Tworzenie stron internetowych

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o nazwie Brodnica.

Brodnica
Widok na Duży Rynek
Herb Brodnicy Flaga Brodnicy
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	brodnicki
Gmina	gmina miejska
Prawa miejskie	1298
Burmistrz	Jarosław Radacz
Powierzchnia	23,15 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	28 473[1] 1 229,9 os./km²
Strefa numeracyjna	56
Kod pocztowy	87-300 do 87-302
Tablice rejestracyjne	CBR
Położenie na mapie powiatu brodnickiego Brodnica
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Brodnica
Położenie na mapie Polski Brodnica
53°15′35″N 19°23′44″E/53,259722 19,395556
TERC (TERYT)	0402011
SIMC	0982954
Urząd miejski ul. Kamionka 23 87-300 Brodnica
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Brodnica (wymowa ⁱ; niem. Strasburg in Westpreußen, Strasburg an der Drewenz) – miasto w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba powiatu brodnickiego obecnie położone po obu stronach rzeki Drwęcy. Historyczne centrum miasta leży na prawym (zachodnim) brzegu rzeki, w ziemi chełmińskiej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego.

W 2015 r. miasto miało 28 471 mieszkańców^[2].

Miasto królewskie lokowane w 1238 roku położone było w XVI wieku w województwie chełmińskim^[3].

Struktura powierzchni[edytuj]

Średniowieczna chorągiew komturstwa i miasta Brodnicy od 2014 roku jej motyw czerwony jeleń na białym tle stanowi herb i flagę Powiatu brodnickiego

Według danych z roku 2015^[4] Brodnica ma obszar 23,15 km², w tym:

• użytki rolne: 32.26%
• użytki leśne: 8,5%

Miasto stanowi 2,2% powierzchni powiatu.

Demografia[edytuj]

Dane z 30 czerwca 2004^[5]:

W 2008 roku miasto Brodnica liczyło 28 837 mieszkańców^[6], w ciągu dwóch lat ich liczba spadła o 1106 do stanu 27 731 w roku 2010^[7] i do roku 2015 utrzymuje się mniej więcej na stałym poziomie.

• Piramida wieku mieszkańców Brodnicy w 2014 roku^[1].

Przyroda[edytuj]

Brodnica – rzeka Drwęca

Brodnica leży na terenie Pojezierza Brodnickiego. Jest to region wyjątkowo atrakcyjny turystycznie. Na jego terenie położony jest Brodnicki Park Krajobrazowy, będący częścią Pojezierza Brodnickiego, część Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego oraz Dolina Drwęcy.

Brodnicki Park Krajobrazowy został utworzony w 1985 roku. Położony jest w centralnej części Pojezierza Brodnickiego, obejmując swymi granicami obszary o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Powierzchnia parku wynosi 16 685 ha. ponad 60% powierzchni Parku zajmują lasy, a 10% wody. Znajduje się tutaj około 60 jezior, w tym 6 o powierzchni ponad 100 ha. Brodnicki Park Krajobrazowy znajduje się na terenie gmin: Jabłonowo Pomorskie, Zbiczno, Kurzętnik i Biskupiec^[8].

Brodnica – jezioro Niskie Brodno

W 2005 r. doszło do powiększenia Parku o jezioro Bachotek i tzw. Bagienną Dolinę Drwęcy, która jest cenną ostoją ptactwa wodno-błotnego (Obszar Natura 2000).

O wysokiej randze przyrodniczej obszaru świadczy występowanie 9 rezerwatów przyrody. Bogata jest fauna Pojezierza, a w szczególności awifauna.

Największymi osobliwościami są: orlik krzykliwy, bocian czarny i bielik, a także kania rdzawa, żuraw, kormoran czarny, czapla siwa, bąk i zimorodek.

 Osobny artykuł: Rezerwat przyrody Rzeka Drwęca.

 Osobny artykuł: Bagienna Dolina Drwęcy.

 Osobny artykuł: Brodniczka (dopływ Drwęcy).

Historia[edytuj]

Pierwszy zapis dotyczący spalenia grodu Straisberg przez Jaćwingów odnotowany został w kronice Piotra z Dusburga w 1263 r. Drugi zapis o ataku Litwinów na osadę Brodnicę pochodzi z 1298. Zdaniem historyków pierwsza wzmianka dotyczy raczej strażnicy zakonnej nad jeziorem Strażym, a druga umocnień w rejonie Żmijewa, zatem niekoniecznie muszą odnosić się do osad na terenie dzisiejszego miasta. Ziemie na lewym brzegu Drwęcy, ziemia michałowska, stała się własnością zakonu krzyżackiego w 1303 (książę kujawski Leszek oddał ziemie michałowskie Krzyżakom w zastaw za uzyskaną pożyczkę, Krzyżacy ostatecznie wykupili je od książąt kujawskich w 1317). Budowa zamku w Brodnicy rozpoczęła się w 1305 r.

Prawa miejskie Brodnica uzyskała na prawach chełmińskich. Pierwszy zapis dotyczący miasta Brodnicy pochodzi z 1298, pod datą 29 IX kronikarz krzyżacki Piotr z Dusburga zanotował, iż oddział 140 Litwinów zaatakował osadę Brodnica. Natomiast pierwsza wzmianka dotycząca budowy kościoła św. Katarzyny pochodzi z 1310.

