regionalnym Programie Operacyjnym dla województwa podkarpackiego (realizacja w latach 2018–2020). Dodatkowo także ma zostać wybudowany przystanek osobowy „Rzeszów Zachodni”, który do tej pory służy jako stacja towarowa.

Transport lotniczy[edytuj]

Rzeszów znajduje się w ok. 8 km od międzynarodowego portu lotniczego Rzeszów-Jasionka.

Historia rzeszowskiego lotniska sięga lat okupacji, kiedy to w roku 1940 hitlerowcy wybudowali dla celów wojennych pas startowy długości 1200 m. Po wojnie, pod koniec lat czterdziestych, odbudowane po zniszczeniach wojennych lotnisko – decyzją ówczesnych władz zostało udostępnione dla potrzeb komunikacji lotniczej. W kolejnych latach zostało ono przejęte od PLL „LOT” przez Zarząd Ruchu Lotniczego i Lotnisk Komunikacyjnych. Po niezbędnych modernizacjach nastąpił wzrost jego znaczenia, obsługującego w latach 70. połączenia krajowe do Warszawy, Poznania, Gdańska, Wrocławia, Szczecina oraz Koszalina, dzięki czemu lotnisko obsługiwało w tym okresie ponad 100 000 pasażerów rocznie^[72]. Przełomem był rok 1974, kiedy to lotnisko otrzymało status lotniska międzynarodowego oraz zapasowego dla portu lotniczego „Warszawa-Okęcie”.

Z początkiem lat 90. ubiegłego stulecia koniunktura rzeszowskiego lotniska uległa znacznemu pogorszeniu, by pod koniec tej dekady ponownie wznowić połączenia pasażerskie oraz cargo. Od tego czasu sukcesywnie oddawano kolejne inwestycje. Przełomem w rozwoju lotniska było oddanie do użytku w maju 2012 roku nowego terminala pasażerskiego.

Obecnie z Rzeszowa dolecieć można do: Dublina, Londynu (Luton oraz Stansted), Bristolu, Manchesteru, East Midlands, Monachium, Grecji – Korfu (sezonowo), Berlina oraz kilka razy dziennie do Warszawy (Okęcie)^[73]. Od października 2017 uruchomione zostaną bezpośrednie loty do Glasgow^[74].

W latach 2007–2010 realizowane były bezpośrednie rejsowe loty międzykontynentalne do dwóch lotnisk Nowego Jorku. W marcu 2015 roku został uruchomiony jako drugi w Polsce (po lotnisku Warszawa-Okęcie) punkt odpraw fitosanitarnych, dzięki któremu można odprawiać rośliny oraz produkty roślinne. Port lotniczy jest 8. w Polsce, biorąc pod uwagę ilość odprawionych pasażerów – ponad 664 tysięcy w 2016 roku^[75]. Od 10 lat notuje trend wzrostowy. Lotnisko posiada pas startowy o długości 3200 m – drugi co do długości w Polsce po Okęciu.

Obok portu lotniczego znajduje się lotnisko szkolne Ośrodka Kształcenia Lotniczego Politechniki Rzeszowskiej z pasem asfaltowo-betonowym o długości 900m, na którym swoje loty odbywają piloci z Aeroklubu Rzeszowskiego, prywatnego Ośrodka Lotniczego oraz studenci Ośrodka Kształcenia Lotniczego Politechniki Rzeszowskiej (jedna z trzech krajowych cywilnych szkół pilotów).

Stałe połączenie pomiędzy portem lotniczym i centrum miasta realizuje „MPK Rzeszów” – linia „L”, obsługująca pasażerów z wszystkich rejsowych połączeń^[76]. Dodatkowo „TAXI Idea Cars” oraz inni przewoźnicy oferują połączenia z miastem.

W celu usprawnienia i dogodnego dojazdu na lotnisko budowana jest obecnie tzw. „droga lotniskowa”, biegnąca od węzła autostradowego A 4 „Rzeszów-Zachód” do węzła drogi ekspresowej S 19 w Jasionce. Trasa ta będzie przebiegać bezpośrednio przy porcie lotniczym^[77].

Ponadto w 2010 unowocześniono sanitarne lądowisko przy Szpitalu Wojewódzkim nr 2 przy. ul. Lwowskiej 60.

Bezpieczeństwo publiczne[edytuj]

W Rzeszowie znajduje się centrum powiadamiania ratunkowego, które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999^[78].

Miasto w 2007 roku odnotowało przedostatnie miejsce pod względem poziomu przestępczości spośród wszystkich stolic polskich województw^[79].

W ostatnim opublikowanym przez „Home Broker” rankingu bezpieczeństwa polskich miast wojewódzkich Rzeszów zajmuje 3. miejsce^[80]

Szpitale[edytuj]

Na terenie miasta Rzeszowa zarejestrowane są 132 zakłady opieki zdrowotnej. Realizują one usługi medyczne na rzecz mieszkańców miasta i regionu w 182 placówkach ochrony zdrowia, takich jak: szpitale, przychodnie, stacje pogotowia ratunkowego. Podmioty te dzielą się na komórki organizacyjne placówek ochrony zdrowia, czyli poradnie, oddziały szpitalne, pracownie, których łącznie w mieście jest 1459.

Szpitale publiczne

• Kliniczny Szpital Wojewódzki nr 1 im. Fryderyka Chopina w Rzeszowie (14 klinik i 1 oddział kliniczny)^[81]
  • Podkarpackie Centrum Onkologii (3 kliniki i 1 oddział kliniczny)^[82]
• Kliniczny Szpital Wojewódzki nr 2 im. św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie (19 klinik i Szpitalny Oddział Ratunkowy)^[83]
  • Kliniczny Regionalny Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjny dla Dzieci i Młodzieży im. Św. Jana Pawła II (7 oddziałów)^[84]
• Podkarpackie Centrum Chorób Płuc w Rzeszowie (4 kliniki i 1 oddział)^[85]
• Szpital Miejski im. Jana Pawła II w Rzeszowie (8 oddziałów, w tym 4 oddziały kliniczne)^[86]
• Szpital MSW w Rzeszowie (6 oddziałów)^[87]

Szpitale niepubliczne

• Szpital Specjalistyczny PRO-FAMILIA w Rzeszowie (11 oddziałów)^[88]
• Szpital Specjalistyczny ORTOVITA (Chirurgia Jednego Dnia)^[89]
• Szpital NZOZ „Asklepios” (11 oddziałów)^[90]
• Rzeszowskie Centrum Chirurgii Naczyniowej i Endowaskularnej (1 oddział)^[91]

Wojsko[edytuj]

Na terenie miasta funkcjonują następujące jednostki wojskowe:

• 21 Brygada Strzelców Podhalańskich im. gen. bryg. Mieczysława Boruty-Spiechowicza;
• Wojewódzki Sztab Wojskowy.

Edukacja[edytuj]

Uniwersytet Rzeszowski (Wydział Pedagogiczno-Artystyczny)

Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza – były budynek rektoratu

 Osobny artykuł: Edukacja w Rzeszowie.

Uczelnie[edytuj]

W mieście kształci się według GUS 49 tys. studentów (stan na wrzesień 2013) co daje 262 studentów na 1000 mieszkańców (największa wartość w Polsce)^[92].

Według informacji Urzędu Miasta Rzeszowa (dane z lat 2012 i 2013) w mieście kształciło się blisko 53 tys. studentów. Działają tam zarówno uczelnie państwowe, jak i niepubliczne.

• Uniwersytet Rzeszowski (z 12 wydziałami, w tym Wydziałem Medycznym)
• Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza (największa uczelnia techniczna południowo-wschodniej Polski, z jedynym w kraju ośrodkiem kształcenia pilotów lotnictwa cywilnego); w maju 2016 r. uzyskała status uniwersytetu technicznego^[93]
• Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
• Wyższe Seminarium Duchowne w Rzeszowie
• Wyższa Szkoła Inżynieryjno-Ekonomiczna z siedzibą w Rzeszowie
• WSPiA Rzeszowska Szkoła Wyższa (powstała na bazie dotychczasowej „Wyższej Szkoły Prawa i Administracji Rzeszów-Przemyśl”); od 2011 r. posiada uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora nauk prawnych a tym samym status uczelni akademickiej (jako pierwsza uczelnia niepubliczna w województwie podkarpackim)^[94][95].

Przy Uniwersytecie Rzeszowskim w roku akademickim 2015/16 uruchomiony został kierunek lekarski, będący uwieńczeniem wieloletnich starań środowiska akademickiego Rzeszowa oraz wielu instytucji w tym kierunku.

Instytuty Naukowo-Badawcze[edytuj]

• Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie
• Polska Agencja Kosmiczna Oddział w Rzeszowie

Kultura i rozrywka[edytuj]

Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie (główny budynek)

Teatr Maska i Muzeum Dobranocek

Muzeum Okręgowe w Rzeszowie

Muzeum Etnograficzne

Siedziba Biura Wystaw Artystycznych – dawna Synagoga Nowomiejska

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna

Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego

Fontanna multimedialna w Rzeszowie

Rzeszów posiada modernistyczny gmach filharmonii w użytku od stycznia 1974 z dwiema salami: kameralną na 200 osób i główną na 800 osób^[96]. Filharmonia Podkarpacka im. Artura Malawskiego w Rzeszowie organizuje także Festiwal Muzyczny w Łańcucie.

