Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Tuchola
Centrum Tucholi
Herb Tucholi Flaga Tucholi
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	tucholski
Gmina	Tuchola gmina miejsko-wiejska
Burmistrz	Tadeusz Henryk Kowalski
Powierzchnia	17,69 km²
Wysokość	109 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	13 873[1] 784,2 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 52
Kod pocztowy	89-500,89-501
Tablice rejestracyjne	CTU
Położenie na mapie powiatu tucholskiego Tuchola
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Tuchola
Położenie na mapie Polski Tuchola
53°35′14,1″N 17°51′40,2″E/53,587250 17,861167
TERC (TERYT)	0416064
SIMC	0929724
Urząd miejski pl. Zamkowy 1 89-500 Tuchola
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Tuchola (niem. Tuchel, kaszb. Tëchòlô, Tuchòlô^[2]) – miasto borowiackie w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Tuchola i powiatu tucholskiego. Była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[3].

Według danych z 31 grudnia 2013 r. miasto miało 13 418 mieszkańców^[4].

Położenie[edytuj]

Miasto położone jest nad rzekami: Brdą, Hozjanną, Kiczą oraz nad jeziorami: Głęboczek, Mielonek i Zamkowe(zarośnięte, wyschnięte), w południowej części Pomorza Gdańskiego, na skraju zachodniej części Borów Tucholskich i północno-wschodniej części Krajny, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Borów Tucholskich) – „stolica” Borów Tucholskich^[5], siedziba Tucholskiego Parku Krajobrazowego, w odległości 62 km na północ od Bydgoszczy, 99 km na północny zachód od Torunia oraz 120 km na południowy zachód o Gdańska.

Osiedla Tucholi[edytuj]

Dzielnice/osiedla:

• Centrum

os. Ligi Ochrony Przyrody

os. Warszawska

os. Nowa Cegielniana

os. Stara Cegielniana

os. Kościuszki

os. Mickiewicza

os. Kopernika

os. Leśne

os. Nad Kiczą

os. Piastowska

os. Pocztowa

• Stare Miasto
• Rudzki Most

os. Rudzki Most I

os. Rudzki Most II

os. Piszczek

os. Międzylesie

• Koślinka
• Nad Brdą

os. Miejski Rów

os. Plaskosz

Historia[edytuj]

Najprawdopodobniej Tuchola pełniła pierwotnie rolę osady handlowej dla grodu kasztelańskiego w Raciążu, o czym świadczy pierwotny, owalny kształt rynku (charakterystyczny dla osad słowiańskich) sprzed pożaru 1781 r. oraz wielkość osady w momencie konsekracji kościoła w 1287 r.^[6] W XIII w. Tuchola zaczęła przejmować strategiczną rolę grodu w Raciążu i dotychczasowego ośrodka lokalnej władzy. Z osady o charakterze handlowym bardzo szybko przekształciła się w centrum administracyjne stając się siedzibą lokalnych władz.

Według części historyków miasto założył książę gdański Sambor I gdański^[7], inni wskazują Mściwoja II^[8]. Pewnym jest, że to właśnie ten drugi zaprosił do Tucholi arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę celem konsekracji kościoła „ad consecrandam ecclesiam In Thuchol”^[6]. Miało to miejsce 9 października 1287 r.^[9] W chwili wystawienia stosownego dokumentu Tuchola była jedną z większych osad w południowo-zachodniej części Pomorza Gdańskiego.

Prawdopodobnie pierwszą lokację miasta, jeszcze na prawie polskim, otrzymała Tuchola już w XIII w. Jednak znany potwierdzony na piśmie przywilej lokacyjny dla Tucholi wystawiono w Malborku, dnia 22 lipca 1346 r. Wielki mistrz Heinrich Dusemer von Arfberg nadał miastu przywilej prawa chełmińskiego. Ówczesna Tuchola składała się z dwóch zasadniczych części, tj. miejskiej i zamkowej. Zabudowa wewnątrz miasta była głównie drewniana, a do murowanych obiektów zaliczała się gotycka fara pw. św. Bartłomieja oraz ratusz. Murowany prawie w całości był również kompleks zamkowy. Tak miasto, jak i zamek otaczały mury obronne i system fos.^[8]

W 1330 r. Tuchola stała się siedzibą komtura, który władał komturstwem o znacznym terytorium. Oprócz szerokich okolic Tucholi w granicach komturii znalazły się: Brusy, Swornegacie, Leśno, Wiele, Piechowice k. Kościerzyny oraz Odry czy Łąg. Z czasów komturstwa swą nazwę wywodzi także miejscowość Wdzydze Tucholskie położona nad brzegiem jeziora Wdzydze^[10].