Miasto od zachodu w latach 1738–1745 na rysunku Georga Friedricha Steinera

Po raz pierwszy jako „civitas” – a więc miasto, lokowane na prawie niemieckim – Brodnica była wzmiankowana w 1317. W 1320 rozpoczęto budowę podwójnego pasa murów otaczających miasto, realizacja ich została zakończona wraz z budową głównych bram miejskich: Mazurskiej i Chełmińskiej (zwanej również Kamienną), w 1370. Najprawdopodobniej w 1305 rozpoczęto budowę zamku krzyżackiego, pierwszą fazę budowy zamku zakończono około 1339. Trzy dni przed Małgorzatą [tj. 13 lipca] 1388 r. (...) był tak duży deszcz na obszarze Prus, że na skutek powodzi m.in. w Brodnicy zostały zniszczone młyny^[9]. W 1415 budowniczy Mikołaj Fellenstein dokonał przebudowy fortyfikacji zamku. Początkowo władzę w mieście sprawował wójt. Około 1343 powołana została rada miejska wraz z burmistrzem. Rozwój miasta był pomyślny. W 1380 zbudowano szpital i kościół św. Ducha w pobliżu bramy Grudziądzkiej. Pod koniec wieku ratusz, częściowo rozebrany w 1868, którego pozostałości przy trójkątnym rynku zachowały się do dzisiaj.

 Osobny artykuł: Rozejm pod Brodnicą 1414.

W 1466 Brodnica wraz z Prusami Królewskimi weszła w skład Polski. W 1481 r. starostwo brodnickie od Kazimierza Jagiellończyka za 4500 guldenów otrzymał Franciszek Gliwicz szlachcic małopolski herbu Starykoń.

W latach 1553 i 1661 miasto zostało zniszczone podczas pożarów.

Anna Wazówna szwedzka królewna, siostra króla Zygmunta III Wazy, starosta brodnicki (1604-1625)

Jednym z najsławniejszych mieszkańców Brodnicy była księżniczka Anna Wazówna siostra króla polskiego Zygmunta III Wazy.

Królewna Anna objęła brodnickie starostwo w 1605 roku i mieszkała tu do śmierci w 1625 r. Głównym powodem opuszczenia przez Annę dworu królewskiego w Krakowie było jej protestanckie wyznanie. Ponieważ w odróżnieniu od swojego królewskiego brata Zygmunta III Wazy – gorliwego katolika, była oddaną luteranką co powodowało częste niesnaski na dworze, którego nie cechowała szeroko pojęta tolerancja religijna. Jej wybór co do miejsca przenosin, w którym mogłaby bez przeszkód żyć i głosić swoje poglądy padł na Brodnicę, w której jeszcze dwa lata wcześniej żył i tworzył znany polski działacz protestancki Erazm Gliczner pisarz i reformator religijny, pedagog jeden z twórców zgody sandomierskiej z 1570 r.

Anna Wazówna była osobą inteligentną i gruntownie wykształconą. Stworzyła w Brodnicy silny ośrodek intelektualny szczycący się tolerancją religijną. Na brodnickim dworze gościła uczonych i pisarzy, których była gorliwą i hojną protektorką^[10].

Od 1772 Brodnica leżała w granicach Prus, w latach 1806–1815 należała do Księstwa Warszawskiego, następnie znów do Prus i (od 1817) Prus Zachodnich. Do Polski powróciła po okresie zaborów w 1920 na mocy traktatu wersalskiego.

15 sierpnia 1920 roku w wyniku kontrofensywy wojsk bolszewickich Brodnica zostaje zdobyta. Przez trzy sierpniowe dni miasto pozostaje pod ich okupacją. 18 sierpnia dochodzi do bitwy pod Brodnicą, w wyniku której dzięki poświeceniu żołnierzy wielkopolskich i pomorskich dowodzonych przez płk. Witolda Aleksandrowicza i rtm. Ignacego Mielżyńskiego miasto zostaje wyzwolone a wojska 12 Dywizji Strzeleckiej okupujących miasto pokonane.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Brodnicą.

We wrześniu 1921 miasto liczyło 11 903 mieszkańców^[11]. W XX-leciu międzywojennym Brodnica zostaje miastem garnizonowym na terenie którego stacjonuje 67 Pułk Piechoty. Z powodu bliskości granicy z Niemcami staje się także miastem pogranicza.

 Osobny artykuł: Inspektorat Graniczny nr 3.

W pierwszych dniach września 1939 Brodnica znalazła się pod okupacją niemiecką. Miesiąc później miasto wraz z całym powiatem zostały wcielone do Rzeszy jako część rejencji kwidzyńskiej Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie. Lucyna Langer szacuje, iż w latach 1939–1945 Niemcy zamordowali ok. 650 mieszkańców powiatu brodnickiego, przy czym 1/5 ofiar miała pochodzić z samej Brodnicy. Stefan Bilski oceniał z kolei liczbę zamordowanych na ok. 1000^[12]. Najwięcej ofiar pochłonęła tzw. akcja politycznego oczyszczania terytorium przeprowadzona jesienią 1939. Niemcy aresztowali wówczas ok. 450–500 mieszkańców Brodnicy i okolicznych miejscowości. Większość z nich została następnie rozstrzelana w lesie koło majątku Birkenek (Brzezinki) w gminie Zbiczno^[13].

 Osobny artykuł: Egzekucje w lesie Birkenek.

 Osobny artykuł: Powiat Strasburg i. Westpr..