Miasto dysponuje jedną z największych w kraju hal sportowo-widowiskowych jaką jest Hala Podpromie. Oddano ją do użytku w 2002. Odbywają się tam liczne imprezy sportowe, kulturalne, religijne, koncerty i różnorodne coroczne targi. W 2010 zagrali w niej m.in. Deep Purple i Jean Michel Jarre. Rzeszów jest miastem bogatym w wydarzenia o charakterze kulturalnym i rozrywkowym, odbywa się w nim wiele imprez i festiwali, a kilka spośród nich ma charakter międzynarodowy.

Europejski Stadion Kultury[edytuj]

Rzeszów jest gospodarzem Europejskiego Stadionu Kultury. Impreza ta początkowo zaplanowana jako wydarzenie współtowarzyszące przygotowaniom do EURO 2012, z czasem nabrała charakteru cyklicznego. Stanowi on formę współpracy Polski i Ukrainy w ramach programu Partnerstwa Wschodniego. Również krąg miast-współorganizatorów z czasem się powiększył. Od 2012 roku do grona gospodarzy dołączył Lublin, a w 2013 również Białystok^[97].

Impreza odbyła się w latach:

• 2010 i 2011 w Rzeszowie^[98];
• w 2012 do Rzeszowa dołączył Lublin^[99];
• w 2013 do Rzeszowa i Lublina dołączył Białystok^[97].

Od roku 2014 Europejski Stadion Kultury odbywa się cyklicznie, co roku - w Rzeszowie, Lublinie i Białymstoku tj. w trzech głównych miastach Polski Wschodniej.

Projekt Europejskiego Stadionu Kultury powstaje przy wsparciu Narodowego Centrum Kultury, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz samorządu lokalnego^[97].

Cele programu Europejski Stadion Kultury:

• budowanie wspólnego wizerunku Polski i Ukrainy poprzez kulturę;
• stworzenie wspólnej przestrzeni kulturowej w kontekście Euro 2012 poprzez popularyzację wspólnego dziedzictwa kulturowego;
• pozostawienie po 2012 stałych struktur polsko-ukraińskiej współpracy w formie projektów twardych i miękkich.
• szeroka prezentacja kultury polskiej i ukraińskiej w zakresie muzyki, teatru i tańca w ich najbardziej nowatorskich przejawach;
• współprodukcja projektów artystycznych zamawianych i przygotowywanych przez organizatorów;
• uruchomienie wrażliwości społecznej – w tym sponsorów, działaczy, mediów publicznych i prywatnych w Polsce i na Ukrainie;
• fundowanie i pozyskiwanie środków służących rozwojowi inicjatyw kulturalnych w Polsce i na Ukrainie

Festiwale[edytuj]

• Carpathia Festival
• Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych w Rzeszowie
• Multimedia Happy End Festiwal – Festiwal Filmów Optymistycznych
• Multimedia Szajna Festiwal
• RzeszOff Art Festival
• Wielokulturowy Festiwal Galicja
• Festiwal Muzyczny w Łańcucie organizowany przez Filharmonię Rzeszowską im. Artura Malawskiego
• Rzeszowski Przegląd Teatrów Studenckich „Cooltoory!”
• Koncert „Jednego Serca, jednego Ducha”
• Festiwal Teatrów Amatorskich
• Rzeszowskie Spotkania Teatralne
• Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej w Katedrze Rzeszowskiej i Kościołach Rzeszowa
• Międzynarodowe Biennale Sztuki Komputerowej
• Międzynarodowe Biennale Plakatu Teatralnego
• Festiwal Chórów Młodzieżowych
• Festiwal Przestrzeni Miejskiej
• NoBorder Festival
• Rzeszów Air Show
• Podkarpacka Jesień Jazzowa
• Rockowyja
• Breakout Days – festiwal bluesowo- rockowy, ku pamięci Tadeusza Nalepy i zespołu Breakout
• „Źródła Pamięci. Szajna – Grotowski – Kantor”
• Ogólnopolski Festiwal Zespołów Muzycznych – Rockowa Noc
• Festiwal Piosenki Aktorskiej, Filmowej i Musicalowej „Piosenka w Meloniku”
• Festiwal 7 Kultur Świata^[100]

Teatry[edytuj]

• Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie
• Teatr „Maska”
• Teatr Przedmieście
• Teatr Nowy
• Teatr „bo tak”
• Teatr Małych Form
• Rzeszowski Teatr Tańca
• RSIA Pełna Kultura

Filharmonia[edytuj]

• Filharmonia Podkarpacka im. Artura Malawskiego w Rzeszowie

Kina[edytuj]

• Multikino (9 sal)
• CinemaX 9D (Millenium Hall)
• Centrum Filmowe Helios (Aleja Powstańców Warszawy, 4 sale)
• Centrum Filmowe Helios (Galeria Rzeszów, 6 sal)
• Cinetrix – kino 6D (Galeria Nowy Świat)
• Kino Zorza
• Kino WDK
• Skwer Różanka – kino plenerowe

Kabarety[edytuj]

• Kaczka Pchnięta Nożem
• Na Chybił Trafił
• Dwa Balony i Ten Trzeci

Muzea[edytuj]

• Muzeum Okręgowe w Rzeszowie
• Muzeum Etnograficzne im. Franciszka Kotuli
• Muzeum Historii Miasta Rzeszowa
• Muzeum Diecezjalne w Rzeszowie
• Muzeum Łowiectwa w Rzeszowie
• Muzeum Dobranocek w Rzeszowie
• Muzeum Uniwersytetu Rzeszowskiego^[101]
• Podziemna Trasa Turystyczna w Rzeszowie
• Muzeum Techniki i Militariów^[102]
• Muzeum Mleczarstwa^[103]
• Muzeum Skarbów Matki Ziemi^[104]

Biblioteki[edytuj]

• Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna[6] (główna i 20 filii)
  • Czytelnia Główna (ul. Sokoła) [7]
  • Wypożyczalnia Główna (ul. Dąbrowskiego) [8]
  • Wypożyczalnia Muzyczna (ul. Żeromskiego) [9]
  • Oddział dla Dzieci i Młodzieży (ul. Słowackiego) [10]
• Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego (ul. Cegielniana), osobne dla:
  • Wydziału Prawa (ul. Dąbrowskiego)
  • Wydziału Ekonomii (ul. Ćwiklińskiej)
  • Instytutu Archeologii (ul. Hoffmanowej)
  • Instytutu Muzyki (ul. Dąbrowskiego)
• Biblioteka Politechniki Rzeszowskiej (Al. Powstańców Warszawy)
• Biblioteka Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania (ul. Sucharskiego)
• Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka (ul. Gałęzowskiego)
• Oddział Głównej Biblioteki Lekarskiej (ul. Dąbrowskiego)
• Biblioteka rzeszowskiego oddziału NID (ul. Hetmańska)

Architektura[edytuj]

Rzeszowski zamek jest budynkiem wzniesionym praktycznie od podstaw w latach 1902–1906 według barokowych planów zrekonstruowanych przez Z. Hendla i F. Skowrona. Konstrukcja osadzona jest jednak na autentycznych XVII-wiecznych fortyfikacjach bastionowych projektu Tylmana z Gameren.

Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (oo.bernardyni)

Gmach banku PKO BP wybudowany na przeł. XIX i XX w. jako Kasa Oszczędnościowo-Pożyczkowa autorstwa Jana Perosia

Instytut Muzyki URz (socrealizm) to dawny budynek Domu Kultury WSK i Kina „Mewa”. Budynek ten pierwotnie miał stanąć na łódzkich Bałutach, jednak ostatecznie jego architekt, Józef Polak wybrał Rzeszów jako miejsce odpowiednie dla swojego dzieła. Inwestycję zrealizowano w latach 1953–1956.

Synagoga Staromiejska „Mała” zbudowana została w 1610 w zgodzie ze stylem renesansowym. Około sto lat później budynek przebudowano i włączono w obręb miejskich fortyfikacji, czego świadectwem jest baszta.

Zachowana zabudowa śródmieścia Rzeszowa pochodzi w większości z XIX oraz przełomu XIX i XX wieku i nawiązuje przeważnie do klasycyzmu, można tam jednak odnaleźć także style takie jak secesja, neogotyk, modernizm czy art déco.

Najstarszą zachowaną budowlą Rzeszowa jest gotycki kościół farny pw. św. Wojciecha i Stanisława, z zachowanymi i odrestaurowanymi niedawno gotyckim prezbiterium i nawą główną^[105], datowany na 1430 r., a przebudowany gruntownie w końcu XVII wieku w stylu barokowym z fundacji Lubomirskich. Dobudowano wówczas nawy boczne oraz wieżę dzwonnicy projektu Jana Chrzciciela Belottiego. Na początku XX w. istniał projekt przebudowy kościoła w stylu silnie nawiązującego do dojrzałego gotyku historyzmu.

Rozpoznawalnym zabytkiem Rzeszowa jest zamek, pochodzący z czasów Ligęzy i Lubomirskich. Będący w opłakanym stanie zamek sprzedał władzom austriackim pod koniec XVIII wieku ostatni z Lubomirskich, po czym przeniósł się do swoich rodzinnych posiadłości w Rozwadowie. Zamek był w tak fatalnym stanie, że podjęto decyzję o jego wyburzeniu i rekonstrukcji. Oprócz oryginalnych murów obronnych z bastionami, pochodzących z pierwszej połowy XVII wieku oraz zrekonstruowanej według pierwotnego projektu wieży zamkowej, pokrytej hełmem, bryła zamku powstała w 1906 r., jest więc dość swobodną rekonstrukcją byłej rezydencji magnackiej, podniesioną w stosunku do pierwowzoru o piętro i silnie usystematyzowaną w porównaniu z tą widoczną na planach Wiedemanna, a także dostosowaną do potrzeb nowego użytkownika: Sądu Okręgowego.