Kampania wojenna 1410 r. rozpoczęta największą bitwą średniowiecznej Europy, pod Grunwaldem, znalazła swój finał w Tucholi^{[styl do poprawy]}. Po bitwie miasto i zamek poddały się bez walki Polakom i zostały obsadzone załogą pod wodzą Janusza Brzozogłowego^[6]. We wrześniu Krzyżacy sprowadzili posiłki z Brandenburgii, które zajęły miasto, ale załoga zamku broniła się nadal. Tuchola była rejonem koncentracji wojsk krzyżacko-brandenburskich, przed bitwą pod Koronowem. Po przegranej bitwie Krzyżacy podstępem wymusili poddanie się zamku, wykorzystując do tego celu grupę rycerzy udających Polaków^[6]. 5 listopada 1410 r. wojska polskie podeszły pod miasto od południa i zaatakowały gromadzące się w okolicach tucholskiego zamku siły krzyżackie. W wyniku ataku rozbito krzyżackie szeregi uniemożliwiając ich powtórną koncentrację, nie zdobyto jednak zamku. Jak podawał Długosz podczas tej bitwy więcej krzyżaków zginęło w wodach Jeziora Zamkowego i okolicznych bagnach niż od mieczy wojsk polskich.

Po zawarciu drugiego pokoju toruńskiego w 1466 r. Tuchola weszła w skład polskich Prus Królewskich i stała się siedzibą powiatu, trzeciego co do wielkości w województwie pomorskim. Administracyjnie powiat objął dawne komturstwo i stał się królewszczyzną wchodząc do majątku jako tak zwane „dobra stołowe” królów polskich. W XV i XVI w. Tuchola przechodziła okres prosperity; w 1570 r. miasto liczyło 123 domy w mieście i 73 na przedmieściach, 8 składów kupieckich i posiadało murowany kościół^[6].

„Potop szwedzki” zapoczątkował upadek miasta^{[styl do poprawy]}. W 1655 r. miasto bez walki zajęli Szwedzi, którzy wycofali się również bez walki jesienią 1656 r., jednak w latach 1656–1659 dochodziło do ataków szwedzkich (w sumie 5), które co prawda zostały odparte, ale znacznym zniszczeniom uległa okolica miasta, jak i (według podań ludowych) sam zamek, w którym eksplodował magazyn prochu i amunicji^[11]. Ponadto w 1657 r. miasto spustoszyła zaraza, a w 1685 r. poważny pożar dopełnił dzieła zniszczenia i do połowy XVIII w. miasto nie odbudowało zniszczeń^[6].

W 1772 r. wraz z I rozbiorem Tuchola została włączona do Królestwa Prus. Zlikwidowano powiat tucholski i przyłączono go do powiatu chojnickiego. Tuchola była wówczas jednym z najmniejszych miast na Pomorzu i liczyła 108 domów i 490 mieszkańców^[12].

17 maja 1781 r. Jan Filip Voigt podpalił zabudowania przykościelne w celu zdobycia zgromadzonych tam kosztowności^[13]. Spłonęła wówczas gotycka fara pw. św. Bartłomieja, ratusz i większa część zabudowy miasta^[7]. Planowano wówczas przeniesienie miasta do pobliskiej osady Rudzki Most (obecnie dzielnica miasta), lecz mieszkańcy postanowili pozostać na dawnym miejscu^[8].