Okupację niemiecką zakończyła ofensywa Armii Czerwonej, której oddziały zajęły Brodnicę w dniu 23 stycznia 1945. Żołnierze sowieccy dopuścili się w mieście szeregu rabunków i zniszczeń. W pierwszych miesiącach 1945 roku miasto stało się siedzibą sztabu 2 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. Konstantego Rokossowskiego^[14]. Wiosną 1945 z miasta i powiatu aresztowano, a następnie deportowano do łagrów blisko 700 osób – w tym licznych Polaków zmuszonych do podpisania volkslisty oraz zatrzymanych przez NKWD przedstawicieli inteligencji^[15].

Starostowie Brodnicy w I RP[edytuj]

 Osobny artykuł: Starostowie brodniccy w I Rzeczypospolitej.

Zabytki[edytuj]

Pałac Anny Wazówny

• gotycki kościół św. Katarzyny budowany od ok. 1285, budowa prezbiterium ukończona w 1320, do ok. 1370 budowa korpusu nawowego i zasklepienie wnętrza; z zewnątrz wyróżnia się bogato opracowany architektonicznie wschodni szczyt prezbiterium; wewnątrz przy filarach figury 12 apostołów wykonane w XIV w. z drewna lipowego, wyposażenie wnętrza głównie barokowe i późnobarokowe, poza tym kilka gotyckich rzeźb (głowa św. Jana Chrzciciela na misie, grupy Ukrzyżowania)
• ruiny zamku krzyżackiego z 1-2 ćwierci XIV w., rozbudowywanego w 4 ćw. XIV w. i 1415 i rozbieranego od 1785 do 1842 r.; zachowała się wysoka ośmioboczna wieża i dolne partie murów
• fragment ratusza z końca XIV w.
• na przedzamczu pałac Anny Wazówny z II połowy XVI wieku, przebudowywany w XVII w.

Bank spółdzielczy oraz kamienice na Dużym Rynku w Brodnicy

• fragmenty średniowiecznych murów miejskich z XIV i XV w., w tym Brama Chełmińska i wieża Bramy Mazurskiej
• spichlerze barokowe z XVII w.
• barokowy zespół poreformacki: kościół NMP z lat 1752–1761 i klasztor
• dawny kościół ewangelicki z ok. 1850 r., według projektu Stanisława Hebanowskiego (obecnie tzw. kościół szkolny)
• kościół św. Jerzego – obecnie nieistniejący
• rynek miejski o nietypowym kształcie (często błędnie opisywany jako trójkątny, co wiąże się z Legendą o brodnickim rynku)
• wieża ciśnień z roku 1905, w 2006 częściowo rozebrana
• zdewastowana linia wąskotorowa do Ostrowitego

Muzea[edytuj]

 Osobny artykuł: Muzeum w Brodnicy.

Muzeum w Brodnicy zostało powołane do życia 29 marca 1973 roku jako Muzeum Regionalne w Brodnicy. Od 1989 r. nazwa placówki brzmi Muzeum w Brodnicy. Od początku jest placówką naukowo-oświatową realizującą zadania statutowe w ramach działów: archeologii, historii, etnografii i przyrody, obszarem działania jest szeroko rozumiany region brodnicki^[16].

Oddziały brodnickiego muzeum:

• Spichlerz, ul. św. Jakuba 1
• Piwnice zamkowe, ul. Zamkowa 1
• Brama Chełmińska (galeria „Brama”), ul. Mały Rynek 4

Prywatne Muzeum pana Jacka Bielickiego, ul. Kamionka^[17]

Gospodarka[edytuj]

Galeria Brodnica

Galeria Brodnica, widok od strony ulicy Mostowej

Galeria Brodnica, widok od strony ulicy Tylnej

Największym obiektem przemysłowym na terenie Brodnicy są Zakłady Sprzętu Motoryzacyjnego Polmo, produkujące tłumiki i filtry do samochodów. Przemysł spożywczy reprezentuje Fabryka Żelatyny, mleczarnia Bromilk, Vobro. Miasto jest także ośrodkiem przemysłu odzieżowego – działają tu takie firmy jak Henri Lloyd, VITO. Rozwija się przemysł drzewny, meblarski (Sits, Stolkar, Vidox),i poligraficzny i opakowaniowy (Wytwórnia Opakowań Kartonowych, Samindruk, Drescher, Multi). Znajdują się tu firmy takie jak Vorwerk, Seni, Cofresco.

Transport[edytuj]

Przez Brodnicę przebiega droga krajowa:

• droga krajowa nr 15 (Olsztyn)-Ostróda-Brodnica-Toruń-Gniezno-Krotoszyn-Trzebnica-(Wrocław).

Miasto ma również połączenia drogowe z Sierpcem (droga wojewódzka nr 560), Jabłonowem Pomorskim (droga wojewódzka nr 543 od Szabdy) i Działdowem (droga wojewódzka nr 544).

Transport drogowy[edytuj]

Większość ruchu na osi wschód-zachód odbywa się drogą krajową nr 15 omijając ścisłe centrum miasta za pomocą otwartej 25 czerwca 2016 roku tzw. dużej obwodnicy Brodnicy. Nowy odcinek drogowy ma 1,5 km długości i znacznie skraca czas przejazdu z Torunia w kierunku Olsztyna. W ramach realizowanej inwestycji wybudowano m.in. nową jezdnię drogi nr 15, estakadę nad ul. Wiejską, torami PKP i terenami zalewowymi rzeczki Brodniczki^[18].