Jedyną pozostałością dawnej świetności założenia zamkowego jest będąca w fazie zupełnego zniszczenia kordegarda (dawna wieża bramna, wartownia), jedna z dwóch, strzegących w okresie świetności wjazdu na teren posiadłości zamkowej. Znajduje się ona pomiędzy ul. Zamkową i al. Pod Kasztanami, na terenie dawnych ogrodów i byłego parku zamkowego, które, wobec skrajnego zaniedbania w okresie ostatniego pana na zamku i późniejszym, przejął w II. poł. XIX w. magistrat rzeszowski i sprzedał w drodze licytacji bogatszym mieszczanom, przeznaczywszy wcześniej odpowiednimi zapisami urzędowymi pod zabudowę domami willowymi „w stylu szwajcarskim”, z których większość ma charakter zabytkowy.

Reprezentacyjnym historycznym deptakiem Rzeszowa jest ul. 3 Maja, zwana dawniej Pańską, łącząca Plac Farny z zamkiem Lubomirskich. Historycznie pierwsza („brukowana” jeszcze belami drewnianymi) utwardzona ulica miasta, pochodząca najprawdopodobniej z czasów budowy pierwszego zamku w Rzeszowie. Przy niej znajduje się wiele zabytkowych budowli, z których najstarszą jest kompleks budynków popijarskich z połowy XVII wieku, projektu Tylmana z Gameren oraz Jana Belottiego, wybudowany z fundacji Ostrogskich i Lubomirskich, z kościołem św. Krzyża oraz zabudowaniami jednej z najstarszych w Polsce szkół średnich – kolegium pijarów (I Liceum Ogólnokształcące) oraz budynków poklasztornych z dziedzińcem, w czasach zaborów będących siedzibą władz cyrkułu (województwa) rzeszowskiego, a należących do Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. W salach Muzeum zachowały się malowidła ścienne ze scenami biblijnymi, m.in. w Wielkim Refektarzu^[106].

Z budowli zabytkowych w Rzeszowie wymienić należy jeszcze wczesnobarokową bazylikę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (oo.bernardyni) z fundacji Mikołaja Spytka Ligęzy, której budowę ukończono ok. 1640, z renesansowym, alabastrowym ołtarzem głównym przedstawiającym zdjęcie z Krzyża i kaplicą patronki Rzeszowa, Matki Bożej Rzeszowskiej, z uchodzącą za cudowną gotycką statuą Maryi i Dzieciątka, pochodzącą ze szkoły Wita Stwosza.

Na osi widokowej zbiegu ul. 3 Maja i Zamkowej, znajduje się budynek Banku PKO BP SA (dawnej Komunalnej Kasy Oszczędności, 1908), autorstwa lwowianina Jana Perosia będący wyjątkową mieszaniną rozmaitych stylów architektonicznych, dość charakterystyczną dla okresu poszukiwań i „niepokojów” Młodej Polski wyrażonej we wzorach architektonicznej secesji.

Zabytkiem, który nie przetrwał w niezmienionej formie do naszych czasów, jest kościół poreformacki, pełniący funkcje kościoła garnizonowego. Projektowany przez Jana Bellotiego z fundacji mieszczanina, a najprawdopodobniej burmistrza Rzeszowa Aleksandra Passakowicza z 1709 kościół, wraz z klasztorem reformatów został uroczyście poświęcony 21 września 1722. W kościele pochowana jest Marianna z Bielińskich Lubomirska, o czym zaświadcza stosowne epitafium. Odkryto tam pod warstwą farby i tynku cenne malowidła z czasów powstania świątyni^[107]. Klasztor reformatów istniał 65 lat. 11 maja 1787, dekretem zaborcy austriackiego, przeszedł na własność Monarchii Austriackiej. W 1808 w przebudowanym gruntownie klasztorze urządzono szpital wojskowy, zaś w kościele magazyn, a w zabudowaniach klasztornych piekarnię, z kolei przyklasztorny ogród zamieniono na park miejski (Ogród im. Solidarności). W okresie międzywojennym budynkowi kościoła, po przeróbkach zacierających dawny styl architektoniczny, przywrócono funkcje sakralne jako kościołowi garnizonowemu. Zabudowania przebudowanego na magazyn byłego klasztoru, służące jako magazyny wojskowe do lat 90. XX w., spłonęły w połowie lat 90. XX w. i nie zostały dotąd odbudowane.

Innym zabytkiem, który zachował tylko zewnętrzne pierwotne cechy, jest Synagoga Staromiejska z 1610. Zniszczona i spalona przez hitlerowców w czasie II wojny światowej, odbudowana w latach 60. XX w., mieści Archiwum Państwowe w Rzeszowie.

Zakończyła się przebudowa i modernizacja rzeszowskiego rynku, który jest głównym placem i sercem miasta. Tam znajduje się wejście do rzeszowskich podziemi, a obok neorenesansowy, z elementami neogotyckimi ratusz, przebudowany i nadbudowany od strony wschodniej w 1896, w nadbudowanej części dodano podcienia, balkon oraz duże renesansowe okno sali obrad, stylizując tę część na jeden z charakterystycznych fragmentów krakowskich Sukiennic.

Struktura miasta ulega przemianom i Rzeszów przemienia się w ośrodek bardziej przestrzenny, zielony i estetyczny. Centrum miasta zostało odrestaurowane: wyeksponowano zabytki i wartościowe obiekty, przywracając im niekiedy przedwojenny charakter, poprzednio zatarty przez przebudowy w czasach socjalizmu. Dotyczy to np. fasady budynku Teatru im. Wandy Siemaszkowej. Na wielu osiedlach powstają bloki mieszkalne, apartamentowce, a także nowa zabudowa jednorodzinna i szeregowa. Na poprawę estetyki miasta wpływało ogłaszanie konkursów na projekty rozmaitych obiektów (np. Millennium Hall, Galeria i Hotel Rzeszów, nowy budynek Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Politechniki Rzeszowskiej), choć wciąż, poza biurowcem rzeszowskiej Polfy-ICN miastu brakowało wybitnych realizacji architektonicznych.

Rok 2014 to oddanie do użytku najwyższego budynku miasta, 18-kondygnacyjnego apartamentowca klasy A – pierwszego budynku z projektu pn. „Capital Towers”. Rozpoczęły się prace przy budynku obok wieżowca, będącego kontynuacją ww. projektu.

W związku ze zgłaszanym przez inwestorów zapotrzebowaniem na powierzchnie biurowe o wysokim standardzie, w 2013 r. rozpoczęto budowę 14-kondygnacyjnego biurowca klasy A (SkyRes Warszawska) wraz z zapleczem mieszkaniowym i parkingowym.

W styczniu 2015 r. inwestycja ta została zauważona podczas III Międzynarodowej Gali CEE Shared Services and Outsourcing Awards 2015, podczas której Miasto Rzeszów otrzymało nagrodę główną w kategorii „Wschodząca Gwiazda Outsourcingu w Polsce”. Inwestycja została oddana do użytku w 2015 r. Ponadto firma „Developres” pracuje obecnie nad zaprojektowaniem kolejnego obiektu biurowego „SkyRes Lubelska” o powierzchni 17 tys. m² – w tej samym rejonie. Planowany biurowiec przylegać ma do nowo-wybudowanego już zaplecza mieszkaniowego.

Urbanistyka[edytuj]

Fragment ulicy Dąbrowskiego z zabudową z lat przed- (budynek na pierwszym planie) i powojennych, w tle widoczne Sanktuarium Matki Bożej Saletyńskiej, którego budowę ukończono w 1999 oraz fragment 10-piętrowej „szafy”.

Centrum Rzeszowa, w oddali Pomnik Czynu Rewolucyjnego (Al.Cieplińskiego)

Rynek w Rzeszowie nocą

Ogólnie tereny zabudowane stanowią ponad 40% powierzchni całego miasta. Wyraźnie widoczny jest plan opierający się na promieniście rozchodzących się od centrum ulicach – na północy Marszałkowska, Warszawska i Lubelska; na zachód Krakowska, na wschód Lwowska, obie połączone aleją Piłsudskiego. Na południe od ścisłego centrum ruch wyprowadzają ulice Dąbrowskiego i Hetmańska, a na wschodnim brzegu Podwisłocze i Rejtana, łączy je przecinająca równoleżnikowo miasto na południu aleja Powstańców Warszawy; Aleja ta łączy się z kolejnymi: Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Witosa tworząc rodzaj wewnętrznego pierścienia, na który składają się 2 dwupasmowe drogi wewnątrzmiejskie o tak długiej historii projektowania i powstawania, że tradycyjnie zachowały się w potocznym nazewnictwie jako „obwodnice” południowa i będąca jeszcze częściowo w budowie północna. W istocie pełnią one funkcje obwodnic ścisłego śródmieścia miasta. Na południe ruch wyprowadzają ulice Podkarpacka i Sikorskiego. Rzeszowska starówka ograniczona jest placem Śreniawitów na południu oraz ulicami Chopina, Targową i placem Targowym od wschodu, od północy placem Wolności i ulicą Sobieskiego, zaś od zachodu ulicami Cieplińskiego i Lisa-Kuli.