Po pożarze miasto zostało w ciągu kilku lat odbudowane^[13], a następnie weszło w stadium szybkiego rozwoju. W 1804 r. Tuchola liczyła już 1251 osób oraz była liczącym się centrum wytwórstwa tkackiego. W czasie wojen napoleońskich w latach 1806/1807 miasto leżało na drodze przemarszu wojsk francuskich i kwaterowały w nim oddziały francuskie, polskie, pruskie i rosyjskie. W XIX w. następował dalszy wzrost liczby ludności (2582 w 1865 r., 3048 w 1903 r.), a w 1875 r. utworzono ponownie powiat tucholski^[12]. W 1914 r. w Tucholi założony został niemiecki obóz jeniecki, w którym przebywali głównie jeńcy rosyjscy i rumuńscy, ale także francuscy, angielscy i włoscy. Obóz ten był używany później przez Polaków jako obóz dla internowanych w Polsce żołnierzy ukraińskich, oraz radzieckich jeńców z wojny polsko-radzieckiej. W 1922 r. obóz został zlikwidowany, a rok później jego pozostałości rozebrano^[14].

Zgodnie z ustaleniami traktatu wersalskiego Prusy Zachodnie, a co za tym idzie również Tuchola, zostały zwrócone Polsce i 29 stycznia 1920 r. do miasta wkroczyło Wojsko Polskie oraz przywrócono polską administrację. W 1926 r. utworzono tu sąd, który istniał jako samodzielny aż do końca 2012 r.^[15] (reaktywowano go z początkiem 2015 r.). W okresie międzywojennym następował dalszy rozwój gospodarczy i ludnościowy miasta – liczba ludności wzrosła o blisko 20% i w 1938 r. Tucholę zamieszkiwało 5813 osób^[16].

Od 2 września 1939 r. do 15 lutego 1945 r. miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką, podczas której nie poniosło większych strat materialnych. W dniach 24 października – 10 listopada 1939 r. w Rudzkim Moście nieopodal Tucholi członkowie Selbstschutzu rozstrzelali 325 Polaków – głównie przedstawicieli lokalnej inteligencji, ziemiaństwa i działaczy niepodległościowych^[16].

Przynależność administracyjna[edytuj]

• 1878-1920 – prowincja Prusy Zachodnie
• 1920-1939 – województwo pomorskie
• 1939-1945 – Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie
• 1945-1950 – województwo pomorskie
• 1950-1975 – Województwo bydgoskie (1950–1975)
• 1975-1998 – Województwo bydgoskie (1975–1998).

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Tucholi w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj]

Kościół pw. Bożego Ciała

Pierwotny układ urbanistyczny – krzyżujące się prostopadle uliczki i duży rynek pośrodku czytelny jest do dnia dzisiejszego. Zabudowa miejska wraz z przylegającym od zachodu zamkiem komturskim wpisana została w owalny pierścień murów miejskich wzniesionych w XIV wieku. Kamienno – ceglany mur wzmocniony był 15 basztami i posiadał trzy bramy: Świecką, Chojnicką oraz Zieloną. Do zamku, który składał się z 3 części: zamku niskiego (podzamcza), zamku średniego (przedzamcza) i zamku wysokiego prowadziła brama i furta zamkowa. Na zachód od zamku zlokalizowane było zamkowe gospodarstwo „Kaltenberg” (Kałdowo). Nad miastem górowała bryła gotyckiej fary pw. Św. Bartłomieja.

W wyniku licznych wojen i wielkiego pożaru miasta w 1781 r. średniowieczna i nowożytna zabudowa uległa znacznemu zniszczeniu. Mieszkańcy rozebrali dawne budynki i mury miejskie, a materiał rozbiórkowy posłużył do wzniesienia nowych domów. Do dzisiaj zachowały się we fragmentach mury miejskie i zamkowe oraz nieliczne piwnice gotyckie.

W nazwach niektórych ulic miejscowa tradycja zachowała ich dawne znaczenie (np. Starofarna, Staromiejska, Rzeźnicka, Studzienna, Rycerska).