Nowa obwodnica Brodnicy łączy się za pomocą ronda Toruńskiego z tzw. małą obwodnicą otwartą we wrześniu 2010 roku. W ramach, której wybudowano przeprawę mostową na Drwęcy, łączącą drogę krajową nr 15 (ul. Sądowa) z drogą wojewódzką nr 560 (ul. Podgórna)^[19].

Mosty[edytuj]

Szeroka rzeka Drwęca, nad którą leży Brodnica, jest wciąż dużą barierą komunikacyjną. Budowane tu w przeszłości przeprawy mostowe były wielokrotnie niszczone przez powodzie oraz podczas wojen. Kilkadziesiąt lat po ostatniej z nich liczba przepraw i ich przepustowość jest wciąż niewystarczająca w stosunku do potrzeb rozwijającego się dynamicznie miasta. Obecnie w Brodnicy jest pięć mostów drogowych w tym jeden w obrębie jednostki wojskowej niedostępny dla ruchu kołowego, dwa kolejowe oraz cztery kładki dla pieszych. Jeden most drogowy jest częścią tzw. małej obwodnicy miasta (Południowo-Zachodnia Trasa Przemysłowa)^[19]. 25 czerwca 2016 roku otwarta została estakada w ciągu drogi krajowej nr 15 o długości 560 metrów. Dzięki tej inwestycji wyeliminowano ruch tranzytowy z centrum Brodnicy.

Władze miasta planują w przyszłości budowę kolejnego mostu w Michałowie oraz remont obecnie istniejących mostów^[20].

Kolej[edytuj]

 Osobny artykuł: Brodnica (stacja kolejowa).

Z Brodnicy kursują bezpośrednie pociągi do Torunia Głównego, Grudziądza, Bydgoszczy Głównej i Laskowic Pomorskich.

Komunikacja miejska[edytuj]

Komunikacja autobusowa w Brodnicy składa się z 5 linii (1, 2, 3, 4, 5). Obsługuje je PGK sp. z o.o. W wyniku decyzji Rady Miejskiej od 1 marca 2016 roku jest ona bezpłatna dla pasażerów. Likwidacja odpłatności (przejazd kosztował 2,50 zł) zmniejszyła dochody miasta o 300 tys. zł^[21].

PKS[edytuj]

Stary dworzec PKS

Stary dworzec PKS (wygląd sprzed przebudowy)

Autobus parkujący na starym dworcu PKS

Na terenie miasta znajduje się nowoczesny dworzec autobusowy mający swoją siedzibę na ul. Sądowej. Ponownie otwarty został po kompleksowej przebudowie w 2014 roku. Jest on elementem Centrum handlowo-komunikacyjnego DEKADA. Dworzec obsługuje połączenia krajowe^[22].

Ścieżki rowerowe[edytuj]

W Brodnicy w 2017 roku było kilkanaście km ścieżek rowerowych; obejmują one tylko pięć ulic miasta: Podgórną, Aleję Leśną, Aleję Józefa Piłsudskiego (Południowo-Zachodnią Trasę Przemysłową) oraz Niskie Brodno i Wczasową.

Na początku grudnia 2015 roku nastąpiło uroczyste otwarcie najdłuższej ścieżki rowerowej łączącej Brodnicę ze Zbicznem (ścieżka ma swój początek na ul. Niskie Brodno). Trasa ta ma ponad 8 km długości (2,5 m szerokości). Powstały wzdłuż niej trzy przystanki autobusowe z zatoczkami oraz miejsca postojowe dla rowerzystów, gdzie można postawić rower i odpocząć przy stołach z ławeczkami. Budowa kosztowała ponad 4 mln 630 tys. złotych. Z tego równe dwa miliony złotych pozyskano z urzędu marszałkowskiego. Powiat, miasto Brodnica i gmina Zbiczno dołożyły po ponad 746 tys. złotych, a gmina wiejska Brodnica – ponad 394 tys. złotych^[23].

Miasto Brodnica oraz okoliczne gminy planują budowę kolejnych odcinków ścieżek rowerowych, m.in. planowana jest ścieżka na trasie Brodnica-Osiek. Wykonanie ww. planów zależeć jednak będzie od ilości pozyskanych środków zewnętrznych i własnych możliwości budżetowych gmin.

Administracja[edytuj]

Tę sekcję należy dopracować: od 2017-09 → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Urząd Miasta – Magistrat

Brodnica należy do kilku związków i stowarzyszeń: Związek Gmin Północnego Mazowsza, Stowarzyszenie Przedstawicieli Gmin Rejonu Brodnickiego, Związek Stowarzyszeń Grudziądzki Bank Żywności, Stowarzyszenie wójtów, burmistrzów, prezydentów i starostów województwa kujawsko-pomorskiego, Związek Powiatów Polskich, Zielone Płuca Polski^[24].