Zabudowę centrum miasta cechuje duże zagęszczenie ludności i budynków, w szczególności jeżeli chodzi o lewostronny brzeg. Na terenie starego miasta dominuje zabudowa – niekiedy niepełnych – kwartałów, raczej niskich 2 do 4-piętrowych kamienic, głównie XIX-wiecznych.

W kierunku południowym wzdłuż ulic Hetmańskiej i Dąbrowskiego widoczne wielorodzinne budownictwo z lat 30. i powojennych XX wieku, tworzące również regularne kwartały (np. odcinek ul. Dąbrowskiego na wysokości między W. Pola, a Powstańców Warszawy – zdjęcie obok). W latach przedwojennych, za sprawą włączenia Rzeszowa w obręb programu COP-u, miastu przybyło sporo nowych budowli, głównie w ówczesnym śródmieściu i południowym rejonie ul. Dąbrowskiego. Zaczęto budować pierwsze osiedla bloków mieszkalnych (Hetmańska, Bohaterów Westerplatte, Curie-Skłodowskiej). Z obiektów publicznych należy wymienić powstały do wybuchu wojny w stanie surowym zamkniętym, kosztem wyburzenia kilku kamienic na rogu ul. Chopina i Naruszewicza, nowoczesny jak na owe lata kompleks przyszłego Szpitala Wojewódzkiego (Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Rzeszowie, rozbudowany o skrzydło z wejściem głównym po wojnie), tzw. Nową Pocztę (Urząd Pocztowy nr 1 oraz siedziba oddziału Telekomunikacji Polskiej SA w Rzeszowie) przy wlocie ul. Moniuszki do Placu Farnego, oraz pierwszą publiczną przychodnię przy ul. Czackiego, zespoloną z dobudowanym po wojnie jej większym skrzydłem, z wejściem od strony ul. Hetmańskiej.

Lata wojny przyniosły celową degradację przez hitlerowskiego okupanta zabudowy w rejonie ul. Grodzisko, Słowackiego i Baldachówka, gdzie wydzielone było getto dla ludności żydowskiej (zabudowę tych ulic uzupełniono po wojnie w nowym kształcie), zaś w wyniku ruchów wojsk i przejazdu ciężkiego sprzętu wojskowego przez ścisłe centrum, zapadło się bądź zostało rozebranych kilkanaście kamienic w Rynku i rejonie ul. Mickiewicza. Po wojnie, zasadniczo do końca lat 50. XX w., rozbudowywano miasto w obrębie przedwojennych granic, w istocie doprowadzając do przekształcenia tego obszaru w funkcjonalne śródmieście Rzeszowa; rozbudowano wspomniane rozpoczęte przed II wojną światową osiedla WSK (osiedle Dąbrowskiego) oraz powstały bloki mieszkalne wzdłuż ul. Hetmańskiej i Staszica, od Wincentego Pola po Plac Śreniawitów, zaś z początkiem lat 60. XX w. rozpoczęto budowę dużej, wyjątkowo dobrze zaprojektowanej dzielnicy mieszkaniowej Baranówka I i II (zabudowa ul. Okulickiego i Spiechowicza) oraz Osiedla Tysiąclecia wzdłuż ul. Marszałkowskiej oraz szereg drobniejszych realizacji budownictwa mieszkaniowego w rejonie ulic Orzeszkowej, Słowackiego, Słonecznej, Króla Augusta, Wyspiańskiego oraz zabudowy „plombowej” ulic w śródmieściu.

Pod koniec lat 60. XX w. rozpoczęto zabezpieczanie starego śródmieścia i rzeszowskich podziemi pod płytą Rynku metodami górniczymi oraz zainicjowano program renowacji rzeszowskiej starówki. Pierwsze rzeszowskie wieżowce, autorstwa architekta Zbigniewa Tomaszewskiego wyrosły w Rzeszowie w II. poł. lat 50. XX w. przy ul. Bulwarowej, a kolejne, bliźniacze wobec siebie, wybudowano w poł. lat 60. XX w. w rejonie ul. Kochanowskiego oraz przy ul. Piastów; zespół tych drugich rzeszowianie nazywają „Osiedlem Na Skarpie”, gdyż powstały one z użyciem kosztownych metod wzmacniania gruntu na skarpie (nabrzeżu) dawnego koryta Wisłoka. W latach późniejszych (lata 70. i 80. XX w.) podjęto budowę całych osiedli mieszkaniowych z wysokimi, przeważnie 12-kondygnacyjnymi blokami, przy czym szczególny boom budownictwa mieszkaniowego przypada na drugą połowę lat 70. XX w., gdy oddawano w Rzeszowie rocznie ponad 3 tysiące mieszkań. Wówczas to powstały osiedla: Pułaskiego, Gwardzistów (Kmity), Baranówka, zaś na prawym brzegu Wisłoka w miejscu północnej części dawnej wsi Drabinianka dzielnica mieszkaniowa Nowe Miasto. W latach 80. XX w. powstały jeszcze, tym razem na niezabudowanych terenach, kolejne duże obszarowo osiedla mieszkaniowe: Krakowska-Południe, Baranówka IVB oraz Pobitno-Wilkowyja.

Początek lat 70. XX w. przyniósł zasadnicze przekształcenia „środka ciężkości” śródmieścia miasta przez wykonanie przebić układu komunikacyjnego (powielono w tym zakresie prawie wiernie plany przedwojenne rozbudowy miasta) na linii wschód-zachód (ul. Piłsudskiego, Krakowska) oraz północ-południe (ciąg ul. Dąbrowskiego, Lisa-Kuli, Cieplińskiego) z dwoma wiaduktami nad liniami kolejowymi do Krakowa i Jasła wraz z wybudowaniem nowych obiektów śródmieścia w ciągu nowo powstałych odcinków ulic.

Dynamiczny rozwój budownictwa mieszkaniowego oraz działalności gospodarczej na terenie miasta zapoczątkowały pierwsze lata XXI wieku. Kilka lat później oddano do użytku wyremontowane kamienice w Rynku oraz wiele budynków rzeszowskiej Starówki. Udostępniono także dla zwiedzających Podziemną Trasę Turystyczną pod nowo ułożoną płytą Rynku.

W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku wyremontowano i wzmocniono do standardów unijnych większość dróg w mieście, powstały lub przebudowano przeprawy drogowo-mostowe. Wybudowano wiele budynków handlowo-usługowych, hotelarskich, zaplecza dydaktycznego szkół wyższych (Uniwersytetu, Politechniki, jak i Uczelni prywatnych). Poprzez przyłączenie do miasta w latach 2006–2017 okolicznych sołectw, powierzchnia miasta zwiększyła się ponad dwukrotnie. Obecnie następuje dynamiczna zabudowa przyłączonych terenów (zarówno przez budynki wielorodzinne, jednorodzinne, jak i przemysłowe, usługowe). Na osiedlu Przybyszówka powstała podstrefa Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Rzeszów-Dworzysko”, obecnie w większości uzbrojona z bardzo dobrym usytuowaniem przy międzynarodowej magistrali kolejowej E 30, autostradzie A 4, międzynarodowym lotnisku oraz drodze ekspresowej S 19, będącej w dalszych kierunkach rozbudowywanej.

Zabytki i miejsca historyczne[edytuj]

Zabudowa Starego Rynku w Rzeszowie

Ul. 3 Maja, deptak

• Ratusz miejski na Starym Mieście (wybudowany w 1591 przez M.S. Ligęzę; 1867 i 1884, 1897-1898 – przebudowany)
• Unikatowy kompleks piwnic – Podziemna Trasa Turystyczna – Stary Rynek w Rzeszowie (XVIII wiek)
• Kamienice mieszczańskie w rynku, z XVI-XIX w. wielokrotnie przebudowywane w stylu secesyjnym w wieku XIX i XX.
• Aleja Pod Kasztanami – z secesyjną zabudową willową (1899–1903)
• Stary Cmentarz (XVIII wiek)
• Biblioteka Miejska (1890)
• Teatr im. Wandy Siemaszkowej (1900)
• Cmentarz komunalny w dzielnicy Pobitno, wpisany w rejestr zabytków (budynki, nagrobki, mury, drzewostan – początek XX wieku)
• Cmentarz żydowski na Czekaju w Rzeszowie – założony w 1849 (istniały jeszcze dwa inne kirkuty: najstarszy i stary)
• Ulica 3 Maja, eklektyczna zabudowa, styl secesyjny i neogotycki (w większości z XIX-XX w.)
• Ulica Grunwaldzka, jeden z deptaków, eklektyczne kamienice, Wydział Prawa Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Kościoły na Starym Mieście i w Śródmieściu z XV-XIX w. (m.in.: kościół farny z XV w., sanktuarium Matki Boskiej Rzeszowskiej z XVI w. przy klasztorze o. Bernardynów oraz kościół Świętego Krzyża z XVI w. przy klasztorze o. Pijarów)
• Zespół stacyjno-dworcowy Rzeszów Staroniwa (z 1891)
• Budynek Instytutu Muzyki Uniwersytetu Rzeszowskiego (dawny dom kultury WSK)

Zamki, dwory i pałace[edytuj]

Letni Pałac Lubomirskich (XVIII w.)