Obecnie na terenie Tucholi znajduje się 6 zabytków architektury^[17]:

• dzielnica starego miasta (pierwotny układ urbanistyczny z XIV w.);
• fragmenty murów miejskich z XIV i XV w.;
• cmentarz parafialny z 2 poł. XIX w.;
• cmentarz jeńców wojennych z lat 1914–1918;
• cmentarz jeńców wojennych z wojny polsko-bolszewickiej 1920-21;
• pomnik pomordowanych w Rudzkim Moście;
• kościół poewangelicki pw. św. Jakuba Apostoła z lat 1837–1838.

Ponadto ze starszej zabudowy zachowały się:

• dworzec kolejowy z 1883 r.;
• 2 domy pracowników kolejowych z początku XX w.;
• budynek gospodarczy przy dworcu kolejowym z początku XX w.;
• pozostałości zamku krzyżackiego z XIV w. w przyziemiu starostwa;
• kościół parafialny pw. Bożego Ciała z lat 1935–1939;
• dawny młyn zamkowy;
• zabudowa z XIX i XX w.;
• plebania z końca XIX w.;
• kapliczka szpitalna z 1902 r.;
• kapliczka (pomnik) św. Jakuba przy ul. Lipowej z 2 poł. XIX w.;
• kapliczka z 1889 r.;
• pomnik Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej – pierwotny, znajdujący się na ul. Głównej, powstał staraniem dr Józefa Gierszewskiego w 1928; w 1939 zniszczony przez Niemców; współcześnie zrekonstruowany na rynku;
• kapliczka przydrożna św. Rozalii z 1899 przy ul. Nowodworskiego; zniszczona 1939; zrekonstruowana;
• pomnik Matki Boskiej przy ul. Jeziornej z 1919;
• pomnik św. Małgorzaty; powstały w miejscu dawnego pruskiego Kriegerdenkmal z 1912;
• sąd z początku XX w., przebudowany;
• Technikum Leśne z 1875 r.;
• szkoła z 1876 r.;
• poczta z początku XX w.;
• magazyn zbożowy z początku XX w.;
• dom młynarza z XIX/XX w.;
• dom młynarza z początku XX w;
• dawna rzeźnia;
• dawna gazownia.

Administracja[edytuj]

Siedziba Rady Miejskiej w Tucholi

Burmistrzowie Tucholi od 1994 r.:

• Edmund Leon Kowalski (1994–1998);
• Bogumił Urbański (1998–2001) (tragicznie zmarły^[18]);
• Krzysztof Joppek (2001–2002);
• Edmund Leon Kowalski (2002–2006);
• Tadeusz Kowalski (od 2006).

Przewodniczący Rady Miejskiej w Tucholi od 1994 r.:

• Zbigniew Grugel (1994–1998);
• Maria Bereda (1998–2002);
• Ryszard Wojciechowski (2002–2006);
• Paweł Cieślewicz (od 2006)

Sport[edytuj]

Kluby sportowe:

• TPS TUCHOLANIN – piłka siatkowa,
• MLKS Tucholanka – piłka nożna, kręgle klasyczne, lekkoatletyka
• TKP Tucholski Klub Piłkarski – piłka nożna,
• UNITAS Tuchola – piłka siatkowa
• Międzyszkolny Uczniowski Klub Karate „Shotokan” w Tucholi

Edukacja[edytuj]

Przedszkola[edytuj]

• Przedszkole nr 1, ul. Bydgoska 13
• Przedszkole nr 2, ul. Piastowska 32

Szkoły podstawowe[edytuj]

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. ks. ppłka Józefa Wryczy, ul. Szkolna 4
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Mikołaja Kopernika, ul. Pocztowa 10
• Szkoła Podstawowa nr 5, ul. Świecka 105

Gimnazja[edytuj]

• Gimnazjum im. Kazimierza Karasiewicza, ul. Piastowska 23
• Gimnazjum Powiatowe (przy Zespole Szkół Ogólnokształcących im. B. Nowodworskiego), ul. Pocztowa 8a

Szkoły ponadgimnazjalne[edytuj]

