Tworzenie stron internetowych

Zelów
Urząd miasta w Zelowie
Herb Zelowa
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	bełchatowski
Gmina	Zelów gmina miejsko-wiejska
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	1957
Burmistrz	Urszula Świerczyńska
Powierzchnia	10,75 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	7 717[1] 717,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 44
Kod pocztowy	97-425
Tablice rejestracyjne	EBE
Położenie na mapie województwa łódzkiego Zelów
Położenie na mapie Polski Zelów
51°28′00″N 19°13′17″E/51,466667 19,221389
TERC (TERYT)	1001084
SIMC	0968664
Urząd miejski ul. Żeromskiego 28 97-425 Zelów
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Zelów (czes. Zelov, niem. Zelow) – miasto w centralno-południowej części województwa łódzkiego, w powiecie bełchatowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zelów (35 sołectw wiejskich). W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. piotrkowskiego.

Według danych z 31 grudnia 2011^[2] miasto miało 7871 mieszkańców. W 2007 – 8074, 2005 - 8307. W gminie działały w 2005 roku: dom kultury, 3 biblioteki publiczne (z filiami), 1 liceum i 1 zespół szkół zawodowych, 2 gimnazja, 5 szkół podstawowych, 3 przedszkola, 6 klubów sportowych.

Toponimia[edytuj]

Zelów dawniej Żelów należy do nazwań dzierżawczych, pochodzi do nazwy osobowej Żel, która jest pochodną od imienia Żelisław lub Żelistryj, właściciela bądź założyciela osady. Pierwsza wzmianka z 1402 roku w języku łacińskim Zelow czyli Żelów. W 1552 wzmiankowany jako Zeliow^[3]. Współczesna forma zapisu Zelów powstała pod wpływem mazurzenia^[4].

Historia[edytuj]

Kościół ewangelicko-augsburski z 1934 r.

Początek miastu dała wieś założona zapewne w XIII wieku, a wzmiankowana w źródłach pisanych (księgach grodzkich sieradzkich) już 1441 w ramach tzw. dóbr pożdżenickich. Pierwotnie wieś ta nosiła nazwę Szelyów, a następnie Zeliów. Do końca XVIII w. Zelów był typową wsią szlachecką, której mieszkańcy trudnili się rolnictwem i hodowlą. W końcu 1802 majątek Zelów, będący wówczas własnością Józefa Świdzińskiego herbu Półkozic, został zakupiony przez przybyłych tu kolonistów czeskich. Byli to ewangelicy – członkowie kościoła braci czeskich. Pierwszymi starszymi zboru, czyli religijnymi przywódcami osadników zostali w czerwcu 1803 Maciej Lukaszek z Sacken, Fryderyk Prowaznik z Taboru Wielkiego i Jan Weselowski z Bachowic. W 1807 roku wybrano po raz pierwszy rychtarza, czyli sołtysa, którym został Jan Andersz, późniejszy wójt Zelowa. Osadnicy czescy rozwinęli na tym terenie przemysł tkacki, przynieśli ze sobą nową religię, ciekawe zwyczaje, własne, inne tradycje budowlane, a nawet kulinarne (knedle kudłate, buchty domowe, staroczeskie ciasto z marchwią). Wiele z nich do dziś można odnaleźć w Zelowie. Przez ponad 100 lat zelowscy Czesi dominowali w tej osadzie, jednak od 2 połowy XIX w. zaczęli pojawiać się w Zelowie też liczniej Polacy, Niemcy oraz Żydzi. Po zakończeniu I wojny światowej i utworzeniu Czechosłowacji pierwsi zelowscy Czesi zaczęli opuszczać Polskę i wracać do ojczyzny. Jedną z charakterystycznych cech ówczesnego Zelowa był rozwój różnych wyznań religijnych. Oprócz dominującego tu Kościoła ewangelicko-reformowanego, nie brakowało tu w początkach XX w. też ewangelików augsburskich (luteran), baptystów, katolików oraz wyznawców religii mojżeszowej. W okresie międzywojennym powstało tu sporo nowoczesnych fabryk włókienniczych. Okres okupacji niemieckiej przyniósł konflikty na tle narodowościowym, wymordowanie całej lokalnej społeczności żydowskiej, represje wobec Polaków i napływ nowych osadników niemieckich. 1943 Niemcy wprowadzili dla miasta okupacyjną nazwę Sellau. Po wojnie do wyjazdu zmuszono społeczność niemiecką, liczba represjonowanych Czechów także znacznie zmalała. Przybyli na ich miejsce Polacy z okolicznych wsi. Do dziś, mimo dawnych konfliktów na tle narodowym i religijnym oraz postępującej polonizacji, Zelów nie stracił swego dawnego charakteru. Pozostaje najsilniejszym ośrodkiem mniejszości czeskiej w środkowej Polsce oraz centrum prężnie działającego kościoła ewangelicko-reformowanego. Sławne są m.in. Zelowskie Dzwonki – jedyny w Polsce zespół grający na dzwonach, kierowany do 2010 przez dyrygenta-założyciela, żonę ówczesnego miejscowego pastora ks. Mirosława Jelinka – ks.Wierę (pierwsza w Polsce kobieta-ksiądz KE-R) oraz Światowe Zjazdy Zelowian. Prawdopodobnie w Zelowie spoczywają prochy Mykoły Liwickiego (ojca prezydenta Ukraińskiej Republiki Ludowej)^[5] i dziadka Mykoły Liwickiego. 11 marca 1998 Zelów odwiedził ówczesny prezydent Republiki Czeskiej – Václav Havel.