• Zamek w Rzeszowie (II połowa XVI wieku) wzniesiony z inicjatywy Mikołaja Spytka Ligęzy; z zachowaną wczesnobarokową wieżą dawnego czworobocznego pałacu (1620), fortyfikacje bastionowane (I połowa XVII wieku)
• Letni Pałac Lubomirskich (pocz. XVIII w. – Tylman z Gameren, przebudowany w XVIII w. – T. Bellotti, i XX wieku)
• Dwór Franciszka Piątkowskiego (przy Reformackiej)
• Dwór Chłapowskich i park podworski w dzielnicy Słocina (z XVIII-XIX wieku)
• Pałac Biskupów Rzeszowskich
• Dwór Skrzyńskich (przy Unii Lubelskiej)
• Pałac Burgallera (ul. Zamkowa)
• Dom Prevota (ul. Zamkowa)
• Pałac Jędrzejowiczów na os. 1000-lecia
• Zespół dworski wraz z parkiem w dzielnicy Załęże (z XVIII-XIX w.)

Synagogi[edytuj]

• Synagoga Staromiejska – wzniesiona w 1610 roku
• Synagoga Nowomiejska – wzniesiona na przełomie XVII i XVIII wieku najprawdopodobniej przez Jana Belottiego

Pomniki i miejsca pamięci narodowej[edytuj]

Pomnik Żołnierzy Wyklętych w Rzeszowie przy Alei Łukasza Cieplińskiego. Upamiętnieni członkowie Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość: Łukasz Ciepliński, Adam Lazarowicz, Mieczysław Kawalec, Józef Batory, Franciszek Błażej, Józef Rzepka, Karol Chmiel.

Pomnik Tadeusza Nalepy na ulicy 3 Maja

Lista pomników i miejsc pamięci narodowej znajdujących się w Rzeszowie:

• Pomnik Czynu Rewolucyjnego
• Krzyż Ofiar Komunizmu
• Pomnik Armii Krajowej
• Pomnik Tadeusza Kościuszki
• Pomnik Juliusza Słowackiego
• Pomnik Leopolda Lisa-Kuli
• Pomnik Ignacego Łukasiewicza
• Pomnik Stanisława Nitki
• Pomnik Adama Mickiewicza
• Pomnik św. Katarzyny
• Pomnik Jana Kochanowskiego
• Pomnik Borelowskiego
• Pomnik Powstańców Styczniowych
• Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej
• Pomnik Ofiar Terroru Hitlerowskiego (potocznie Pomnik 10 rąk)
• Pomnik Żołnierzy Wyklętych (pomnik Łukasza Cieplińskiego wraz z popiersiami 6 członków IV Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość)
• Głaz ku czci Wincentego Witosa
• Głaz ku czci bł. Jana Pawła II (w Parku Papieskim)
• Pomnik Kazimierza Pułaskiego
• Pomnik Iwana Turkienicza
• Krzyż Milenijny przy ul. Krzyżanowskiego
• Kopiec Konfederatów Barskich
• Pomnik Władysława Sikorskiego
• Pomnik ks. Stanisława Konarskiego
• Pomnik Tadeusza Nalepy
• Rzeźba „Przejście” autorstwa Józefa Szajny
• Rzeźba „Wielki Brat” autorstwa Jerzego Pęckowskiego
• Pomnik Zesłańców Sybiru
• Pomnik „podwójnej krótkiej” autorstwa rzeszowskiego artysty Marcina Ruta
• Pomnik Jana Pakosławica
• Rzeźba urwisa z procą, autorstwa rzeźbiarza – Krzysztofa Brzuzana,
• Rzeźba błogosławionej Karoliny Kózki wraz z małymi formami
• Pomnik smoleński
• Pomnik 1050 rocznicy chrztu Polski^[108]

Wspólnoty religijne[edytuj]

Katedra Najświętszego Serca Pana Jezusa

Dawna cerkiew greckokatolicka, świątynia Kościoła rzymskokatolickiego pw. Wniebowzięcia NMP na Zalesiu

 Osobny artykuł: Religia w Rzeszowie.

Ta sekcja od 2013-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Większość rzeszowian wyznaje rzymskokatolicyzm. W mieście działa także parafia prawosławna^[109] i greckokatolicka (unicka) oraz kilka zborów Kościołów ewangelikalnych (m.in. zielonoświątkowców, baptystów i adwentystów) i innych.

Od 1992 roku Rzeszów jest siedzibą władz diecezjalnych i biskupa, którym jest ks. bp Jan Wątroba. Diecezja rzeszowska bezpośrednio podlega pod metropolię przemyską.

Zapisy o wyznaniu chrześcijańskim sięgają czasów co najmniej średniowiecza, a dokładniej XIV w., kiedy to król Kazimierz III Wielki w liście do papieża Urbana V wspomina o rzeszowskiej parafii św. Feliksa i św. Adaukta, czyli rzeszowskiej farze^{[potrzebny przypis]}. Z biegiem czasu, po pożarach i przebudowach kościoła farnego, jego wezwanie zmieniono na św. Wojciecha i św. Stanisława. Na dawnym grodzisku (Staromieście) istniała prawdopodobnie w czasach lokacji miasta stara parafia, która ponownie funkcjonuje w kościele pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. Na terenie Rzeszowa znajduje się w sumie 30 kościołów rzymskokatolickich (w tym niektóre w budowie: św. Jadwigi czy św. Sebastiana Pelczara). W mieście funkcjonuje również wiele zgromadzeń zakonnych, z których najstarsze to bernardyni (od 1610) i pijarzy (od 1658)^{[potrzebny przypis]}.

Do 1945 funkcjonowała unicka cerkiew w Zalesiu, przekształcona następnie w parafię rzymską.

Po 1989 społeczność prawosławna w Rzeszowie (ok. 100 osób), wynajmowała prywatne mieszkania lub biura, w których odbywały się nabożeństwa. Ostatecznie w 2007 wybudowano tymczasową drewnianą cerkiew przy ul. Cienistej i erygowano nową parafię (2009). We wrześniu 2010 rozpoczęto budowę murowanej świątyni projektu Andrzeja Wojtowicza, analogicznej do cerkwi w Gorlicach^[110]. Nowa rzeszowska cerkiew została konsekrowana 7 września 2013; trwają prace wykończeniowe we wnętrzu^[111] (dane cerkwi – poniżej).

W Rzeszowie działają następujące kościoły i związki wyznaniowe (nie licząc parafii rzymskokatolickich):

• Parafia Ukraińskiej Greckokatolickiej Cerkwi pw. Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy
• Parafia Kościoła Prawosławnego przeniesienia Relikwii św. Mikołaja z Miry Licyjskiej do Bari w Rzeszowie ul. Dąbrowskiego
• Kościół Chrześcijan Baptystów w Rzeszowie Miejsce spotkań: ul. Piłsudskiego 11
• Kościół Chrześcijański w Duchu Prawdy i Pokoju
• Kościół Jezusa Chrystusa Syjon
• Kościół Zielonoświątkowy Zbór Emaus
• Kaplica Adwentystów Dnia Siódmego
• Korpus Armii Zbawienia
• Świadkowie Jehowy. W Rzeszowie działa 5 zborów Świadków Jehowy oraz dwie grupy obcojęzyczne: grupa języka migowego i języka angielskiego. Spotykają się w dwóch Salach Królestwa^[112].
• Buddyjski Ośrodek Medytacyjny Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu w Rzeszowie

Media[edytuj]

Pałacyk Burgallera – siedziba Polskiego Radia Rzeszów

W mieście lokalnymi stacjami radiowymi są:

• Radio Centrum (stacja radiowa Politechniki Rzeszowskiej)
• Polskie Radio Rzeszów S.A.
• Radio Via (Katolicka Rozgłośnia Radiowa – Rzeszów)
• radioeter.fm (stacja radiowa Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie)
• Studenckie radio „Feniks fm” (stacja radiowa Uniwersytetu Rzeszowskiego)
• Radio Złote Przeboje – jako w sieci lokalnej – w Rzeszowie
• Radio Eska – nadaje w Rzeszowie – jako w sieci lokalnej – w Rzeszowie
• Radio TOK FM Rzeszów

Telewizje z siedzibą w mieście:

• TVP3 Rzeszów
• Telewizja Kablowa Vectra – TV Dami
• Telewizja Miejska w Rzeszowie
• Telewizja Podkarpacka Rzeszów

W Rzeszowie drogą naziemną odebrać można 6 różnych stacji telewizyjnych (wszystkie z RTON Baranówka – nadajnik Rzeszów – osiedle Baranówka)

Lista lokalnych pozycji prasowych wydawanych w Rzeszowie:

• Rzeszów News – Portal Informacyjny

• Gazeta Wyborcza – Gazeta w Rzeszowie
• Gazeta Codzienna Nowiny
• Super Nowości
• Dziennik Polski – Dziennik Podkarpacki
• Podkarpacka Historia
• Z dawnego Rzeszowa
• Magazyn Rzeszów
• Echo Rzeszowa
• Rzeszowska Gazeta Studencka
• Nasz Dom Rzeszów
• Day&Night Rzeszów
• Teraz Rzeszów
• Extra Podkarpacie
• Podkarpacki Przegląd Samorządowy
• Rocznik Wschodni

Media internetowe:

• Rzeszowski Portal Informacyjny
• Podkarpacka Historia
• Podkarpacki Serwis Gospodarczy Centrum Promocji Biznesu
• Serwis Informacyjny Województwa
• Rzeszowski Serwis Informacyjny
• Rzeszowski Serwis Imprezowy
• Rzeszowska Gazeta Studencka
• Informacje z Rzeszowa i regionu
• Podkarpacki Portal Gospodarczy
• Gazeta Codzienna „Nowiny”
• Gazeta Codzienna „Supernowości”
• E-Rzeszów.pl - Rzeszowski Portal Ogłoszeniowy i Informacyjny

Sport[edytuj]

Michał Bębenek na trasie 15. Rajdu Rzeszowskiego

Rzeszowskie tradycje sportowe sięgają roku 1888, kiedy to w mieście powstało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Jego siedzibę stanowił wybudowany specjalnie na potrzeby towarzystwa budynek przy ul. Sokoła, w którym mieści się Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. W 1905 roku powstał tam nieformalny klub sportowy Resoviacy, który w cztery lata później doczekał się oficjalnej rejestracji jako Resovia Rzeszów. Jeszcze w czasie trwania II wojny światowej w Rzeszowie powstała przyzakładowa drużyna Stali Rzeszów. W 1951 roku ruszyła budowa Stadionu Miejskiego przy ul. Hetmańskiej. W latach powojennych rozwinęły się także sporty motorowe takie jak wyścigi samochodowe (w roku 1946 zostaje założony Automobilklub Rzeszowski) oraz żużel (sekcja żużlowa Stali Rzeszów została powołana w 1948 roku).