Podział administracyjny[edytuj]

Osiedla Brodnicy

Stare Miasto

Duży Rynek

Stare Miasto

Mały Rynek w Brodnicy

Osiedla Brodnicy^[25]:

1. Michałowo
2. Stare Miasto
3. Chrobrego
4. Gdynia
5. Grażyny
6. Grunwald Pierwszy
7. Grunwald Drugi
8. Grunwald Trzeci
9. Karbowskie
10. Matejki
11. Mieszka I
12. Morskie Oko
13. Niskie Brodno
14. Nowa Kolonia
15. Ustronie
16. Wyspiańskiego

Opieka zdrowotna[edytuj]

• Zespół Opieki Zdrowotnej im R. Czerwiakowskiego (Szpital Powiatowy) w Brodnicy położony jest przy ul. Wiejskiej 9^[26]. W maju 2016 roku zakończyła się pełnym powodzeniem jego całościowa przebudowa i rozbudowa (30 maja 2016 roku odbyło się uroczyste przecięcie wstęgi)^[27]. Obiekt powiększył się prawie dwukrotnie oraz wzbogacił o nowy sprzęt medyczny, którego fundatorami zostały także gminy wchodzące w skład powiatu. Cała inwestycja kosztowała 43,5 mln zł. Blisko połowa tych pieniędzy pochodziła z Regionalnego Programu Operacyjnego, ponad jedną czwartą kosztów poniósł sam szpital, a niewiele mniej zapewnił powiat brodnicki, który od początku do końca prowadził tą inwestycję^[28]. Warto także wspomnieć, że ww. przebudowa i rozbudowa trwała tylko półtora roku przy stale działającym i przyjmującym pacjentów szpitalu co stanowi ewenement na skalę światową. Obecnie szpital w Brodnicy jest jednym z najnowocześniejszych w Polsce, zapewniając pacjentom komfortowe warunki leczenia.

• Szpital Powiatowy w Brodnicy na zozbrodnica.pl

Szpital posiada następujące oddziały:

• • Szpitalny Oddział Ratunkowy
  • Oddział Wewnętrzny
  • Oddział Chirurgii Ogólnej
  • Oddział Urazowo-Ortopedyczny
  • Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii
  • Oddział Położniczo-Ginekologiczny
  • Oddział Dziecięcy
  • Oddział Neonatologii
  • Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy

Eurocopter EC135 na Stadionie Miejskim OSiR w Brodnicy

• Poradnie Specjalistyczne:

• • Poradnia Chirurgii Ogólnej
  • Poradnia Urazowo-Ortopedyczna
  • Poradnia Położniczo-Ginekologiczna
  • Poradnia Preluksacyjna
  • Poradnia Patologii Noworodka
  • Poradnia Profilaktyki Onkologicznej z Gabinetem USG
  • Poradnia Chorób Płuc i Gruźlicy
  • Poradnia Diabetologiczna
  • Poradnia Zdrowia Psychicznego
  • Poradnia Psychologiczna
  • Poradnia Rehabilitacji Medycznej
  • Zakład Fizykoterapii

• Pracownie:

• • Pracownia Endoskopowa
  • Pracownia RTG
  • Pracownia TK
  • Pracownia USG
  • Pracownia Mamograficzna
  • Pracownia Rehabilitacji

• Laboratorium:

• • Laboratorium Analityczne

Lądowisko sanitarne dla śmigłowców w Brodnicy stanowi element Szpitala Powiatowego, z którym jest połączone.

• Ratownictwo Medyczne:
  • Zespół Ratownictwa Specjalistycznego
  • Zespoły Ratownictwa Podstawowego

• Inne oddziały:
  • Nocna i Świąteczna Opieka Zdrowotna (POZN)
  • Blok Operacyjny
  • Apteka Szpitalna

• Lądowisko sanitarne dla śmigłowców

• Dom Pomocy Społecznej na ulicy Wiejskiej 1

Na terenie miasta zlokalizowanych jest także wiele aptek i przychodni zdrowia.

Edukacja^[29][edytuj]

Przedszkola[edytuj]

Budynek Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Brodnicy na ul. Mazurskiej (wcześniej mieścił się tu Zespół Szkół Zawodowych a przed wojną budynek był siedzibą gimnazjum)

• Przedszkole nr 6
• Przedszkole nr 8
• Przedszkole nr 9
• kilka placówek przedszkoli niepublicznych

Szkoły podstawowe[edytuj]

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Polskich Olimpijczyków
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. 700-lecia Brodnicy
• Szkoła Podstawowa nr 5 (specjalna)
• Szkoła Podstawowa nr 7 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
• Społeczna Szkoła Podstawowa (Organ prowadzący: Brodnickie Stowarzyszenie Oświatowe)

Szkoły muzyczne[edytuj]

• Państwowa szkoła muzyczna pierwszego stopnia im. Fryderyka Chopina (administrowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego)

Gimnazja[edytuj]

• Gimnazjum nr 1 im. Władysława Jagiełły
• Gimnazjum nr 2 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
• Społeczne Gimnazjum (Organ prowadzący: Brodnickie Stowarzyszenie Oświatowe)
• Gimnazjum dla Dorosłych na Alei Leśnej (CKZiU w Brodnicy)

Szkoły ponadgimnazjalne[edytuj]

• I Liceum Ogólnokształcące im. Filomatów Ziemi Michałowskiej
• III Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół nr 1 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
• Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w skład którego weszły takie szkoły jak: Technikum Ekonomiczne, Technikum Informatyczne, Technikum Budowlane, Technikum Mechaniczne, Technikum Logistyczne, Technikum Żywienia i Usług Gastronomicznych oraz Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych na Alei Leśnej^[30].