• Zespół Szkół Leśnych w Tucholi, ul. Nowodworskiego 9-13
• Zespół Szkół Licealnych i Agrotechnicznych im. Leona Janty-Połczyńskiego w Tucholi, ul. Nowodworskiego 9-13
• Zespół Szkół Licealnych i Technicznych im. Ziemi Tucholskiej w Tucholi, ul. Świecka 89a
• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Bartłomieja Nowodworskiego w Tucholi, ul. Pocztowa 8a
• Tucholskie Centrum Edukacji Zawodowej w Tucholi (Centrum Kształcenia Ustawicznego, Centrum Kształcenia Praktycznego), ul. Świecka 89 a

Szkoły wyższe[edytuj]

• Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi, ul. Pocztowa 13

Szkoły specjalne[edytuj]

• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy (dawniej: Szkoła Specjalna-Podstawowa nr 4), ul.Piastowska 30

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj]

Kościół poewangelicki pw. św. Jakuba Apostoła (XIX w.)

Kościół katolicki[edytuj]

Cztery parafie:

• parafia św. Bartłomieja Apostoła
• parafia Bożego Ciała
• parafia św. Jakuba Apostoła
• parafia Opatrzności Bożej

Kościół Zielonoświątkowy[edytuj]

• zbór „Słowo Życia” w Tucholi^[19]. Powstał w lipcu 2014 roku i mieści się przy ulicy Bydgoskiej 7. Nabożeństwa odbywają się w niedzielę o godz. 11:00^[20].

Świadkowie Jehowy[edytuj]

zbór Tuchola z Salą Królestwa^[21]

Transport[edytuj]

Stacja kolejowa w Tucholi zimową porą

Drogowy[edytuj]

Przez Tucholę przebiegają następujące drogi wojewódzkie:

• 237: Czersk – Tuchola – Gostycyn – Mąkowarsko
• 240: Chojnice – Tuchola – Świecie
• 241: Rogoźno – Więcbork – Tuchola

Kolejowy[edytuj]

Przez Tucholę przechodzą dwie linie kolejowe: Linia kolejowa nr 208 (Działdowo – Chojnice) oraz nieczynna linia 241 (Tuchola – Koronowo, na której organizowane są przejazdy okazjonalne). Ze stacji kolejowej w Tucholi odjeżdżają pociągi do kilku miast w Polsce:

• Bydgoszcz przez Wierzchucin
• Chojnice
• Czersk
• Grudziądz przez Laskowice Pomorskie, Wierzchucin

Miasta i gminy partnerskie[edytuj]

Miasta i gminy partnerskie:

• Olching
• Lübtheen^[22]
• Kudowa-Zdrój^[23]

Sławni tucholanie[edytuj]

• Jan Cervus (Tucholczyk, Jelonek) – prawnik, wydał w 1540 r. „Księga o prawie miejskim”. Zmarł w 1557 r.;
• Bartłomiej Nowodworski (1544–1624) – dworzanin Stefana Batorego i Zygmunta III, kawaler maltański, fundator oświaty. Patron LO w Tucholi, tzw. Nowodworka.
• Piotr Jacek Pruszcz (1605–1668) – autor książek: „Forteca monarchii całego Królestwa Polskiego duchowna” oraz „Klejnot stołecznego miasta Krakowa”;
• Michałko – rotmistrz, organizator partyzantki w czasach Potopu Szwedzkiego. Postać opisana przez Henryka Sienkiewicza w dziele pt. „Potop”;
• Louis Lewin (1850-1929) farmakolog i toksykolog;
• Bruno Binnebesel (1902-1944) duchowny katolicki, ofiara narodowego socjalizmu;
• Tadeusz Zwiefka (ur. 28 grudnia 1954) – dziennikarz, od 2004 r. poseł do Parlamentu Europejskiego;
• Marcin Jędrzejewski (ur. 1987) – żużlowiec;
• Jarosław Katulski (ur. 16 października 1961) – lekarz, od 2007 r. poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej;
• Tomasz Glazik (ur. 12 maja 1978) – polski muzyk jazzowy, saksofonista, członek zespołu Kult;
• Szymon Woźniak (ur. 6 maja 1993) – żużlowiec, drużynowy mistrz Polski, Młodzieżowy Indywidualny Mistrz Polski 2014, Indywidualny Mistrz Polski 2017.