Demografia[edytuj]

• Piramida wieku mieszkańców Zelowa w 2014 roku ^[1].

Zabytki[edytuj]

Kościół ewangelicko-reformowany z 1828 r. w Zelowie

Według rejestru zabytków NID^[6] na listę zabytków wpisany jest obiekt:

• klasycystyczny kościół braci czeskich z 1828 r. restaurowany w 1971 r., nr rej.: 431 z 21.07.1967

Pozostałe:

• kościół katolicki modernistyczny z 1931-1933,
• kościół baptystów z 1893-1896,
• kościół ewangelicko-augsburski z 1934,
• drewniane domy tkaczy z XIX w.,
• murowane domy z połowy XIX w.,
• cmentarz ewangelicko-reformowany

Religia[edytuj]

Kościół katolicki

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki – dekanat zelowski (Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej w Zelowie)
• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (Parafia Ewangelicko-Augsburska w Zelowie-Bełchatowie)
• Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP (Parafia Ewangelicko-Reformowana w Zelowie)
• Kościół Chrześcijan Baptystów w RP (Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Zelowie)
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy^[7]

Szlaki turystyczne[edytuj]

• Szlak "Osady Braci Czeskich". Przebieg: Widawa (PKS) – Ruda – Chrząstawa – Faustynów – Walewice – Pożdżenice – Zelów – Zelówek – Bocianicha – Grzeszyn – Gucin – Rokitnica – Talar – Barycz – Ostrów – Łask Kolumna (PKP, PKS). Ma on długość 65 km.

Zobacz też[edytuj]

• Muzeum w Zelowie - Ośrodek Dokumentacji Dziejów Braci Czeskich
• Cmentarz ewangelicko-reformowany w Zelowie
• Cmentarz żydowski w Zelowie
• Włókniarz Zelów

Przypisy

Bibliografia[edytuj]

• Sławomir Papuga, Andrzej Gramsz: Zelów. Wspólnota nacji, wyznań, kultur. Łódź: 2003, s. 367.

Linki zewnętrzne[edytuj]

• Zelów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIV: Worowo – Żyżyn. Warszawa, 1895.

p • d • e Miasta województwa łódzkiego Miasta powiatowe Bełchatów • Brzeziny • Kutno • Łask • Łęczyca • Łowicz • Łódź • Opoczno • Pabianice • Pajęczno • Piotrków Trybunalski • Poddębice • Radomsko • Rawa Mazowiecka • Sieradz • Skierniewice • Tomaszów Mazowiecki • Wieluń • Wieruszów • Zduńska Wola • Zgierz Miasta gminne Aleksandrów Łódzki • Biała Rawska • Błaszki • Drzewica • Działoszyn • Głowno • Kamieńsk • Koluszki • Konstantynów Łódzki • Krośniewice • Ozorków • Przedbórz • Rzgów • Stryków • Sulejów • Szadek • Tuszyn • Uniejów • Warta • Wolbórz • Zelów • Złoczew • Żychlin

p • d • e Gmina Zelów Siedziba gminy: Zelów Sołectwa Bocianicha • Bujny Księże • Bujny Szlacheckie • Chajczyny • Dąbrowa • Grabostów • Grębociny • Ignaców • Jamborek • Janów • Jawor • Karczmy • Kociszew • Kolonia Kociszew • Kurówek • Łęki • Łobudzice • Mauryców • Ostoja • Pawłowa • Pożdżenice • Kolonia Pożdżenice • Pszczółki • Pukawica • Sobki • Sromutka • Walewice • Wola Pszczółecka • Wygiełzów • Wypychów • Zabłoty • Zagłówki • Zalesie • Zelówek Miejscowości niesołeckie Bominy • Bujny Księże • Faustynów • Kolonia Karczmy • Kolonia Grabostów • Kolonia Ostoja • Kolonia Łobudzice • Krześlów • Kurów • Kuźnica • Łęki-Kolonia • Marszywiec • Nowa Wola • Pieńki-Augustów • Podlesie • Przecznia • Tosin • Zalesie-Kolonia • Źródła

p • d • e Powiat bełchatowski Miasta Bełchatów • Zelów Gminy miejskie Bełchatów Gminy miejsko-wiejskie Zelów Gminy wiejskie Bełchatów • Drużbice • Kleszczów • Kluki • Rusiec • Szczerców