Szkoły Policealne[edytuj]

• Szkoła Policealna na Alei Leśnej (CKZiU w Brodnicy)

Szkoły wyższe[edytuj]

• Wydział zamiejscowy Społecznej Akademii Nauk z Łodzi

Biblioteki[edytuj]

Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Ignacego Łyskowskiego w Brodnicy została powołania do życia w 1945 r. uchwałą Powiatowej Rady Narodowej jako Biblioteka Powiatowa^[31]. Przez lata swojej działalności systematycznie powiększała swoje zbory i rozbudowywała swoje filie, których dziś jest IV:

• Filia nr 1 ul.Wyspiańskiego 10A
• Filia nr 2 ul.Graniczna 1A
• Filia nr 3 ul. Wiejska 9
• Filia nr 4 ul. Kazimierza Wielkiego 8 B

Zbiory biblioteczne są w pełni skomputeryzowane.

Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu Filia w Brodnicy na ul. Matejki 5^[32] (W stanie likwidacji)

Religia[edytuj]

Kościoły w Brodnicy

Kościół farny św. Katarzyny – widok z wieży zamkowej

Kościół farny św. Katarzyny – nawa główna

Kościół parafialny Niepokalanego Poczęcia NMP

Kościół szkolny

Kościół parafialny Jezusa Miłosiernego

Kościół parafialny Matki Bożej Fatimskiej

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące wspólnoty wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki:
  • parafia św. Katarzyny,
  • parafia Niepokalanego Poczęcia NMP (przy klasztorze franciszkańskim – sanktuarium św. Antoniego),
  • parafia MB Fatimskiej,
  • parafia Jezusa Miłosiernego.
• Kościół Zielonoświątkowy
• Świadkowie Jehowy
  • zbór^[33]

Cmentarze[edytuj]

Kaplica-pomnik według projektu Kazimierza Ulatowskiego na cmentarzu wojskowym w Brodnicy

Jednym z najstarszych znanych nam cmentarzy w Brodnicy był cmentarz ewangelicki, którego lokalizacja odpowiada położeniu dzisiejszego Placu Erazma Glicznera (Gliczner został na nim pochowany w 1603 roku). Jego teren został podarowany współwyznawcom w 1599 roku przez starościnę brodnicką Zofię Działyńską. Cmentarz zamknięto w 1798 roku z powodu jego zapełnienia a nowy utworzono na Piaskach (cmentarz ewangelicki na ul. Sądowej). Trzecią nastraszą nekropolią miasta jest cmentarz parafialny z 1805 roku.

Obecnie istniejące cmentarze na terenie miasta[edytuj]

• Cmentarz parafialny (otwarty)
• Cmentarz komunalny (otwarty)
• Cmentarz wojskowy (zamknięty)
• Cmentarz ewangelicki na ul. Sądowej (zamknięty)
• Cmentarz ewangelicki na ul. Karbowskiej (zamknięty)

Sport[edytuj]

W mieście działa w chwili obecnej wiele klubów i towarzystw sportowych m.in.:

• Brodnicki Klub Sportowy Sparta – piłka nożna
• Nauczycielski Klub Sportowy Belfer – futsal
• Międzyszkolny Klub Sportowy Brodnica – piłka ręczna
• Brodnickie Towarzystwo Żeglarskie Pojezierze – żeglarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Pojezierze – żeglarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Remus – wioślarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Siódemka Brodnica – pływanie
• Miejski Uczniowski Klub Lekkoatletyczny Brodnica – lekkoatletyka
• Uczniowski Klub Sportowy OSiR – lekkoatletyka, tenis stołowy, tenis ziemny, kręgle, baseball, taniec, fitness
• Międzyszkolny Uczniowski Klub Sportowy Karate Shotokan – karate
• Brodnicka Akademia Aikido – aikido
• Fight Team MMA Brodnica – Mieszane sztuki walki
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej – szachy^[34]

W Brodnicy czynne są różnego rodzaju obiekty sportowe zarówno kryte, jak i otwarte. Funkcję reprezentacyjną pełni oddana do użytku 8 września 2006 roku przez Urząd Miasta Brodnicy Hala widowiskowo-sportowa „Księżniczka” zwana potocznie Halą OSiR, obiekt może pomieścić 650 widzów na trybunach i dodatkowo kilkaset na płycie boiska^[35][36] oraz Hala Sportowa I Liceum Ogólnokształcącego im. Filomatów Ziemi Michałowskiej przy ul. Lidzbarskiej 14 oddana do użytku przez Starostwo brodnickie we wrześniu 2012 roku. Jest to pełnowymiarowa hala sportowa o powierzchni użytkowej ponad 2 tysięcy metrów kwadratowych, wyposażona dodatkowo w salę fitness i siłownię wraz z zapleczem sanitarno – magazynowym. Hala posiada także widownię z krzesełkami. Oprócz lekcji wychowania fizycznego na hali odbywają się zajęcia dodatkowe dla uczniów takie jak: piłka siatkowa, koszykówka dziewcząt i chłopców, piłka nożna halowa, zajęcia z tańca oraz ćwiczenia na siłowni^[37].

Miasto posiada także dwa stadiony lekkoatletyczne wraz z boiskami do piłki nożnej, jeden należący do OSiR-u zlokalizowany na Stadionie Miejskim wyposażanym w 945 miejsc siedzących i drugi nowszy obiekt z nawierzchnią tartanową przy Zespole Szkół nr 1 na ul. Matejki 5. Na terenie miasta znajduje się także jedna kręgielnia (kręgle klasyczne), skatepark, kryta pływalnia, korty tenisowe, siłownie, dwa boiska sportowe typu „Orlik”, boiska do piłki plażowej, siatkowej i koszykówki oraz sześć mniejszych hal sportowych przy szkołach^[36].