Rozwijają się szkoły sztuk walki, przede wszystkim taekwondo i karate. Działają 2 akademickie kluby sportowe (przy Politechnice Rzeszowskiej i Uniwersytecie Rzeszowskim). W Rzeszowie są organizowane mecze i zawody sportowe z uwagi na obecność jednej z największych hal widowiskowo-sportowych w Polsce, Hali Podpromie. W mieście organizowane są też Międzynarodowy Maraton Rzeszowski i Rajd Rzeszowski.

Żużel[edytuj]

• złoty medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Stal Rzeszów (1960)
• złoty medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Stal Rzeszów (1961)
• srebrny medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Stal Rzeszów (1962)
• srebrny medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Stal Rzeszów (1963)
• brązowy medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Stal Rzeszów (1966)
• brązowy medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Van Pur Rzeszów (1998)

W sezonie 2015 „PGE Stal Rzeszów” startowała w Ekstralidze. Na kolejny sezon 2016 „Stal Rzeszów” zakwalifikowała się do Ekstraklasy, jednakże w niej nie wystartuje ze względu na utratę sponsora strategicznego i kłopoty finansowe. Pomimo zobowiązań zespół otrzymał licencję do startów w I lidze w roku 2016.

Piłka nożna[edytuj]

• sekcja piłkarska Resovii Rzeszów
• sekcja piłkarska Stali Rzeszów (puchar Polski w roku 1975)
• Zimowit Rzeszów – klub założony w 1931 roku – piłka nożna,
• Korona Rzeszów – piłka nożna
• Grunwald Rzeszów – piłka nożna
• Junak Rzeszów – piłka nożna
• KS Elektrociepłownia Rzeszów
• Staroniwa Rzeszów – piłka nożna klub założony w roku 1948 (reaktywowany w 2010 roku)
• Biała Rzeszów – piłka nożna
• KS Przybyszówka Rzeszów – piłka nożna – klub założony w 1947 roku
• Tytan Rzeszów – piłka nożna – klub założony w 2012 roku
• Szarotka Rzeszów – orlik – klub Daniela Moskala założony w 2008 roku
• Projektant Rzeszów – osiedlowy klub piłkarski działający na os. Franciszka Kotuli
• Rzeszowski Klub Sportowy RKS Rzeszów - piłka nożna

Piłka siatkowa[edytuj]

Sekcję piłki siatkowej założono w 1937 roku przy Resovii. Klub gra pod nazwą Asseco Resovia Rzeszów. 7-krotny mistrz Polski i wicemistrz, zdobywca Pucharu Polski w Polskiej Lidze Siatkówki. Największą areną siatkówkowych zmagań w Rzeszowie jest Hala Podpromie.

Pięciu zawodników Asseco Resovii Rzeszów zdobyło złote medale, zwyciężając w ramach reprezentacji Polski w Mistrzostwach Świata w roku 2014. Asseco Resovia Rzeszów należy do czołówki drużyn piłki siatkowej i był ostatnio Mistrzem Polski w sezonach: 2011/12, 2012/13, 2014/15.

W sezonie 2015/16 zespół został wicemistrzem Polski a w sezonie 2016/17 uplasował się na 4. miejscu^[113]

W roku 2015 Asseco Resovia zdobyła srebrny medal Ligi Mistrzów podczas Final Four Ligi Mistrzów w Berlinie, powtarzając wynik z 1973 roku. W roku 2016 Asseco Resovia Rzeszów została organizatorem Turnieju Finałowego Final Four Ligi Mistrzów.

Sekcję siatkówki zarówno kobiet, jak i mężczyzn (III liga) prowadzi rzeszowski AZS. W roku 2015 zawodnicy AKS Resovia Rzeszów zdobyli złote medale Mistrzostw Europy. Również w 2015 roku AKS V LO Asseco Resovia Rzeszów zdobyła tytuł Mistrza Polski Kadetów.

W sierpniu 2015 trzej zawodnicy „AKS Resovia Rzeszów” zdobyli wspólnie z kolegami Mistrzostwo Świata w kategorii kadetów.

Obok Asseco Resovii w mieście istnieje również kobiecy klub siatkarski KS Developres Rzeszów, założony 25 kwietnia 2012 roku. Występuje on w Orlenlidze, gdzie w sezonie 2016/17 zdobył brązowy medal^[114]. Od sezonu 2013/2014 posiada również zespół juniorek.

Koszykówka[edytuj]

Rzeszowską koszykówkę na polskiej scenie sportowej reprezentuje męska sekcja koszykarska KKS Resovii (potocznie zwani Bieszczadzkimi Wilkami). W sezonie 2007/2008 klub występował pod nazwą Millennium Resovia Rzeszów. Do największych sukcesów drużyny należą mistrzostwo Polski z 1975 roku i trzy wicemistrzostwa kraju – 1974, 1976 i 1979. Macierzystą halą sportową jest 750-miejscowa hala^{[potrzebny przypis]} Rzeszowskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji (ROSiR) przy ul. Pułaskiego.

Łucznictwo[edytuj]

W 1955 roku w Helsinkach, Katarzyna Wiśniowska, łuczniczka Budowlanych-Resovii Rzeszów, nauczycielka w Szkole Podstawowej nr 1 w Rzeszowie, podopieczna trenera Antoniego Gromskiego, zdobyła tytuł mistrzyni świata. W dniach od 4 do 8 marca 2009 roku Rzeszów był gospodarzem Halowych Łuczniczych Mistrzostw Świata. Impreza rozgrywana była w Hali na Podpromiu.^{[potrzebny przypis]}.

Speedball[edytuj]

Rzeszowski speedball reprezentowany jest na arenie ogólnopolskiej, przez drużynę „Intoxicated” Rzeszów oraz Pogoń Bydło Paintball Team Rzeszów. 24 czerwca 2007, drużyna Intoxicated zadebiutowała w Polskiej Paintballowej Lidze Hopperball zajmując wysoką 7 pozycję. Największe sukcesy drużyny to zajęcie 4 miejsca na turnieju ligi PPLH, oraz 7 miejsce w Poznaniu, podczas targów Poznań Game Arena. W 2009 zadebiutowała w turniejach również drużyna Pogoń Bydło Rzeszów. Po rozegranych pięciu turniejach (z 16 możliwych do rozegrania) w lidze PLP3 div.2 zajęła 32 pozycję z 98 występujących zespołów^{[potrzebny przypis]}.

Skoki do wody[edytuj]

Ta sekcja od 2010-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać (wiarygodne) źródła, najlepiej w formie dokładnych przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Początki działalności sekcji skoków do wody pod szyldem klubu ZKS Stal Rzeszów datują się na 1985. W tym to właśnie roku rzeszowscy skoczkowie, wyłonieni z sekcji akrobatyki sportowej, po krótkim okresie przygotowań pod okiem trenera Ryszarda Wojtaszewskiego, po raz pierwszy skonfrontowali swoje umiejętności z zawodnikami innych klubów w ramach XII Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży^{[potrzebny przypis]}. W 1990 do Ośrodka Szkolenia Olimpijskiego w Rzeszowie, przeniósł się z „Żaka” Częstochowa znany w Polsce trener pochodzenia ormiańskiego – sierżant Koczarian. Pod jego trenerskim okiem wychowało się wielu zawodników.

Futbol amerykański[edytuj]

W 2009 roku powstała pierwsza drużyna futbolu na Podkarpaciu Ravens Rzeszów. W 2011 zespół wystartował w lidze ósemek (PLFA8). Rok później drużyna zostaje zgłoszona do PLFA II.Na przełomie roku 2013/2014 Ravens Rzeszów zawiesiło swoją działalność.

Pod koniec roku 2014 została założona nowa drużyna Rzeszów Rockets. Jej założycielami byli zawodnicy grający wcześniej w pierwszej rzeszowskiej drużynie, czyli Ravens Rzeszów. Rakiety po serii udanych rekrutacji przystąpiły w 2015 roku do rozgrywek Polskiej Ligi Futbolu Amerykańskiego 8-osobowego.