Ciekawostki[edytuj]

Dwa miecze – legendarne „nagie miecze”, które Wielki Mistrz Krzyżacki Ulrich von Jungingen podarował pod Grunwaldem Królowi Polskiemu Władysławowi Jagielle pochodziły z Tucholi. Komtur Tucholski Heinrich von Schwelborn zawsze woził przed sobą dwa miecze na znak swego rzekomego męstwa. Zabrakło mu go jednak pod Grunwaldem gdzie uciekł z pola walki. Zginął haniebnie dogoniony przez pogoń i ścięty przez harcowników w miejscowości Falknowo koło Susza^[24].

„Michałko” i „Potop” – swoje miejsce w historii znalazł też bohater znany jako Michałko, o którym w 1657 r. pisano: „W tym czasie Szwedów w Prusach nikt nie niepokoił z wyjątkiem pewnego Michałka, syna chłopa pruskiego, który u Szwedów najpierw służył jako żołnierz i kapral, a później więziony był w klasztorze w Pelplinie. Zorganizował on po ucieczce duży oddział chłopski, który zaczął zdobywać na Szwedach pokaźne łupy. Ponieważ znał on bardzo dobrze wszystkie drogi i ścieżki leśne, wracał zawsze bezpiecznie do Tucholi, Chojnic lub Człuchowa. Patrolował ze swymi chłopami okolice, wyrządzając wiele szkód i uprowadzając wielu Szwedów. Pojawiał się zazwyczaj nagle tam, gdzie się go najmniej spodziewano, po czym natychmiast uchodził.”

Zobacz też[edytuj]

• Tucholski Park Krajobrazowy
• Muzeum Borów Tucholskich w Tucholi
• Cmentarz żydowski w Tucholi
• Jeńcy sowieccy w niewoli polskiej (1919-1921)

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Jacek Bochiński i Jarosław Zawadzki, Polska. Nowy podział terytorialny – przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1999, s. 60, ​ISBN 83-7227-259-X​.
• Tuchola: obóz jeńców i internowanych 1914-1923. Cz. 1-2. Oprac.Stanisław Alexandrowicz, Zbigniew Karpus, Waldemar Rezmer. Toruń 1997 (kopia cyfrowa)

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Powiat Tucholski
• Tuchola w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XII: Szlurpkiszki – Warłynka. Warszawa, 1892.

p • d • e Gmina Tuchola Siedziba gminy: Tuchola Sołectwa Białowieża • Bladowo • Kiełpin • Klocek • Legbąd • Mała Komorza • Mały Mędromierz • Raciąż • Rzepiczna • Stobno Miejscowości niesołeckie Barłogi • Barłogi (osada leśna) • Biała • Bielska Struga • Bladowo-Wybudowanie • Borki • Brody • Dziekcz • Dąbrówka • Fojutowo • Huby • Jaty • Jesionowo • Kiełpin-Wymysłowo • Końskie Błota • Koślinka • Lasek • Lipce • Lubierzyn • Łosiny • Mrowiniec • Na Polach • Nad Bladówkiem • Nad Brdą • Nad Kanałem • Nadolna Karczma • Nadolnik • Niwki • Nowa Tuchola • Ostrów • Parcele Legbądzkie • Pod Komorzą • Pod Lasem • Raciąski Młyn • Raciąż-Piaski • Radonek • Słupy • Stegny • Przy Szosie Bydgoskiej • Przy Szosie Sępoleńskiej • Tajwan • Trzcionek • Wielka Komorza • Wiśniówka • Woziwoda • Wybudowanie Raciąskie • Wymysłowo • Wysocki Młyn • Wysoka • Wysoka Wieś • Za Jeziorem • Zielona Łąka • Zielonka Osiedla Tucholi Koślinka • Miejski Rów • Międzylesie • Piszczek • Plaskosz • Rudzki Most

p • d • e Powiat tucholski Miasta Tuchola Gminy miejsko-wiejskie Tuchola Gminy wiejskie Cekcyn • Gostycyn • Kęsowo • Lubiewo • Śliwice