Astro-bazy[edytuj]

• Astrobaza Kopernik przy I Liceum Ogólnokształcącym im. Filomatów Ziemi Michałowskiej

Media[edytuj]

• Gazety:

• • Nowości Brodnickie – (mutacja Nowości Toruńskich)
  • Gazeta Pomorska – wydanie toruńskie (codziennie jedna strona poświęcona wydarzeniom w Brodnicy i Nowym Mieście Lubawskim)
  • Czas Brodnicy – tygodnik
  • Extra Brodnica – tygodnik
  • CBR – Tygodnik Regionu Brodnickiego – tygodnik^[38]
  • Ziemia Michałowska – miesięcznik

• Telewizje:

• • TVK Eltronik „Media” Sp. z o.o.
  • Brodnicki oddział Multimedia Polska z programem lokalnym TVK Brodnica
  • Telewizja TELETOP Brodnica

• Portale internetowe:

• • Brodnica.net
  • ebrodnica.pl
  • cbrmedia.pl

Bezpieczeństwo[edytuj]

Komenda Powiatowa Policji na ulicy Zamkowa 13

W Brodnicy znajduje się Komenda Powiatowa Policji, Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej, a także Straż Miejska i oddział celny Urzędu Celnego w Toruniu.

Brodnica jako garnizon wojskowy[edytuj]

Jednostki stacjonujące w 1920[edytuj]

• 36 Brygada Strzelców (15/18 sierpnia 1920 – wojska okupacyjne)
• 65 Pułk Piechoty (1920-21), dowódca ppłk Franciszek Korewo

Jednostki stacjonujące w 1939[edytuj]

• 67 Pułk Piechoty, w którym służyli m.in.
  • płk piech. January Grzędziński
  • major Marceli Cerklewicz
  • major Leon Kmiotek
  • major Franciszek Perl
  • major Zygmunt Reliszko
• Batalion ON „Brodnica”, w którym służył m.in.
  • major Jakiw Halczewśkyj

Wojna i okupacja[edytuj]

• Inspektorat Brodnica AK

4 Pułk Chemiczny

Jednostki stacjonujące po 1945[edytuj]

• 21 Pułk Moździerzy
• 27 Brygada Moździerzy
• 65 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej

Jednostki stacjonujące obecnie[edytuj]

• 4 Pułk Chemiczny

Brodnica w filmach[edytuj]

Miasto znane jest przede wszystkim z planu zdjęciowego do filmu Odwróceni, kręcono tu 8 odcinek tego popularnego serialu, w którym na ulicy Jatki w Brodnicy zastrzelono Władysława Różyckiego ps. „Skalpel”, kapitana mafii pruszkowskiej^[39].

W Brodnicy kręcono również sceny do osadzonego w realiach współczesnej Polski sensacyjnego serialu Defekt, z Magdaleną Cielecką i Piotrem Fronczewskim w rolach głównych^[40].

Urodzeni w Brodnicy[edytuj]

Urodzeni w Brodnicy

Ewa Kierzkowska wicemarszałek Sejmu

• Wilhelm Burza – malarz.
• Artur Maria Swinarski – poeta, satyryk, dramatopisarz, plastyk.
• Ludwik Grzemski – działacz społeczny.
• Zbigniew Janaszek – kawalerzysta, kawaler orderu Virtuti Militari.
• Maria Dąbska – polska lekarka, patomorfolog, profesor medycyny.
• Henryk Strzelecki – brytyjski przedsiębiorca, założyciel firmy „Henri Lloyd”.
• Dominik Sucheński – lekkoatleta, olimpijczyk.
• Ryszard Kotewicz – historyk, muzealnik, archiwista, nauczyciel akademicki.
• Ryszard Michałowski – generał, Naczelny Prokurator Wojskowy, Zastępca Prokuratora Generalnego RP.
• Jan Dembkowski – polityk, poseł na Sejm PRL IX kadencji.
• Edward Zielski – duchowny katolicki, biskup.
• Lech Twardowski – malarz, twórca instalacji, performer.
• Andrzej Krupienicz – lekarz kardiolog, karateka, wojskowy i polityk.
• Małgorzata Birbach – lekkoatletka, olimpijka.
• Jolanta Szulc – działaczka samorządowa, wicemarszałek województwa warmińsko-mazurskiego.
• Ewa Kierzkowska – wicemarszałek Sejmu.
• Waldemar Chełkowski – motocyklista wyścigowy.
• Daniel Trojanowski – wioślarz.
• Maciej Hreniak – pływak.
• Justyna Laskowska – zawodniczka karate.

 Osobna strona: Kategoria:Ludzie związani z Brodnicą.

Ciekawostki[edytuj]

Pomnik Aleksandra Sołżenicyna w Brodnicy

• W początkach 1807 r. przez dwa dni mieszkał w Brodnicy Napoleon Bonaparte – cesarz Francuzów w latach 1804–1814.

• 5 października 1831 r. wojsko polskie wraz z 20 tys. ludzi i ostatnim wodzem powstania listopadowego gen. Maciejem Rybińskim przekroczyło granicę pruską pod Brodnicą i złożyło broń.

• Pod koniec lat trzydziestych XIX w. odwiedza po raz pierwszy Brodnicę następca tronu, późniejszy król Prus Fryderyk Wilhelm IV. Kolejny raz w Brodnicy pojawił się w 1840 r.

• 18 stycznia 1920 r. wojska generała Józefa Hallera przynoszą brodniczanom wyzwolenie po 125 latach pruskiej niewoli, a miasto powraca w granice Polski^[41].