Sezon rozegrany w PLFA-8 okazał się wielkim sukcesem tak sportowym, jak i organizacyjnym. Rockets rozgrywki grupowe zakończyli na pierwszym miejscu, a w rozgrywkach pucharowych dotarli do finałów. Finały rozegrane w połowie października 2015 roku w Gorzowie Wlkp. zakończyli zdobyciem brązowego medalu Mistrzostw Polski w formule 8-osobowej.

Rugby[edytuj]

Klub AZS UR Rugby powstały w 2010 zrzesza zawodników z Rzeszowa, Polski, jak i zagranicy. Drużyna posiada reprezentację w olimpijskiej, siedmioosobowej odmianie rugby oraz pełnym, piętnastoosobowym wariancie gry. Celem klubu jest promocja dyscypliny i szkolenie przyszłych zawodników z myślą o występach na igrzyskach olimpijskich od 2016. Start w rozgrywkach ligowych planowany jest na sezon 2011/2012.

Futsal[edytuj]

Rzeszowski klub „Heiro” powstał w 2004, chociaż oficjalna data założenia klubu to 2007. Jest to pierwszy klub futsalu na Podkarpaciu, który występuje w 1 Polskiej Lidze Futsalu. Heiro jest organizatorem największego w Polsce, międzynarodowego turnieju futsalu Heiro Futsal Cup. Największym osiągnięciem Heiro jest wicemistrzostwo I ligi futsalu.

Zapasy[edytuj]

Styczeń 2015 roku – zdobycie przez zawodnika „Stali Rzeszów” Kamila Kościółka brązowego medalu Mistrzostw Świata Juniorów w zapasach w stylu wolnym. Wcześniej, bo w 2014 roku – został on Mistrzem Polski Juniorów.

Obiekty sportowe[edytuj]

Hala Podpromie

• Hale sportowe
  • Hala Podpromie – ul. Podpromie (Obecnie trwają przygotowania do powiększenia hali ze względu na duże zainteresowanie meczami piłki siatkowej).
  • Hala Rzeszowskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji – ul. Pułaskiego
  • Hala Uniwersytetu Rzeszowskiego
  • Hala Walter – ul. Langiewicza
  • Hala Miłocin – ul. Miłocińska
  • Hala IV Liceum Ogólnokształcącego – ul. Dąbrowskiego
  • Hala ZSE Rzeszów – ul. Hetmańska 120
  • Hala przy Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 2, ul. Hetmańska 38
• Pływalnie kryte
  • Basen „Karpik” – osiedle Krakowska – Południe
  • Basen „Muszelka” – osiedle Baranówka
  • Basen „Delfin” – osiedle Nowe Miasto
  • Baseny ROSIR – ul. Pułaskiego
  • Basen WSK-PZL – ul. Matuszczaka (przeznaczony do przebudowy)
• Pływalnie odkryte
  • Kompleks basenów ROSIR – ul. Pułaskiego (obecnie gruntownie remontowane^[115])
• Kąpieliska
  • Kąpielisko „Żwirownia” – ul. Kwiatkowskiego
• Stadiony
  • Stadion (Resovii Rzeszów) – ul. Wyspiańskiego (na bazie stadionu planowane jest powstanie Podkarpackiego Centrum Lekkoatletycznego, wpisanego do Planu Wieloletniego Ministerstwa Sportu i Turystyki)
  • Stadion Miejski (Stali Rzeszów) – ul. Hetmańska 69
  • Stadion „Podhalańczyk” – ul. Langiewicza
• Lodowiska
  • Lodowisko Millenium Hall – Al. Kopisto
  • 2018/19 - budowa nowego krytego lodowiska (zarezerwowane srodki na jego projekt^[116])
• Korty tenisowe
  • Korty ROSiR – ul. Wyspiańskiego (zadaszone)
  • Rzeszowskie Towarzystwo Tenisowe – ul. Niedzielskiego
  • Klub Sportowy „Czarni” – ul. Szopena
  • TenisPlay – ul. ks. Jałowego
  • Rodzinne Korty Tenisowe – ul. Kwiatkowskiego
• Tory Kartingowe
  • Reskart – ul. Hoffmanowej 19
  • ICF Karting – ul. Reja 12
  • Top-Karts – ul. Rejtana 65

Turystyka i rekreacja[edytuj]

Podziemna trasa turystyczna[edytuj]

 Osobny artykuł: Podziemna Trasa Turystyczna w Rzeszowie.

Przebieg trasy^[117]: wejście (na Rynku pod sceną od strony ul. Słowackiego), piwnice bławatników, komora łukowa, korytarz herbowy, gruba Kochanowicza, przesmyk, piwnica Rzeszowskich, trakt Lubomirskich, piwnica Ligęzy, lochy tatarskie, piwnica zajezdna, piwnica ratuszowa, piwnica rycerska, piwnica miodowa, droga kupców, piwnica Strzeleckiego, piwnica rzemieślników, piwnica Andrizonowej, korytarz Nawrockich, wyjście (od strony ul. Baldachówka, niedaleko wejścia do Muzeum Historii miasta Rzeszowa).

• Głębokość: 0,5 – 10 m pod płytą Rynku i kamienicami na trzech kondygnacjach.
• Długość: 369 m
• Liczba pomieszczeń: 15 korytarzy, 25 piwnic z XIV – XVIII w.

Szlaki turystyczne[edytuj]

Szlaki rzeszowskiego oddziału PTTK[118]
„Dookoła Rzeszowa”	120,5 km	Kościół Marii Magdaleny na wzgórzu „Magdalence” Cały szlak podzielony jest na 5 tras: Trasa I: Wilkowyja – Słocina – Matysówka – Tyczyn Trasa II: Tyczyn – Hermanowa – Budziwój – Zarzecze – Mogielnica Trasa III: Mogielnica – Niechobrz – Zgłobień – Błędowa Zgłobieńska – Dąbrowa Trasa IV: Dąbrowa – Bratkowice – Budy Głogowskie – Głogów Małopolski Trasa V: Głogów Małopolski – Wysoka Głogowska – Stobierna – Nowa Wieś – Załęże – Wilkowyja Jest to stosunkowo łatwy, prowadzi zarówno drogami asfaltowymi (w niewielkiej części), jak i bocznymi, mało uczęszczanymi dróżkami. Na jego trasie znajduje się zabytki architektury (Słocina, Malawa), tarasy widokowe (Malawa) oraz fragmenty lasów (Słocina). Z każdego początkowego i końcowego punktu poszczególnych tras można swobodnie dojechać do Rzeszowa[119].
Śladami gen. W. Sikorskiego	100 km	Szlak podzielony jest na 2 części, w taki sposób, aby ominąć Rzeszów, aby istniejące szlaki nie dublowały się[potrzebny przypis]: Trasa I: Tuszów Narodowy – Niwiska – Kolbuszowa – Przewrotne – bór koło Głogowa Młp. Trasa II: Borówki – Nowa Wieś – Hyżne – Błażowa – Kąkolówka – Wilcze
Śladami płk L. Lisa-Kuli	39 km	Kosina – Markowa – Husów – Albigowa – Cierpisz – Malawa – Słocina – rzeszowski Rynek Trasa została opracowana w 2002 na prośbę Podkarpackiego Związku Piłsudczyków[potrzebny przypis].
Szlak nizinny	42 km	Pałac w Julinie Rzeszów – Łańcut – Czarna – Brzóza Stadnicka – Wola Zarczycka – Nowa Sarzyna Jest to jeden ze szlaków nizinnych stosunkowo łatwy do przejścia i niedługi. Rozpoczyna się w rzeszowskim rynku, następnie wzdłuż DK nr 4 do Łańcuta, gdzie można podziwiać pałac wraz z założeniem parkowym i storczykarnią oraz synagogę z unikalnymi zachowanymi polichromiami. W dalszej kolejności kieruje się na północ wzdłuż starorzecza Wisłoka. Wzdłuż trasy znajdują się obszary chronione takie jak Wydrze i Kołacznia, a także pałac myśliwski Potockich w Julinie[potrzebny przypis].

• Matysówka – Maria Magdalena – Borówki – Matysówka
• Rzeszów (Zalesie) – Matysówka Łany – 2 km
• Bór koło Rzeszowa – Przewrotne – Kolbuszowa – Niwiska – Przyłęk – Tuszów Narodowy – 65 km/18 godz.
• Rzeszów Rynek – Słocina – Cierpisz – Albigowa – Łańcut – Brzóza Stadnicka – Julin – Wola Żarczycka – Nowa Sarzyna – 77 km
• Rzeszów – Słocina – Magdalenka (391 m) – Cierpisz – Łańcut – 26 km

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

 Zobacz więcej w artykule Urzędy konsularne w Polsce według miast, w sekcji Rzeszów.

Miasta partnerskie[edytuj]

Głównym celem partnerstwa miast jest współpraca ekonomiczna, społeczna, oświatowa, kulturowa oraz wymiana doświadczeń^{[potrzebny przypis]}. Miasta partnerskie Rzeszowa to:

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Klagenfurt	Austria	4 lutego 1975
Buffalo	Stany Zjednoczone	2 czerwca 1975
Bielefeld	Niemcy	17 października 1991
Koszyce	Słowacja	23 listopada 1991
Lwów	Ukraina	4 kwietnia 1992
Nyíregyháza	Węgry	20 sierpnia 1996
Iwano-Frankiwsk (Stanisławów)	Ukraina	19 września 2000
Soligorsk	Białoruś
Łuck	Ukraina	20 listopada 2001
Lamia	Grecja	8 lutego 2005
Satu Mare	Rumunia	12 grudnia 2007
Fangchenggang	Chiny	28 października 2011

Znani ludzie związani z Rzeszowem[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Rzeszowem.