• 15-18 sierpnia 1920 r. na Pomorze wkracza Armia Czerwona. Bolszewicy przez trzy dni okupują Brodnicę, a władzę w mieście przejmuje Tymczasowy Wojenny Komitet Rewolucyjny^[42].

• 18 sierpnia 1920 r. wczesnym rankiem w wyniku kontrofensywy wojsk polskich spod Jabłonowa Pomorskiego dochodzi do bitwy pod Brodnicą. Całością operacji dowodzą pułkownik Witold Aleksandrowicz oraz rtm. Ignacy Mielżyński (szef sztabu). W wyniku zaciętych walk około godziny 19.00 miasto zostało wyzwolone. W bitwie pod Brodnicą zginęło 35 Polaków, a 308 zostało rannych. Straty rosyjskie to 400 zabitych w tym 3 oficerów niemieckich. Polacy zdobyli 3 sztandary, 18 ckm, 600 karabinów jednostrzałowych, 1 samochód oraz amunicję i tabory wroga. Zwycięska bitwa brodnicka sprawiła, że bolszewicy wyparci zostali z korytarza pomorskiego, a polskie wojsko mogło połączyć się z armią generała Władysława Sikorskiego^[42].

• 22 czerwca 1924 r. Brodnicę odwiedza Prezydent RP Stanisław Wojciechowski. W czasie uroczystości na Dużym Rynku wręcza sztandar ufundowany przez społeczeństwo miasta i powiatu 67 Pułkowi Piechoty.

• 24 stycznia 1945 r. Armia Czerwona „wyzwala” Brodnicę spod okupacji hitlerowskiej. Jest to okres, w którym wielu mieszkańców miasta zostaje wywiezionych w bydlęcych wagonach na Syberię przez niedawnych wyzwolicieli. W brodnickim UB maltretuje się i zabija ludzi, którzy nie chcą się pogodzić z nowymi porządkami zaprowadzanymi w kraju przez komunistów^[41].

Aleksander Kwaśniewski wizytuje 4 Pułk Chemiczny w Brodnicy

• W lutym 1945 r. w Brodnicy na ul. Przykop 3 przez trzy dni NKWD więzi zdegradowanego kapitana Armii Czerwonej Aleksandra Sołżenicyna – rosyjskiego pisarza, przyszłego laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1970 i autora trzytomowego Archipelagu GUŁag. Brodnica jest jednym z pierwszych etapów jego długiej drogi na Łubiankę, Butyrki, na miejsce bezterminowego zesłania w rejon Kok-Tereku, na skraj jałowych nieużytków Kazachstanu.

• 19 marca 2003 r. Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski udał się z wizytą do Brodnicy. Prezydentowi towarzyszyli m.in. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej Janusz Zemke, Szef Sztabu Generalnego WP gen. Czesław Piątas i Zastępca Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego gen. Tadeusz Bałachowicz. Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski złożył wizytę w 4 Pułku Chemicznym w Brodnicy^[43].

• 2 lipca 2010 r. kandydat na Prezydenta RP Marszałek Sejmu Bronisław Komorowski odwiedził Brodnicę. Na Dużym Rynku na Marszałka czekały tłumy mieszkańców miasta i lokalni samorządowcy. Marszałek między innymi podziękował za oddane na niego głosy w pierwszej turze oraz zachęcał do wzięcia udziału w niedzielnym głosowaniu^[44][45].

• 22 lutego 2015 r. kandydat na Prezydenta RP Andrzej Duda w czasie swojej krótkiej wizyty w Brodnicy złożył kwiaty pod pomnikiem Żołnierzy Armii Krajowej^[46][47].

Współpraca zagraniczna[edytuj]

Herby miast partnerskich

• Strasburg (Uckermark) – od 1996 r.
• Kedainiai – od 1998 r.
• Chamalières – od 2003 r.
• Kristinehamn – od 2003 r.
• Koprivnica
• Sewan – od 2010 r.
• Gmina Brørup – od 1994 r.
• Gmina Hummelno En Keppel – od 1995 r.^[48]

Sąsiednie gminy[edytuj]

Brodnica, Bobrowo, Zbiczno Osiek Brzozie, Bartniczka

Zobacz też[edytuj]

Nieistniejąca Synagoga w Brodnicy (1839-1939)

• szlaki turystyczne Brodnicy i okolic
• rozejm polsko-krzyżacki pod Brodnicą 1414
• bitwa pod Brodnicą (1920)
• Cmentarz wojskowy w Brodnicy
• Camping Muzyczny w Brodnicy

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Brodnica. Siedem wieków miasta, red. J. Dygdała, Brodnica 1998 [1] ​ISBN 83-907835-0-9​
• http://www.sztetl.org.pl/index.php?fraza=brodnica&town=&app=search&audio=off&video=off&text=on&foto=on&lang=pl_PL

Linki zewnętrzne[edytuj]

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Brodnica

• Brodnica w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa, 1880.
• Historia Żydów w Brodnicy na portalu Wirtualny Sztetl
• Wirtualna panorama Brodnicy z lotu ptaka

p • d • e Powiat brodnicki Miasta Brodnica • Górzno • Jabłonowo Pomorskie Gminy miejskie Brodnica Gminy miejsko-wiejskie Górzno • Jabłonowo Pomorskie Gminy wiejskie Bartniczka • Bobrowo • Brodnica • Brzozie • Osiek • Świedziebnia • Zbiczno