• Anja Rubik – polska modelka
• Anna German – polska piosenkarka
• Adam Hanuszkiewicz – polski aktor teatralny i filmowy 1924-2011
• Stanisław Jachowicz – polski poeta i pedagog, autor bajek dla dzieci, m.in. słynnej Raz kotek był chory, absolwent Kolegium Pijarów w Rzeszowie
• Wojciech Kilar – światowej sławy muzyk i kompozytor
• Stanisław Konarski – wykładał w rzeszowskim Kolegium Pijarów
• Zdzisław Kozień – polski aktor teatralny i filmowy 1924 –1998
• Mira Kubasińska – polska piosenkarka
• Leopold Lis-Kula – legionista, pułkownik Wojska Polskiego.
• Henryk Węglowski – legionista, porucznik piechoty Wojska Polskiego, lekarz i działacz społeczny.
• Ignacy Łukasiewicz – pionier światowego przemysłu naftowego, wynalazca lampy naftowej, absolwent I Gimnazjum Męskiego w Rzeszowie, pracował w jednej z rzeszowskich aptek
• Henryk Stroka – polski pisarz, poeta i pedagog, powstaniec styczniowy w stopniu porucznika
• Julian Przyboś – poeta, prozaik polski
• Władysław Sikorski – generał, dowódca Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w czasie II wojny światowej, absolwent I Gimnazjum Męskiego w Rzeszowie
• Tylman z Gameren – światowej sławy architekt, projektant zamku w Rzeszowie i otoczenia zamkowego oraz innych obiektów w Rzeszowie, Warszawie i innych miastach
• Witold Świadek – polski pilot samolotowy, mistrz świata w lataniu rajdowym, pięciokrotny mistrz Polski, pracownik WSK Rzeszów, pilot Aeroklubu Rzeszowskiego
• Wacław Nycz – polski pilot samolotowy sportowy i lotnictwa komunikacyjnego, mistrz świata i Europy w lataniu precyzyjnym, pilot Aeroklubu Rzeszowskiego
• Emil Granat – polski poeta, laureat Nagrody Literackiej Miasta Rzeszowa I stopnia
• Jerzy Pleśniarowicz – polski poeta, adaptator sztuk scenicznych, reżyser, tłumacz literatury radzieckiej, ukraińskiej i białoruskiej
• Eugeniusz Nazimek – polski żużlowiec, pionier sportu żużlowego w Rzeszowie

Urodzeni w Rzeszowie[edytuj]

• Jan Rzeszowski – pierwszy metropolita lwowski
• Jan Rzeszowski – biskup krakowski, spowiednik Kazimierza Jagiellończyka, pochowany na Wawelu
• Natalia Tułasiewicz – polska błogosławiona, beatyfikowana w czerwcu 1999 przez papieża Jana Pawła II
• Mieczysław Boruta-Spiechowicz – generał brygady Wojska Polskiego
• Józef Szajna – malarz, scenograf, reżyser
• Paweł Kowal – wiceminister spraw zagranicznych Rzeczypospolitej Polski w latach 2006–2007
• Tomasz Stańko – trębacz jazzowy
• Jerzy Grotowski – reżyser i wizjoner teatru, profesor College de France
• Juliusz Kaden-Bandrowski – pisarz i publicysta Polski międzywojennej, adiutant Marszałka Józefa Piłsudskiego, powstaniec warszawski
• Adam Kowalski – legionista, major Wojska Polskiego, poeta, dziennikarz, redaktor Polski Zbrojnej, autor pieśni (m.in. Morze, Nasze Morze, Modlitwa Obozowa)
• Roman Krogulski – polski adwokat i samorządowiec, działacz społeczny, burmistrz i prezydent Rzeszowa (1913–1935)
• Justyna Steczkowska – polska piosenkarka
• Fred Zinnemann – amerykański reżyser filmowy pochodzenia austriackiego
• Jan Domarski – polski piłkarz, reprezentant Polski
• Stanisław Domarski – polski saksofonista i flecista jazzowy
• Stan Borys – polski piosenkarz
• Zygmunt Kukla – polski dyrygent, aranżer, kompozytor
• Ignacy Machowski – aktor teatralny i filmowy
• Robert Czebotar – aktor teatralny i filmowy
• Vitold Rek – polski kontrabasista jazzowy, kompozytor i pedagog
• Marian Rojek – polski duchowny, biskup, biskup diecezjalny zamojsko-lubaczowski
• Marek Bałata – polski wokalista i gitarzysta jazzowy
• Michał Jurkiewicz – klawiszowiec, altowiolista, muzyk sesyjny, kompozytor, producent muzyczny, aranżer, multiinstrumentalista
• Józef Zając – polski generał, pilot wojskowy
• Kazimierz Gołba – polski prozaik i dramatopisarz
• Jacek Szmatka – profesor socjologii UJ
• Agata Karczmarzewska-Pura – siatkarka, była reprezentantka Polski
• Gabriela Wojtowicz – siatkarka, reprezentantka Polski
• Ryszard Szaro – polski zawodnik ligi NFL
• Dawid Kostecki – polski bokser
• Anja Rubik – polska modelka
• Patrycja Mikula – amerykańska modelka polskiego pochodzenia
• Andrzej Szlachta – poseł PiS, były prezydent miasta Rzeszowa (w latach 1998–2002)
• Tadeusz Ferenc – były poseł SLD, prezydent miasta Rzeszowa (od jesieni 2002 roku)
• Tomasz Kamiński – poseł SLD
• Piotr Mohamed – muzyk
• Andrzej Bryg – aktor
• Stanisław Jamrozek – polski duchowny, biskup, pomocniczy przemyski
• Czesław Śliwa – „największy oszust epoki PRL-u”, którego życiorys był podstawą scenariusza filmu Konsul (z Piotrem Fronczewskim w roli głównej)
• Marian Łącz – polski aktor
• Marek Stefański – organista, pedagog
• Andrzej Sobkowiak – profesor nauk chemicznych, rektor Politechniki Rzeszowskiej w latach 2005–2012
• Stanisław Kuś – profesor nauk technicznych, były rektor Politechniki Rzeszowskiej
• Eugeniusz Nazimek – polski żużlowiec
• Leopold Löffler – polski malarz, profesor Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie
• Łukasz Trałka – piłkarz Lecha Poznań , były reprezentant Polski

Zobacz też[edytuj]

• Euroregion Karpacki

Przypisy

Linki zewnętrzne[edytuj]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Rzeszów

• Informacyjny Serwis Urzędu Miasta Rzeszów (pol. • ang. • niem.)
• Kamery internetowe w Rzeszowie
• Resfoto.pl – Rzeszów i Podkarpacie w obiektywie
• Plan Miasta Rzeszowa
• Panorama miasta z Matysówki
• Rzeszów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochacze. Warszawa, 1889.
• E-Rzeszów.pl - Rzeszowski Portal Ogłoszeniowy i Informacyjny

p • d • e Województwo podkarpackie Miasta na prawach powiatu Krosno • Przemyśl • Rzeszów (siedziba) • Tarnobrzeg Powiaty bieszczadzki • brzozowski • dębicki • jarosławski • jasielski • kolbuszowski • krośnieński • leski • leżajski • lubaczowski • łańcucki • mielecki • niżański • przemyski • przeworski • ropczycko-sędziszowski • rzeszowski • sanocki • stalowowolski • strzyżowski • tarnobrzeski Inne zagadnienia Podział administracyjny • Herb • Flaga

p • d • e Podział administracyjny Polski Województwa dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Siedziby wojewodów i sejmików Białystok • Bydgoszcz • Gdańsk • Gorzów Wielkopolski • Katowice • Kielce • Kraków • Lublin • Łódź • Olsztyn • Opole • Poznań • Rzeszów • Szczecin • Toruń • Warszawa • Wrocław • Zielona Góra Podziały administracyjne województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Herby województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Flagi województw dolnośląskie • kujawsko-pomorskie • lubelskie • lubuskie • łódzkie • małopolskie • mazowieckie • opolskie • podkarpackie • podlaskie • pomorskie • śląskie • świętokrzyskie • warmińsko-mazurskie • wielkopolskie • zachodniopomorskie Województwa proponowane staropolskie • środkowopolskie • środkowopomorskie • Warszawa Inne jednostki podziału powiaty • gminy

p • d • e Miasta województwa podkarpackiego Miasta na prawach powiatu Krosno • Przemyśl • Rzeszów • Tarnobrzeg Miasta powiatowe Brzozów • Dębica • Jarosław • Jasło • Kolbuszowa • Lesko • Leżajsk • Lubaczów • Łańcut • Mielec • Nisko • Przeworsk • Ropczyce • Sanok • Stalowa Wola • Strzyżów • Ustrzyki Dolne Miasta gminne Baranów Sandomierski • Błażowa • Boguchwała • Brzostek • Cieszanów • Dukla • Dynów • Głogów Małopolski • Iwonicz-Zdrój • Jedlicze • Kańczuga • Kołaczyce • Narol • Nowa Dęba • Nowa Sarzyna • Oleszyce • Pilzno • Pruchnik • Przecław • Radomyśl Wielki • Radymno • Rudnik nad Sanem • Rymanów • Sędziszów Małopolski • Sieniawa • Sokołów Małopolski • Tyczyn • Ulanów • Zagórz • Zaklików